Parthorum regem, ut inquit Calidonius, mi clarissime princeps, nemo sine munere salutare poterat. Mores Parthorum Ego uero, Predicatorie Religioni a teneris unguiculis dicatus, in qua uoluntariam paupertatem profiteor, te adhuc [in cunis] uagientem, quamuis nunc Illustrem heroem, cui tota applaudit Enotria, quum decreuissem conuenire, sepius excogitabam quonam munere primum salutare deberem, et quum multa quidem ultro citroque se offerrent, nihil tamen nobilius fore [arbitratus] sum, quam illa tibi uirtutis opera condonare, quibus adeo inuigilaui ut quoad fieri poterit ego tuus tuique clarissimi parentis et inuictissimi ducis pagina fidissimus seruus et tu illis splendorem afferes et illa tibi ornamento essent. Alii enim uasa aurea, alii argentea, allii diuersa fortune bona tibi offerre conantur, ipse autem pauper uates non nisi carmina. Tres uidelicet libellos de tuo {natalico} die uariis sententiarum floridus ornatos tibi offero. Que tanto diuitiis nobiliora sunt, quanto ille fluxe et fragiles. Virtus eterna Laus uirtutis. claraque habetur. Ex his heroico carmine conscriptis cognosces non assentationes aut adulationes in te aut in tuos aliquas, sed omnium eorum ueritatem, que fere toti mundo natura duce liquido patent. Nam te nolo lateat potius se natura que ubique una omnium mater est bonum principem nasci, quam fortuna qua plures improbi, inpuri, crudeles abiecti et libidinosi sunt, tue uero clementiae clarissimus pater, Sententia principe digna. inuictissimus Vrbini et Sore dux, Romane urbis prefectus, non est de quo dici possit meliorem esse rem publicam et prope tutiorem in qua princeps malus est, ea in qua sunt principis amici mali. Si quidem unus malus potest a pluribus bonis corrigi, multi autem mali non possunt ab uno quamuis bono ulla ratione superari. Quis enim tuo illustrissimo parente prudentior est, Dux laudatur a uirtutibus eximiis. quis grauior, quis sapientior, quis ingenii acrimonia uel consultandi prestantia melior? Profecto nullus, uel rarus est. Nam de fide iustitiaque sua quid est quod dici non possit et egregium et {escellentissimum}? Eo innocentior nemo est, pagina nemo integritate melior, qui non modo nemini noceat, sed et prosit omnibus, sitque [acerrimus] uitiorum propugnator omnium, Italie alter Scipio et pater et propugnaculum in omnes hostium insidias, sua postremo continentia atque frugalitas et in omni re modestia tanta est ut cum omni antiquitate, [de temperantie] ac omnium uirtutum laudibus certare possit. Is amicos sanctos ac uenerabiles habet in aula sua, non maliciosos, Laudantur ducis aulici et amici. non furaces, non factiosos, non calidos, non ad malum consentientes, non bonorum inimicos, non libidinosos, non crudeles, non circumuentores, non irrisores, non qui illum quasi fatuum circumducant, sed sanctos, uenerabiles, continentes, religiosos, amantes sui principis et qui de illo nec ipsi riderent, nec risui esse uellent, qui nihil uenderent, nihil mentirentur, nihil fingerent, nunquam deciperent existimationem sui principis, sed amarent ita quod de tuo clarissimo parente nunquam dici possit, quod pessimus extiterit amicos tamen habuerit bonos, sicut de Traiano dictum est, quo magis odio quandoque fuerit qui rem publicam peioris uite hominibus commendauerat quia melius est unum malum pati quam multos. Nam et gladio barbarico et scurre manui barbare non solum in bello, sed et belli tempore nunquam pepercit, nec est mirandum, quoniam et a clarissimo genere oritur et bene nutritur, et ut aliquid Tu adhuc tenellus cognoscas et eo ocius, quamuis sis illustrissimus, illustrior pagina fias, mi princeps, incitamento uirtutis et laude tuorum. Tibi fuit abauus Fredericus dux, Fredericus dux. unus uisus, qui impetus barbarorum comprimere potuit tuerique Italie libertatem posset, consilio sciret, animo uellet, oblitus rerum aliarum totus intentus ad omnium [salutem], tante temperantie, seueritatis atque clementie fuit ut nunquam a iustitia misericordia, a misericordia iustitia discederet, comis, facilis, mansuetus cum bonis. Ceteris tristiorem se contractioremque praebebat, ut omnes obseruarent maiestatem, mansuetudinem colerent, mores eius uite normam iudiciumque pertimescerent. Dux bello clarus, hunc nouerat Indus Arabsque omnibus amandus et uerendus princeps, ut cui Alexander facile et uirtute et armis posset cedere. Huic fuit pro clarissima coniuge Baptista Sfortia, Baptista Frederici clarissima consors. Alexandri Sfortie filia clarissimi bello et fortissimi animi ducis qui propter magnitudinem rerum gestarum omnibus Enotrie principibus notus fuit. Cui fuit germanus Constantius Sfortia, Constantius Sforcia. summe spei iuuenis, et qui nulla ex parte maioribus suis inferiorem se promisit, et patruus Franciscus Sfortia, Franciscus Sfortia. summus dux, mater Constantia Varana, laudatissimi nominis femina. Tanta litteratura fuit hec inclyta Baptista, quamquam familia nobilissima et qua nescio an in Italia sit [uenustior], plus tamen litteris, quam nobilitate celebrata fuerit, pedestri et equestri pede, ut [Tullium] et Maronem antecederet. Auiam maternam Isabetam ex gente Malatestarum eque nobillisimam habuit inter uestales sanctissimam. Isabeta Malatesta, sancta uestalis. Tuo pagina clarissimo parenti parens nobilissimus Ioannes fuit Clarissimus pater ducis. ex Liguris principibus oriundus ut qui a Cesarianis originem traxerit quem nullus uel rarus Romane urbis praefectus esse potuit qualis ipse fuerit nisi tali genere fulserit, germanus Iulii pontificis maximi, quo nec prudentia, nec rerum gestarum magnitudine pro fluctuante nauicula Petri nec sanctitate alter uisus est, nepos Systi pontificis maximi, Gloria Iulii pontificis et Systi. de quo uere dici posset ut fuerit instaurator ita et conditor Romane urbis, qui non symonia aut precibus, aut ere corruperint alios ut dei ecclesie praeessent, sed et morum probitate, et uite sanctimonia, et uirtute clari naufragantem Petri Nauim tutam [in portum] subduxerunt et seruarunt, et urbis Romane sparsum imperium et [ad ima] collapsum collegerunt et auxerunt. Mater Illustrissimi ducis Ioanna Mater clarissima ducis. extitit, Frederici Vrbinatium ducis filia, modestia admiranda et incredibili religionis obseruantia et probitate uite, ut si quis eam cum priscis mulieribus comparari uoluerit omnia secula facile cedent in hac illustri parente ducis laudibus suis. Non est silentio praetereundus dux inclytus Guidobaldus Guidobaldus dux omnibus plenus uirtutibus. auus tuus, cuius doctrina atque eloquentia admirationi fuit et his qui doctissimi eloquentissimique fuerunt. Summorum enim hominum phylosophie et astronomie commentaria et diuine scripture eloquia adeo didicerat et edocuerat, ut nescias eloquentie ne plus inuenias et doctrine, an religionis et sanctimonie in eo cumulata omnes pagina nature uires, et uirtutum dogmata iamdiu nostra tempestate uidimus ut qui difficile in uita a rebus minus quam bene gestis quod non humano ingenio, sed diuino tribuitur, oberraret. Tanta pacientia et animi temperantia fuit ut in rebus aduersis sese nunquam summiserit, neque in prosperis elatior quam opus est extiterit. Cesari namque Valentie duci Vafro, admodum rubor est dicere, Alexandri Romani pontificis filio, potentia patris freti, non ingenio aut uiribus suis eum e regno pellenti cedere sciuit, quo docuit quod et aduersa scire pati, et fortune cedere potius esse sapientis officium quam astutie. Ubi hoc eius Regni populi uidissent mortuo Cesare, adultero principe et {crudelli} tyranno, Guidobaldum ducem tensis in celum palmis pro uero principe suscipiunt. Hoc quidem recte quoniam Feretria domus nunquam tyrannidem in suos exercuit, Laus Feretrie domus. sed iustitia et pietate, clementia quoque ubi opus fuit, non solum suos populos rexit, sed coluit et obseruauit. At quid dicam de sua castissima coniuge Isabeta Isabeta, coniunx Guidobaldi ducis. quam qui non laudet, non efferat, non admiretur, bonorum morum et uirtutum parum amicus haberi poterit nostris temporibus, et huic etati ingratissimus iudicabitur. Huic est optimi maximi dei comitas, in Christum et pauperes immensa pietas, in omnes deos precibus assiduis pura sanctitas ut non mortalis femina, sed dea uideatur et iudicetur quam nihil aliud est laudare nisi eius laudes proferre non posse.

Hoc tantum addam ne pro eius pietate ingratus uidear, patrem habuit Franciscum Mariam Mantue principem, summum ducem, cui adeo fortuna tribuit, ut et Venetus Senatus, fulminante in eum grauissima cede Iulio pontifice Maximo et fere totius imperii eorum exitio, in eo spem totam poneret. Tanti erat in bello gerendo consilii, tanteque fortitudinis ut Turcarum Cesar, eum non hominem, sed in homine latitantem Martem diceret, et ita gloriaretur huius principis consuetudine ut sue gentis cognomine tanquam alterum Martem sibi egida portantem appellari uoluerit. Tibi, mi princeps, est genus a superis, Vnde oritur filius ducis Vrbini. quibus nil mortale equari possit. Si abauos repetam Germani duces et quidem illustrissimi hii tibi erunt, si proauos Galli, si atauos Hispani et Parthenopei reges, si auos et a paterna et a materna stirpe hii sunt Mediolani et Ferrarie Incliti duces, quorum laudes tot et tante extitere, omnium uirtutum genere, ut nec uox ferrea narrare eas posset, nec mens facile excogitare auderet, si amicos memorem, Amici Feretrie domus. quis est qui Feretriam ingenuam et illustrem domum, non amplectatur, colet et pene deorum munus datum mortalibus non obseruet? Vidi eum felicem, et pene eternum uideri dici et esse posse, qui se uel Feretrium dicat, uel dici dignum iudicet, tanti est pulchra libertas et honeste uite modus his populis sub Feretrie domus uexillo, Qui sunt Feretrii homines et quare. et umbra de gentibus, quare de nobilitate clarissimi generis de sanctissime pagina acta uita, diuinisque laudibus nulla, uel secunda sit domus quae tibi sit et se iactitet. De tua clarissima genitrice Leonora, Coniunx ducis Vrbini. illustri Mantue principis filia, quid aliud referam, nisi quod pudicitia et omnis sanctitas sibi cedit, ducique clarissimo tuo illustri parenti Francisco Marie, summo quippe duci, et cui ex eo plurimum debet etas nostra quod habemus quem possumus cum priscis illis Cesaribus magnitudine rerum gestarum in Italia comparare, Laudes et gesta Francisce Marie Vrbini ducis. hic adhuc prima lanugine tinctus adeo floruit consilio rerum gerendarum et belli apparatu ut Iulius pontifex maximus ausus fuerit eum ducem dare toti exercitui Romani Imperii pro expugnanda Bononia, ubi adeo se ingenue et strenue habuit ut quisque diceret eum non ab homine, sed a Marte genitum. Hoc cum adverteret Iulius patruus eius, aduersus Ferrariam parta ingenti hominum multitudine et Hispanie rege huc se conferente ut sibi praesidium ferret, cesis fere omnibus Hispanis, acriter pugnans dux omnium, se suosque cum ingenti gloria seruat, ut nunciaretur Indis et Armenis huius ducis prudentia et fama, uictis Hispanis Penisque ad Rauennam ab Alphonso Ferrarie duce. Sed et pauca praeter hec {mirra} tamen tibi afferam de uirtutibus tui clarissimi parentis, ut qualis ipse fuerat et te talem exhibeas. Dum dux regnat, priusquam esset pontifex maximus Leo Florentinus, profugus a patria, factionibus ciuium ipsum cum Iuliano eius germano amplectitur, fouet et seruat in domo tua, at ubi fortuna uices suas uoluit, ut pagina Laurentium Medices mortuo Iuliano Vrbinatibus ducem praeficeret, inuenta occasione quod sibi non obediret, quia pedica posita qua in agmine eum illaquearet, Versucia pontifici in ducem. praecipit inuadi Ferrariam, prudens animaduertit, laqueos uitat, oratores mittit, se uelle obtemperare tanto pontifici, uerum enimuero non posse pugnare, at ille parato ingenti exercitu profligare ducem enititur, utrimque pugnatur, subest magna manu pontifex et dux Laurentius. Franciscus Maria, domat Picenum, subigit Umbriam, infestat Perusiam, defendit regnum, o admirandum ducis ingenium, Ingenium ducis. parua manu sepius profligat hostem. Desperat Leo salutem, ne deterius fiat, subacto Laurentio, et eo ferre interempto ut qui uix euaserit uitam, plurimis ad imperialem collem cesis, cum duce paciscitur, ne ultra progrediatur, pacem promittit, eum et suos omni piaculo expiat, tutum reddit, clam tamen insidiis Vafri Hispani quaerit uario thesauro promisso interficere. {Eufugit} insidias, inuehit non in pontificem cui semper ut uerus cristicola obediit, sed in Medicen exercitum cui fauebat. Dux fuit semper Romani senatus uerus filius. Equis uiribus, eodem ardore animorum res geruntur. Inuitus tandem pontifex maximus ne superari uideretur a sibi impare principe obsecrat, dux ab incepto desistat, breui se illi redditurum Regnum, dux obtemperat. Ipse uero immemor promissi Proditur dux a principe. {scutendo} non ignoscendo regnat et ducem titulo priuat et ope, crudeliter [in deditos] populos, inter spem et metum suspensum animum habet, Crudelitas pontifici in ducem. delet Vrbini muros et aliarum urbium Vastas inde sollitudines pagina facit, unde sociali congregato exercitu per multa bella magnaque sepe usus fuit. Non usus exemplo maiorum qui rem Romanam augebant uictos in ciuitatem accipiendo quibus et materia crescendi per summam gloriam suppeditat. Certe, ut Liuianus Camillus ait, id firmissimum longe Imperium est quo obedientes gaudent.

Sed maturo opus est quicquid statuere placet, a populo quam primum curam absolui oportet ne timeant sed ament principem et illorum animos dum expectatione stupent seu pena seu beneficio preoccupari, Principis cura pro populo et regno. quod quia euentus rei minime probauit et quia et deorum nutu et celorum conflexu cuncta domari necessum est, hinc quae omnium rerum dari uicissitudinem uidemus. Laurentius cum coniuge et prole ab eo suscepta moritur, Alphonsina mater paulo post extremum diem claudit. Dei ultio pro uero et christiano duce Francisco Maria. Duos annos {seuiendo} Leo e superis discedit, quo genere mortis ipsos etiam clynycos uel peritissimos latuit. Quoniam nature legem Lex nature. nec deus, nec Christus deus ipse humani generis reparator destrui, sed seruari cupit, quod tibi non uis aliis facere caueto. Non iniuria quidem sit Medices clarissime domui Clara domus Medices. dei fere prese maiestatem ferenti, sed quorundam malo consilio id factum et iniuste factum fuisse dixerimus, placuit inde deo. Audita morte pontificis Franciscus Maria, pater tuus clarissimus, congregato paruo exercitu fretus populi amore recipit regnum Quoniam recipit regnum dux mortuo pontifice maximo. magno omnium pagina plausu, gaudio et letitia dat Malateste et oratio Germanis Inuictissimis ducibus presidium pro expugnanda Perusia, a qua et ipsi interfecto a pontifice eorum parente Ioanne Paulo credenti temere pontificis litteris, cui fidem dederat ne timeret mortem profugi fuerant. Qua facile potitus ex ea triumphat. O ingentem animi magnitudinem, o inuicti ducis Vires! Augustus septenio urbem capit dum Lucium Antonium insequitur. Huic uero biduo uictoria de tanta urbe data est. Camerinum facile capit, Dux assequitur magnam Galiam capta Perusia et Camerino. a quo expulso nepote Proditur nepos ducis, Venantii filius. ciues subito deficiunt annuentes patruo duci pontificis genero. Hic uero presidiis dispositis per recepta oppida aduersus Fluentinos, qui Marachium uallabant, bellum parat, qui perculsi timore pacem petunt, Dux pugnat aduersus Fluentinos iuste, ipsi cum eo componunt pacem. absente pontifice Cymbro nuper creato nec dum triumphante Senatus Puniceus miseratus et cladem futuram utrinque et iam pietatem huius clarissimi ducis, quem omni iure fas esse censuerunt in regnum reponi, precipue quia uidebant in Italia nec esse, nec ad multa secula fore praestantiorem pro tuenda et Re Romana et tota Italia. Quo decreto prefectum et proconsulem eum agere perpetuo uoluerunt Romane urbis et ecclesie exercitus, quod et diis auspicibus effectum est.

Decernit senatus Puniceus Franciscum Mariam ecclesie Romanae perpetuum ducem uita et gestis. Ecce mi princeps qualem te nobis deus dederit breuibus exposui. Quare deum optimum maximum obsecro, ut te talem quales tui parentes sint nobis prestent, ut bonis omnibus opem assidue possis auxiliumque afferre, pagina ut et illos et cunctos mortales clarissimis uirtutibus superes. In quo uno omnem spem meam Spes Policarpi in principe. et emolumenti et dignitatis. Ita constitui, ut nihil mihi defuturum quamdiu uiuas existimem, quem flexis genibus exoratum uelim ut hoc opusculum, quod tue perpetue memorie dicaui, serena fronte suscipias, libellum scilicet cui est nomen Feretreis a claro tue domus cognomento. Inspector non tantum muneris quam cordis, et mee sempiterne, mi princeps, in te seruitutis officio.

Vale mi prestantissime mecenas, presidium et dulce decus meum, et totius Italie unica fenix.

Calii. V. Idus Aprilis. 1522.