IMPRESSUM

Fons: Luccarus, Joannes. Stanislaus Kostka drama sacrum. Authore P. Joanne Luccaro societ. Jesu. Romae : ex officina Cajetani Zenobii typographi, & scalptoris sanctiss. D.N. Clementis XI. prope sanctum Ignatium, 1709. archive.org

Haec editio: edidit Neven Jovanović, publici iuris fecit Facultas philosophica Universitatis Zagrabiensis.

Zenodo: DOI: 10.5281/zenodo.7495179

Nonobstantibus ceteris condicionibus hunc textum tractare licet secundum Creative Commons Attribution 4.0 International.

This work is licensed under a Creative Commons Attribution 4.0 International License.

Tabula

1. CLARISSIMIS, NOBILISSIMISQUE COLLEGII PTOLAEMEI ADOLESCENTIBUS, D. C. S. J. FELICITATEM.
2. DRAMATIS ARGVMENTVM.
3. RAINERIUS CARSUGHIUS SOCIETATIS JESU In Provinciâ Romanà PRÆPOSITUS Provincialis.
4. Imprimatur
5. Imprimatur
6. ACTORES
7. STANISLAUS DRAMA.
   1. PROLOGUS.
   2. ACTUS PRIMUS
      1. SCENA PRIMA.
      2. SCENA SECUNDA.
      3. SCENA TERTIA.
      4. SCENA QUARTA.
      5. SCENA QUINTA.
   3. ACTUS SECUNDUS
      1. SCENA PRIMA.
      2. SCENA SECUNDA.
      3. SCENA TERTIA.
      4. SCENA QUARTA.
      5. SCENA QUINTA.
   4. ACTUS TERTIUS
      1. SCENA PRIMA.
      2. SCENA SECUNDA.
      3. SCENA TERTIA.
      4. SCENA QUARTA.
      5. SCENA QUINTA.
      6. SCENA SESTA.

---

STANISLAUS KOSTKA DRAMA SACRUM.

AUTHORE P. JOANNE LUCCARO SOCIET. JESU

ROMAE, MDCCIX.

Ex officina Cajetani Zenobii Typographi, & Scalptoris Sanctiss. D. N. Clementis XI prope Sanctum IGNATIUM.

SUPERIORUM FACULTATE.

CLARISSIMIS, NOBILISSIMISQUE COLLEGII PTOLAEMEI ADOLESCENTIBUS, D. C. S. J. FELICITATEM.

CUm primùm divelli à Vobis, Adoleſcentes ornatiſſimi, eamque quam, & colitis, & ornatis inclytam Nomine, atque Ingeniis Urbem linquere, valetudinis causâ debui; eâ altè Animo meo cogitatio inhæſit, ut ſi quid uſpiam occurreret, unde extare aliqua obſequii erga Vos mei ſignificatio poſset, non arriperem modo, verum etiam & amplecterer, & exoſcularer. Quid enim jucundius mihi, aut optatius accideret, qua ſi munuſculo aliquo gratiam Vobis inirem, quos non Hetruria ſolum elegantiarum Parens optima, ſed univerſa quodammodo colit Italia, ſuſpicitque. Hæc autem cum ego mecum agitarem, opemque ad id à Familiaribus meis, & conſilium poſcerem; oblatum mihi forte fuit hoc Drama quòd vobis nuncupo, atque è rè fore inſinuatum, ſi veſtris illud auſpiciis, meàque operà prodiret in lucem. Duo quippe erant, quæ commendare vobis donum, meumque in vos veſtraque omnia ſtudium apprime possent; alterum nimirum Dramatis argumentum : alterum Author. Nam ad primum quòd attinet, quid deniquè nobiliſſimis, pietatisque ſtudioſiſſimis Adoleſcentibus offerri opportunius poſset, quam clariſſimus quidem genere, ſed longe pietate, moribuſque clarior Adoleſcens STANISLAUS KOSTKA? in cujus nimirum ſingulari Modeſtia, generoſitate, conſtantiâ, veſtros ipſe mores, veſtras vivendi, agendique rationes dignoſcere poſsetis, tutèque diligere : Nam cum cætera, quæ in vos impenſe natura cõgesſit nominum veſtrorum decora, cum aliis etiam communia habeatis: ea tamen quæ in vos ab optimo Vitæ cultu, pietatisque ſtudio promanant, vobis profectò unis debetis; quamobrem veſtrum non eſse non poteſt quidquid illuſtre eſt, & cum pietate conjunctum. Jam verò, quod ad alterum pertinet, is Dramatis hujus eſt Author, qui cum nomine ſe ſuo tueatur ac vindicet, vobis quidem certè probabitur; quibus probari optima ſolẽt. Quis enim P. Ioannem Luccari Societatis noſtræ Virum omni bonarum artium cultu perpolitum, diùque in hoc Collegii Romani Athæneo Rethoricæ facultatis Præceptorem optimum de nomine ſaltem non noverit? Enimverò, ſi quiſquam alius, tantam ipſe eſt apud optimum quemque politioris præſertim litteraturæ famam, opinionemque aſsecutus, ut literariæ Reipublicæ intereſse plurimum ſapiens quilibet judicaverit ſi aliquid ab illo exaratum typis committeretur. At quod nunc oculis creditur, etſi leve robuſtioris ingenii rudimentum eſt (vix enim trigeſimum ætatis annum Author impleverat cum hoc Drama conſcripſit) habet tamen, quibus Atticis probetur, placeat auribus, Veneres non exiguas. Quæ quidem omnia, cum præſertim accederet hominum eruditiſſimorum ſuffragium, permoverunt me ut ab optimo ſene quocum ego verſari ſæpe ſoleo, Drama hoc, quod vobis inſcriberem, non poſcerem modo, verùmetiam efflagitarem; & quamvis (quæ eſt ipſius modeſtia ſingularis) id ipſe, ſemel, iterum, tertio refugerit: indulſit denique precibus hoc meis; & quotidiano, quod Quintilianus ajebat, convicio ceſſit.

Vos ergo lectiſſimi juvenes, excipite eà qua ſoletis benevolentia, atque humanitate obſequii erga vos mei monumentum hoc qualecumque, atque in ipſo, & Animum in vos meum, & alacre Auctoris ingenium, & pictos affabrè Stanislai mores Sanctiſſimos, &, quod caput eſt, veſtram in Stanislaum pietatem, in Authorem, opinionem, in me comitatem probate. Valete.

Romæ ex Collegio Romano Kalendis Februarii 1709.

DRAMATIS ARGVMENTVM.

STANISLAUS è clariſſima KOSTKÆ in Polonia ſtirpe ortus, ab ipſa Infantia pietati addictus, pietati crevit. Certus Deiparæ ope, & ſuaſu, Societati Jeſu nomen dare, dum oportunitatem implendi confilii quærit, Viennam in celeberrimam Auſtriæ Urbem cum Paulo Germano ſuo, ſtudiorum gratià à Parente miſſus eſt, & ab eodem Paulo, qui Stanislai moribus nullà tunc quidem ex parte conſentiebat, divertere apud Lutherianum Hoſpitem eſt coactus. Nihil inde tamen periculi ipſius pietati creatum; nam & hoſpitium bonis cæteroqui moribus inauſpicatum, Stanislai gloriæ ſerviit, & Hoſpes qui inficere illum Lutheriana lue, & prodromà luis voluptate omni ope tentaverat, robuſta ejuſdem modeſtia, caſtimonià, coſtantia victus, in Orthodoxorum caſtra cum Filiis ſuis, abdicato molli Vitæ cultu, migravit. Paulus verò Fratris, cùm præclaris facinoribus, tùm eximiâ in primis tolerantià permotus, meliorem ad frugem recepit ſe. Stanislaus denique qui tanta geſſit bella, dum bellum parat, clam fugã Romam verſus Cœlicolum auſpicio molitus, voti compos eſt factus inità Jeſu Societate. Hinc Dramatis argumentum habes; quam verò apte argumento Drama reſpondeat judicium penes te eſto.

RAINERIUS CARSUGHIUS SOCIETATIS JESU In Provinciâ Romanà PRÆPOSITUS Provincialis.

CUm Drama, cui titulus: STANISLAUS KOSTKA, a P. Joanne Luccaro noſtræ Societatis Sacerdote conſcriptũ, aliquot ejuſdem Societatis Theologi recognoverint, & in lucem edi poſse, probaverint, poteſtate nobis à Re P. Noſtro Michaele Angelo Tamburini Præpoſito Generali, ad id tradità, facultatem concedimus, ut typis mandetur, ſi ita iis, ad quos pertinet, videbitur. Cujus rei gratià, has literas, manu noſtra ſubſcriptas, & ſigillo noſtro munitas dedimus.

Romæ die 26. Januarii 1709. Rainerius Carſughius.

Imprimatur,

Si videbitur Reverendiſſimo Patri Magiſt. Sac. Palat. Apoſt. Dominicus de Zaulis Epiſc. Verulanus Viceſger.

EX commiſſione Reverendiſſimi Patris Paulini Bernardinii Sac. Palatii Apoſtolici Magiſtri vidi Sacrum Drama ingeniosè, & concinnè elaboratum; cumque nihil contineat à Fide Catholica, & bonis moribus diſſonum, immò pietatem, ac elegantiam redoleat, dignum cenſeo ut typis vulgetur. Datum Romæ in Collegio D. Thomæ apud SS. Vincentium, & Anaſtaſium in Trivio die prima Februarii 1709.

Cajetanus Corazza Cler. Reg. Minorum Sacræ Theologie Lector.

Imprimatur,

Fr. Jo: Baptiſta Carus Magiſter, & Re verendiſs. P. Paulini Bernardinii Sac. Apoſtol. Palat. Magiſtri Socius Ord. Præd.

ACTORES

IN PROLOGO
ESAU.
JACOB.
IN IPSO DRAMATI
B. STANISLAUS KOSTKA.
Paulus Stanislai Frater natu Major.
Nicander Conſcientiæ Moderator.
Phyletes Morum Magiſter.
Gormandus Lutheri Aſſecla.
Boemundus )
Cratillus) Gormandi Filii.
Pyraſtes Chacodæmon Juvenis formoſi ſpecie.

STANISLAUS DRAMA.

PROLOGUS.

Eſau, Jacob.

Eſ. ESau ferarum domitor, in fratrem fera;
Pretioſus emptor ille famulatus mei,
A patre natus degener, ab avo nepos;
Et, quo ſuperbit noſter in pœnis dolor,
Tonantis odio dignus; inviſum diem
Libare rurſus cogor, & Cœlum pati,
Quo fruitur hoſtis frater. Etheraeæ domus
Inimica lucis ora percuſfit nitor.
Juvat relabi noctis in cæcum chaos.
Tenebroſa ditis antra me minùs premunt,
Quàm regna fratris. Crucior infelix tuâ
Jacobe gravius ſorte, quàm flammis meis.
Redibo in umbras umbra: Tenarii lacus
Repetam paludes; Tenarum at mecum gero.
Ubique noſtrum pœna comitatur ſcelus:
Ubique culpa eſt carnifex, vindex Deus.
Cruciatur Eſau. Nulla ſupplicio vacant
Momenta. Triſti corda pœnarum gero
Foecunda ſobole. Pullulo in clades meas,
Pereoque ſemper umbra, quæ perii ſemel.
Neque hic malorũ cumulus:in Cœlum ſtygen
Transferre cogor. Fratris æternum decus
Me torquet, & me laniat. Est Jacob mihi
Cerberus, Erynnis, Hydra, Gorgoneum caput.
Ille mihi puero prælium indixit puer.
Palaeſtra matris uterus ambobus fuit:
Utinam fuiſſet tumulus. Ego primas tuli.
Extorſit ille jura primatus dolo,
Fratremque luſit: dona præripuit Patris,
Præripuit inſuper aſtra, præripuit Deum.
Sed fugiat ipſe noxias Eſau manus.
Non fugiet unquam quiſquis: infenſum ſibi,
Nocuumque, rectus ipſe, & innocuus potest
Sentire fratrem. Clara Choſtcarum domus.
Ferax Dynaſtis, grande Sarmatiæ decus
Viget aucta geminis fratribus, diſpar movet
Utriuſque mentem cura; quodque alter fugit,
Sectatur alter: ſtudia diverſos trahunt:
Me major æmulatur; at fratrem minor:
Illum voluptas laxat; hunc frœnat pudor,
Ibo ibo in odia Fratrum, & antiquum novo
Cumulabo ſcelere crimen, inveni viam,
Qua fratris oculos vulnerem: hac pergat furor;
Hac vincat Eſau. Fratris in pœnas ruat
Major minoris: plectat inſontem Reus:
Iniquus Æquum vexet, exagitet, premat.
Sed heu quid ignes inter obrigui gelu?
Quis me repente civis Aſtrorum fugat ?
Jacobus eſt: incœpta diſſolvet mea,
Dehiſce tellus, fratris aſpectum horreo.
Jac. Delapſus aula pacis, & Divum domo (a)¹
Fœcundus Iſraël, atavus infantis Dei,
Regumque felix genitor huc pacem Fero.
Patuere fratris odia & audaces doli.
Teneo quid intus agitet alieni otii
Faſtidioſus Animus, & quantam ſtruat
Choſtchis ruinam. Nota fraus, nota eſt manus.
Libet ire contra: facibus eripiam tuis
Devota Cœlo capita Fraternus furor.
Fratres tuebor Sarmatas. Pauli manu
Choſtchæ minoris eruam innocuum caput,
Profugumque Juvenem ducam ad optatos lares,
Ubi vota cordis expleat Jeſu comes,
Dapibuſque ſacris frugis æternæ ſatur
Proludat aſtris. Paulus interea truces
Deponet æſtus mentis, & fratrem induet,
Cœli repente victima, & victor ſtygis.
Meam ergo referet fuga Stanislai fugam;
At Paulus Eſau ſtabile non refert ſcelus.
I nunc fuperbe livor, & fratrem feri.

ACTUS PRIMUS

SCENA PRIMA.

Gormandus Luteri aſſecla, Boemundus, Cratillus Gormandi filii.

Gor. Roſeum ſepultis nunciat terris diem
Criſtata volucris fluctibus erythræ caput
Promente Phœbo. Membra deſtituit ſopor,
Repetitque terras dura curarum Cohors.
Vos uſque ſomnus urget, & nunquam ſatis
Excutitis oculis noctem. Inoffenſos refert
Difficilè greſſus arduam quiſquis terit
Sopore gravidus orbitam, & qui amat moras,
Divina cum res agitur, hic nunquam eſt vigil.
Bo. Quorſum iſta genitor? Fare cur nondum tibi
Vigiles videmur? Noſtra quę tandem eſt mora?
Divina quæ res agitur? In aperto eſt nihil.
Gor. Luterus aptam ſtravit ad ſuperos viam,
Et quod reliquit ipſe doctrinæ Jubar
Divina res eſt. Crat. Nemo id in dubium vocet.
Gor. At vos vocatis Crat. Abſit. Eſt præceps ſalus,
Religio cum vacillat. Bo. Æternum perit
Quicumque veri ſemitam ignavus premat.
Gor. Vos premitis ignavi. Peregrinus puer (a)²
Cum Fratre adulto Sarmatum Algenti ſolo
Deductus huc, ut noſtis, & nuper mihi
Alite ſiniſtro junctus hoſpitio, palam
Sacra execratur placita, quæ prompſit pio
Luterus ore. Jamque relligio viget
Romana noſtris laribus, & ſerpit lues,
Spectante me. Quid agimus ? haud ſemel fuit
Levis favilla ſpreta multorum rogus.
Tam grave, priuſquam robore augeſcat, malum
Opprimite, nam, ſi creſcat, heu quantam dabit
Segetem dolorum! Jura, Juſtitiam, Fidem
Romanus ille morbus in peſtem trahit.
Ego jam ſeniles fronte contraxi notas,
Genibuſque titubo ſarcina annorum gravis.
Ingenia Juvenum facilè non flectit ſenex.
Horret Juventus capitis effœti nives,
Vos, o ſenectæ dulce præſidium meæ, (a)³
Vos junioris advenæ blandis modis
Capere poteſtis pectus errorum tenax.
Suadela dulcis unicè hunc petat ſcopum,
Et blandientis oris huc tendat lepos,
Ut infulato Præſidi obſtrictam novæ
Babylonis (utique nomen hoc Romam decet)
Malefidus hic Polonus excutiat fidem,
Avidoque totum corde luterum bibat. (b)⁴
Bo. Quæ prima Juvenis mente religio ſtetit
Perſiſtet hæc extrema. Vix longus labor
Evertit id, quod longa duravit dies.
Cra. Non ſic profundi ſtirpe multiplici occupat
Annoſa quærcus fertile ingenium ſoli;
Non ſic adhæret corpori innatus vigor,
Animoque corpus, hominis ut mente inſident
Cum lacte matris hauſta majorum ſacra,
Sint penitus execranda. Nil tenacius
Humana retinent corda, quàm ſuperis fidem
Semel obligatam. Pace jam dicam tua,
Juſſo facinori genitor haud ſumus pares.
Gor. Eſt ſcilicet grande facinus, & ingens labor
Puerile pectus vincere. Crat. Haud ſecus reor.
Pueros religio Patria Gygantes facit.
Gor. Faciat. Gygantum capita proſternit Deus.
Crat. Qui nempè pueri ſarmatæ votis favet.
Gor. Erras Cratille. Vota fortunat Deus
Luterianæ ſobolis. Infanda, horrida,
Impia Tridenti jura, deliri ſenes
Quæ ſomniarunt, odit Aſtrorum potens
Dominator. Crat. Et nos odimus Hic hoſpes tamen
Quæ jura dictis aſtruit, factis probat.
Gor. Improba probare facta jus nullum queunt.
Crat. Ratione quod fit improbum vocas Pater?
Gor. Sacra Vaticanæ legis, & Romæ fides
Ratione non probantur. Crat. Et tamen vigent.
Quippè rationi conſona, in ſpeciem licet
Adverſa. Sed quam ſola, quæ falli poteſt,
Humana ratio firmat, Infirma eſt fides.
Religio Romula jactat Auctorem Deum.
Ab Homine noſtra originẽ, & vitam trahit. (a)⁵
Gor. Allucinaris nate. Noſtra nititur
Puris ſacratæ paginæ verbis fides,
Quæ prompſit is, qui fallere haud poteſt Deus.
Nos illa rectè accipimus, ut ſonant; malè
Torquent Latini, & litteram occidunt, metu,
Ne à littera occidantur. O præpoſteræ
Stolidum timorem gentis! O dirum nefas
Cenſere vitæ à pabulo exitium trahi!
Jam quæ corona triplici inflatus jubet
Romæ Tyrannus dogmata à cunctis coli,
Recipique ceu Divina Chriſtiadum plagis,
Ex parte magna parta ab hominibus nihil
Cœleſte ſapiunt. Noſter his meritò fidem
Luterus abrogavit, hæc nugas vocans. (a)⁶
Vir ille porrò Saxonum æternum decus,
Mentem ſuperno Flamine imbutus, novum,
Cœloque fidum peperit in terris gregem,
Ab Impiorum genere Secernens pios.
His nullus angit corda venturæ timor
Poſt fata ſortis. Aſtra jam tenent manu. (b)⁷
Ea namque nullis debita operibus rati,
Fidei ſed uni pervia, expertes metu,
Vacuique curis aureos ducunt dies.
Crat. Utcumque ſe res habeat, haud moror Pater
Mihi Imperare, ut vocibus credam tuis.
Luterianas flectere ad partes tamen
Nec fratris hujus, verba nec poterunt mea
Choſtcham minorem. Pectus in patria gerit
Fide obſtinatum. Noſter incaſſum labor
Fundetur, & pro laude ludibrium feret.
Bo. Deſiſte Frater Patris Imperio decet
Parere natos, arduum quamvis opus
Imperet: inauſum pectore animoſo nihil
Relinque, Patris proſperè ut votum cadat.
Crat. Surdo Canemus fabulam. Immotus puer
Nos ad Latina potius adducet ſacra,
Quàm noſtra prono pectore admittat. Rogo,
Majus aliundè robur ut quæras, mihi
Nulla ſuperandi Sarmatæ conſtat via (c)⁸
Gor. Viam docebo. Corda nil citius domat,
Sectæque noſtræ ad Caſtra facilius trahit
Quàm vita mollis. Fœda quod morbi lues jus,
Quod Sæva Martis ira, quod conſtans labor,
Quod concitatæ plebis indomitus furor,
Quod ipſe mortis horridæ haud poteſt rigor
Frangere, voluptas frangit. Hęc validos Duces,
Procereſque Celſos, quodque mireris magis,
Rigida olentes jura Clauſtrorum Viros
Vi præpotente vicit. Hæc illos gravi
Preſſa Laterani præſulis Tyrannide
Solvere coẽgit colla, & ejus vindicem,
Poſita priori mente, Luterum ſequi.
Hac eſt petendus Advena. Crat. Inventũ ſagax
Amplector alacris Nempè blanditiis potens (a)⁹
Omnia voluptas vincit Hæc placet via,
Per quam trahendum Sarmatam ad noſtrũ gregem
Et amovendum à Romula oſtendis fide,
Nam captioſis mollis illecebræ plagis
Juventus, utpotè lubrica. in primis patet,
Fideſque Vaticana non aliter poteſt,
Quàm blanda per ſolatia in cladem trahi.
Gor. Sapis Cratille. Crat. Corda ſed Pauli prius
Tentanda judico. Gor. Stanislai pete
Pectora. Pudoris Paulus excuſſit Jugum,
Jam jamque noſter eſt: voluptatem colit.
Crat Patris exequamur juſſa Boẽmunde ocyus.
Bo. Mos tibi geretur genitor. Imbellis Puer
Manus catenis mollibus victas dabit.
Gor. Abite celeres. Facinus haud patitur moras.

SCENA SECUNDA.

Gormandus, Chacodæmon voluptatis Inſtinctor ſub forma Juvenis.

Gor. Pars ſceleris eſt peracta, non totum ſcelus.
Perge anime, & aliquid Fraude vulgari altius
Meditare. Caſtę pertinax mentis pudor,
Animique vis invicta puerorum dolis
Non facilè ſuccumbet. Stanislaum nequit
Juvenilis aſtus flectere ingenii, nequit (a)¹⁰
Flectere ſenilis. Fraudis inſuetæ via.
Graſſabor audax. Dexteram haud rudem affero
In damna, ſtygii miles emeritus ducis.
Theſſalica novi carmina, & quidquid fovet
Dirum, execrandum, peſtilens, atrox, ſerum
Jolcos, & Iberia venenorum ferax,
Verſare magicum turbinem, infernum chaos
Triſti ciere cantu, avernales aquas
Spargere, rubetæ Sanguine Draconis Jecur
Miſcere didici. Manibus haud ſemel meis
Eſt de Sepulcris caprificus eruta,
Et mortuorum fuſus in pateras cinis,
Arbitria ut hominum verterem ad nutus meos.
Hæc hæc malorum virga facinorum artifex,
Duri ſatelles Imperj eſt teſtis meæ
Opulenta fraudis: hàc vel invitum traham
Ad vota Juvenem. Namque tergeminis humum
Si cingat orbibus, illico erumpet malus
Acheronte ab imò turpis illecebræ parens.
Illum pudori Sarmata opponam tuo. (b)¹¹
Age virga quid cunctare? ter in Orbem ambula;
Ter quate cita ſolum, ſordidumq; ab inferis (c)¹²
Libidinoſae tabis auctorem excita,
Huc o pudicæ mentis hoſtis pertinax,
Tyranne blande cordium, cupidinis
Pravi repertor, ſæve dedecorum Faber,
Doloſa Syren, callide pudoris latro,
Huc concitatos Tartaro greſſus move,
Sed quæ ora fingis exhibe, non quæ geris.
Deformis es, cruentus, immitis ferox,
Ego te venuſtum, blandulum, mitem volo.
Dediſce naturam, oris inimici exue
Fœda ſimulacra, fraudibus & aptam tuis
Mollire frontem. Pinge Juvenili genas
Flore, rubicundus niteat in vultu color,
Frontem ſerenet purpura, oculorum vigor
Certet pyropis. fluitet in labris lepos;
Mentire ephœbum impuberem, quales fovet
Vienenſis aula plurimos, gravius nocent
Quæ blandienti tela vibrantur manu.
Jam quid moraris? rumpe tenebroſam ſpecum.
Gormandus imperat, Erebo notum caput.
Chac. Adſum pudoris helluo, & mundi lues, (a)¹³
Cujus ſuperbis turba mortalis flagrat
Exuſta facibus, corda cui Regum litant,
Cui ſpontè faſces Cæſares curuant ſuos.
Quid imperat Gormandus? Gor. Ignibus tuis
Inimicus ignis tecta populatur mea,
Luteri & intra parietes viget pudor,
Fideſque Romula. Cauſa præſentis mali
Eſt mihi Polonus hoſpes, ex geminis minor
De ſtirpe Regum fratribus. Choſtcas vocant.
Ille ille tumidus nivibus incedens ſuis
De te triumphat, & ſuperbifico pede
Tua tela calcat victor: Ah tantum probrum
Depelle. Vinci pudeat imbelli manu,
Quem fulminante dextera victum pudet.
Chac. Impunè nemo tela contempſit mea.
Habet hoc voluptas mollis, ut majus trahat (b)¹⁴
E cæde robur. Vulnere haud ullo perit
Hæc Excetra novis uſque capitibus ferax.
In homine tamdiù voluptati eſt locus,
Vitalis auræ ſpiritum donec bibit.
Meo Gygantes capita ſubjiciunt Jugo:
Mihi ſervit orbis. Noſtra vitarit ſemel
Polonus iſte tela, non ſemper dolos
Fugiet latentes Gor. Perge, te comitem meis (a)¹⁵
Adjunge natis. Funde pellacem ſonum,
Et blanda ab ore verba verſuto fluant.
Incumbe in aſtus undique, atq; omnem explica
Turbam leporum. Regna ſarmati petit
Fraus iſta. Nam Luterus hac Serpens via
In fruſta grande Teutonum imperium ſcidit.
Chac. Bene ominaris. Regna nil citius ſecat,
Quàm ſecta diſcors. Gor. Perge jam bellũ vocat.

SCENA TERTIA.

Paulus, Stanislaus, Phyletes Magiſter morum.

Pa. Pomifer amęnos retulit autumnus dies, (b)¹⁶
Qui noſtra tandem colla Palladio jugo
Gravata recreent. Corda jam curis levet
Libera Juventus. Nulla luminibus fugent
Reducem ſoporem ſtudia. Certatum ſatis
Eſt erudito in pulvere, & ſudoribus
Sat paginæ maduere. Sollicitam Diu
Frontem explicemus, & minervalem procul
Curam exigamus. Proterit dies diem,
Tumulatur annus, priſtinos bruma imminens
Referet labores. Ergo dum tempus favet;
Pomona dum luxuriat, arbores replens (c)¹⁷
Nemus omne fœtu; & languido arentem ſinu
Permulcet auræ grata temperies humum,
Reficitque lentus humor irrigui Jovis.
Arcente flammas torridi Erigone canis;
Dum geſtientis inſolens amœnitas
Telluris, & benignus aſtrorum nitor
Jucunda nos allectat ad ſolatia.
Servire genio libeat, & donis frui
Ætatis, & naturæ . In Auguſto foro (a)¹⁸
Levis hiſtrionum turba , permiſti ſenes
Juvenibus hodiè ludicri ad populum dabunt
Scenam Theatri. Læta ludentum cohors
Luctum cothurno amabilem, ſocco jocum
Hilarem ciebit, exprimens rerum vices,
Hominumque mores. Edet argutum melos
Chorus, agilique tundet Orcheſtram pede,
Modulante plectri murmure effuſos gradus.
Par eſt, ut illuc noſtra referatur quies, (b)¹⁹
Quo tota certatim unda popularis fluet.
Sta. Falle otium frater alibi, & mentem exue:
Tulit in Theatris ſæpè naufragium pudor.
Ad ſacra potius templa vertamus gradus,
Ubi ritè regnat cereas inter faces
Parvæ ſub orbe cereris incluſus Deus.
Is noſtra melius otia excipiet locus.
Pa. Quid uſque perſtas durus, intractabilis
Optata votis ludere adverſis mea? (c)²⁰
Patent in horas templa; non tamen patent
Theatra in horas. Ludicra quotannis ſemel
Spectacula celebrantur auguſto in foro,
Queis deſtinatur lucis hodiernę jubar.
Sta. Lucis hodiernæ deſtino templis jubar. (d)²¹
Pa. Qui neſcit uti, dum licet, vitæ bonis.
Is ante mortem moritur. Sta. O dictum benè!
Placet ante mortem occumbere, ut nunquam occidam.
Non ſæva mortis tela properãtis pavet
Quicumque vivus fata prævertit ſua,
Periitque Mundo ſpontè, ne pereat Deo.
Pa. Tu morere, ſi mors placuit, & vivus tuo
Prolude tumulo, Libera, & felix meo
Arridet animo vita. Stultitiæ eſt genus
Felicitate nolle, ſi poſſis. frui. (a)²²
Sta. Felicitas eſt Animus à labe integer.
Pa. Felicitas eſt liberæ mentis vigor.
Sta. Qui ſibi ſcit imperare liberum puto.
Pa. Violenta qui ſibi imperat, ſervit ſuæ
Acerbitati, fitque per pœnas miſer.
Sta. His vera pœnis conſtat in terris quies.
Emiturque in axe palma, quæ ſemper viret.
Laborioſis uſque muneribus patet
Superna, quæ vim patitur, aſtrorum domus
Animoſque ſegnes arcet. Pa. Hæc à triſtibus
Sata cœnobitis dogmata ſequantur ſenes,
Florem Juventæ dedecent: curas graves,
Omnemque noſtræ renuit ætatis tenor
Auſteritatis tetricæ acrimoniam.
Sta. Virtute Juvenes indigent æquè ac ſenes,
Laudemque Senio ſtrenua juventus parit.
Quod quiſque didicit Juvenis, id retinet ſenex.
Pa. Curare quid retineat annoſum caput,
Jamque Libitinæ proximum eſt vanus labor.
Præſentis horæ capere nos donum decet;
Et ad theatra tendere hoc juvat die.
Sta. Perennis ęvi quærere inſtanter bona,
Et hoc adire templa nos juvat die.
Damnum è theatris trahitur, è templis lucrum.
Pa. Jam parce verbis, quæque germanus jubet
Ætate major, ſequere germanus minor.
Sta. Si recta frater imperes major, ſequar.
Pa. Jucunda major impero. Sta. Vetat Deus.
Pa. Mortalium vis facere tortorem Deum?
Sta. Eſt ille tortor mitis, & nocua ſecans
Chirurgi ad inſtar ulcera, ægrotis opem
Accelerat animis, quoſque ab hominibus premi
Sinit, & acerbæ ſortis aſſiduis quati.
Pulſibus, amicè recreat; atque inopum bibit
Miſerante fletus ore. Pa. Rumpamus moras.
Certum eſt theatra petere: præcedam prior.
Iſtum Phyleta vel reluctantem trahe.
Phyl. Animum coẽrce Paule, quæ frater monet,
Meliora velut, & conſona ambobus probo.
Plerumque ſcenica pompa nil ſanum parit.
Blanditur oculis illa; ſed mentem gravi
Percellit ictu; quippè dum vafer mala
Imitatur Hiſtrio crimina, in crimen trahit
Spectantis animum. Quiſquis alienum exprimit
Quocumnque nomine vitium, errare is docet.
Pa. Canis iſta ſurdis auribus. Pergam. Vale (a)²³
Phyl. Ah Paule Paule comprime ferocem impetum
Fugit ſagittæ more. Fugientem ſequar, (b)²⁴
Ne fortè ſibi relictus in præceps ruat.

SCENA QUARTA.

Stanislaus, Boemundus, Cratillus.

Sta. ABiere: nemo eſt. Solus ęrumnas meas (c)²⁵
Mecum ipſe recolam Parce ſi tecum querat\*?\*
Jeſu meorum meta votorum ultima.
Cur frater à me pectus alienum gerit?
Cur me pudori cogit infenſos lares
Colere, ubi turpis habitat errorum lues?
Sed alacris æquo perfero hæc animo mala,
Et acriorem cupio preſſuram pati,
Tenaciori vinculo ut jungar tibi
Ardor pudici pectoris, amantum quies.
Bo. Cratille noſtris auſibus caſus dedit
Tempus, locumque idoneum, utendum artibus:
En ſolus eſt. Sta. Meas quis abrumpit preces?
Boëmundus, & Cratillus huc tendunt gradus.
Bo. Salve ó Lechiadum palmes illuſtris ducum.
Crat. Salve propago Principum, quos viſtula
Veneratur, Iſtro & Æmulus Boriſthenes.
Sta. Salvete vos quoque Juvenes: quorſum pedes
Huc ferre placuit? Fronte quid curis gravem
Præfertis animum? Num quid adverſum accidit?
Bo. Tuæ ſalutis cura ſollicitam tenet
Utriuſque mentem. Sta. Miror id monſtri. Meæ
Salutis avidos veſtra nil movet ſalus?
Bo. Movet. Sed animus noſter in gremio ſedet
Placidæ quietis, noſque naturam ducem (a)²⁶
Sectamur; & quos volucris annorum rota
Involuet, inter lucra numeramus dies.
Fruimur Juventæ flore, dum vernant genæ,
Moroſa donec fronte canities abeſt.
Tù tibi rebellis optimum vitæ ſinis
Effluere tempus. Nulla te mulcet quies.
Oculis ſoporem denegas, ori dapem:
Humeros flagello, latera dentato petis,
Repetiſque ferro. Siſte violentum impetum;
Placare naturæ, voluptati lita.
Sta. Levis hæc voluptas vulnus infligit grave.
Volat illa vento citior, at vulnus fibras (b)²⁷
Agit altè in imo pectore, nec unquam ſatis
Aboletur: hinc reſidua perpetuò manet
Veluti cicatrix labis infauſtæ nota.
Morari in una ſede virgineus pudor
Nequit, & voluptas. Mollia pudorem fugant,
Pelluntque blandimenta, queis animos nocens
Cupido lactat. Illa deficiunt brevi:
Pudoris at vis nulla jacturam poteſt
Reparare. Semel hic perditus nunquam redit.
Crat. Nihil opus eſt, ut redeat humanæ ferox
Pudor iſte mentis carnifex: procul trucem
Abige Tyrannum corde. Si quoquam ferax
Eſſet voluptas vulnere, haud illi ſacer
Dediſſet operam liberi ductor gregis
Luterus, animum ſolve. Genialis joci
Ingredere caſtra. Sequere Luterum Ducem.
Sta. Deteſtor, horreo, abdico, ejuro, execror
Sonum nefandi nominis Chriſtum ſequar.
Laborioſa Chriſtus inceſſit via.
Divina rigidum membra ſulcavit flagrum: (a)²⁸
Pupugit decoram textilis frontem dolor:
Sacri cruorem pectoris mucro bibit,
Fixitque gemina cuſpis extenſas manus.
Bo. Quàm vera narrat! Cr. Vera. Nil horum negat
Luterus. Sta. Ergo cur voluptatem docet (b)²⁹
Alter Epicurus, & alter in terris Mames?
Cur impudicæ Cypridi addictus fovet
Alimenta luxus fœda & impuras faces?
Sibi non cohæret nebulo. Nam pugnant ſimul
Triplici fateri cuſpide affixum Cruci
Humanæ amictu carnis indutum Deum;
Perque repetita pocula, & opimas dapes
Et per pudenda mille dedecorum probra
Turpem ſalaci pectore erycinam ſequi.
Novus iſte doctor, & ſimul nefarius
Veterator, & corruptor in cauſa gravi
Prævaricatur: Nempè quam ſummus palam,
Et ſuaſit, & ſuſtinuit aſtrorum ſator
Commendat ore, damnat operibus Crucem.

SCENA QUINTA.

Chacodæmon voluptatis inſtinctor Boëmundus, Cratillus, Stanislaus.

Chac. FElix nimium qui præcipitis
Memor ætatis molles inter (a)³⁰
Vitæ illecebras dulcia carpit
Poma Juventæ , nec ſollicito
Pectore curas turbidus haurit,
Nec per dubium virtutis iter
Vagus ambiguis greſſibus errat.
Ævo celeri truditur ævum,
Lapſa nec iterum ſæcla recurrunt.
Nunquam præſens hora reduxit
Quidquid fugiens perdidit ætas.
Ducite juvenes hilares annos,
Et jucundæ præmia vitæ,
Dum benè comptis crinibus aurum,
Dum roſa viridi fronte ſuperbit.
Pereat quiſquis mente ſevera
Tenerum vitæ ſpernit aprilem,
Bo. Audin ſodalis? Verba non hominem ſonant.
Crat. Nos quidquid ante diximus ratum facit (b)³¹
Ephœbus ille Vocis, & vultus notæ
Superi fatentur eſſe Phonaſcum chori.
Sta. Erebi ſtolata peſtis in labris natat
Pueri procacis. Fictus in vultu eſt lepos. (c)³²
Stygium faterer incolam, humanam niſi
Frontem reſerret: Quiſquis eſt, fœdum gerit
Fallaci in ore virus, & gravidum dolis
Eructat Acheronta. Fugite latentem luem. (a)³³
Fugite veneno per litam Circes dapem.
Chac. Cur alterno morem in Salium
Non pulſantur cava ſaxa pede? (b)³⁴
Cur vocalis grata metalli
Flamina ceſſant ? Cur dulciſonæ
Murmura vocis non ingeminat
Feſtiva Chelys ? Duc age cantus,
Duc age choreas læta juventus.
Voluant vigiles pectore curas,
Quibus ætatis glacialis hyems
Nive multiplici tempora ſparſit.
Vos nectarei dona Lyei
Plenis juvenes haurite Scyphis:
Vos bis tyrio murice tinctas
Sumite lanas: Vos in viridi
Prato apricos carpite flores.
Bo. O dulce murmur! Flectere Hircanas poteſt (c)³⁵
Vox illa tygres. Non tua parius lapis,
Non durat adamas corda, non chalybs triplex,
Non te nivoſo caucaſus rigens jugo,
Non afra tumido protulit Syrtis vado;
Nec tibi feroces ubera admorunt Leæ;
Sed mite pectus tribuit, & mites genas
Natura facilis. Excute alienam indolem
Tener adoleſcens: utere ingenio tuo.
Noli eſſe in omnes mitis, in te ipſum ferox.
Mos iſte nunquam tigribus, aut lupis fuit;
Suumque nulla vertit in corpus fera
Rictus cruentos: ſævit in diſpar leo,
Sævitque pardus. diſce pietatem à feris.
Sta. In me triſulcas ante jaculetur faces
Gravatus æther, meque tenarius prius (a)³⁶
Abſumat ignis, quàm tibi aſpergam notam
O dulcis hoſpes cordis, & ſoſpes pudor.
Miſeranda proles ſcelera pietatem vocas. (b)³⁷
Tangis Carybdim, Brevibus impigis ratem,
Cœlum laceſſis; Ditis in fauces ruis.
Miſeror utrumque: quidquid irarum paras,
O ſumme Olympi Rector, in meum cadat (c)³⁸
Ignobile caput. Sceleris alieni reum
Me ſtatuo: vindex flamma me ſolum obruat.
Ignoſce geminis fratribus: Vivant mei
Boëmundus, & Cratillus; & pateat vafer,
Qui ſub decoro juvene celatur Sinon. (d)³⁹
Crat. Boëmunde quid repente correptus novo
Polonus æſtu tacuit? En fulgor genas
Inſuetus ambit: Summa vix trepidant labra. (e)⁴⁰
Bo. Attonitus hæreo. Flamma juveniles comas
Coronat. Aliquo eſt Numine afflatus puer.
Sta. Detecta fraus eſt ditis. O ſcelerum artifex,
O machinator vulnerum, o fraudis faber (f)⁴¹
Fatere quas hic ore mendaci ſeris
Peſtes malorum, quodque moliris nefas.
Chac. Aperire fraudes cogor. O ſemper meis
Inimica votis Aſtra? Perniciem tuus (g)⁴²
Pudor ut ſubiret, antra deſerui ſtygis.
Sta. Sacer Tonanti mentis eſt noſtræ pudor.
Hinc apage fraudum gurges, & purum diem (a)⁴³
Oris nefandi ſpiritu impuro leva.
Chac. Fugio. Polonus Tartaro illuſit puer.
Bo. Horrore quatior: membra torpeſcunt gelu.
Satne vigilamus frater, an fallax vagam (b)⁴⁴
Imago mentem ludit? Crat. Haud ſpectrũ fuit
Vagantis illud mentis. Invaſit pavor
Mea quoque viſcera, vixque ſum compos mei.
Bo. Vera eſt religio, quam Stanislaus docet.
Crat. Satis hoc probavit hoſtis inferni fuga.
Bo. Generoſe Juvenis parce, ſi errorem ducem
Secutus, in tua damna perfidiæ lucem
Efflare volui. Crat. Parce ſi in fraudem tuum
Pellere pudorem ſtudui iniquis artibus.
Carmen recanto priſtinum. Sta. Parcet Deus
Utrique, ſi Luterus ex animo effluat.
Bo. Effluxit animo peſtis. Sta. O fauſtum diem!
Quid tù Cratille? Jura Luteri abnuis?
Crat. Abnuo, tuamque pronus amplector fidem.
Sta. Supereſt, ut error imbre lacrymarum pio
Obliteretur. Ergo Cælicolum ſacros (c)⁴⁵
Lares petamus, ante venerandi pedés
Flaminis ut illic ſupplici excepti genu
Rite expietis labis antiquæ notas.

ACTUS SECUNDUS

SCENA PRIMA.

Phyletes, Gormandus.

Phy. PRohquantus animos regere juveniles labor
Eſt vel perito lubricæ ætatis duci!
Nuper theatra ſcenica, & ſcatens jocis, (a)⁴⁶
Me non probante; Paulus ut vidit forum,
Excuſſit animo palladem, & multam libris,
Dixit ſalutem. Nulla diſcinctum regunt,
Conſilia Juvenem. Fræna non patitur ferox.
Gor Ætatis hæc eſt culpa. Nos decet ſenes
Benè temperatæ providus mentis vigor.
Juvenile non eſt regere naturæ impetum.
Nunquam decorum fructibus tollet caput, (b)⁴⁷
Niſi ante multa fronde luxuriet nemus,
Nec prius in agris flava miteſcet ceres,
Quàm tenera inani gramine redundent ſata.
Sortitur omne proprios ævum gradus. (c)⁴⁸
Alacritatem in juvene, conſilium in ſene
Require. Nemo naſcitur prudens: labor,
Uſuſque naturam expolit: initium rude
Pretioſa ducunt quæque. Proludit ſibi
Per vitia virtus. Corda ſi Pauli rapit
Fervor Juventæ, Crimine haud peccat ſuo.
Nam quo virentis curſus ætatis vocat,
Illuc ſecundo flumine impellit ratem.
Phy. Cur ergo ſrater junior viam terit
Virtutis ? Ævi viridis illi etiam calor (d)⁴⁹
Per oſſa ſerpit; cæca non tamen regit
Mentem cupido. Vitia non ætas parit,
Sed mala voluntas. Juris & recti tenor
Æquè per omnes graditur æratum vices.
Puerile nihil animo Stanislai ſapit.
Tentare nondum pedibus audebat ſolum, (a)⁵⁰
Per templa cum reptabat, & fandi inſcius
Balbutiebat eloquens Verbum Patris.
Robuſtiore jamque ſuccenſus face,
Ceu cultor horti ſedulus, jungit roſis
Candida liguſtri germina, expreſſo flagris
Rigans cruore corporis caſti nives;
Et feſſa duro membra reclinans thoro
Furatur oculis otium; hinc ſupplex pias
Ad lacrymarum clepſydram ſundit preces.
Sic ille vernos conſecrat Cœlo dies.
Gor. Non laudo fructum præcocem Succus citò (b)⁵¹
Deſtituit ea, quæ tempore alieno trahunt
Maturitatem poma. Qui ætatis ſuæ
Primo ſeneſcit flore, juveneſcit ſenex.
Nihil etenim natura violentum diù
Patitur; Acerbo potius excuſſo jugo,
Aut faſce iniqui ponderis licentior
Exultat, atque in vitia deterius rui.
Phy. Rem ſane acutè diſcutis; noſtro tamen
In juvene potuit ſacra naturam Charis
Superare. Gor. Sed non perdere. Ad ſuum redit
Natura morem; Seque proſtratam erigit.
Quid quod ſupernæ Charitos innocuus vapor,
Et aura ſpirans leniter non opprimit
Ingenita cordi ſemina, nec animum trahit
Ad opera, quæ ſint aſpera, & vitam terant.
Illuſus, atque incautus hæc temere ſubit
Mala, pertinaci mente dum putat bona,
Sed vera ſint quæ loqueris, ut cedam meo
De jure, ſint divina, ſint cœleſtia,
Humana quæ vix autumo; à nobis quidem
Pueros regimini traditos noſtro, decet
Tractari, & aſpici ut homines, non ut Deos,
Reſque revocare ad regulæ Humanæ modum.
Tener ergo ſeria proſequi haud debet puer.
Non dicta ſcitè aut facta, non ſolertiam
Senilem in illa ætate ſapientes probant.
Equidem diſerti doctor eloquii vetus,
Rector juventæ Cæſarum, ac Latiæ togæ
Decus atque lumen Fabius hoc ſcriptum libris
Reliquit axioma liniendum cedro,
Minioque: Puerum nolo, qui ſapiat nimis.
Ego neque Juvenem laudo, qui referat ſenem.
Proclivitati quiſque famuletur ſuæ,
Et onere iniquo nemo naturam gravet:
Quæ nempè, Serius, ocyus prodit faces
Noſtro latentes corde; Si teneras adhuc
Prodat, pericli cautus hinc parum timet
Rerum æſtimator; pabulis auctas novis
Si proferat, in incendium, & cladem furit
Adultus ignis, vixque reprimitur furor.
Phy. Adducor ut ita ſentiam. Longus docet (a)⁵²
Ætatis ordo, velle naturam ſuas
Explere tandem pectoris cupidines.
Gor. Sapiente digna opinio. Hic tecum diù
Morarer; at me cura natorum vocat.

SCENA SECUNDA.

Phyletes, Paulus, Stanislaus.

Phy. DAnda ſeniori eſt rebus in dubiis fides.
Uſus magiſter optimus vitæ ſenes (b)⁵³
Erudiit. Ibo jam Stanislaum petam,
Animumque pueri, fratris ad mores traham;
Sed huc uterque graditur. O factum bene!
Pa. Audi Stanislaẽ. Quoties vili ſago
Te, ſeu lacerna ſordidum oſfendam rudi, (a)⁵⁴
Noſtro indecoram generi inurentem notam;
Condire quoties cinere tentabis dapes,
Humeroſque flagris plectere, & ferro latus,
Tunc te (per aſtra juro) non fratris loco
Ducam, ſed hoſtis. Scilicet mores meos
Tuis reprendi moribus nunquam feram.
Sta. In te quod unquam frater admiſi nefas?
Hoſtile quid geſſi, tibi ut habendus loco (b)⁵⁵
Sim perduellis? Dicere haud quaquam potes
Te ſcelere vice vel ſimplici, læſum meo,
Niſi fortè ſcelus eſt animus in fratrem pius.
Namque illa, quæ mihi prohibes, obſtant nlhil
Tuis proſectò commodis, nec te arguit
Mea vita nulli nocua; Sed forſan tui
Pars melior animi pulſat, & ſtimulis monet;
Occulta cujus monita ne ſpernas cave.
Pa. Tù me ſuperbe corripis ? Peream, niſi (c)⁵⁶
Tibi obſtinatum comprimam plagis caput,
Utcunque libito vivere recuſes meo.
Sta. Dulcia minaris Paaule.\*!\* Non plagas timet (d)⁵⁷
Potiora qui ſupplicia deliciis habet
Bifidam ſuperni Regis amplexus trabem,
Minare capiti potius illecebras meo.
Tormenta ſitio. Verbera accendent ſitim.
Pa. O pervicacem! damna, quæ ſitis, bibes,
Niſi ſaniora mente conſilia occupes.
Phy. Procul faceſſant odia, majori minor
Pareat. Ubique jura primatus valent.
Sta. Ubi cauſa virtutis agitur, nihil valent.
Phy. Affixa virtus tempori, haud homini, venit
Ad grandiores. Aptus eſt ludis puer, (a)⁵⁸
Queis ille ſi ſevera præponens, velit
Sapere alieno tempore, haud ſapiet ſuo,
Cum poſt, adulti robur acquiret viri.
Servire diſce tempori, & curis grave
Tandem relaxa pectus Hoſtili flagrat
In ſe met odio quiſquis ætatis bonum
Pertæſus, avidos corripit mortis gradus.
In fata ruere parricidii eſt genus:
Sed parricida cædis alienæ eſt Reus;
Tu te ipſe perimis; quodque deflendum eſt magis,
Ludibria mentis iſta virtutem vocas,
Crudelitati nomen obtendens pium.
Sta. Tù quoque per amplã ducere interitus viam,
Vis me Phyleta, & agere tranſverſum paras.
Quem regere debes, cuique ceu teneri ſagax
Moderator ævi recta ſuadebas prius? (b)⁵⁹
Ab ore nunquam tale conſilium tuo
Prodivit. Unde hic mentis illuſæ furor?
Quis te repente in alterum vertit magus?
O fragile pectus hominis! O vitream fidem!
Tibi mea credo corda, qui nunquam tuos
Deſeris alumnos, Chriſte Cælicolum decus.
Pa. Nil miror, ante juſſa ſi ſprevit mea, (c)⁶⁰
Qui nec magiſtrū patitur Haud poſsum amplius
Cohibere dextram. Phy. Parce verberibus nimis
Pronus es in iras Paule. redeamus domum, (a)⁶¹
Ubi noſtra facili vota procedent via.

SCENA TERTIA.

Gormandus, Cratillus, Boěmundus.

Gor. O Fida capita, columen effœti patris
Narrate quo res noſtra verſetur loco. (b)⁶²
Veſtrum ne clauſit rete luctantem feram?
An qualis aper Hercynius effregit plagas
Polonus Hoſpes? Gaudeam, an doleam pater?
Crat. Lætare genitor. Nullus illuxit dies
Felicior nobis. Bo. Diem verè aureum (c)⁶³
Natis benignus obtulit Titan tuis.
Gor. O me beatum prole tam fauſta ſenem!
An fortè patriam Juvenis excuſſit fidem, (d)⁶⁴
Aut victa ſaltem corda deliciis dedit?
Bo. Glaciale potius fluctibus tingent caput
Gemini Triones. Ante confundet ſuos (e)⁶⁵
Cum fratre currus Cynthia, & noctem dies,
Diemque nox involuet, & Cœlum ruet,
Suoſque circum terra vertetur polos,
Quàm patria forti nutet in puero fides,
Aut ſolidus ullam contrhat\*!\* labem pudor.
Gor. Ergo quid inani gaudio me paſcitis?
Dicite, remoto vocis ambiguæ ſono,
Quem glorioſus exitum labor tulit?
Bo. Tulit profectò glorioſum; at non fuit
Is glorioſus. Gor. Quid ita ? Vos forſan pudet
Viciſſe puerum? Bo. Victor eſt noſtri puer;
Victique gloriamur: at fraudis pudet, (a)⁶⁶
In quam pudicum trahere tentavit caput
Veſana noſtræ ſrontis impudentia.
Crat Intra execrandæ caſtra perfidiæ pudet
Meruiſſe fœda criminum ſtipendia.
Benigna ſed nos Numinis juvit manus.
Lethale nam dum premeret errantes chaos
Fidei Latinæ mentibus fulſit jubar,
Quas innovavit. Gor. Vos ne Romanam fidem?
Bo. Nos Vaticani jura veneramur Patris. (b)⁶⁷
Crat. Illumque Chriſti gerere teſtamur vices.
Gor. Reliquit animus membra: deſtituor miſer
Vigore, motu, voce: præcluſit dolor.\*!\* (c)⁶⁸
Senile guttur: hæſit in venis cruor.
Quæ monſtra genui, quaſve nutrivi feras?
Quod genitor ęrumnoſus, illetabilis
Ad lucis auras protuli anguineum genus?
Ingrata proles hoccine rependis patri (d)⁶⁹
Pro luce munus ? Scilicet puero ſenex,
Genitorque fidus hoſpiti infido fui
Sic poſthabendus, perfida, immanis, ferox,
Sacrilega proles, unico effundis die
Famam, parentes, Jura, pietatem, Deum.
Boëmunde cur ſic vulneras natus patrem?
Quò priſca forti fugit ex animo fides?
Quis te Gygantum ſtravit? o probrum, o nefas!
Pudet fateri: victus à puero jaces
Bo. Cauſam innovatæ mentis excipias rogo.
Cum fratre dum tua nuper imperia exequor,
Stygius repente coluber humani notas (a)⁷⁰
Mentitus oris, Sarmatam blando petit
Certamine voluptatis, ac telum vibrat,
Ad cujus ictum domitor Hectoreus, truces
Depoſuit iras, cecidit Alcidæ vigor,
Ramoſa quamvis capita Lærnæi mali,
Toruumque profligarit erymanthi ſuem.
Stetit ille contra, qualis immotus Leo,
Inter minores colla cum quatit feras.
Luctatur Erebo: luce mox auctus nova
Juvenem revelat ſubdolum, & cogit nigros
Repetere ditis, fraude patefacta, lacus
Hoc me coëgit genitor, ut victas darem
Manus pudori, Veritati, Numini.
Gor. Te quoque Cratille frivola hęc mẽtis movent
Ludibria? tibi ne fit etiam vilis pater?
Viliſque fit Luterus, & vilis Deus?
Crat. Amo parentem, Numen æternum Colo,
Devoveo Luterum, ut erebi exortum lacu (b)⁷¹
Borealis oræ peſte deterius malum.
Gor. Removete procul hinc aſpides fœdi gradus.
Solvite nefandæ ſobolis aſpectu patrem. (c)⁷²

SCENA QUARTA.

Gormandus, Stanislaus.

Go. OCcidimus heu! deluſa puerili manu
Ars noſtra periit. Vicit imbellis pudor, (d)⁷³
Gravidum venenis colchicis vicit Patrem,
Natoſque patris candidatos artium.
Repulit erynnim fraude gràſſantem nova.
Nil reſtat, omnia movimus, preces, minas,
Metum, dolorem, verbera, illecebras, dolos.
Omnia Polonus vicit, & crevit malis,
Fraudemque noſtram vertit in laudem ſuam.
Quid anime ſuggeris? ira quò mentem vocas?
Olim quietem perdidi, famam, fidem, (a)⁷⁴
Animam, Salutem, Numinis, & hominũ metum.
Nunc perdo prolem; quodque cor grauius ferit,
Artem docendi perdo. Quid ſuades furor?
An eſt quod ultra perdere infelix queam?
Eſt vita. Pereat, morte ſanetur dolor.
Majora cruciant damna, quàm vivum pati
Ut me ipſe debeam. Renuo terræ gravis,
Odioſus Aſtris vivere, inviſus mihi.
Decreta mors eſt. Mortis haud conſtat genus.
Ferrone vitam finiam, an præceps jugis
Ad acuta lętho ſaxa Comminuam caput?
An guttur alta pendulum elidam trabe?
Sta. Quis ille, digitis fata dum librat, necem
Laceſſit ultro? Fronte Gormandum refert. (b)⁷⁵
Magnũ aliquid agitat. Varius in vultu eſt color.
Fert odia, metuit, invidet, dolet, furit;
Gormandus hic eſt: hominis affatum petam.
Gor. Hic mea dolore pectora exoluet calybs,
Hic obligatum tartaro reddet caput. (c)⁷⁶
Scrutare ferrum viſcera, cruorem bibe.
Aude quid hæres dextra? quid trepido gradu
Reſiſtis? Aude; lucis inviſæ moras
Abrumpe; Vulnus pectori adverſo imprime.
St. Gormãde quid agis? Quis gravat mentẽ furor,\*!\* (a)⁷⁷
Gor: Abſcede peſtis: an etiam arbitrium necis
Vis rapere? nil prohibere moriturum poteſt.
Sta. Quæ cauſa vitam reddit inviſam? Gor. Dolor.
Sta. Cauſam doloris ede. Cum vulnus latet,
Fruſtra admovetur cura; cum patet, ſalus
Feſtinat, aptè medica ſi accedat manus.
Gor. Tu mihi doloris cauſa maturas necem. (b)⁷⁸
Sta. Me tum nefandi ſceleris haud novi reum.
Neque debeo, neque volo, neque poſſum puer
Nocere cuiquam. Gor. Prole tu me orbas ea
Auctore te, Cratillus in fraudem incidit
Cum fratre Boëmundo. Tridentinum nefas
Uterque jam ſectatur, & nugis litat,
Quas ponit inter ſacra Romulidum genus.
Sta Hæc ergo cauſa mortis? hoc fraudem vocas?
Non rapta, ſed nata ſoboles gemina eſt tibi, (c)⁷⁹
Nec illa fraudi ceſſit; at fraudem ſtygis
Eluſit, execrata perfidiæ luem.
Go. Permitte mortem. Sta. Pectus opponam meum,
Ut te ruinæ ſubtraham; hoc ferrum; hanc manũ
Tenebo, & hoſpes hoſpiti auxilium feram.
Gor Quæ iſthęc in hoſtem lenitas? quid amas pius
Præſtigiatorem impium? Heu fari pudet; (d)⁸⁰
Tamen fatebor ſcelera: nam certum eſt mori.
Si cognita Stanislae tibi forent mala, (e)⁸¹
Quæ infidus hoſpes in tuum movi caput;
Meum hoc probares forſitan votum necis.
Ego, ut pudorem cordis, & patriæ decus
Tu religionis perderes, natos prius,
Dein vero gravidum fraude luxuriæ patrem
Caliginoſo Tartari excitum ſpecu
Sub ore blando perpuli in peſtem tuam.
Recede juvenis: irritum\*?\* hoc ſaltem luam
Nunc morte crimen. Sta. Abſit hoc, potius luas
Fonte lacrymarũ crimen. Ah miſerū ſenem! (a)⁸²
Quàm malè tenetur hoſtis implicitus plagis!
Agnoſce tandem ſubdolam Acherontis fidem
Gormande: quò te proditor adegit vide.
Gor. Heu video; manibus tango perfidiam ſtygis.
Sta. Quid ergo ſtygias pronus in fauces ruis?
Miſerare te præcipitem, iniquum, perditum.
Jamque abige ferrum: ſequere natorum viam:
Dà te Tonanti ſupplicem, ac tandem tuæ
Conſule ſaluti. Gor. Magna vis ſcelerum vetat
Sperare veniam. Sta Peſſimum eſt ſceleris genus
Spem perdere ſalutis. Scelera quæque obruit
Noſtri facilitas Regis, hunc placat liquor
Expreſſus oculis. Ingemit quoties reus,
Toties Tonantis fulmina extorquet manu.
Gor. Vivam. Tuo me dirigi arbitrio ſinam (b)⁸³
O dulce vitæ ſydus, o noſtræ domus
Tutela ſelix. Duc age errantem ſenem
Quo limite placet. Sta. Limite ſalutis regam.
Succede tectis, meque comitantem præi.
Gor. Me miſerũ, Averni quàm propè attigeram lacus!

SCENA QUINTA.

Boëmundus, Cratillus.

Bo. GRatemur Aſtris ſrater. En pleno beat
Nos pacis ubere prodigus amoris Deus .
Sub architecto ſcelerum, & errorum duce (a)⁸⁴
Lutero, & ipſi dediti imperio patris,
Horreſco memorans, ferream ætatem diù,
Malè feriati duximus, tandem aureum
Miſeros reviſit tempus. O felix dies,
Signanda & albo lapide, qua primùm minor
Polonuſ intra hæc limina immiſit pedes:
Crat. Cumulum recenti gaudio demit recens
Timor imminentis cladis Haud ſatis liquet (b)⁸⁵
Quò ſe parentis vertat inſanus furor.
Minus timerem quos movet parens metus
Si mihi timerem. Timeo, ne Carum caput
Hoſpitis amici fraude genitoris cadat.
Bo. Ne metue. Cari capitis in tuto ſalus
Mox erit. Amicus hoſpes è noſtro efferet, (c)⁸⁶
Tellure profugus Norica, hoſpitio pedem.
Salubrioris luce mutabit ſoli
Viennenſe Cœlum. Crat. Repetet an patrios lares?
Bo. Non; Sed Latino tecta Chriſtiadum Patri
Regnata petet Cra Expone quis mentẽ impetus
Ad tam remota Regna juvenilem rapit ? (d)⁸⁷
Alio calentes Sole cur tentat plagas ?
Bo. Specioſa decora nuper in lucem tulit, (e)⁸⁸
Satum ſuperno ſemine virorum genus,
Nobile Secutum Cantabri auſpicium Ducis (f)⁸⁹
Jeſu verendum nomen in ſignis volat
Fatalis Erebo gentis, Unanimes movet
Conſimilis acies cura. Stat mundi arduos
Luſtrare fines, pondere ut ſcelerum gravi
Soluta tellus Ditis excutiat jugum.
Generoſa nullis parcit ærumnis cohors,
Ut Vaticanæ legis ad normam reum
Conformet Orbem. Jurat in Latium caput,
Quo fulta, diræ caſtra perfidiæ quatit.
Fons Roma generis auream pubem ſerit
Spem glorioſæ gentis, & Cœlo ſacram
Pietatis, atque Palladis lacte imbuit,
Repletque vaſtos prole numeroſa ſinus
Utriuſque mundi: vixque telluris manet
Abdita, remota, torrida, aut rigens plaga,
Aperta quò non mille per diſcrimina
Penetrarit alacer Impigræ Gentis labor.
Huic ſua ſacrare corda militiæ flagrat (a)⁹⁰
Pudicus hoſpes. Ergo quam primùm ſolum
Viennenſe linquet, Latia, quæ mordet Tybris
Aditurus arua: Scilicet fratris furor
Hic eſſe voti compotem puerum vetat.
Cra Felix Quiritum Regio, quę tantum hoſpitem.\*!\*
Gremio fovebis. Norica hæc tellus gemat
Viduanda juvenũ Sole. Quis prohibet pium
Nos æmulari facinus, & patrios Lares (b)⁹¹
Mutare Chriſti ſedibus? Mundus perit,
Pereuntque Mundi Gaudia. Sequamur bonum.
Quod nullus Imber, nulla conſumit dies (c)⁹²
Ad Aſtra, ad Aftra Frater. En docet viam
Polonus: Aſtra præpete petamus gradu.
Bo. Imitarer hoc exemplar, & veſtigia (a)⁹³
Pueri virilis ſequerer; at nondum viget
Matura virtus. Iſta ſed melius domi
Diſcutere libeat. Crat. Cępta fortunet Deus.

ACTUS TERTIUS

SCENA PRIMA.

Stanislaus, Nicander Stanislai conscientiæ Moderator.

Sta. MOderator animi fide, cui patent mei (b)⁹⁴
Arcana cordis, quique luſtrali eluis
Murmure potentis Imperi informes notas,
Quæ noſtro inhærent pectore, arbitrium necis
Vitæque geſtans, auribus amicis bibe,
Quæ dicere paro, meque conſilio rege.
Nic Exprome quidquid mente generoſa foves
Magnanime juvenis. Pectus aſſuetum gero (c)⁹⁵
Tua venerari vota. Nil unquam leve,
Vulgare nihil eſt ore prolatum tuo.
Meditaris uſque grandia, & præſtas viris,
Maturiorque ſenibus incedis puer.
Sta Me laude nulla dignor; at ſi quid tamen
In me probatur, animus officii memor
Par eſt, amori ut referat acceptum tuo.
Audi quid agito mente. Jam dudum meo
Eſt vilis animo Mundus, & mundi nitor. (d)⁹⁶
Innumera namque vitia tellurem premunt.
Hinc faſtus animi, turgidum quaſſans caput
Faſtus minores calcat. Hinc tetram vomit (e)⁹⁷
Saniem veneni livor, & rodit ſuos
Jejunus artus. Acuit hic enſes furor,
Seritque bella, cœde reſperſus manus.
Quid damna referam, ſacra quæ terris fames
Invexit auri, & ſordida ac ſemper lucris
Inhians cupido? puppis ignoto prius,
Et quod latebat melius, inſultat ſalo,
Specioſa colli vincula ut gemmas legat.
Terræ petuntur viſcera, & ferrum nocens,
Aurumque ferro quæritur Nocentius.
Hoc fonte derivata bellorum Seges
Nunquam expiandis cædibus texit ſolum.
In telo ferrum vertitur, Marti facem
Dum ſubdit aurum. Pejus exoritur malum
A peſte blanda, quam voluptatem vocat
Deluſa gens. Hæc fœda morborum parens,
Decorum Charybdis dira, virtutum rogus,
Syrtis pudoris quodlibet inauſum nefas.
Audet, nec ulli parcit ætati; Senes,
Juveneſque facibus impetit. Nuſquam ſalus,
Niſi fugiatur hoſtis. Heu ſcelerum pudet.
Ruit omnis in deterius ætatum gradus,
Moreſque caſtos longa comminuit dies.
Ætas parentum degener ab avis tulit
Nos nequiores. Sæculo urgemur gravi.
Nic. Non temporum hæc eſt culpa: perpetuus tenor
Mortalis hic eſt ſobolis, & ſemper ſibi (a)⁹⁸
In ſcelere tantum conſtat inconſtans genus:
Tamen eſt vel inter vitia virtuti locus.
Sta. Sed iſte lubricus. Integræ mentis decus
Alere tot inter crimina eſt æquè arduum, (b)⁹⁹
Ac mille laqueos premere inoffenſo pede.
Nic. Sic eſt. Periclis mille multiplici patet (c)¹⁰⁰
Obſeſſa virtus ſcelere: nec tutum reor
Tentare cæcis plena vorticibus vada,
Cineri & doloſo premere ſuppoſitas faces.
Pretioſa ſcilicet animi in tuto Salus
Eſt collocanda. Quiſquis ancipiti loco
Hanc Fidit, ipſi facilè perniciem creat.
Sta Quod rogo perenni idoneũ in primis putas (a)¹⁰¹
Animi ſaluti, & affatim laudum ferax
Genus eſſe vitæ, quemvè præcipuè ſtatum
Ampla meritorum conſequi in terris lucra?
Nic. Oppidò beatus ille, qui fluxas opes, (b)¹⁰²
Ut priſca gens Chriſtiadum, & infauſtum bonum
Fugacis ævi ſtrenuo calcans pede
Caſtris pudoris militat Cœlo Sacer,
Metuendus Erebo. Cæca non illum trahit
Animi cupido, mentis haud inflat tumor,
Nec ſpes, metuſque torquet, aut flatus levis
Popularis auræ tollit; at regit ſides,
Et ſacra paſcit ubere benigno charis,
Regiaque tandem ducit in Cœlum via.
Sta. Hoc agitat animus: Caſtra me Crucis vocant.
Quæ Dux locavit Cantaber, nomen trahens (c)¹⁰³
Ab igne. Congruenter à Jeſu tamen
Sumptum, ſalutem ritè quod hominum ſonat.
Semper adorando nomine hic heros pio, (d)¹⁰⁴
Quem peperit ipſe, cętui, nomen dedit,
Hujus operam animis fore ſalutarem ſciens.
Hunc eligo cætum. Sacramentum placet
Dicere ſub auſpice Jeſu, & optatæ ingredi
Sedem quietis. Ergo Romanas iter
Quamprimum ad arces dirigam, ut patria procul
Tellure, Mundo moriar, & vivam Deo,
Veneranda ſubiens jura Gandenſis Ducis.
Nic. I quò pudice flamma te mentis rapit
Virtute macte juvenis. Ad Crucem vola: (a)¹⁰⁵
Non te morabor. Sequere felicem impetum.
Tuam profectò valida pietatem decent
Ejus catervæ Caſtra, quæ à Jeſu ſacro
Gaudet vocari nomine. Huic addes novum
Decus atque robur. Interim à fida manu
Cape munus hoc amoris. Hunc adhibe viæ
Comitem ducemq; Flabro ſi boreæ fremant (b)¹⁰⁶
Erit hic benignus ignis; at ſi Æſteus flagret
Erit aura lenis. Sta. Munus hoc ſemper meo
Hęrebit in corde. Lateri hæc feſso dabit (c)¹⁰⁷
Umbram Hoſpitalem platanus, hoc fructu famem
Solabor, ex itinere collectam ſitim
Hoc fonte fallam: Baculus hic dubios reget
Greſſus. Itineris Aſtra ſi finem dabunt,
Erit hic viator: Aſtra ſi finem negant,
Erit hic viaticum. Sed huc Paulus venit.
Secede: Fratri liceat extremum vale
Dicere. Nic. Benigna te regat Chriſti manus.

SCENA SECUNDA.

Paulus; Stanislaus.

Pa. QUid iſte ſolus agitat? An quærit mea
Temerare rurſus gaudia? O durum caput
Quas hic remotis arbitris curas coquis?
Sta. Hæc aure quęſo verba patienti excipe. (d)¹⁰⁸
Pa. Eloquere. Sta. Novi facilè jam pridem tibi
Me non probari, teque non æquo meum
Conſortium animo ferre. Jam ergo Noricas
Mutare ſedes liceat, & alio plagas
Petere tepentes ſydere. Arbitrium tuum
Accedat, oro, frater Optatis meis.
Pa. Abſcede, propera, corripe hinc procul gradus,
Abi vel extra mundum, ubi penitus mea (a)¹⁰⁹
Latere poſſis lumina: id cupio, id volo,
Id poſco Numen. Amove hinc pedem ocyus
Nondum recedis? Sta. Frater ęternum vale.

SCENA TERTIA.

Paulus, Phyletes.

Pa. BEne eſt; peractum eſt: abiit, exceſſit; mea
Cumulavit hodiè vota. Cur tamen genas
Injuſſus irrigat imber, & mentem dolor (b)¹¹⁰
Percellit improviſus ? Heu facti pudet,
Iramque vis exorta pietatis fugat.
Relabor impius hoſtis in fratrem pium.
Nimis impotenti mente primatum gero.
Mitem, innocentem reppuli immitis, nocens:
Germanitatis jura violavi ferox.
Non ſic haberem vile mancipii caput,
Ut fratris habui. Muto jam factum: fugam
Fratris morabor. Maneat, & mecum dies
Ducat Serenos. Norico haud unquam ſolo
Abire ſine me perferam partem mei.
Sed huc Phyletes properat. Aſpectus viri,
Ni fallor, ardet. Aliquid adverſum indicat.
Quid huc Phyleta concitos fundis gradus?
Satinne\*!\* Salvæ? Phyl. Tuus in exitium ruit
Frater, ſuique contrahit fati viam.
Soli eſt cruentus hoſtis, & lictor ſibi:
Reperi hæc propinquæ cædis indicia, flagrum
Madidum recenti ſanguine, & zonam undique
Aculeata cuſpide rigentem. Hoc latus (a)¹¹¹
Cingit, oditque baltheo in pœnas ſuas
Acutus; at hoc membra depaſcit flagro.
Floremque vitæ demetit: Nulla impetum
Frænare ratio mentis indomitæ poteſt.
Pa. Pietas rebellat: æſtus irarum redit; (b)¹¹²
Hoſtemque rurſus, fratre depulſo, induo.
Cedò necis inſtrumenta. Sic ſcindo meam
A fratre mentem. Pereat hoc pœnæ genus,
Quod ilia populatur: at pœnas luat,
Quas irrogare corpori aſſuevis flagrum.
Caſta lacerare membra quo ſolet modo,
Laceretur, & in fruſta diſciſſum cadat.
Phy. Laudo furorem. Perge; fraternas manus
A cæde reprime; juvenem inimicum ſuæ
Felicitati prohibe ab interitu: preces,
Promiſſa, lachrymæ, dona proficient nihil.
Vim vi repelle. Pa. Sed ille minitatur fugam,
Quam ne capeſſat vereor. Æternum vale
Mihi dixit Phy: Heu quid audio? dolorem patris
Lenire nunquam potero, ſi fugiat puer. (c)¹¹³
Amoliamur omne conſilium fugæ.
Pa. Properemus ergo. Periculum eſt hìc in mora.

SCENA QUARTA.

Stanislaus.

SUperba Regna Norici, auguſtum ſolum (d)¹¹⁴
Nullo latus comitante, fugitivus puer
Tandem relinquo, pacis ingredior viam,
Quæ me ad Quirini ſiſtet optatos lares.
Fugio fugacis temporis munus breve,
Incerta mundi Gaudia, & certos dolos,
Fœcunda culpæ Secla, Circęas dapes.
Pervia Draconi poma , Tantaleam ſitim
Tu mihi viarum dirige ignaros pedes (a)¹¹⁵
Biſgenita proles, mente quæ Patris fluis
Amore gravida. Tuque tergemini potens
Regina mundi, cujus in vultu gravis (b)¹¹⁶
Tonantis ira detonat, avita lue
Afflata nunquam Virgo. Si matrem meam
Te nuncupavi rite, da facilem viam,
Duc obſequentes quò vocas Mater gradus.
Amore quid me patria nequidquam tenes
Vinctum? recede. Mater in Cœlum vocat.
Sequor, ſequor: valete fraterni lares;
Tellus paterna vale. Stanislaum manet
Melior in Orbe patria, & melior parens,
Meliorque ſrater. Tuta me ſedes manet
Solidæ quietis Urbe, quam Summus regit
Claviger Olympi, & Martyrum rigat cruor.
Ibo, Ibo quà Septena protendit juga
Urbs illa Divum lipſanis pluſquam Ducum
Veterum triumphis inclyta. Excipiet ſinu
Ibi me benigno parva Tyronum domus,
Addetque alumnis, lacte quos fovens pio
Ad opera format grandia, & rigidis probat
Non rigida rebus. Inde poſt curſum brevem
Labentis ævi Regna Cœlicolum petam.
Sed Heu repente dira quæ ſpecies ferit
Mea lumina? Quis in fruſta delicias meas,
Meoſque amores impia ſcidit manus?
Agnoſco cara militaris Cinguli
Segmenta, mea quo latera pręcinxit pudor,
Cœloque conſecravit; Agnoſco flagrum,
Quo ratio ſubigit membra, ne carnis vigor
Animo rebellet. Quidquid ex illo eſt ſuper
Scrutabor ore: Colligam laceras opes
Dulces reliquiæ, pectoris amantis pia
Monumenta, torques aurei, ſatellites
Mentis pudicæ, Scelerum acerbi indices
Mecum ite mecum. Jungere hos comites libet.

SCENA QUINTA.

Gormandus , Boëmundus, Cratillus.

Gor. REdivina\*!\* proles ora redivivi Patris (a)¹¹⁷
Suſpice, renati dirige inceſſum ſenis,
Qui malè tot annos perdidi, & recens novam
Inſtituo vitam. Vivere incipio miſer,
Cum vita languet: Ultimos ævi dies
Numerare primos cogor: ætatem ordior
Iam funeri maturus: exacto nihil
Vixiſſe prodeſt tempore: Superior fuit
Mea vita ſcelus. Heu quàm malè excideram mihi!
Bo. Memorare ceſſa genitor exactos dies,
Perfidia quos abſumpſit. Haud reſtat brevis
Tibi vita, ſi nunc vivere incipias Deo.
Æternitatem quod parit longum puta.
Crat. Satis eſt ſuperque curſus annorum brevis,
Peritura nunquam gaudia, perennes dies
Ut aſſequaris. Crimen elapſum poteſt
Stimulus amoris eſſe. Scit ferrum rude
Virtus in aurum vertere, & ab ipſa eruit,
Labe medicinam Gor. Criminum pœnas adhuc
Nullas recepi. Timeo, ne vindex manus
Tonantis, in me fulmine triſulco irruat;
Quamquam ò! Tonantis fulmine indignũ reor
Infame caput hoc. Pœna me vilis premat
Bo Timor iſte fruſtra eſt. Mitis ex ęquo eſt Deus
Cum punit, & cum parcit. Eſt potentior
Quacumque pœna pectoris amantis dolor.
Peccaſſe quem pęnituit, excuſſit ſcelus.
Hæc fauſtus hoſpes dicere haud raro ſolet.
Gor. Ubi eſt ſalutis dulcis aſſertor meæ?
Bo. Divina juvenem fertile ad Latii ſolum,
Urbemque Sacram Romuli rapit Charis.
Ibi veteranus caſtra tyronum colet
Miles pudoris militum, & curis procul
Ducit Serenos pacis in gremio dies.
Sed ecce tectis Paulus exportat pedem
Similis furenti. Quid manu Schædam gerit?

SCENA SESTA.

Paulus, Boemundus, Cratillus, Gormandus.

Pa. PRoperate comites; juvenis audacis fugam
Inhibete mecum. Si quid hoſpitii valet
Nomen verendum, ſi quam quos urget fides,
Mei reprimite fratris effręnos gradus.
Præcipitis index comperi hoc folium fugæ.
Hanc ille noſtro paginam liquit thoro.
Bo. Egone ut amici facinus oppugnem pium,
Et Religionis nuper acceptæ immemor
Pro ſingulari munere rependam Scelus?
Teutonica potius arua cæruleus Tybris
Lavet, & profundum Roma Danubium bib't,
Quàm mea pudicum peccet in juvenem fides,
A quo nefando nuper ereptus jugo
Luteri, & alma luce perfuſus vagos
Intra Salutis orbitam immiſi gradus.
Pa. Tene o Sodalis virulentis faucibus
Luteridos Hydræ frater eripuit meus?
Bo. Eripuit, & ſervavit. Crat. Illuxit Sacrum
Mihi quoque fidei per Stanislaum jubar.
Ille mea ſtygio corda ſubtraxit duci.
Pa. Divine juvenis! Frater heu fruſtra innocens
Proh quantus es, quàm fortis in puero Gygas!
Gor. Quicumque fratris robur invictum tui
Non penitus obſtupeſcit, in me lumina
Defigat avidus. Ego venenatis dolis
Tumidus, & arte Colchica in pueri caput
Acheronta movi. Vicit Acherontem puer
Intrepidus; & me ſcelere perculſum gravi,
In mea ruentem funera, in ſtygios lacus,
Fera provocantem fata reſtituit mihi,
Cœloque peperit. Jamque Luteri horridam
Deteſtor, auctus mente meliori, Luem.
Pa. Nunc omnis in me vindicis Olympi ruat
Fragor. Tonantis ira quid ſegnis jaces?
Quin vile caput hoc turbine infeſto petis?
Preme, percute, Feri; Non poteſt in me tuum
Errare fulmen. Fratris hic peſtem vides.
Egomet pudicum, ſobrium, mitem, pium
Superis amicum, luce perfuſum ſacra,
Intaminatum labe, prodigiis gravem
Immitis, excors, durus, implacabilis
Fratrem Tyrannus expuli. Aſſultus meos,
Meos furores fugit. Heu quæ nunc vagus
Deſerta luſtras loca peregrino pede?
Ubi frater erras? forſan immanis fera
Tuo cruore luſit. O luctus patris!
O civium ſpes irrita! O matris dolor!
O lux abacta patriæ! o fratris ſcelus!
Crat. Fletus inanes amove, ac potius tuo
Gratare fratri, vota qui cordi tenet.
Non ille te, ſed gravibus effugit malis
Mundum ſcatentem. Roma terrarum caput
Juveni viarum eſt meta; nec honorum fame
Stimulatus arces ille Romuleas petit;
Sed amoris actus flamine. Ibi ſacros colet
Jeſu penates Cantabri miles Ducis.
Pa. Si vota cordis obtines frater, licet
Tibi gratulari jure. Tu Cœlum rapis,
Terram reliquis mihi; Sed affectus meos
Ipſe quoque ad Aſtra transferam. Tecum juva
Sociare corda. Tendere in Cęlum juvat.
Gor. Portenta rerum mira! Perfidiam in fidem,
Odium in amorem Numinis mutat manus.
Hoſpitia ſubeunt noſtra concordi gradu
Religio, Pietas, Pax, Fides, Pudor, Salus.
Nos ergo tot cęleſtibus ovantes bonis
Feſto colamus proſperum plauſu Diem,

FINIS.

Footnotes

¹ (a) Patriarcha Jacobus Cœlo delabitur fratris molimina deſtructurus.

² (a) Increpat Hæreticus filiorum ſegnitiem in cauſa Luterianæ religionis.

³ (a) Pater hæreticus hortatur ſilios, ut Stanislaum per Blanditias ad luterianam ſectam alliciant.

⁴ (b) Repugnant filii, & rei difficultatem oſtendunt.

⁵ (a) Pater hæreticus Catholicam fidem elevare conatur, & luterianam extollere.

⁶ (a) Laudat Luterum.

⁷ (b) Luteranorum opinio de imbecillitate operum, & unius fidei robore, & efficatia ad ſalutem animi acquirendam

⁸ (c) Oſtendit Pater hæreticus quanta ſit vis, & potentia voluptatis ad corda hominum utcumque ſortium emollienda, & filiis perſuadere conatur, ut Stanislaum, utpotè juvenem voluptati opportunum, ad illius proſecutionem impellant.

⁹ (a( Duo Juvenes patri aſſentiuntur, & operi ab eo juſſo ſe accingunt.

¹⁰ (a) Hæreticus parum fidens puerorum ingeniis convertit ſe ad opera magicæ artis, qua erat inſtructus.

¹¹ (b) Virga magica tres ſormat in pavimento circulos.

¹² (c) Ter virga percutit humum.

¹³ (a) Prodit ab inferis Chacodæmon decori Juvenis formam aſſimulans, ut erat juſſus à mago.

¹⁴ (b) Chacodemon ſuas vires jactabundus extollit.

¹⁵ (a) Exponit Magus quid fieri velit à Dæmone.

¹⁶ (b) Duorum fratrum mores diversi, & invicem oppoſiti per ipſorum verba exprimuntur.

¹⁷ (c) Deſcribitur autumnalis amȩnitas.

¹⁸ a) Ludi ſcenici deſcribuntur.

¹⁹ (b) Ad eos ludos Paulus vult proficiſci repugnante Stanislao, qui templa potius ipſis eundum eſſe contendit.

²⁰ c) Increpatur Stanislaus à Paulo.

²¹ (d) Perstat sententia Stanislaui.

²² (a) Varia diſſidia inter fratres.

²³ a) Paulus Spretis Phyletæ conſiliis, & relitto fratre pergit ad ludos.

²⁴ (b) Eum ſequitur cuſtodiæ cauſa Phyletes.

²⁵ (c) Staniſlai affectus in Deum Servatorem.

²⁶ (a) Duo fratres, Gormandi hæretici filii Stanislaum omnibus modis ad vitæ jucunditatem, voluptatis uſuram hortantur.

²⁷ Repugnat Stanislaus, & quam ſit noxia voluptas oſtendit.

²⁸ (a) Exponuntur à Stanislao Chriſti Domina cruciatus.

²⁹ (b) Luterus ſecumipſe pugnans oſtenditur.

³⁰ (a) Prodit in ſcenam Chacodæmon ſub ſpeciè blandi et venuſti adoleſcentis, & ſuavi cantu, ac mollibus verborum illecebris Stanislaum ad voluptatem conantur impellere.

³¹ (b) Duo fratres cantu dæmonis oblectati exiſtimant eſſe Angelum è Celo delapſum.

³² (c) Deteſtatur falſum juvenem Stanislaus, ejuſque voces eſſe virulentas & ſuadolas docet.

³³ (a) Monet duos juvenes, ut caveant ab inſidiis fraudolenti Cantoris.

³⁴ (b) Redit ad cantus illecebroſos muſicus avernalis.

³⁵ (c) Boëmundus tartarei veteratoris vocibus blandis aſſentiens Stanislai pectus emollire conatur.

³⁶ (a) Stanislai mira in pudore deſendendo conſtantia.

³⁷ (b) Miſeratur infelicem duorum Juvenum ſortem.

³⁸ (c) corr. ex b NJ! Pro illis efficaciter orat.

³⁹ (d) corr. ex c NJ! Inter orandum alienatur à ſenſibus.

⁴⁰ (e) corr. ex d NJ! Obstupeſcunt duo fratres Stanislaum conſpicati cœleſti lumine radiantem.

⁴¹ (f) corr. ex e NJ! Stanislaus poſt raptum mentis exurgens cognitum Deo revelante patefacit Chocodęmonem*!*, & cogit eum detegere fraudes, & finem ſibi propositum.

⁴² (g) corr. ex f NJ! Coactus Chacodęmon aperit suarum fraudum machinamenta.

⁴³ (a) Fugatur à Stanislao.

⁴⁴ (b) Duo fratres permoti prodigio patefacti ſugatique a Stanislao Chacodęmonis à Lutero deſciſcunt, & fidem catholicam amplectuntur.

⁴⁵ (c) Ducuntur in Templum a Stanislao ad illic expiandas criminum ſordes.

⁴⁶ (a) Incuſat Paulum Phyletes velut indocilem. & eſfrænum.

⁴⁷ (b) Excuſat Paulum Gormandus, & conatur oſtendere, non eſſe conſentaneam ejus ætati morum ſeveritatem, & moderationem affectuum.

⁴⁸ (c) Diſputat de variis ætatum propenſionibus, & hilaritatem, morumque licentiam propriam juvenum eſſe contendit, proinde Pauli juventuti multa indulgeri oportere.

⁴⁹ (d) Opponit Phyletes Pauli moribus vitioſis Stanislai mores rectos, & ex virtute profectos; docetque vitia non eſſe tribuenda ætati. Sed voluntati.

⁵⁰ (a) Stanislai virtutes & praæclara pietatis opera enarrat

⁵¹ (b) Improbat opera Stanislai Gormandus, quaſ ejus adoleſientia intempeſtiva. & conatur oſtendere periculoſum eſſe niti contra naturam.

⁵² (a) Gormandus in ſuam ſententiam Phyletam inducit, eique perſuadet, Stanislai mores ipſius ætati non eſſe opportunos.

⁵³ (b) Phyletes Gormando ſeductus ſtatuit Stanislao adverſari, eumque ad fratris mores perducere.

⁵⁴ (a) Paulus interdicit Stanisſao uſum obſoletæ vestis, & ſalutares animo corporis cruciatus.

⁵⁵ (b) Manſueta reſponſio Stanislai cum ſalubri admonitione.

⁵⁶ (c) Paulus indigne ſerens, ſe admonitum eſſe à fratre juniori minatur ei plagas.

⁵⁷ (d) Stanislaus ad verbera, & plagas ſe paratum oſtendit.

⁵⁸ (a) Phyletes cum Paulo conſentiens conatur avertere Stanislaum à nimia morum ſeveritate, & adducere ad laxiorem vitam.

⁵⁹ (b) Miratur Stanislaus mutatam eſſe Phyletæ mentem illumque quaſi à priſti no regendi more degenerem manſuetè reprehendit.

⁶⁰ (c) Paulus attollit dexteram ut percutiat Stanislaum.

⁶¹ (a) Reprimitur à Phyleta

⁶² (b) Pater interrogat ſilios quomodo ſe geſſerint erga Stanislaum, & quem finem habuerint eorum conatus.

⁶³ (c) Reſpondent filii, ſuum cum Stanislao congreſſum habuiſſe optimum & ſibi fauſtiſſimum exitum.

⁶⁴ (d) Lætatur eo reſponſo pater, falsò exiſtimans, viciſſe filios.

⁶⁵ (e) Affrmat Boëmundus, fidem, & pudorem Stanislai vinci non poſſe.

⁶⁶ (a) Fatentur apertè duo fratres, ſe victos eſſe à Stanislao, & ab eo perductos ad Catholicam fidem.

⁶⁷ (b) Aſſeverant ſe agnoscere, & venerari Romanum Pontificem, ceu verum Christi Vicarium.

⁶⁸ (c) Perculſus eo nuncio Pater Hæreticus, dolet, & indignatur vehementiſſimè.

⁶⁹ (d) Objurgat ſilios, velut Patre degeneres, & ſuæ fidei deſertores.

⁷⁰ (a) Cauſam reddit Boëmundus ſuæ ad Catholicam fidem concversionis, hanc autem eſſe dicit repulſas à Stanislao fraudes, & inſidias Cachodæmonis juvenili ſpecie personati, eumque detectum, & coactum redire ad inferos cum ignominia.

⁷¹ (b) Cratilli præclara, & plena pietate reſponſio.

⁷² (c) Contumeliose, & atrociter dictis ejicit à ſe filios.

⁷³ (d) Gormandus videns, nil ſibi profuiſſe artes magicas atq; indigniſſimè ſerens se victum à Stanislao, & ſuos omnes conatus eluſos, in furias agitur.

⁷⁴ (a) Doloris atque iracundię impotens ſtatuit mortem sibi conſciſcere.

⁷⁵ (b) Superveniens Stanislaus animadvertit, Gormandum turbulentis animi motibus agitari.

⁷⁶ (c) Decernit Gormandus pugionem in pectus adigere, & ſuam dextram hortatur, ut id facinus audeat.

⁷⁷ (a) Reprimitur à Stanislao.

⁷⁸ (b) Edit Gormandus cauſam doloris ipſum adigentis ad necem ſibi inferendam, & hanc eſſe ait ipſum Stanislaum eo, quod ſuos filios ad Romanam fidem traduxerit

⁷⁹ (c) Oſtendit Stanislaus, filiorum ejus converſionem debere illi eſſe potius cauſam letitiæ quàm doloris, & mortis.

⁸⁰ (d) Benignitate, & manſuetudine Stanislai incipit deliniri Gormandus.

⁸¹ (e) Fatetur quid contra cum fuerit machinatus, & quo modo ad evertendam ejus religionem, & caſtimoniam filios prius, deinde Cachodęmonem voluptatis inſtinctorem impulerit.

⁸² (a) Hortatur eum ad pœnitentiam Stanislaus.

⁸³ (b) Resipiſcit omnino Gormandus, & Stanislai arbitrio ſe permittit.

⁸⁴ (a) Exprimit Boëmundus ſingulare Beneſicium utrique fratrum collatum à Deo in iis traducendis opera Stanislai ad Catholicam fidem.

⁸⁵ (b) Oſtendit Cratillus ſe ab irato ipſorum patre metuere Stanislao periculum, & perniciem

⁸⁶ (c) Eximit eum fratri timorem Boemundus narrando, in proximo eſſe Staniſlai diſceſſum ex ea regione, & profectionem in Italiam, & Vrbem Romam.

⁸⁷ (d) Siscitatur*!* Cratillus cauſam ejus propinqui disceſſus.

⁸⁸ (e) Religioſus ordo Societatis Jeſu luculenter à Boëmundo deſcribitur

⁸⁹ (f) Nomine Centabri*!* Ducis intelligit S. Ignatium de Loiola Societatis Jeſu Fundatorem.

⁹⁰ (a) Narrat Stanislai Propoſitum eam Societatem ingrediendi, & ad hunc finem propediem Romam eundi.

⁹¹ (b) Hortatur fratrem ad relinquendas mundi vanitates, & Stanislai veſtigiis inhærendum.

⁹² (c) Boëmundi modeſta responſio.

⁹³ (a) Deſcribitur ſacraæ confeſſionis auditor, & abſolutio sacramentalis.

⁹⁴ (b) Laudatur à Nicandro Stanislaus.

⁹⁵ (c) Stanislaus indignum ſe laudibus putans submiſſe ſimul, & officiosè ireſpondet*!*.

⁹⁶ (d) Exponit Nicandro quid animo voluat; & quàm ipſi sordeat Mundus, oſtendit

⁹⁷ (e) Enumerat, & deſcribit vitia quibus Orbis terrarum abundat.

⁹⁸ (a) Reſpondet Nicander, poſſe etiam inter vitia ſervari virtutem.

⁹⁹ (b) Subjicit Stanislaus, id eſſe valdè diffcilè, & mentis integritatem non eſſe tot periculis objiciendam.

¹⁰⁰ (c) Adhæret Stanislai Sententiæ Nicander, eamque confirmat.

¹⁰¹ (a) Petit à Nicandro Stanislaus quem ſtatum maximè idoneum cenſeat ad ſalutem animi in tuto collocandam, & multa merita conſequenda.

¹⁰² (b) Deſcribitur ſtatus feliciſſimus hominis , qui contemptis terreſtribus bonis ad Cœleſtia ſemper aſpiret, & Deo viriliter ſerviat.

¹⁰³ (c) Exponit Stanislaus ſuum deſiderium, & propoſitum ingrediendi Sociitatem*!* Jeſu.

¹⁰⁴ (d) Cauſam aperit cur S. Ignatius ordini religioſo a ſe inſtituto Societatis Jeſu nomen indiderit.

¹⁰⁵ (a) Confirmatur à Nicandro in eo propoſito Stanislaus, & incitatur ad id alacriter exequendum.

¹⁰⁶ (b) Donat illi Nicander velut suæ benevolentiæ pignus ſimulacrum Chriſti cruci affixi

¹⁰⁷ (c) Stanislai affectus erga id ſimulacrum.

¹⁰⁸ (d) Stanislaus veniam diſcedendi blandè petit à Fratre.

¹⁰⁹ (a) Veniam fugę largitur Paulus & iratus urget diſceſſum.

¹¹⁰ (b) Varios animi motus in Stanislaum Paulus expertus duritiem erga illum ſuam damnàt.

¹¹¹ (a) Arma afflictando corpori à Stanislao adhibita prodit Philetes Fratri

¹¹² (b) Redit Paulus ad veteres iras, & illa dolorum instrumenta diſcerpit.

¹¹³ (c) Initum à Stanislao fugæ conſilium intercipere ſtatuunt.

¹¹⁴ (d) Fugientis affectus .

¹¹⁵ (a) Opem fuga, & præſidium à Divino Verbo sibi præcatur.

¹¹⁶ (b) Deiparam quoque conciliare votis tuis*!* ſtudet.

¹¹⁷ (a) Aperit natis genitor ſuſceptam à ſe ſaniorem mentem, Vitamque anteactam execratur.