Appendix A

Cum omnis philosophandi scientia in rationalem, moralem, naturalemque partem sit distributa, quantum hactenus tu in dialectica, quantum in physica, et in sacra etiam theologia legendo disputandoque tum Romae, tum alibi per cuncta fere [Italiae] gymnasia profeceris, dicerem profecto non invitus si id vel per se manifestum non esset, vel tanta mihi in dicendo adesset facultas ut doctrinam, ingenium, tuasque divinas virtutes ulla ex parte possem illustrare. Sed haec cum sint per se (ut dixi) notissima, certe neque mea, quae nulla est, neque cuiusquam eloquentiam desiderant. Testis est nobilissima urbs patria tua, in qua cum summa tua laude [p. 253v] vixisti, ex qua cum esses unum de viginti annos natus ad religionem istam, hoc est ad verae philosophiae portum, cuius iam tum amore ardebas invitis parentibus et omni tua familia aufugisti et, quod mirum in ea fuit aetate, dum Thomam Aquinatem, sanctissimum illum simul et doctissimum hominem, imitari obstinatius contenderes, charissima quaeque deseruisti; in qua religione quantum brevissimo temporis spacio et vitae sanctimonia et optimis artibus, quae sine probitate non discuntur, excreveris, nemo, qui aetatis tuae conscius est, ignorat. Quemadmodum postea Patavii, Venetiis, Perusiae, et in Bononiensi urbe versatus sis, quantamque inde laudem reportaveris, quales fructus legendo ad maturitatem usque perduxeris, facile vel ex eo coniectari potest quod in hac florentissima urbe, in qua philosophiam theologiamque paulo ante publice profiteri exorsus es, mirificam utilitatem Romanae iuventuti ceterisque scholam tuam frequentantibus attulisti, ut fateantur omnes nunc demum scire se aliquid, prius vero cuncta ignorasse.

Itaque theologiam naturalemque et [rationalem] philosophiae partem cum summa tua gloria et alibi saepe docuisti et nunc quidem in hoc ipso Romanae Urbis gymnasio cum maxima auditorium utilitate doces. Eam vero sapientiam, quae ad mores attinet, nondum docendo attigeras; non quod te illa fugiat (quid enim acutissimum ingenium tuum latere potest?) sed cum modestissimus et moderatissimus sis summaque probitate atque innocentia fulgeas, credidisti nulla lectione melius moralem philosophiam edoceri posse quam vitae sanctimonia integritateque. Facilius enim homines benefactis quam benedictis ad studiosas actiones, quae ex optimis moribus fluunt, provocantur. Verbis enim ducimur, exemplo autem impellimur quodammodo et cogimur ad bene beateque vivendum.

[Itaque] verius dicendum est te in hac quoque parte sapientiae studiosis iuvenibus tradenda non minus quam in duabus illis elaborasse, omnesque philosophiae partes discipulis tuis, partim vita, partim lectione explicasse, ut scilicet qui te audirent continuo doctrina, qui imitarentur, moribus philosophari inciperent. Et quoniam ubique esse non poteras, excogitasti viam qua in hoc genere philosophiae industria tua foret etiam absentibus maximo [emolumento]. Suscepisti enim praeclarissimum hoc de Republica divini Aristotelis opus a Leonardo Aretino, homine erudito, e Graeca lingua in Latinam conversum, quod scriptorum vitio non modo mendosum, sed mutilatum et plane corruptum erat, atque illud quanta fieri potuit diligentia emendasti; deinde ut beneficium hoc trabali (quod dicitur) [clavo configeres], commentaria etiam peregregia {divae} Thomae Aquinatis doctoris tui sedulo abs te recognita reconcinnataque addidisti. In quo quidem [habenda] est gratia Augustino etiam Piccolhomineo maximae spei adolescenti, qui tibi codicis eius propter exemplorum raritatem vix noti copiam fecit, immo vero, ut studiosis iuvenibus prodesset, ultro illum ad te detulit orans atque obsecrans uti onus emendationis studio et doctrina tua dignissimum non reiiceres. Itaque annuisti discipulo probitatis et virtutum tuarum amantissimo, commutatisque paucis quibusdam verbis, quae propter novam Leonardi translationem necessarium erat, servato alioqui religiosissime sensu commentaria ipsa Aristotelis sermoni, vel ipsius Leonardi Aretini traductioni coaptata, librariis imprimenda tradidisti, qui mille et quingenta volumina uno tenore, summa cura, summaque diligentia expresserunt cum tuis illis conclusionibus vel argumentis, quae sub nomine reverendissimi atque optimi principis mei Francisci Piccolhominei cardinalis Senensis in fine cuiusque libri iusseras apponi; egregium sane commentum et quod legentibus incredibilem utilitatem sit [allaturum], et his, qui in intelligenda mente philosophi laborare solent, maximum lumen delectationemque prestaturum.

Hortandi igitur sunt omnes, tum qui civitatibus praesunt et varios rerum publicarum status gubernant, tum qui aliene ditioni quocumque modo subiacent vitamque civiliter agere cupiunt ut divinum hoc et praeclarissimum opus habendum curent et frequentissime evoluant. Adolescentes vero bonorum morum prudentiaeque et civilis disciplinae cupidi illud totis viribus amplectantur et continue legant, si tales evadere volunt, qui et sapienter imperandi, et, cum oporteat, etiam parendi artem tenere possint. Quod quidem unum omnes urbes, omnes res publicae et omnia regna quasi nexu quodam indissolubili [p. 254v] constringit et sustinet.

Quapropter agende quidem tibi sunt immortales gratiae, qui in maximis tuis occupationibus nullo parcens labori duos fere menses hac in re, ut humano generi prodesses, consumpsisti. Agende etiam reverendissimo et integerrimo principi Oliverio Carapha cardinali Neapolitano, patrono tuo, cuius doctrinam, gravitatem, sanctimoniam omnes boni admirantur et ob hoc vel maxime debere se illi profitentur, quod te ad hanc urbem venire iusserit in qua veluti in amplissimo quodam totius orbis theatro virtutes tuae omnibus non sine magna sua laude esse notissime. Neque enim quisquam est, qui modo sapientiam tuam degustaverit, cuius animo Oliverii humanissimi principis beneficientia non perpetuo inhaereat. Quippe a quo totum hoc boni quantumcumque est, quod certe plurimum est, veluti ex uberrimo benignitatis fonte emanaverit. Sed cui mirum id videri potest in optimo illo et divino homine qui non natus in terra (dicam enim libere quod sentio) sed ad benefaciendum omnibus e caelo dimissus esse videtur, cuius et innumerabilia in bonos viros officia extant et tot tantaque in re publica christiana praeclare gesta ut non iniuria dici posse videatur purpuram illam, quae ceteris ornamentum afferre solet, plus ab Oliverio accepisse dignitatis quam ei contulisse.

Sed omittamus sane de laudibus Oliverii dicere ad quas me necopinantem quidem ipse, nescio quo modo, orationis cursus deduxerat, iamque in immensum quoddam volumen transitura videbatur epistola. Domum ergo, hoc est ad nos ipsos redeamus. Ego igitur, qui tuo hortatu in imprimendo hoc praeclaro opere librariis prefui, quamvis studiose caverim ne quid in componendis caracteribus aberrarent, pauca tamen haec fuerunt perperam expressa, quae hic in sequenti pagina annotare institui ad legentium commoditatem. Siqua vero alia erunt (erunt autem, nisi fallor, non multa) sedulus lector facile ea per se deprehendet.

Vale.

XIIII. Kal. Augusti.