Author: Niger, TomaEditor: Neven JovanovićDigitalizat izvornog izdanja (1512).
Cum urbem Romam sanctorumque reliquias ex uoto inuisere statuissem, eo tunc temporis euocatum ad concilium Lateranense Bernardum Zane archipraesulem nostrum Spalatensem operaeprecium uisum est comitari. Quo cum longo postliminio tandem peruenissem, peragratis omnibus pene sanctorum sacellis, eorumque sanctis reliquiis ex Christianorum instituto adoratis, contigit interfuisse orationi ab eodem Archipraesule nostro luculentissime peroratae coram Maximo Pontifice Iulio II. caeterisque patribus ex industria in Lateranensis ecclesiae synodo ad id in prima sessione congregatis. Quam quidem orationem, Marce Marule, amicorum doctorumque uirorum rarissime ad te praecipue mittere uisum est, ut cui tu in illo tuo praeclaro opere de imitatione Christi eruditionis atque ingenii laudem tribuisti singularem, dignumque censuisti cui ipsum opus praecipue dedicares, eius nunc non minus commendes erga rempublicam Christianam studium atque curam, cum perspexeris qualibus ipse argumentis, quanta animi uerborumque concitatione totus in eo sit, ut bella inter Christianos principes exorta sedentur, ut unusquisque suis limitibus contineatur, ut heresis {scysmataque} extirpentur, ut pax reddatur ecclesiae, ut tandem aduersus [p. 3v] communes fidelium persecutores Turcas, communia Christianorum arma sumantur. Talia tu cum legeris, putabis illum non in auditorio ac frequenti consessu celeberrimorum uirorum uerba facere, sed in acie totum uersari, arma tractare, buccina militari concrepare: tam acer est in dicendo, tam uehemens in exhortando, tam efficax in suadendo, ut omissa actione, pronuntiationem uehementiamque uerborum Demosthenis Aeschinisque, sua uerba trutinantium, crederes. Quod nequaquam auderem adstruere, nisi et orationi prius peroratae, quam pene demandatae, ipse interfuissem, et ab omnibus fere, qui interfuere, commendatissimam cognouissem. Nam et tunc totius pene sacratissimi theatri applausu est excepta, et postea omnium (qui ea legerunt seu audierunt) rotundo ore celebrata, ac doctissimi cuiusque sententia commendata. Magisque eius eloquii uenustatem, uehementiamque admirantur, qui philosophiae insuper et theologiae peritissimum eum esse non ignorant. Rarum enim est, ut quis ad tam ingenuas, tantaeque difficultatis artes, etiam rhetoricem examussim adiecerit. Illud etiam non in ultimis Archipresulis nostri laudibus computandum censeo, ut qui in Ecclesia sua Metropolitana, in praedicatione, annuntiationeque diuini uerbi per totam paene Quadragesimam indefesso gradu, ac ueluti quodam continuato uirtutum pariete, a nullius ordinis, religionisque professore se passus est superari, in orando etiam eisdem professoribus [p. 4r] praeferri merito et debuit, et meruit, cum praelatorum, non monachorum, id praecipue sit muneris. sed quibus mores quoque hominis, sicut nobis liquido innotescunt, nihil in eo desiderari aiunt, uel quod ad eruditionem, uel quod ad uitam pertineat. Idem te de ipso iampridem sentire non dubito. Eo etiam magis in eo tantas fortunae dotes mirandas censeo, quod et nobilitate praecipua splendescens, et opibus non immodicis pollens, in gremio luxuriantis fortunae molliter educatus, litteras non est aspernatus, nec eruditos, eruditorumque consuetudinem fastidienter illusit. nam bona mens, bonaque fortuna {rarenter} copulantur. Quotus enim quisque ex globo nobilium eloquentiae studet? quotus quisque aut eruditus est, aut eruditionis assertor? econtrario complusculos uideas, de nobilibus, opulentioribusque loquor, qui ubi occeperint adolescenturire, se totos dedant, dedicentque belluinis uoluptatibus, quibus litterariorum gymnasium carcer est, doctrina supplicium, qui spretores sunt studiorum, osores studiosorum . At Archipraesul noster in amplissimis, uti praedixi, fortunarum bonis constitutus, praecipuo Veneti senatus genere praefulgens, stemmata suorum tum summorum Pontificum, tum Cardinalium, Patriarcharumque, affatim numerans, a teneris, ut Graeci aiunt, unguiculis ad hanc usque aetatem, litterarum studia scienter amplexus est, datque iugiter operam, ut natalium suorum splendor eruditione magis illustretur, [p. 4v] quam genere. Verumtamen, ut reuertamur, unde digressi sumus, cum orationem , quam mittimus, mi Marce, perlegeris, quod intra te fortasse tacitus sentis, etiam uerbis, scriptisque in publicum securus dabis: delectabitque te ab eo plurimum amari, quem plurimum laudas: immo qui iam multorum ore celebratur ubique, et extollitur, adeo ut nemo sit, qui dubitet, ex oratione, suasuque suo Pontificem Maximum Iulium compositis Ecclesiae rebus, et his, quae per tyrannos erant occupata, reparatis, continuo expeditionem indicturum in Turcas, omnesque Christianorum principes, qui ad hanc usque diem dormitauerunt, simul et dormierunt, ueluti ex somno Endymionis excitaturum, conuocaturumque ad eam perficiendam, ut qui Christiano nomini tam infensi, infestique sunt, ipsius Christi Vicarii inuictissimi auspiciis profligentur. Etenim si nemo priorum Pontificum aeque, ac iste, magnas res aut aggressus sit, aut felicissime gesserit, cur non speremus, ipso duce, et hoc futurum? Oremus igitur, ut qui Pontifici Maximo Iulio secundo tantae gerendae rei contulit uoluntatem, non deneget facultatem. Ceterum felix Spalatina ciuitas patria nostra, cui Bernardus Zane contigit Archipraesul, qualem et habere iucundissimum est, et habuisse gloriosum.
Vale ex Vrbe, quinto Idus Maias, M. D. XII..