Legenda aurea

Jacobus a Voragine

Sanctus Erasmus

Legenda aurea, Cap. CXCIX. De sancto Erasmo

Fons Jacobus a Voragine Jacobi a Voragine Legenda aurea vulgo Historia lombardica dicta; ad optimorum librorum fidem recensuit Dr. Th. Graesse, Dresdae et Lipsiae, 1846. ark:/13960/t4wh7tr31.

Cap. CXCIX. (196.) De sancto Erasmo.

Facta est persecutio christianorum a Dyocletiano imperatore, ut, si quis inventus fuisset non sacrificare Diis, multis suppliciis interiret. Audiens hoc beatus Erasmus fugiens ex Antiochia civitate eremum petiit et habitavit in ea annis septem, ubi in monte Libano die ac nocte dominum deprecans multa mirabilia egit. Nam esca ei de coelo veniebat per corvum, etiam angeli loquebantur cum eo, diversae etiam ferae veniebant in cellam ejus et prosternebant se ad vestigia ejus et facta est ad eum vox de coelo dicens: Erasme, descende ad tuam civitatem. Et statim surrexit et descendit ad civitatem, cumque descendisset, multi quidem vexabantur a spiritibus immundis et occurrebant ei. Tunc beatus Erasmus imponebat iis manus in nomine domini et statim salvi fiebant, multos etiam per baptismum convertebat ad dominum. Hoc audiens Dyocletianus imperator jussit beatum Erasmum teneri et praesentari sibi, cumque introduceretur sedente imperatore pro tribunali, interrogavit eum dicens: quid vis esse aut de quo genere es? Tunc beatus Erasmus dixit: christianus sum et ipsum confiteor. Erat beatus Erasmus non solum spiritu, sed etiam corpore pulcher, vultus etiam ei angelicus, oculi ejus tamquam radii solis, loquela ejus sine ulla offensione, securus respondebat, non trepidabat. Et ait imperator: acquiesce et sacrifica Diis meis, ne male moriaris. Dicit ei beatus Erasmus: hoc, imperator, nunquam ego sum facturus, ut lapidibus et sculptilibus, quibus tu ipse similis es, ego sacrificem, sed ego sacrifico Deo vivo, qui fecit coelum et terram, mare et omnia, quae in iis sunt, ipsi soli vivo et anima mea, nam tibi nunquam consentio. Tunc imperator furore repletus jussit ministros plumbatis tundere latera ejus. Qui dum caederetur, respexit in coelum et dixit: gratias tibi ago, domine Jesu Christe, qui es via in te credentium, quia perveni, ad quod desiderat anima mea, adjuva servum tuum, ut me non absorbeat abyssus mortis. Tunc imperator dixit: Erasme, video te juvenem et pulchrum, consule animae tuae et sacrifica Diis meis et dabo tibi aurum et argentum, vestem inaestimabilem et faciam te nobilem in palatio meo. Dixit ei Erasmus: lupe rapax, Seductor animarum, non praemia tua separent me a caritate Christi, nam aurum et argentum et vestes tuae inaestimabiles sunt tecum in dies perditionis tuae; ego autem habeo loricam fidei, quam infernus corrumpere non potest, tu vero cum patre tuo dyabolo eris in ignem aeternum arsurus. Imperator furore repletus jussit beatum Erasmum fustibus mactari, et ter binos mutans, et in dorso ejus nulla macula videbatur. Universa vero plebs clamabat dicens: vere magnus est Deus christianorum, qui tantam virtutem operatur in illo. Imperator dixit ad populum: errastis, artes maleficas operatur iste. Dixit beatus Erasmus: nonne et tu dyabolus es similis illi, qui primo protoplastum de paradiso projecit, impie carnifex, draco iniquitatis, dux maleficorum, maleficia mea, Christus est filius Dei vivi, quem virgo genuit Maria ex verbo patris, quem prophetae venturum praedicaverunt, qui solvit peccata mundi illuminans tenebras ignorantiae nostrae, qui te percutiet in aeternum, cui tu rationem redditurus es. Imperator furore repletus jussit beati Erasmi carnes ungulis ferreis effodi, gratulans, psallens, propheticum psalmum Deo canebat dicens: posuerunt Hierusalem ut pomorum custodiam, posuerunt morticina servorum tuorum bestiis terrae. Tunc imperator furore repletus jussit ministris, plumbum, picem, sulphur et resinam cum cera et oleo solvi et beatum Erasmum perfundi. Stabat autem angelus domini cum eo, qui ei refrigerium praestabat. Tunc bis Erasmus dixit imperatori: ubi sunt minae tuae et furor tuus magnus? ecce corpori meo praestitisti magnum refrigerium. Universa vero plebs clamabat dicens: dimitte hominem istum et episcopum civitatis suae, quia Deus christianorum operatur in illo. Et ecce subito est factus terrae motus magnus, tonitrua, coruscationes, ita ut paene tertia pars populi moreretur. Angelus vero domini cum sancto Erasmo stabat et caecos homines ad Christi lumen deducebat. Imperator autem fugiens quasi timens, civitatem ab ira Dei perire, locutus est ad populum et dixit: iste, quem vidistis, Deum blasphemavit; ideo talis est conturbatio. Tunc imperator repletus furore jussit beatum Erasmum in carcerem introduci et LX pondera ferri in cervicem vel in manibus ejus poni, et praecepit ministris, si quis inventus fuisset panem vel aquam ei dare, morte moreretur. Et fecerunt ministri, sicut imperavit iis. Imperator autem annulo suo signavit ostium carceris et circa mediam noctem exclamavit beatus Erasmus ad dominum dicens: domine Jesu Christe, accelera et eripe me, ne glorietur inimicus in servis tuis, ne dicant gentes: ubi est Deus eorum! Et ecce subito carcer illuxit et fragravit, quasi fuisset aromatibus plenus, et visa sunt velut XII candelabra ardentia ante beatum Erasmum martirem et episcopum. Angelus domini ingressus fuerat ad eum dicens: Erasme, ecce ego veni ad te, et statim liquefactum est ferrum tamquam cera et in medio eorum stabat psallens et benedicebat Deum dicens: benedictus es, domine, qui fecisti coelum et terram, cui adstant angeli et archangeli cum tremore et numerus martirum, qui passi sunt propter te, qui fecisti misericordiam cum servo tuo et liberasti animam meam de manibus inimicorum, sicut liberasti Sydrac, Mysac et Abdenago de medio fornacis ignis ardentis et de manu Nabuchodonosor regis, et sicut Danielem servum tuum de lacu leonum et oblato prandio per Abacuch prophetam saturasti, et Susannam de falso crimine liberasti, ita et mecum fecisti misericordiam. Et ecce angelus domini dixit ad eum: Erasme, exsurge et ambula mecum usque in Italiam, ibi tibi Deus aeternam vitam tribuet in saeculum saeculi. Et quasi columba Christi plaudens sic in Lugrido deposuit. Alia vero die imperator currens ad carcerem signatum annuli sui invenit, cumque designasset, praecepit ministris: adducite magum, qui Deos meos pro nihilo fecit. Ingressi autem carcerem nusquam eum invenerunt, ferrum quoque sicut cinis inventum est, et factus est clamor magnus dicentium: hominem non invenimus, nam et ipsum ferrum nobis cinis videtur esse. Quod ut audivit imperator, sibi alapam in fronte percussit dicens: vaeh, mihi delusum est regnum meum! quid dicturus ero populo meo? Venerant enim quasi XL millia virorum et mulierum ad spectaculum militis Christi, turbabatur tota civitas in tremore grandi posita, christiani christianum quaerebant, viduae et orphani episcopum requirebant dicentes: quid fecisti homini, pastor? Tunc imperator timore perterritus dixit, quia a Deo ejus in coelum raptus fuisset et per praemium magnum se redemisset. Et cum beatus Erasmus in Lugrido venisset, multos in Christi nomine baptizans omnia virtutibus operabatur, nam infirmos et caecos orationibus salvabat. Nam erat ibi quidam nobilis et primarius civitatis, nomine Anastasius, cujus filius mortuus fuerat, et corpus ejus ad sepulchrum ducebatur. Jussum enim fuerat a domino beato Erasmo, ut eum resuscitaret et redderet parentibus suis, et apprehendens beatus Erasmus corpus defuncti dixit patri ejus: Anastasi, si credis in domino nostro Jesu Christo, qui natus est de spiritu sancto ex Maria virgine, recipies filium tuum salvum. Multa enim turba populi mirabatur ad haec verba. Anastasius dixit: et tu potes filium meum resuscitare? Beatus Erasmus dixit: non ego, sed dominus noster Jesus Christus, cui ego servio. Anastasius dixit: si filium meum salvum inihi reddideris, credo ego et domus mea et populus universus. Tunc beatus Erasmus jussit corpus ejus deponi, secreto patrem et matrem jussit stare, flexis genibus super corpus ejus dixit: in nomine Jesu Christe surge. Cumque surrexisset, clamavit voce magna: vere, quia magnus est Deus christianorum, et conversus ad patrem ait: pater, usque nunc erravimus; Dii enim, quos colebamus, nihil sunt, vidi enim eos in inferno non habere requiem a tortoribus, Deus autem vivus famuli Erasmi magnus est. Et credidit Anastasius et tota domus ejus et populus universus, qui in illa hora fuerunt baptizati, qui sunt quasi XL millia hominum. Tunc beatus Erasmus exclamavit voce magna dicens: gratias ago tibi, domine, Jesu Christe, qui congregasti populum tuum in via veritatis, tu enim dixisti evangelica voce: petite et accipietis, quaerite et invenietis, pulsate et aperietur vobis; benedic populum tuum hunc, quem acquisivisti. Et facta est ad eum vox de coelo dicens: Erasme, serve bone, qui pro me laborasti in terra, omnia, quaecunque petieris, dabuntur tibi. Et benedixit dominus populum hunc, qui crediderunt. In illa hora omnia ydola, quae colebantur, vertebantur, per septem autem dies beatus Erasmus docens populum et confirmans in doctrina Christi dicebat: custodite mandata ejus, quae audivistis, et magnalia Dei, quae fecit in vobis, induti fide etiam fideles estote. Audiens hoc Maximianus imperator, quae facta fuerant in Lugrido civitate, a Probo iniquissimo homine et sacrilego, qui dixit: audi, pie imperator, quae facta sunt in civitate tua, regnum delusum est et Dii nostri nescio a quo homine Antioceno subversi sunt, qui confitetur illum Jesum Christum, qui crucifixus est ab hominibus in Judaea, Deum esse. Quo audito imperator jussit beatum Erasmum teneri et praeparatum tribunal adscendit, et ingressus est beatus Erasmus. Ad quem ait imperator: dic tu scelerate homo, quae tibi est religio? Tunc beatus Erasmus tacuit, sed oculis suis respexit in coelum. Imperator ait: nihil loqueris? et jussit maxillas suas contundi. Tunc beatus Erasmus dixit: lupe rapax, plenus iniquitate malefice, quid persequeris servum Dei! Imperator dixit: nonne hic ipse est, qui crucifixus est ab hominibus in Judaea? Sanctus Erasmus respondit: ego ipsius servus sum. Maximianus dixit: talis sis, qualis et ille, et sic moriaris. Tunc beatus Erasmus subridens ait illi: optime, imperator, benedixisti mihi, utinam illius ego merear vestigia sequi, quia effusio sanguinis ipsius nostra illuminatio est, quem si velis agnoscere et illum credere, salvus eris. Imperator dixit: tu in illum credas et genus tuum. Beatus Erasmus dixit: optime dixisti mihi, plane quia sic credimus, hostias humilitatis et tribulationis munera offerimus ei, qui salvavit populum suum a peccatis eorum. Imperator dixit: consule tibi et accede et sacrifica Diis meis. Sanctus Erasmus respondit: quibus Diis me jubes sacrificare! Imperator dixit: Si tibi dixero, consentis? Beatus Erasmus dixit: si videro, forte facio. Tunc gaudio repletus imperator cum universo populo usque ad templum Jovis jussit hominem Dei deduci ad civitatem Sirmitanam et praecepit organa et omne genus musicorum in templo parari. Et hoc videns beatus Erasmus ingemuit corde et oculos suos ad coelum direxit dicens: Christe fili Dei esto praesens in ista hora et mitte angelum tuum, qui mihi auxilietur et confirmet me in hora ista a pugna dyaboli, quam mihi praeparavit. Cumque pervenisset in templum, beatus Erasmus dixit: ubi est Deus, quem jubes me adorare? Imperator autem apprehendens manum ejus ingressus est templum et ostendit ei statuam aeneam magnitudinis cubitorum XII et dixit: ecce Deus meus, cui ego servio. Statim ut dyabolus adspexit faciem martiris Christi, cecidit statua et in cinerem versa est, exivit et draco magnus ex illa et occidit paene tertiam partem populi. Imperator ut vidit, se esse delusum, adscendit equum et ad palatium pergebat. Percutiens pectus suum dixit: vae mihi! delusum est regnum meum, nescio a quo homine Antioceno. Magis autem pars populi clamabat: serve sancte Dei, ora pro nobis, ut ne pereamus ab isto dracone. Tunc beatus Erasmus imperavit draconi, ut quemquam hominem non contaminaret. Videns autem universus populus Sirmitanorum, quantas virtutes per servum suum operabatur, coeperunt omnes credere Christo. Beatus autem Erasmus dixit: ecce quales virtutes operatur Deus in eos, qui credunt in illum! Et baptizati sunt quasi quadraginta millia hominum. Erat enim gaudium in caelo et spectacula angelorum, et quomodo pars dyaboli pugnabat adversus electos Dei et non valebat mentes eorum avertere a cogitatione domini. Tunc angeli voce magna clamabant: gloria in excelsis Deo et in terra pax hominibus bonae voluntatis. Qui sic fuerant ad dominum conversi, responderunt: amen. Conturbata est omnis civitas Sirmitana. Conterritus vero imperator misit armatos et jussit omnes, qui ad dominum conversi sunt, gladio puniri. Martirisaverunt etiam trecentos triginta homines commendantes se orationibus sancti Erasmi martiris, quibus ait: ite in nomine domini feliciter ad sanctam civitatem, quam praeparavit vobis dominus, et ego post modicum tempus subsequar. Erant autem angeli currentes per nubes, suscipientes animas eorum et triumphantes martires usque ad coelum perduxerunt. Et audita est vox psallentium et dicentium: alleluja, via justorum recta facta est et iter sanctorum praeparatum est. Quod audiens beatus Erasmus gratulavit ut bonus pastor super oves suas, quas tradidit Christo. Tunc imperator furore repletus jussit beatum Erasmum teneri et diversis suppliciis torqueri et jussit ministris tunica aenea adversus staturam ejus et ignea fortiter eum vestiri dicens: nunc videbo, si Deus tuus eripiet te de manibus meis. Tunc bis Erasmus dixit: carnifex plenus iniquitatis, filius dyaboli, verecundiam tuam laudo, qui deterior es cane, dixi tibi et nunc dico: non timeo minas tuas, si ampliora facias, cor meum non trepidabit. Et signans se signo crucis vestivit se ignea tunica, psallens propheticum psalmum dicens: transivimus per ignem et aquam et reduxisti nos in refrigerium, item tamquam aurum in fornace probasti eos, qui in te credunt et sicut holocausti hostiam suscipis. Statim tunica ignea, qua indutus fuerat, facta est frigida sicut nix, ut nulla macula super eum inventa fuisset. Tunc beatus Erasmus dixit: ecce, imperator, confusus es, cum patre tuo dyabolo in ignem eris aeternum arsurus, nam dominus Jesus Christus filius domini liberavit me. Populus autem clamavit: vere, quia magnus est Deus christianorum, qui tantas virtutes in illo operatur. Tunc imperator ait: artes sunt maleficorum , ut igni imperaret et Deos nostros deludat. Tunc beatus Erasmus dixit: stulte imperator, qui putas maleficia, mecum est Christus filius Dei, ipse, qui imperat igni, Deos tuos deludit, lapides et aeramenta surda ab hominibus conflata, quibus tu similis es; nam dominus meus Jesus Christus vivus est et virtutibus vincit. Imperator dixit: quamdiu injurias tuas tolerare possumus? Tunc beatus Erasmus dixit: etiam et ego miror verecundiam frontis tuae, quia non erubescis. Tunc imperator furore repletus jussit ministris suis ollam parare urnarum XX plumbi pice similiter cum cera et resina et oleo solvi et repleri et succendi. Et fecerunt ministri, sicut praeceptum iis fuerat, et fervens facta est olla et fluctuans sicut mare, et dixit ei imperator: nunquid et hic ars tua potest praevalere? Tunc beatus Erasmus dixit imperatori: ista olla meum est refrigerium, et facto signaculo crucis descendit in eam, statimque: vox domini super aquas Deus majestatis, intonuit et effudit unam undam ex olla et ustulavit imperatorem. Qui clamavit: ardeo, homo Dei, ora pro me. Tunc beatus Erasmus dixit imperatori: vaeh tibi, lupe rapax, et Gehennae ignis, quem tibi paravit Deus simul cum patre tuo dyabolo et ministris ejus; scio, quod cor tuum obduratum est, sed propter populum istum circumstantem erit tibi bene. Et quievit dolor. Multi autem hoc videntes in illa hora crediderunt, imperator autem videns, se delusum esse, jussit martirem Dei recipi et in arta custodia haberi et ingenti ferro ponderis colligari, cumque orasset, apparuit ei juvenis similis filio Dei vocans eum et dixit illi: ego sum Michael angelus missus ad te, ut te ducam in Campaniam provinciam, quae vocatur Formana, ad docendum populum. Apprehendens eum et ejecit eum de civitate Sirmitana veniensque naviculam a domino paratam invenit et transmigravit in provinciam Campaniam. Alia vero die turbatus est imperator, quod non invenisset eum dicens, quia Deus eripuit eum. Servus autem Dei et martir domini venit et sedit in civitate Formana et septem annis docens populum viam veritatis. Angelus autem domini panem ei quotidie ministrabat. Postea orabat ad dominum, ut in civitate sua aeternaliter quiesceret, et facta est ad eum vox de coelo dicens: Erasme, veni et requiesce in civitate, quam paravit Deus fratribus tuis martiribus et prophetis et recipe laborem tuum, per te enim honorificatus sum in coelo et in terra. Tunc beatus Erasmus pro viduis et orphanis deprecabatur: domine unigenitus domini patris, qui me fecisti requiescere in loco isto, concede, ut, qui in hoc loco habitationis meae pro suis necessitatibus preces effuderit, sic inde transeat exauditus, ut tu ei sis hic et in futuro placatus. Et respexit beatus Erasmus in coelum viditque coronam inenarrabilem et occursum sibi de choro apostolorum et prophetarum et inclinavit caput suum et dixit: domine, suscipe animum servi tui, et completa oratione sanctum reddidit spiritum et visa est anima ejus candida, tamquam nix, quando ab angelis deducebatur cum gloria magna, et cum illis coelum penetrabat tertio nonas Junias regnante domino nostro Jesu Christo.