Odae de apostolis (1487), versio electronica

Author: Šižgorić, Juraj c. 1445-1509?Editor: Veljko Gortan2010

ICXC. GEORGIUS SISGOREUS SIBENICENSIS DALMATA MAGNIFICO DOMINO ANTONIO CALVO PATRITIO VENETO ET SIBENICENSI PRAETORI SALUTEM DICIT PLURIMAM.

Postquam ad nos tua accessit Praestantia, praetor clarissime, et tuo magistratui operam coepit impendere, noctu quidem et interdiu cogitavi quo scriptorum genere te visitarem et qua carminis salutatione salutarem. In mentem praesto venit rei divinae negligentia quaedam, quam nec consyderare absque admiratione nec praeterire valui sine {suppletione}, non quod temere audeam patrum nostrorum carpere usum; verum ut nostrae satisfaciam devotioni et tibi hoc inventum inscribam, qui rem divinam praesertim et diligis et colis et observas.

Christus namque apostolos delegerat non de foro Iustiniani, ut scribit Augustinus, sed de piscatorum simplicitate, non peritos quidem grammatica, nec armatos dialectica, nec inflatos rhetorica, sed indoctos homines et pauperes, quos et lucem mundi et sal terrae constituerat. Siquidem, ut sol in radiis suis apparet et rosa in odoribus suis sentitur et ignis in scintillis suis aspicitur, sic in apostolorum virtutibus Christi {patentia} cognoscebatur.

Antiqua enim vanitas miratur Platonis, Aristotelis et Carneadis doctrinam, sed quid excellentius apostolorum doctrina, quae ut sol lucebat et caelum humano generi reserabat? Commendat praeterea Demosthenis et Ciceronis facundiam, sed quid eorum facundia facundius, qui barbaros [p. 197] incredulos, et Orpheus apud poetas feras et saxa, ad salutem trahebant. Extollit deinde Periclis et Solonis et Catonis in republica gubernationem, sed quid ipsorum gubernatione in ecclesia dei praeclarius et quid denique ipsorum agone fortius et constantius, qui viventes in carne plantaverunt eam sanguine suo? Quod in re militari salutis ratione nec Pyrrhus nec Hannibal nec Fabius Maximus nec M. Marcellus nec ipse Iulius Caesar nec Alexander Macedo apud historicos effecisse legitur. Optime itaque meriti de militanti ecclesia optimam in sacris merentur gloriam et praecipuam.

Quo circa satis fui admiratus, quod huiusmodi athletae dei odas peculiares intra divina officia non habeant, quos hymnos appellamus, sed communes omnibus et vulgares. Festis diebus Petri dumtaxat et Pauli proprios quosdam hymnos cantat ecclesia, nullo tamen pedum glutino copulatos more carminum Anacreontis. Non immerito igitur XIII odas composuimus Sapphico metro in apostolorum honorem Paulum non excludendo, qui post Christi ascensionem ad apostolatum fuit vocatus. Et cum in te, praetor humanissime, plurima probitatis et religionis ornamenta conspicerem et te rei publicae Sibenicensis praetorem quasi caelo demissum cognoscerem, odas ipsas tuae dignationi inscribendas duxi. Tu enim verae doctrinae amator, tu ineptiarum contemptor, et ad te nihil est afferendum nisi summa industria elaboratum et acri diligentia castigatum. Quo circa a tua peto humanitate, magis devotionem hominis religiosi quam elegantem limationem magisque nostram erga te venerationem quam rhetoricorum pompam verborum consyderes et ponderes.

Valeat Magnificentia tua, cui me plurime commendo.

AD ANTONIUM CALVUM PATRITIUM VENETUM PRAETOREM SIBENICENSEM

Praetor Antoni, generosa proles
Calva, perfelix Veneti senatus
Gemma, qua fulget Sibenica tellus
Syderis instar,
Solvimus grates Superum parenti,
Ad magistratum modo qui vocavit
Urbis in nostrae laribus paternis
Te, bone praetor.
Pindari linguae fluvios disertae
Posco praeturam cupiens sonare,
Quam geris solers, animo modesto
Omnia librans.
[Page 198]
Iura tu servas, quibus ut minister
Ponderas aequum pariterque iniquum.
Deligis rectum domitasque crimen,
Optime censor.
Caesaris pectus grave, sed benignum
Possides, nomen rigidi Catonis
Temperas, captas, Numa qua vigebat,
Religionem.
Tu togae lampas Venetae videris.
Tu tuae sydus domui nitescis,
Praesidet nobis tua rite virtus
Erygonea.
Tu sacerdotum venerandus ipse
Cultor, illustris procerumque amator,
Tu decus doctae specimenque turbae,
Inclyte praetor.
Tu colis vatum graciles Camoenas,
Tu sapis Phoebum redolesque laurum,
Tu geris clausas Charites sacrato
Pectore claras.
Dulcis auditor {cytharae} lyraeque,
Perlegas totam modo tu Thaliam
Fonte non vatum veterum madentem,
Rore sed astri.

DEPRECATIONES PRO TRIUMPHO

Scripsimus carmen vario furore
Sive fatorum nebula sinistra
Sive Musarum stimulo pudico
Et sine culpa.
Scripsimus plenos elegos dolore,
Flevimus multo mala tanta lustro,
Hactenus nec me mala sors reliquit
Dulcibus auris.
Lusimus carmen pede, quo poeta
Nempe se toto canit orbe notum.
Cura me tantum superum iuvabat
Sacra canentem.
[Page 199]
Lusimus claudum celeremque iambum
Bile concessa satyram notanti,
Movimus nostro pariter precatu
Numina caeli.
Personat cantu lyrico Camoena
Ad dei laudem misero faventis,
{Emulum} pectus, caput et superbum
Dantis ad ima.
Christe sacrato residens Olympo,
Cuncta qui cernis simul et gubernas,
Ipse da castam sine labe vitam
Atque sonoram.
Lauream cinctus tenet en capillus
Et lyram pulsat digitus peritus,
Ipse cantabo modo sic triumphans
Ore modesto.
Victor evado tolerans {Ulyxem},
Qui repugnabat Palamedis aurae,
Victor evado bene recta servans
Iuris in aula.
Victor evado fugiens Neronem
Dira ructantem gladio parato,
Victor evado veniens ad alti
Numinis aram.
Christe, tu nostro faveas triumpho
Annuas nostro pariterque voto,
Ut tibi soli famuler tonanti
Tempus in omne.

DE PETRO APOSTOLO

Patris aeterni soboles beata
Fecit in Petro seniore signa
Orbis in toto celebranda circlo
Pectore miro.
Retibus Cephas propere relictis
Voce divina dominum secutus,
Corde quem prorsus calido vocantem
Coepit amare.
[Page 200]
Ter tonat dicens: "Amo te, Redemptor,
Tu dei vivi generata proles.
Sentio numen, faciamus urnas
Montis in alto.
Tu meis plantis mare praebuisti,
Fluctibus currens dubiusque signi,
Obruar ne iam pelagi profundo,
Protinus instans.
Increpat capto mulier magistro,
Gallus accusat temere negantem,
Respicis flentem nitidis ocellis
Ductus ad Annam.
Clavium curam mihi tu dedisti
Meque sublimi solio locasti,
Ferreis vinclis quoque liberasti
Nocte quieta.
Ne meae desit fidei rogasti
Robur et surgens nece de cruenta
Gloriam vitae mihi nunciare
Iussa dedisti.
Umbra sanabat mea febre fessos
Et Magi nugas penitus {domavi},
Caesaris bilem superans volavi
Astra triumphans."

DE PAULO APOSTOLO

Stephanum Saulus, Cilicum propago,
Obrui saxis stimulat nocentes:
Ille pro Sauli moriens salute
Numen adorat.
Litteras turbae geris hic malignae,
Nomen ut Christi perimat colendum..
Labitur tandem celeri ruina
Saulus acerbus.
Intonat {caelso} deus ipse caelo,
Terruit stratum simul et minarum
Perdito {coeto} lupus ipse lapsus
Surgit ut agnus.
[Page 201]
Paulus erectus deitate plenus,
Gentium doctor, Crucis atque praeco,
Paulus electus sacra vasa legis
Pectore gestat.
Naufragus vasti fuerat profundi,
Virgulis pulsus lapidumque iactu
Laesus et duro tolerans in orbe
Mille pericla.
Tertium caeli veniens theatrum
Raptus {archanam} videt ipse lucem,
Lingua mortalis resonare numquam
Rite valebit.
Ter deum carnis stimulo rogavit,
Carnis ut flammam perimat furentem,
Sed satis Paulo fuerat dolenti
Gratia {caelsa}.
Ensifer fortis fideique magnus
Ipse defensor cadit ense diri
Caesaris, tandem niveo triumpho
Sydera scandit.

DE DIVO ANDREA

Mitis Andreas dominum secutus
Vincla mundani laquei relinquens,
Velle sed totum tibi, Christe, vovens
Corde benigno.
Gaudeat Patras veniente tanto
Nuncio Christi: scelus omne mundi
Fulminat, legem probat et nitentem
{Flamminis} igne.
Audit Aegeas sacra vera vanus,
Pungit Andream sonitu {prophano},
Temnit et lignum nitidae salutis
Et Crucis aram.
Templa vanescunt veterum deorum,
{Demonum} lusus statuae fatentur
Voce caelesti, ruit omne verbum
Iudicis atri.
[Page 202]
Indicat magna pietate Christum
Sede de {caelsa} superum petisse
Virginis ventrem, docuisse nec non
Velle paternum.
Livor {Haebreos} superat malignos,
Nummus et Iudam, timor et Pilatum.
Orbis auctorem cruce sic necavit
Perfida turba.
Motus Aegeas rabie canina
Vera clamantem Superumque caelo
Digna virtutis truculentus hostis
Perdere iussit.
Hic salutabat crucis apparatum,
Emicans in qua dominus pependit,
Denique Andreas roseo triumpho
Scandit Olympum.

DE IACOBO MAIORE

Iacobus maior, Zebedea proles,
Quem deus caelo volitans ab alto
Christus ascripsit gremio suorum
Discipulorum.
Hic ut ad dextram sedeat, petebat
Cura materni rogitans amoris.
Hic bibit sacrum calicem, sedile
Dat pater altum.
Thabor ad montem fuerat vocatus
Gloriam cernens ubi praepotentem.
Quando divino facies nitore
Fulsit in aevo.
Affuit Christi precibus cruentis,
Angelus quando monitu paterno
Carne turbatum dominum refecit
Tempore mortis.
Artibus caeli cadit ars Magorum,
{Demonum} vires baculo ligantur
Iacobi, mansit pietasque felix
Ore sacrato.
[Page 203]
Victus Herodes ratione diva
Arsit in magnum penitus furorem.
Iacobo sacrum caput amputavit
Ense {prophano}.
Martyrum primus diadema gessit
Inter illustres socios laborum.
Qui deum toto sonuere mundo
Virgine natum.
Inclyto regno fruitur polorum
Et triumphali solio Tonantis,
Cuius in laudem Sibenica tellus
{Phana} coronat.

DE IOANNE EVANGELISTA

Fervido Christus retinens amore
Consecrat dono nimio Ioannem,
Iacobi fratrem, quibus in polorum est
Sede triumphus.
Quando mundani generis Redemptor
Ultimam coenam faceret, Ioannes
Numen aspexit recubans in almo
Pectore Christi.
Quumque penderet crucis in cupresso,
Caelibi curae penitus reliquit
Virginem matrem, gravidam dolore
Funere nati.
Ephesum linquens habitare {Pathmos}
Insulam laetam voluit Ioannes,
Exul hic scripsit calamo stupendo
{Apochalypsim}.
Ephesum tandem rediens recepit
Totius plausum populi canentis:
Mortuae dixit: "Drusiana, surge!"
Surgit et orat.
Carpsit et doctum merito Cratonem.
Qui duas gemmas {nichilo} docebat
Protinus dandas, quibus indigebat
Nuda caterva.
[Page 204]
Instar ascendens aquilae volantis
Sydus ad {caelsum} reboat {supremnum}
Primitus Verbum nitidae repostum
Virginis alvo.
Vase ferventis saliens olivi,
Gloriam rerum domino canebat.
Denique egressus niveo tropheo
Ipse quiescit.

DE DIVO PHILIPPO

Gentibus Iesum cupidis videre
Curat, ut tandem videant, Philippus.
Auream cuius faciem peroptat
Cernere mundus.
Turba iam Christo duce copiosa
Venerat verbo domini cibari.
Providet plebi sator et redemptor
Esurienti.
Panibus turbam {saciare} quinque
Nemo dicebat poterit Philippus.
Conditor felix homines cibavit,
Millia quinque.
Grana telluris bonitate crescunt,
Crevit et Christi deitate panis.
Omnium mentes stupidas reliquit
Nobile signum.
"Indica patrem, machinae creator
Orbis, et nostrae fidei satisfit."
Credulus condam modicum Philippus
Verba movebat.
"Filium cernens videt et parentem.
Semper aequali gradimur triumpho."
Christus has tales voluit Philippo
Reddere voces.
Post dies Christi volitantis omnes
Tunc super caelos dapibus polorum
Quattuor lustris miseros Philippus
Pavit homones.
[Page 205]
Martis evertit statuam crucemque
Prorsus erexit, gelidum draconem
Perdidit, tandem crucifixus intrat
Gaudia caeli.

DE SACRO THOMA

Credidit Thomas domino renato
Mortis e vinclo: cupiens videre
Signa clavorum laterisque vulnus
Vidit et inquit:
"Mitis humani generis redemptor,
Omnium rerum decus et creator,
Tu deus, lati dominator orbis,
Victor Averni."
Visaque, Thoma, tua roboravit
Christus occisus, bene quod resumpsit.
Sanctior, qui non oculis videndo
Numina credit.
Profuit nobis dubitans abyssus
Palpitans carnem, fidei nitorem
Comparat, totum resonat per orbem
Gesta triumphi.
Praedicans Parthis pariterque Medis,
Praedicans Persis, calidis et Indis
Plurimo signo populum vocabat
Ad sacra fontis.
{Demones} flatu domini fugabat,
Prorsus infirmos dabat et saluti,
Lumen et caecis tribuebat almo
{Flammine} plenus.
Temperans aestum simul et rigorem,
Suscitans functos proprio vigore,
Passus ob Christi nimios amores
Pace quiescit.
Corpus inclusum tumulo nitescit
Urbe praeclara meritis Edessae,
Emicans in qua celebris refulget
Gratia Thomae.
[Page 206]

DE DIVO BARTHOLOMEO

Dignus altorum {Seraphyn} sodalis,
Fidus electa populi magister,
Nobilis regum celebrisque proles
Bartholomeus.
Liconum turbae calidis et Indis
Ore divino sacra nunciabat,
Vinculo missum retinent honoris
Verba notantes.
{Demonum} multo fugiunt fragore
Ipsius vultum, statuae {prophanae}
Corruunt iussu subito sacrati
Bartholomei.
Centies noctu totiensque luce
Ipse ferventer dominum rogabat
Corde sublimi manibusque tensis.
Poplite flexo.
Huius orantis calor aestuosus
Rore complebat steriles aristas.
Nigra pellebat, faciebat astra
Porro serena.
Audit orantem Superum potestas
Et probant caeli socio lepore
Inferi nec non trepidant tyranni
Rite rogantem.
Urbis Albanae populum docebat
Gloriam vitae, domitans scelestos.
Pelle nudatus roseo triumpho
Gaudia captat.
Ore facundo Theodorus almus
Concinit toti sua sacra mundo,
Concinit laudes chorus Angelorum
Bartholomei.

DE MATTHAEO EVANGELISTA

Rite Matthaeus meliora legit:
Omne vectigal penitus relinquens,
Omne iam lucrum fugiens, salutis
Vocibus haesit.
[Page 207]
Proximi qui dum rapiebat aurum,
Proprium sprevit fragilemque censum
Tempsit et regem propere secutus
Divitiarum.
Nunciat Verbum {Solimis} sacratum.
Nunciat regis populo Philippi,
Nunciat nigro sitibus colore
{Aethyopumque}.
Civitas Nabar nimium decora
Funditus novit sacra nunciantis,
Vidit et dotes nimium stupendas
Numine dante.
Credidit signis validis Egyppus,
Credidit coniunx meritis beatis,
Credidit natus superis in auris
Ipse revivens.
Porro designans hominem volantem
Visio narrat veluti prophetae,
Scripsit {Hebreo} calamo probatae
Gesta Salutis.
Filiam regis domino sacravit
Praeditam semper gracili precatu.
Nuptiis illam sibi glutinare
Hyrtacus optat.
Virginem Christo prohibet dicatam
Copula carnis maculare foeda,
Hyrtacus iussit subito vetantem
Ense necare.

DE DIVO IACOBO MINORE

Natus Alphei dominique frater
Iacobus iustus, vocitant minorem.
Sacra templorum Iacobo minori
Omnia florent.
Floruit matris recubans in alvo,
Sanctus effectus fidei vigore,
Vina, siceram minime bibebat
Flumina libans.
[Page 208]
Carnium temnens epulas opimas.
Balnei vitans tepidum lavacrum
Atque tonsoris fugiens novaclam
Vixit in orbe.
Solus in sanctum veniens sacellum
Saepe callosis genibus rogabat,
Prorsus humectans {lachrymis} profusis
Ora sacrata.
Latius scribens Egesippus auctor
Nobilis vitam reseravit omnem,
Quam velut sydus speculamur altum
Mortis in aevo.
Passio Christi Iacobum fidelem
Comprobat nullis epulis fruentem
Antequam mundi dominum videret
Morte renatum.
Creditur senis tenuisse lustris
Praesulis sedem {Solima} sub urbe,
{Greditur} primam celebrasse missam
Numen adorans.
Cogitur Christum dominum negare,
Profitens Christum datur in ruinam:
Fuste percussus superans Ananum
Astra volavit.

DE SYMONE APOSTOLO

Symon audivit dominum Zelotes
Verba narrantem nitidae salutis,
Dictus a Chana dominum secutus
Cuncta reliquit.
Praesulis sedem tenuit supremam
Post necem sacram Iacobi minoris.
Pavit electum populum decenter
Pane polorum.
Symon Aegypti veniens ad oras
Iamque confractus senio trementi,
Vix suis sese pedibus gubernans
Sacra senectus.
[Page 209]
Praevio Symon graditur bacillo
Spiritus sacri radio nitescens,
Porro qui vires validas ministrat
Sensibus aegris.
Nunciat forti senior vigore
Virginis natum, crucis et {patiblum}
Atque surgentis tremulo triumphos
Nunciat ore.
Barbarae gentis tolerat minaces
Ipse sermones patiturque duras
Symon erumnas pariterque probra
Sustinet atra.
Atticus mirans patientis altam
Saepe virtutem rogat, ut senectae
Consulat, tandem properat libenter
Ad crucis aram.
Fixus ad lignum senior paratum
Pertulit poenas nimium severas
Gloriam vitae cupiens videre,
Sed duce Christo.

DE THADAEO APOSTOLO

Iacobi fratrem colimus Thadaeum
Corculum vitae, specimen salutis,
Totius nostrae fidei perenne
Robur in orbe.
Ut salus rerum, dominus Redemptor
Dexteram patris tenuit potentem
Imperans orbi, meruit Thadaeum
Abgarus aeger.
Abgarus regno dominans Edessae
Scripserat Iesu, validis micanti
Usque {miraclis} tribuerat altam
Porro salutem:
"Christe, tu rerum dominus, Tonantis
Filius signo vario coruscans,
Namque Iudaei tibi sed minantur
Mortis acerba.
[Page 210]
Est mihi regnum tenuis peculi,
Quippe virtutum meritis honestum,
Ut rogans ad me libeat venire,
Numen adoro."
Ille rescripsit: "Nimium beatus
Credulus nostri minime videndo.
Ipse complebo veniens ab alto
Velle paternum.
Sede {praecaelsa} residens Olympi
Ipse curabo dare tunc Thadaeum,
Qui tibi curam dabit et perennem,
Crede, salutem."
Denique ad regem veniens Thadaeus
Optimis curis penitus refecit.
Nuncians: porto sacra missa caelo,
Clausit ocellos.

DE DIVO MATTHIA

Ad viam vitae simul et salutis
Proditor Iudas fuerat vocatus,
Perditum calcans iter et {prophanum}
Sed ruit aeger.
Vendidit nummo dominum polorum,
Filium patris solio sedentis
Aureo caeli, laqueoque fregit
Guttur iniquum.
Matthias missi meruit tribunal
Sorte divina, numerandus ipse
Milites inter domini probatos
{Aegregiosque}.
Fecerat Iudam reprobum voluntas
Prava, quam numquam dominum secutus
Liquerat, furti loculos habebat
Proditor atrox.
Matthiam fecit domini secutum
Dona perfelix animus probatum,
Lampadem vitae meruit videre
Mortis in umbra.
[Page 211]
Nunciat Verbum, peperit quod alma
Virginum virgo sine fine felix,
Totius mundi specimen, perennis
Gloria caeli.
Nunciat Verbum, cruce quod pependit,
Morte sub cuius trepidasse terra
Creditur, pullo pariter colore
Astra steterunt.
Matthiam divum scelerisque purum
Vera dicentem populus nefandus
Enecat, qui nunc fruitur polorum
Sede beata.

DE INFENSO TRIUMPHUS

Semper armato tibi pugna grandis,
Semper armato furiis Averni,
Non tuae mensae pariterque spondae
Vita quiescit.
Verba mortales veluti sagittae,
Clamor irati veluti leonis
Et minae dirum veluti tonantis
Fulgura nubis.
Tu venenosus velut ictus anguis
Tuque crudelis velut hasta Pyrrhi
Tuque culpatus velut ille condam
Verna Canopi.
Scaevior scaevo canis ipse morsu,
Durior duro {scilicis} lapillo,
Nigrior nigro pariterque corvo
Est tibi bilis.
Alter infelix rabie Iugurtha,
Alter effuso Marius cruore,
Alter occultis {Cathilina} curis
Natus in aevo.
Quid taces nostro minitans theatro?
Quid tonas nostram lacerans Camoenam?
Quid furis nostras capiens volucres
Plenus aceto?
[Page 212]
Est tibi gressus meditantis atra.
Est tibi gestus rapientis alta
Est tibi sermo domitantis alma
Atque {prophana}
Saepius, vates, tua {tella} sensi,
Gloriam de me, maledicte, haberes
Mente durata nisi te tulissem
Ipse triumphans.

Appendix A EPYLOGUS

Motus amplissimi tui nominis celebritate haec ad te, praetor magnifice, et scribere et tibi decantare constitui. Quae si tuae dignationi, ut spero, placuisse sensero, ad alia conscribenda et promptior reddar et alacrior. Note: Caeterum oda, quam in calce bile oppletam exaravi, respondet singulariter {emulorum} maledictis, de quibus etiam divus Hieronymus sparsim per omnia eius quidem opera conqueritur et Terentius noster in prologis comoediarum.

Nam ut ingeniosus poeta Naso cecinit in suis Amoribus:
Pascitur in vivis livor, post fata quiescit,
quom suus ex merito quemque tuetur honos.

Tunc illud Horatii merito dici poterit: ‘Exegi monimentum aere {perennius} et apud Virgilium: ‘Capitoli immobile saxum,’ et vir prudens apud Senecam: ‘Quamcumque fortunam acceperit, aliquid ex illa memoriale efficiet.’

Note: Tua iterum feliciter valeat humanitas, cui me etiam atque etiam facio commendatum.

τέλος


Croatiae auctores Latini; Universitas Zagrabiensis, Facultas philosophica