HOMERI ILIADOS LIBER PRIMUS.
Iram, diva, trucem Pelidae concine Achillei,
Innumeris horrenda olim quae pressit Achivos
Luctibus; obscuro multas et compulit Orco
Heroum fortes animas, ac frigida leto
Membra feris canibus praedam, alitibusque reliquit
Omnigenis; (magni certo Jovis omnia nutu
Ibant) ex quo, acres ad jurgia saeva coorti,
Regnatorque virūm Atrides, et dius Achilles
Ruperunt pactamque fidem, et socialia vincla.
Immani geminos reges, duo lumina Grajūm, Note: 10
[Page Homer-v-8]
Quis divūm inter se rixa commisit, et alto
Indomitos acuit primum sub corde furores?
Candida quem superūm genuit Latona parenti,
Arcitenens. regi offensus vulgo intulit atram
Ille luem; totis passim quae didita castris
Argivam leto pubem sternebat acerbo
Unius Atridae ob culpam, Chrysenque superbis
Exceptum dictis; Chrysen, cui prima sacrorum
Cura, et Apollinei custodia credita templi.
Venerat hic Danaūm ad naves ingentia secum
Dona ferens, gnatae pretium, vittamque sacerdos
Aurato implicitam sceptro gestabat, et omnes
Ambibat precibus Grajos; geminosque rogabat
Praecipue Atridas, rerum queis tradita summa:
Magnanimi Atridae, Grajūm et gens fortibus armis
Incluta; sic divi, quotquot fulgentia caeli
Templa colunt, vobis Priameïa vertere fundo
Moenia dent, ventisque domum remeare secundis;
Solvite servitio mihi dulcem et reddite natam.
Reddite; neu pretium, neve haec insignia, dextra Note: 30
Quae gesto, et longe jaculantem spernite Phoebum.
Talibus orabat senior; cunctique favebant
Grajugenae assensu haud dubio, sacrique verendam
Canitiem capitis, capiendaque dona fremebant.
Non tamen his flexit verbis Agamemnona: saevus
Ille virum totis actutum excedere castris
Imperat, ac flentem dictis incessit amaris:
Ocyus hinc abscede, senex; ne, sive manentem,
Seu puppes fuero redeuntem nactus ad altas,
Nil tibi jam prosit sceptrumve, aut insula Phoebi. Note: 40
Quam poscis, gnatam certum est dimittere nusquam,
Dum procul abductam patria tellure senectus
[Page v-30]
Occupet Argivas inter, nostrumque cubile
Ornantem, et gracili texentem stamine telas.
At tu, dum salvo licet, hinc te proripe; nec me
Incassum precibus, longaque incende querela.
Sic ait: ille metu mutus nihil hiscere contra
Est ausus; tacitusque dolensque in litore curvo,
Spumea qua rauco frangunt se caerula fluctu,
Ibat; et, ad caelum tollens manantia fletu Note: 50
Lumina, sollicito dedit has de pectore voces:
Audi haec, arcitenens, cujus sub numine Chrysa est,
Quo Cilla et Tenedos circumflua rege superbit,
Sminteu: si qua tuus templo tibi grata sacerdos
Serta tuli, imposui si quando viscera flammis
Caprarumque, boumque; unum hoc da, magne, precanti,
Phoebe: luat miseri lacrimas, luctumque parentis
Foeda clade tuis Danaūm gens icta sagittis.
Talibus orantem Phoebus, fletusque cientem
Audiit, et summi celso de vertice Olympi, Note: 60
Obscuro faciem nimbo circumdatus almam,
Descendit; non ille arcus, pharetramque decoram
Oblitus, non tela; humero quae mota sonabant,
Turbidus obstantes lapsu dum trajicit auras.
Ut venit, classi adversus consedit, et acrem
Contenditque arcum torvus, celeremque sagittam
Expulit; inde aliam atque aliam. striduntque, volantque
Tela Dei, horrendumque argenteus insonat arcus.
Principio celeresque canes, montanaque stravit
Jumenta; hinc ipsos jaculis incessit acutis, Note: 70
Funera funeribus cumulans; semperque recenti
Igne pyrae latos passim fulsere per agros.
Tela novem cecidere dies: lux extulit ortum
Ut decima, in coetum vocat omni a litore Grajos
[Page v-54-A2]
Pelides, magnae monitu Junonis: Achivūm
Quippe vicem curans morientum diva dolebat.
Nulla mora; Aeacidae jussu venere frequentes
Argolici proceres, Danaūmque exercitus omnis.
Quos inter surgens heros ita farier orsus:
Atrida, ut video, Troja Phrygibusque relictis, Note: 80
Errandum rursus pelago, vitandaque fata;
Si qua tamen fessis dederit fortuna regressum.
Nam simul heic bellumque luesque absumit Achivos.
Verum age, nunc aliquem, seu vates ille, sacerdos
Sive fuat, somnive interpres, (somnia namque
Ipse deūm caelo genitor demittit ab alto)
Oremus pandat, cur saevit Phoebus Apollo?
Num prece, neglectus, sacro aut succenset omisso?
Num pingui nidore ovium, pecorisque piatus
Caprigeni, tristes ponet placabilis iras? Note: 90
Talia Pelides: contra cui talibus infit
Calchas Thestorides; quo non praestantior alter
Augurio divūm mentes, atque abdita rerum
Pandere. scit vates fato quaecumque trahuntur,
Quae sunt, quae fuerunt; Phoeboque acceptus et idem
Lectus, ad Iliacas classem qui duceret oras,
Captaretque auras augur, cursumque doceret:
Nempe jubes, regi superūm gratissime Achilleu,
Fatidicis iram Phoebi me pandere dictis.
Pando equidem: divūm sed tu mihi numina sancta Note: 100
Jura, quidquid erit, verbis, dextraque futurum
Auxilio. Grajis qui maximus imperat, unum
Quem populi observant regem, non auribus aequis
Audiet haec. capiti exitium, rebusque ruinam
Comparat ille suis, regum qui concitat iram
Deterior; regum ira latet sub pectore, donec
[Page v-81]
Erumpat se, nacta locum, tempusque nocendi.
Ergo age, dic, num quis me laedet vera loquentem,
Parentemque tuis, Danaūm fortissime, jussis?
Aeacides contra; Fide, inquit, pelle timorem, Note: 110
Quisquis inest animo; fretus me vindice, nosti
Augurium quodcumque, refer. testis mihi Phoebus;
Quem tibi rite vocas; Grajis quo afflante futuros
Eventus aperis, mentemque, et fata deorum;
Donec ero, vescarque auris vitalibus usquam,
Nullus erit, qui te violet, dextramque scelestus
Impune attollat contra: non, dixeris ipsum
Si regem, imperio cunctis qui praestat, Atriden.
Sic animo est vatis pulsus timor. ergo ita fatur:
Non prece, non sacro succenset Phoebus omisso. Note: 120
Ille sacerdotem propter furit; his Agamemnon,
Quem foede castris exegit, nec dedit orbo
Dilectam patri gnatam; nec dona recepit
Ferreus. hunc propter saevit deus, et magis idem
Saeviet, ille luem nunquam, nec funera fessus
Mittere, ni patrios repetat formosa penates
Chryseïs, donisque auctus, nataque recepta
Placatus genitor, taurorum sanguine multa.
Ipse deum exoret, coeptas ne proferat iras.
Talibus orantem torvo Pelopeïus heros Note: 130
Lumine spectabat: mens ira exaestuat, acres
Horrendum micuere oculi, turbataque frons est.
Tum vatem increpuit, rupitque has pectore voces:
Terrorum infelix vates, laetabile nunquam
Quidquam ego te audiero, semper sed voce canentem
Dira triste aliquid? nam me saevis tua dictis
Perpetuo immeritum laedunt responsa, nec unquam
Meve, meosve juvas vel verbo, perdite, vel re.
[Page v-109]
Et nunc vaticinans irato haec funera Phoebo
Missa canis genti Danaūm, dimittere captam
Quod non sustinui Chryseïda. quippe Mycenis
Optabam nostros coleret captiva penates;
Illa Clytemnestra melior, quam corpore, mente
Quam celeri longe praestat, manuumque labore.
Nec tamen abnuero, si rerum pendet ab illa
Certa salus, Chrysam duci, reddique parenti:
Nec populi exitio laetor, dirisque meorum
Funeribus: contra sed vos mihi digna parate
Praemia confestim, donis ego solus Achivūm
Ne caream. nam quod mihi muneris obtigit, ecce Note: 150
Dilapsum fluit e manibus longeque recedit.
Vix ea fatus erat, paribus cum dius Achilles
It contra dictis, et magno haec pectore fatur:
Inclute rex Atride, animo qui tantus habendi
Gliscit amor? praedae non ulla intacta Pelasgis
Pars superat. victis quae capta ex urbibus olim,
Partiti ad naves tulimus, sua quisque, laboris
Exiguum ingentis pretium; nec didita castris;
Cogi iterum, partemque tibi deducier aequum est:
Verum, age, poscenti Phoebo concede puellam: Note: 160
At nos tergeminis aequi pensabimus olim
Jacturam donis, si quando Jupiter urbe
Annuat Iliaca tandem, gazaque potiri.
Tum sic Atrides: Nequidquam vana per artem
Moliris, Pelida, dolis et cuncta videntem
Fallere vis tectis. partis tu nempe fruare
Dives? ego famula doleam fraudatus adempta:
Audi ergo, et mea dicta memor sub pectore conde.
Vel mihi pro rapta dignum Chryseïde munus
Sponte dabunt Graji, dare vel si forte recusent Note: 170
[Page v-137]
Sponte sua, veniens alta ad tentoria, dona
Vel tua, vel Telamoniadae, vel fortis Ulyssei,
Ipse abigam. quoquo veniam, contendere nemo
Audebit, metuensque mali mussabit inultus.
Attamen haec alias disquiri praestat: in aequor
Nunc potius curvo deductam litore puppim
Remigio aptemus: conscendat gnataque, gnatae
Et quas adventu laetus, donisque sacerdos,
Mactet oves Phoebo, pestemque avertat Achivis.
Dux eat Idomeneus, Ajaxve, aut dius Ulysses, Note: 180
Vel tu, si cordi est, rerum saevissime Achilleu,
Duc ipse; atque, deo sacris de more solutis,
Exora pacem Danais, rebusque salutem.
Talibus ille: tuens quem dudum lumine torvo
Pelides: Nam quis, rerum foedissime, posthac
Te Danaūm regem ferat, ac tua jussa capessat,
Sive iter indugredi jubeas, seu tendere in hostem?
Non etenim huc veni Teucrorum laesus ab ullo;
Nec mihi Dardania quisquam de gente juvencos,
Pascentesve avertit equos, vel tempore in ullo Note: 190
Frugiferos Phthiae viduavit fructibus agros.
Iliacis namque a muris Phthiotica longe
Regna jacent: medii montes, immensaque ponti
Aequora. te propter patriam, carosque penates
Liqui amens; quaeroque meo tibi sanguine laudem
Vesanus, fratrique tuo. tu, cuncta ferentem
Vos propter, quidquam nec curas, nec facis hili:
Quaeque labor longus peperit mihi, quaeque dedere
Grajugenae merito, rapturum dona minaris.
Dona tuis non aequa tuli; nec dives abibo Note: 200
Aeque olim, tandem captae cum moenia Trojae
Vastarint Danai. duri pars maxima belli
[Page v-165]
Usque meis geritur manibus: cum denique laeti
Congestas partimur opes, tibi maxima praedae
Pars cedit; magnis ego quae mihi parta periclis
Obvenit merces, abeo parvamque, meoque
Gratam animo portans ad naves, membra labore
Fractus adhuc, saevi longo et certamine Martis.
At nunc, quod satius multo est, te, ingrate, relicto,
Cum sociis, armisque, aerata et classe per altum Note: 210
Vela dabo; nec me indecorem tua castra videbunt
Digna, indigna pati, frustra et bellare rapacis
Ludibrium Atridae. Quae postquam talia fatus
Pelides, contra tumido Pelopeïus ore:
I, classem committe auris, ventoque ferente
Carpe fugam quavis; nec te moror, aut prece mens est
Ambire ut maneas. qui me observentque, juventque
Sunt alii mecum fortes, praeque omnibus aequus
Jupiter. I; mihi te nemo est infensior unus
Regibus e cunctis: cui semper jurgia cordi, Note: 220
Rixaeque, pugnaeque. acer quod Marte feroci
Praestas, parce tumere; Dei sunt omnia munus.
I, puppesque tuas tecum, pubemque tuorum
Duc sedes longe ad patrias, regnaque per urbes
Myrmidonum: nec te curo jam scilicet hilum,
Nec metuo iratum. quin hoc ambage sine ulla
Praedico: mihi formosam Chryseïda Phoebus
Quando aufert; puppique mea deducta, meoque
Remige mittetur: verum Briseïda pulchram
Ipse, tuum munus, per vim tentoria ad alta Note: 230
Rapturus veniam; noscas ut denique, Achille
Atrides quanto melior sim; nec minus alter
Horreat aequalem mihi sese attollere contra.
Sic ait: indoluit Pelides, atque sub hirto
[Page v-188]
Pectore consilium partes versabat in ambas.
Num femori haerentem gladium distringat, et acer
Disturbetque viros circum, regemque trucidet;
An premat indomito gliscentem corde furorem.
Talia versanti secum, magnaque trahenti
Fulmineum vagina ensem; delapsa per auras Note: 240
Advenit caelo Pallas, quam regia Juno
Misit, amansque ambos, et curans diva; retroque
Adstitit, injecitque manum flavaque prehendit
Caesarie, mediis manifesta in millibus uni.
Horruit, intremuitque artus, et lumina flexit
Versa retro admirans Pelides; nec mora, divam
Agnovit fulgentem oculos; ac talia fatur.
O Jovis aegisoni proles, dea, cur mihi, cur nam
Venisti? an dantem ut videas jura omnia pessum
Atriden? sibi qui factis (non irrita jacto Note: 250
Verba) sibi exitium factis struit ipse superbis.
Haec heros; blandis cui sic Tritonia verbis.
Diva modum positura tuo, Pelida, furori,
Si parere voles, veni huc delapsa deorum
Sedibus e superis, missu Junonis, amore
Quae vos aequa pari spectatque, et curat utrumque.
Ergo age, parce gravi rixae; neve extrahe ferrum:
Dic potius, quot erunt, saevis convicia verbis.
Hoc tibi praedico vates non vana; futurum
Tripla tibi ut quondam pro tali praemia noxa Note: 260
Ultro adsint: nunc parce, meis neve abnue dictis.
Sic dea; sic placidis respondit vocibus heros:
Vestra quidem, superi, faciendum est jussa: calescant
Corda licet furiis, praestat parere tamen dīs.
Qui divos audit, divis auditur et ipse.
Talibus ille deam alloquitur, pulchroque tenebat
[Page Homer-v-218]
Ingentem in capulo dextram: dein impulit ensem
Horrendum retro, vaginaque abdidit alte,
Praesenti nequaquam ausus non cedere divae.
Ergo tecta Jovis Pallas, divūmque petivit Note: 270
Concilium: Atridae rursus maledicere coepit
Pelides, fuditque irato haec turbidus ore:
Vino plene, canisque oculos, cervique fugacis
Corda gerens, nunquam cum pube ad praelia, nunquam es
Ausus ad insidias cum primis ire virorum.
Quippe putas mortem, belli tentare pericla.
Multo etenim praestat Danaūm per castra, vel uno
Si quis te laesit verbo, mutireque contra
Est ausus, grassari odiis, pretiumque laboris
Eripere, et praedae quidquid virtute paravit. Note: 280
Rex populi haud pastor, sed foede vorator. inertes
Inter enim regnas: quod ni foret, haec foret hercle
Nunc illata tuae postrema injuria genti.
Sed tibi praedico, regum et violabile nulli
Jusjurandum addo. sceptrum hoc regale, quod umbras
Et virgulta unquam non fundet, stirpe recisum
Ut semel est, posuitque comas, et brachia ferro,
Olim arbos, auro inclusum gestamen Achivi
Nunc manibus versant reges, queis Jupiter auctor
Servandasque dedit leges, dicendaque jura: Note: 290
Hoc ego nunc testor sceptrum regale, futurum
Tempus, cum Danaūm nemo non optet Achillem,
Cum nequeas rebus lapsis, Atrida, levamen
Ferre ullum, frustra moerens, ubi milia passim
Leto multa dabit ferus Hector, strataque ferro
Corpora acervatim campis confusa jacebunt.
[Tunc] tristes tibi discerpent praecordia curae,
Tunc te damnabis frustra, feroque pigebit
[Page v-245]
Contempsisse virum, qui, Mars ubi praelia miscet,
Optimus in cunctis pugnat bellator Achivis. Note: 300
Sic ait; eque manu auratis fulgentia bullis
Sceptra solo iratus projecit; sedit at ipse
Turbidus. Atrides contra surit asper, acerbus,
Dira fremens. Horum medius tum, sede relicta,
Exsurgit Nestor, Pyliae rex gentis, et auctor
Consilii sapiens, cui vox manabat ab ore,
Suaviloquo jucunda, ipso dulcis mage melle.
Huic duo secla virūm, quos inter natus et altus
Ille Pylo in sacra fuerat, jam condita dudum
Desierant, aetas haec ibat tertia regi. Note: 310
Qui bonus ambobus prudenti haec pectore fatur:
Pro superi! tibi quantus adest jam Graecia luctus!
Gaudebit certe Priamus, natique, Phrygumque
Turba omnis tota exsultans laetabitur urbe,
Audierit si vos, Grajūm duo lumina, primos
Consilioque manuque, odia exercere, molesta
Et rixa implicitos jurgari mutua: verum
Audite, atque seni laeta parete minores
Mente ambo. versatus ego sum nanque virorum
In coetu quondam virtute ac robore vobis Note: 320
Praestantum longe, nec me sprevere monentem.
Nullum quippe virum vidi, nullumque videbo,
Qualem Pirithoum regem, regemque Dryanta,
Caeneaque, Exadiumque, deoque parem Polyphemum,
Theseaque Aegiden formaque, et viribus aequum
Caelitibus. nemo his fuit usquam fortior omni
Terrigenum in numero. fortes cum fortibus arma
Contulerunt, fretique animis bella aspera contra
Montanas gessere feras, et Pelio in alto
Nubigenas dira straverunt caede bimembres. Note: 330
[Page v-270]
His ego tunc; ipsi nanque ultro in bella vocarunt;
Ex Apia, atque Pylo veni comes; atque virili
Pugnabam pro parte hosti, non audeat ullus
Cui pugnare hominum, vestra haec quos extulit aetas.
Ille virūm me flos audibat saepe , meisque
Parebat monitis. hortanti, et vera monenti
Vos quoque nunc parete, oro; quod prosit utrique.
Nec tu, Atrida, potens quamvis magnusque, puellam
Eripe, donarunt olli quod munus Achivi:
Nec tu, Pelide, regi contende; parem rex Note: 340
Sceptrifer haud etenim est aliis sortitus honorem;
Cui decus ipse dedit magni regnator Olympi.
Si te diva parens genuit, si Marte feroci
Hunc vincis, regno vincit, pluresque coercet
Imperio ille tamen. dirum at compesce furorem
Tu prior, Atride. Peliden, ponat ut iram,
Ipse orans flectam precibus; qui murus Achivūm
Est genti saevi contra discrimina belli.
Haec senior. tum sic Atrides: Vera, nec ulli
Non laudanda, senex, dicis; verum efferus iste Note: 350
Exsultatque animis, vultque omnibus altior unus
Ire aliis, fraenare omnes, ac ducere quovis,
Regna tenens. frustra sperat sed talia Grajos
Posse pati. duri fortem ad certamina belli
Quod fecere illum faciles dī, saeva profari
Idcircone sinunt stulta convicia lingua?
Jactantem haec celer est sic interfatus Achilles:
Imbellis fuerim, et nihili, quaecunque loquare,
Servorum in morem tua si praecepta facessam.
Quaere alios, quibus imperites, faciendaque mandes Note: 360
Ore minax torvo. tua jam nec jussa veretur
Pelides, regique negat parere superbo.
[Page v-296]
Hoc tibi praeterea dico, tu pectore dictum
Conde memor. certum est pro sola nolle puella
Vel te, vel quenquam contra pugnare, dedistis
Quandoquidem quae dona, eadem nunc tollitis ipsi.
Sed, quae multa mihi congesta in puppibus altis
Sunt alia, invito ne quis me attingere, clamo,
Audeat. aut agedum conare, Atrida, periclum
Et facito, ut noscas rem tuque, et cetera Grajūm Note: 370
Turba omnis. mora nulla, tibi latus hauriet imum,
Atque tuo tepefacta fluet mea sanguine cuspis.
Haec ubi jactarunt saevis mala jurgia dictis,
Surrexere ambo, coetuque abiere soluto.
Pelides graditur celsa ad tentoria, regem
Patroclo ac densa comitum stipante caterva.
Atrides celerem deducit litore puppim,
Remigioque legit bisdenos, robora pubis
Argivae: tum dona deo portanda carinae.
Imponit, pulchramque una Chryseïda ducens Note: 380
Ipse locat. prudens dux puppim scandit Ulysses.
Illi alacres pellunt certantibus aequora remis;
At jussu Atridae lustrat se cetera pubes,
In salsum et sordes abstergens dejicit aequor.
Tum Phoebo mactant procurvo in litore passim
Caprigenumque pecus, praestanti et corpore tauros,
Imponuntque aris. late se fumida nubes
Attollit, mixtusque altas it nidor ad auras.
Talia dum celerat castris Argiva juventus,
Atrides, nondum pacato corde minarum Note: 390
Immemor, Eurybaten compellans, Talthybiumque,
Praecones ambo, celeresque ad jussa ministros;
Ite, ait, actutum celsa ad tentoria saevi
Aeacidae, atque manu Briseïda ducite, jussus
[Page v-323]
Nam dare si renuat, fuerit quod acerbius, ipse
Majori veniam numero comitante meorum.
Sic ait: hi regis non mollia jussa facessunt,
Moerentesque ibant propter mare, donec ad altas
Myrmidonum puppes, et septa ingentia magni
Pelidae venere. illic videre sedentem Note: 400
Pro foribus juvenem tentoria ad ipsa, suaque
Non longe a puppi, venientes vidit Achilles,
Agnovitue, animoque haud est laetatus. at illi
Magnanimum veriti regem, et formidine mentem
Suspensi, effari nihil ausi, nilque rogare,
Stabant. his, gelido perculsos nanque pavore
Sensit, Pelides haec miti pectore fatur:
Praecones salvete deūmque hominumque sequestres;
Huc propius me ferte pedem. Non vestra, tyranni
Culpa sed est, duci sibi qui Briseïda saevus Note: 410
Imperat. En age, quam poscit, Patrocle, puellam
Educ ipse foras, ducendam et tradito: at este
Ipsi olim testes coram dīs, quidquid et usquam
Est hominum, coramque immiti rege; cruentam
Grajorum ob cladem nostri si venerit usus.
Demens quippe ruit vesana mente, nec ante
Quid fuerit, nec quid venturum prospicit, olli
Salva rates juxta pubes ut pugnet Achivūm.
Sic ait: at dicto paret Patroclus amici,
Formosamque foras ducens Briseïda, tradit. Note: 420
Illi abeunt rursum ad naves: invitaque flensque
It mulier, lento figens vestigia gressu.
Tum vero moerens lacrimasque effudit Achilles,
Et longe a sociis digressus litore in ipso
Consedit pontum adspectans, palmasque tetendit,
Et caram tali est affatus voce parentem:
[Page v-351]
Mater, ad angusti spatium cui scilicet aevi
Sum genitus, claro saltem decorasset honore
Me pater altitonans: miserum nunc despicit, ullam
Nec tribuit partem decoris. majoris Atridae Note: 430
Ludibrium heic jaceo; mea praemia rapta superbus
Ille habet. Hos alto rumpebat pectore questus,
Perque genas ibant lacrimae sine more fluentes.
At mater, specubus quae tunc, ut sueta, sedebat
In patriis, gemituque audito exterrita surgit;
Et summo, nebulae similis, tenuique vapori,
Emersit fluctu, seditque in litore gnati
Ad latus, atque manu flentem permultis amica.
Tum roseo, blande compellans, ore locuta est:
Quid fles? quis menti subitus dolor incidit aegrae? Note: 440
Dic age, die, caram nec cela, nate, parentem.
Ille refert, imo gemitum de pectore ducens:
Scis, mater, scis ipsa. jubes quid nota profari
Nequidquam? Thebas, sacram sedem Eetionis,
Venimus, et captam bello vastavimus urbem.
Praeda ingens, vecta huc ad naves, inter Achivos
Rite fuit divisa omnis. Chryseïda forti
Exemptam dedimus majori munus Atridae.
Dein Chryses, Phoebi curat qui templa sacerdos,
Advenit Grajum ad naves ingentia secum. Note: 450
Dona ferens, natae pretium, vittamque precantum
De more implicitam sceptro gestabat, et omnes
Ambibat precibus Grajos; geminosque rogabat
Praecipue Atridas, rerum queis tradita summa est,
Dicta senis Grajos flexere; sacrique verendam
Canitiem capitis, capiendaque dona fremebant,
At non Atriden precibus, non vincere fletu
Evaluit. miseri lacrimas ferus ille parentis
[Page v-378]
Increpuit, castrisque actutum excedere jussit
Multa minans. tristi senior tum percitus ira Note: 460
Retro abiit: Phoebus Danais quem dira precantem
Audiit, atque luem fatali turbidus arcu
Immisit foedam populis. condensa jacebant
Corpora acervatim nigro manantia tabo;
Saeva dei totis volitabant spicula castris.
Inde, malae ut cladis veraci pectore caussam
Fatidicus vates, Phoebo monstrante, retexit;
Primus ego coetu in Danaūm, quem rite vocaram,
Placarique deum jussi, reddique puellam.
Atrides dirum infremuit, surgensque minatus Note: 470
Est mihi, quae doleo nunc jam perfecta. parenti
Puppe cava Chrysae gnatam delecta juventus
Argivūm ponto ducit, mactandaque Phoebo
Dona vehit: nostrum gemini, Briseida, munus
Praecones duxere modo ad tentoria regis.
Verum age nunc, siquod potis es, tu sedula proli
Auxilium fer diva tuae. caelestia scandens
Tecta Jovem exora supplex; tibi Jupiter unquam
Si dicto est ullo, factove adjutus. in aede
Jactantem patria nam saepe audisse recordor, Note: 480
Te solam e superis dirum avertisse Tonanti
Exitium, cum vincla olli dī, vimque pararent,
Neptunus pater, et Juno, et Tritonia Pallas:
Solam atrox turbasse nefas, subitoque vocasse
Centimanum, divi Briareum quem nomine dicunt
Aegeona homines. advenit, robore patrem
Ille suum praestans, multo qui laetus honore
Caelicolas inter magna in Jovis aede sedebat.
Hunc veriti abstiterunt coepto dī; vincla trementum
Excussa e manibus, libertas parta Tonanti est. Note: 490
[Page v-406]
Haec memora juxtaque sedens, amplexaque supplex
Genua dei; si forte velit Troasque juvare,
Et Danaūm ad celsas pubem compellere puppes
Litus in extremum, caesam, foedeque fugatam;
Cui parent, omnes praeclaro ut rege fruantur;
Utque malo ingenti doctus jam noscat Atrides,
Et doleat noxam; laeva quod sprevit iniquus
Mente virum, in cunctis cui par non ullus Achivis.
Haec ille: haec lacrimis contra Thetis alma profusis:
Cur laevo genitum te, gnate, miserrima fato Note: 500
Eduxi? cura vacuus, nec laesus ab ullo
Saltem ageres heic ad naves, cui tam prope vitae
Dī finem posuere. brevi nunc, o miser, aevo es,
Moestior et cunctis, curisque infestior aevi
Hoc quodcunque trahis, Parcis heu natus iniquis.
Ibo equidem aetherei praecelsum ad culmen Olympi,
Atque Jovi, quae vis, fabor, si flectere possim.
Interea tu, nate, cavis ne abscede carinis,
Iratusque sede Grajis, nec proelia tenta.
Hesternus, divûm coetu stipante, remotos Note: 510
Oceani ad fines abiit conviva bonorum
Jupiter Aethiopum: bissena luce redibit
Sidereas caeli ad sedes. tunc ardua scandam
Tecta Jovis, genibusque advolvar: verba precantis
Irrita nec cedent, ni spes me ludit inanis.
Sic ait, eque oculis dilapsa evanuit, aegrum,
Iratumque animi linquens, demptumque furentem
Ob decus, et raptam forma praestante puellam.
Interea Laërtiades mactanda ferebat
Dona deo, et Chrysae ad sacras pervenerat oras. Note: 520
Curva ubi se portu primum ratis intulit alto,
Vela legunt, mediaque locant composta carina:
[Page Homer-v-435]
Funibus hinc malum demittunt, atque paratam
Reclinant apte in sedem; celerique per undas
Remigio tuta sese statione recondunt.
Anchora tum jacitur, firmant retinacula puppim.
Optatum in litus juvenum manus emicat: inde
Exponunt laeti pecudes, Phoebeïa dona,
Et pulchram ad patrias ducunt Chryseïda sedes:
Ipse manu sacram Phoebi quam sistit ad aram, Note: 530
Atque patri, ut jussus, tradens haec fatur Ulysses:
Huc me, Chrysa, virūm regnator misit Atrides,
Et jussit gnatamque tuam tibi ducere, Phoebo
Et facere, ac placare deum, qui concitus ira
Saevit, et ingenti luctu demergit Achivos.
Sic ait; inque manus patri dat: suscipit ille
Gaudens, ac tremulis oblatam amplectitur ulnis.
Interea pulchram juvenes ex ordine ad aram
Mactandas statuunt pecudes, et flumine puro
Perfudere manus spargendaque farra tenebant, Note: 540
Atque salem. Chryses ambas ad sidera palmas
Sustulit, ac senior sic magna est voce precatus:
Audi haec arcitenens, praesenti numine Chrysam
Qui regis, ac Tenedum, Cillamque. haud vana precantem
Et prius audisti, mihi laudem, tristia Grajis
Damna ferens; et nunc audi, finemque malorum
Da, pater, ac pestem Danais averte nefandam.
Sic ait; atque deum non cassa in vota vocavit.
Graji etiam fudere preces, veniamque rogarunt.
Tum fruges jaciunt salsas; cervice reflexa Note: 550
Dein sacras jugulant pecudes, ac tergora costis
Deripiunt, ferroque secant femora, atque plicantes
Omento {involunt} pingui, supraque resecta
Omnibus e membris imponunt frusta: sacerdos
[Page v-461]
Quae sacris adolet flammis, rubicundaque fundit
Vina: gerunt juvenes hinc atque hinc viscera quino
Fixa veru. postquam flammis femora usta, frequentes
Tosta igni postquam gustarunt viscera ad aram;
Secta minutatim fixerunt cetera longis
In verubus, curantque dapes, laetique paratis Note: 560
Vescuntur, structisque agitant convivia mensis.
Postquam exempta fames, amor et compressus edendi est,
Crateras pueri statuunt, et vina coronant,
Inque orbem cyathis haustum tribuere liquorem.
Pota dehinc pubes laetum paeana canebat,
Tota et luce sacro celebrabat carmine Phoebum,
Placabatque iram certo jaculantis ab arcu.
Audibat, largoque deus gaudebat honore.
Interea aequoreas currum Sol condit in undas,
Et nigris terram involvit Nox atra tenebris. Note: 570
Somno illi ad curvam sese stravere carinam.
Inde, ubi purpureo veniens processit ab ortu
Aurora, excedunt portu, cursumque capessunt
Ad socios. auram Phoebus pater ipse ferentem
Adspirat. laeti malum arrexere, sinusque
Velorum niveos pandunt; tum carbasus austro
Inflatur, proram subter fremit unda, liquentes,
Uncta vias currit, fluctu cedente, carina.
Ast ubi venere ad socios, Argivaque castra
Ingressi, curvo subducunt litore puppim, Note: 580
Longaque supponunt firmo de robore fulcra,
Dilapsique abeunt sua quisque ad septa, ratesque.
Magnus at ingenti Pelides turgidus ira
Myrmidonum ad naves secreta in parte sedebat,
Non coetus Grajūm visens, non praelia; tristi
Sed lacerans animum cura, pugnaeque videre
[Page v-493]
Implicitos durae cupiens discrimine Achivos.
Jamque adeo duodena Eos processerat amne
Oceani. Aethiopum linquentes regna redibant
Sideream divi ad sedem. rex Jupiter ante Note: 590
Incedit, subeunt alii, patremque caterva
De more ingenti celsa intra limina ducunt.
Nec Thetis est oblita preces, mandataque gnati,
Caeruleo at fluctu emergens festina supremi
Aërium per iter culmen conscendit Olympi
Mane novo. Heic coetu divūm secretus ab omni
Jupiter in summa caeli regione sedebat.
Quem Thetis ut solum nacta est, contraque profuso
Ora madens fletu, sedit, laevamque precantum
More manum apposuit genibus, dextramque sub imum Note: 600
Suppliciter mentum admovit; dehinc talia fatur.
o pater, o divūm rex; inter numina juvi
Si te unquam verbo, vel re; da, magne, precanti,
Quod cupio, durusque meos ne despice fletus.
Da, meus in Danais per te clarescat Achilles,
Quem citus heu dulcis vitae manet exitus; omne
Cui ferus Atrides misero decus abstulit, et, quae
Pulchra viro dederant virtutis praemia Graji,
Eripuit, fas et contra sibi vindicat omne.
At tu nunc, genitor, sarci quod laudis ademptum est Note: 610
Insonti; atque favens Trojanis annue palmam
Usque, meam donec prolem tot cladibus acti
Grajugenae donis cumulent; largoque rependant
Foenore, quod nunc flet raptum, decus. Haec ait alto
Cum gemitu. reddit nil contra Jupiter; haeret
Sed tacito immotus vultu. cunctatur et ipsa,
Genua tenens arcte, semel ut complexa, nec usquam
Est potis avelli; roseoque haec subjicit ore:
[Page v-512]
Jam mihi vel sponde, pater, et bonus annue, contra
Abnue vel tandem, (nam quis metus?) hoc ego saltem Note: 620
Infelix ut nosse queam, quam gratia nostra
Sit levis, inque deis quam negligar omnibus una.
Ingemuit pater; et, Cur me, dea, tristia cogis
Moliri nunc facta, inquit, cum conjuge et iras
Exercere? malis quae me vesana lacesset
Actutum verbis; mihi quae convicia divis
Saepe facit temere in mediis, queriturque juvare
Quod soleo immeritos dura inter praelia Teucros.
Quin tu, oro, has, videat ne te Saturnia, sedes.
Linque domum rediens: curae mihi scilicet ista Note: 630
Res erit: haud patiar frustra me, diva, rogatum.
Haec adeo, ne forte meis diffidere verbis
Incipias, moto firmabo vertice dicta.
Haec mihi nanque fides verborum est maxima fanti
Caelicolas inter: moto quod vertice cunque
Annuero, immotum stat nec revocabile, donec
Pollicitum implerint maturo tempore Parcae.
Sic ait, et capite atque oculis pater annuit: almam
Ambrosius fluxit per frontem et regia crinis.
Tempora: contremuere arces, et culmina Olympi. Note: 640
His actis, ambo digressi. diva profundum
Desilit in pontum: caeli de vertice summo
Jupiter ingressus tectum est regale. parenti
Assurgunt divi confestim e sedibus omnes,
Nec quisquam est ausus venienti haud obvius ire.
Tum solio medius consedit. regia Juno
(Vidit enim furtim secreta in parte loquentem
Cum nympha quiddam Nereïde) talibus audax
Orsa Jovem dictis incessere: Nectere fraudes
Docte, deūm quisnam tecum est congressus, et una Note: 650
[Page v-540]
Sedit? quidve doli struitis? cur me omnia celas,
Consiliumque capis semper sine conjuge, nec, quas
Mente foves, rerum pateris me noscere quidquam.
Sic Juno: ast hominum contra pater, atque deorum:
Diva, meo verso quaecunque in pectore, pandi
Si vis cuncta tibi, ludet spes te irrita; prosit
Nec tibi quod conjux mea diceris. omnia sciri
Quae decet, haec prae te nemo divūmve, hominumve
Noverit: at divos quae celans molior, haec tu
Omnia nequidquam scitari et quaerere parce. Note: 660
Huic amplis veneranda oculis Saturnia: Nam quid
Est opus, o conjux, tam dura et saeva profari?
Et nimium quidquam nec scitor, nec tua scrutor.
Moliris nullo contra pugnante, parasque
Securus quodcunque lubet. sed, candida blandis
Aequorei te nata senis ne ceperit actum
In fraudem verbis, metuo nam vasta sedenti
Asseditque, genu et flens est amplexa; deaeque
Pollicitus, credo, es clarum decus addere Achilli,
Multa dare ad puppes Grajorum et milia leto. Note: 670
Huic genitor, nutu caeli qui nubila cogit:
Juno, nihil non tu conjectas; fallere nusquam
Te possum. at quid ages aliud tamen, improba, ni te
Ut magis averser? triste ut tibi stulta periclum
Arcessas? nam, si vera istaec fare, voluntas
Quod mea fert, facio non ulli obnoxius. at tu
Jurgari jam parce, sedens et comprime vocem,
Atque meis pare dictis, ne quotquot Olympum
Divi habitant miserae nil prosint, si tibi saevas
Injiciam gliscente manus male percitus ira. Note: 680
Haec pater: illa metu pectus conterrita sedit,
Nil contra mutire audens, iramque sub alto
[Page v-569]
Ingentem, et saevos compescens corde furores.
Cuncti una patriam divi ingemuere per aedem.
At matri cupiens Vulcanus demere curam,
Caelicolis haec in mediis ita farier orsus:
Quis probet haec autem? vel quis ferat esse deorum
Hanc tantam primis rixam pro gente pusilla
Terrigenum, et subito misceri cuncta tumultu?
Haec inter quem laeta juvent convivia, largae Note: 690
Atque dapes; quando vincunt pejora? parentem,
Illa quidem per se quanquam sapit, attamen ipse
Hoc moneo: patrem contra ne pugnet, at iram
Obsequio vincat verbis ne rursus acerbis
Saeviat, ac nobis epulas et gaudia turbet.
Quippe etenim, si forte velit, nos sedibus altis
Deturbare poli possit, qui vi anteit omnes
Horrendumque ciens tonitru, et flammantia torquens
Fulgura. Tu, genitrix, verbis placare minacem
Blanda para: facilis flecti est; placidusque bonusque Note: 700
Continuo fiet, nec tristes proferet iras
Longius. Haec dicens surgit de sede, rotundum
Inque manus cyathum matri dedit, atque ita fatur.
Quidquid id est, mater, ferto aequa mente, molestum
Sit licet, heic videam scissam ne forte pudendis
Verberibus, nec opem possim tibi ferre vocanti
Auxilium; frustra sed cogar flere. Tonantem
Haud facile est magnum contra contendere vires.
Et quondam, memini, mater, tibi ferre volentem
Auxilium, arripuitque pede, et jaculatus ab alta est Note: 710
Aede procul. tota, quam longa est, luce ferebar
In praeceps longe magnum per inane. cadente
Sole, super Lemnum cecidi. excepere benigne
{Sinties} infractumque artus, animamque trahentem
[Page v-594]
Vix aegre tenuem. Sic fanti maxima Juno
Arrisitque, oblata manu nec pocula sprevit.
Tum dextra exorsus magno e cratere deabus,
Atque deis haustum miscebat nectar: at ingens
Continuo risus longi et sonuere cachinni,
Ut claudum videre deum fragrantia ferre
Pocula, festinumque amplas cursare per aedes.
Sic tota pariter celebrant convivia luce
Solis ad occasum laeti, dapibusque fruentes,
Auratae et strepitu citharae, quam pulcher Apollo
Pulsabat, cantu et Musarum alterna canentum.
Verum ubi se clari solis jubar abdidit almum,
Consurgunt mensis, coetuque ad tecta soluto
Quisque sua abscedit somno gravis, aurea cuique
Olim solerti quae fecit Mulciber arte.
Ipse etiam ad thalamum, dulci laxare quiete Note: 730
Membra ubi consuerat, processit Jupiter, et se
Composuit somno: cubuit prope regia Juno.
HOMERI ILIADOS LIBER SECUNDUS.
Di somno curas dulci, turmaeque virorum,
Et caelo, et terris, tacita sub nocte levabant:
Jupiter insomnis versabat corde sub alto,
Pelidae quonam decus ingens, tristia quonam
Grajugenis ferret quamprimum funera pacto.
Omnia versanti, haec animo sententia sedit,
Mittat ut Atridae Visum exitiabile regi.
Hoc vocat ad sese confestim, ac talia mandat.
Larva nocens, hominum sopito illudere sensu
Docta, ito ad naves Danaūm; ac tentoria furtim Note: 10
Ingredere; Atridenque meis Agamemnona verbis
Alloquere, haec portans, quae do, mandata: comatos
Instruat ad pugnam toto de litore Achivos.
Ampla etenim Trojae capiet jam moenia. discors
Ante, deūm nunc haud variat sententia; cunctos
Flexit enim precibus tandem Saturnia Juno:
Trojanis et jam clades extrema parata est.
Sic ait: audivit summi ut mandata parentis,
Umbra levis rapido caeli per inania lapsu
Argolicas volat ad naves, majoris Atridae Note: 20
Septum adiens; regemque intra tentoria nacta est
Membra toro stratum: ambrosius cui corpora late
Fundebat sese circum languentia somnus.
Huic stetit ignaro supra caput, omnia dio
Nelidae similis, ques reges inter Achivos
Eximio Atrides unum, observabat honore.
[Page Homer-2-22-D]
Tum fatur: Dormis, Atrida invicte? supremum
Tota nocte ducem placido indulgere sopori
Non decet, uni omnis rerum cui credita summa.
Ergo audi: venio Jovis huc tibi nuncius. ille Note: 30
Aequus amat nam te, caelo et miseratus ab alto est;
Ac jubet exorta festinum luce comatos
Instruere ad pugnam toto de litore Achivos.
Ampla etenim Trojae capies jam mœnia. discors
Ante, deūm nunc haud variat sententia; cunctos
Flexit enim precibus tandem Saturnia Juno:
Trojanis et jam clades extrema parata est
Ab Jove. dicta memor serva haec, oblivia mentem
Neu capiant, dulcis cum somnus deseret artus.
Sic ait; inque auras fugit, regemque reliquit Note: 40
Haec versantem animo nunquam eventura. putavit
Nanque die vertenda illo sibi moenia Trojae,
Nescius heu strueret magni quid rector Olympi,
Multos ille parans gemitus, luctumque, laboremque
Et Troum et Danaūm dura inter praelia genti.
Jamque adeo pulsus cessit sopor: haeret in ipsis
Visa tamen facies oculis, audita sonat vox
Auribus in mediis. molli tum corpora strato
Erigit, atque sedens pexamque, et pulchra nitentem
Induitur tunicam, dehinc pallia longa superne Note: 50
Injicit, atque pedum circundat vincula plantis,
Eque humero bullis clarum suspenderat ensem.
Tum veterum cepit sceptrum immortale parentum.
Hoc gestans Danaūm ad naves gressum tulit heros.
Aurora interea celsum conscendit Olympum,
Atque Jovi, atque aliis lucem dīs nuntiat almam.
Atrides magna praeconum voce vocari
Imperat in coetum Danaos: mora nulla, vocati
[Page v-52]
Adveniunt, seque affundunt, densantque frequentes.
Nestoream primo ad navem considere jussit Note: 60
Maturos aevi proceres, dehinc talia fatur
Consilium exorsus: Laetas advertite mentes,
O socii. placida stratus cum nocte jacerem,
Umbra levis caelo adveniens mihi visa, decorum
Corpus, formam, habitum similis tibi, maxime Nestor:
Atque caput supra stetit, et mihi verba locuta est
Ipsa haec, quae refero: dormis Atrida? supremum
Tota nocte ducem placido indulgere sopori
Non decet, uni omnis rerum cui credita summa.
Ergo audi: venio Jovis huc tibi nuncius, ille Note: 70
Aequus amat nam te, caelo et miseratus ab alto est.
Ac jubet exorta festinum luce comatos
Instruere ad pugnam toto de litore Achivos.
Ampla etenim Trojae capies jam moenia. discors
Ante, deūm nunc haud variat sententia; cunctos
Flexit enim precibus tandem Saturnia Juno:
Trojanis et jam clades extrema parata est
Ab Jove. dicta memor fac serves. talia fata
Avolat umbra: sopor dulcis mihi membra reliquit.
Ergo agite, Argolicas si forte armare phalanges Note: 80
Contingat, saevoque animos incendere Marte.
Ipse prior, qua fas, mentes tentare dolosis
Aggrediar cautus dictis; longoque jubebo
Defessos bello ad sedes remeare paternas:
Vos aliunde alius verbis inhibete ruentes.
Haec postquam fatus, consedit. Maximus aevo
Litoreae rex ille Pyli dehinc talia Nestor
Subjecit: Socii, Danaūm regesque ducesque,
Visa sibi caeca narrasset somnia nocte
Si quicunque alius, vanus mendaxque putari Note: 90
[Page v-81]
Quippe, nec immerito, posset, spernique. sed ille
Dixit visa sibi, Grajos qui maximus inter
Sceptra gerit, regum longe optimus. ergo volenti,
Quod jubet, huc animo certatim impendite curam,
Argivae ut possint armari ad bella phalanges.
Sic ait; ac princeps coetu digressus abibat.
Consurgunt pariter, concordi et pectore cuncti
Pastori parent populorum, ac jussa capessunt
Sceptriferi Danaūm reges. Ruit agmine magno
Interea toto condensum litore vulgus. Note: 100
Rupe cava ut quondam egrediens fluit ordine longo
Vulgus apum, supraque alias sese usque recentes
Agglomerant aliae, violasque, et lilia circum
Verna catervatim servent examine denso:
Sic densae in coetum celsis de navibus ibant
Caeruleos propter fluctus longo ordine turmae.
Per medios se Fama Jovis fert nuncia, gressum
Illa viros celerare jubens. spissum undique vulgus
Confluit, ac magno miscent se infusa tumultu
Agmina consertim: tum pondere pressa sedentum
Terra gemit. gliscunt fremitus: at voce noveni
Cursantes magna praecones, parcere tandem
Clamori, ac dios reges audire jubebant.
Jamque adeo sedere omnes, compressaque late
Murmura. tum surgens Agamemnon pectore coepit
Haec ficto; sceptrum gestans, quod Mulciber olim
Fecerat ipse Jovi praebens venerabile donum.
Summus Mercurio donarat Jupiter, inde
Mercurius Pelopi, atque Pelops dehinc tradidit Atreo
Diti Atreus liquit post fata extrema Thyestae.
Hic moriens gestare dedit tibi, magne Agamemnon;
Et patriis regnare Argis, longeque remotis
[Page v-108]
Urbibus in medio leges imponere ponto.
Hoc et tum nixus simulato haec pectore coepit:
Heroes Danai, gens dura, invictaque bello,
Insidiis et fraude mala Saturnius heu me
Jupiter implicuit fallens. promiserat olim
Ille mihi laetos reditus post Pergama versa.
Nunc jubet indecorem, tot post male perdita Grajûm
Milia, digressum ad sedes hinc ire paternas. Note: 130
Nempe Jovi hoc placitum; nutu qui cuncta potenti
Versat agens; multas olim qui diruit urbes,
Diruet et multas rursum volventibus annis.
Turpe sed et feros hoc fando audire nepotes:
Totque viros, talesque omni bellasse diu vi,
Nil egisse tamen; tanto cum Troïa pubes
Argiva inferior numero foret, omnibus actum,
Nil tamen impensis operum, longoque labore.
Nam, placeat cunctos icto si foedere utrinque
Censere, hinc Danaos, hinc Troas, quotquot in urbe Note: 140
Indigenae; ac deni pariter sedeamus Achivi,
Vinaque Tros adstet qui denis misceat unus;
Grajugenum desit multis, qui pocula ponat.
Usque adeo Graji Troas praestamus, opinor,
Indigenas numero. socii sed, milia multa,
Auxilio venere, hastas quassare periti;
Atque moram injiciunt, nec bello imponere finem,
Et Phrygia nos urbe sinunt, opibusque potiri.
Quippe novem evolvit jam magnus Jupiter annos:
Robora jam ratibus putrescunt, jamque rudentes Note: 150
Solvuntur senio; interea desertaque conjux,
Et flentes pueri solis nos usque requirunt,
Credo equidem, in domibus; quos heic labor improbus usque
Exercet miseros nequidquam; cassaque vota,
[Page v-137]
Spesque ferunt rapidi vanas per nubila venti:
Verum agite, ac dicto cuncti parete volentes:
Confestim ad patrios hinc demus vela penates,
Posse capi quando spes nulla est moenia Trojae.
Sic ait, incenditque animum sub pectore cunctis,
Consilium regis vafrum quoscunque latebat. Note: 160
Continuo immensum coepit fervescere vulgus,
Concita ut Icarii tollunt se caerula ponti,
Cum Notus, atque altis de nubibus ingruit Eurus,
Ingentesque cient vesano turbine fluctus.
Ac veluti densam Zephyri cum flabra superne
Impulerunt segetem, prono se vertice spicae
Inflexere, undat crebro seges horrida nutu.
Sic magno tot densa urgent se milia motu.
It clamor caelo ad naves et curva ruentum
Litora: sub pedibus densa caligine pulvis Note: 170
Tollitur: aura sonat laetis hortatibus. altas
Arripiunt, certantque citi deducere puppes,
Atque cavas purgare vias, et fulcra carinis
Demere. late ingens confuso murmure gliscit
Vox inde ad patrias properantum solvere sedes.
Tunc adeo fatum violans Argiva redisset
Pubes, Juno foret ni sic affata Minervam:
Heu, Jovis aegisoni proles Tritonia, ponto
Sic fugient nondum maturo tempore Graji?
Atque decus magnum Priamo, Phrygibusque relinquent Note: 180
Argivam defessi Helenam? quam propter Achivūm
Milia tot, patrio tam longe a limine, in atro
Strata sub Iliacis jacuerunt pulvere muris.
En age tecta patris linquens pete castra, disertis
Quemque virum et verbis inhibe dea, qua licet, altas
Nec sinito a curvo deduci litore puppes.
[Page v-164]
Sic Juno; paret cui Pallas, lapsaque caelo
Se celeri nisu naves prope sistit Achaeas.
Heic Laërtiaden prudenti pectore, magno
Diva Jovi similem nacta est. in litore stabat Note: 190
Heros, nec puppim attigerat, sed corde premebat
Sub tacito ingentes turbato pectore curas.
Quem prope stans dulci sic voce affata Minerva est.
o Laërtiade solerti mirus Ulysse
Ingenio, placet ergo cavas conscendere puppes;
Molirique fugam? Priamo, Phrygibusque relinqui
Argivam placet ergo Helenam? quam propter Achivum
Milia tot, patrio tam longe a limine, in atro
Strata sub Iliacis jacuerunt pulvere muris.
Quin age, rumpe moras: turbae te immitte, virūmque Note: 200
Dulce loquens cohibe studium, sedaque pavorem,
Nec sinito a curvo deduci litore puppes.
Sic ait: ille deae vocemque et verba loquentis
Agnovit. rumpitque moras, mollemque reducens
Dejicit ex humeris laenam; quam praeco jacentem
Sustulit Eurybates Ithacesius, atque ferebat
Pone sequens. cursu rapido sed concitus heros
Obvius Atridae venit, sceptrumque paternum,
Gestamen populis sacrum et venerabile, cepit
Ipsius e manibus. quod gestans inter Achaeas Note: 210
Hac illac agilis cursat per litora puppes.
Tum si quem turba in magna regemve, ducemve
Nactus erat, blandus verbis retinebat amicis.
o bone, quid trepidas? non te, decet esse paventi
Assimilem: tacitus paullum conside; tuique
Fac tecum sedeant. nondum scis, magnus Atrides
Quid velit, ac tacito volvat sub pectore: tentat
Nunc ille, iratus mox idem laedet Achivos.
[Page v-193]
Consilio ignotum est multis quid dixerit ante
In procerum; et metuo ne quid struat ille malorum. Note: 220
Regis enim furit ira gravis praecordia circum,
Cui decus eximium summus dat Jupiter omnes
Inter Grajugenas, miroque indulget amore.
His blandus, mitisque affatur prima virorum.
Nactus at ex humili quoscunque est plebe cientes
Clamorem insanum, torvus sceptroque retrorsum
Pellebat, verbisque minax terrebat acerbis.
Quin tacitus, malesane, sedes; audisque loquantur
Quidnam alii, tibi qui praestant? ignave, nec ulli
Apte rei; non consilio, non utilis armis. Note: 230
At non hic omnes regno potiemur Achivi.
Fraena malum imperii multos tractare, potiri
Et rerum: cunctis unus qui consulat esto;
Rex unus, cui sceptra dedit Saturnia proles
Jupiter, et rerum soli permisit habenas.
Sic heros ibat per litus, milia perque
Densa virum imperitans. parent, magnaque frequentes
In coetum rursus turba fremituque feruntur.
Magna fremunt veluti cum vasti ad litora fluctus,
Allisaeque sonant undae, pontusque remugit. Note: 240
Jamque adeo vulgus late consederat omne,
Quisque suam et posito sedem clamore tenebat.
Solus adhuc magno jactabat verba tumultu,
Nescius ille modi, Thersites; dicta proterve
Multa et foeda levi solitus profundere lingua,
Quae possent caussam risus praebere, jocique.
His Grajos inter longe foedissimus omnes
Venerat ad Trojam; strabus, pede claudus et uno,
Contractis angusta humeris in pectora gibbus,
Crine caput raro leviter modo sparsus acutum. Note: 250
[Page v-218]
At Laërtiadae, magnoque infensus Achilli
Semper erat, contraque ambos convicia saepe
Fuderat. Hic foedis et tunc Agamemnona dium
Laedere gaudebat probris clamosus: Achivi
Circum indignantes irata mente fremebant.
Ille autem regem dictis incessere acerbis
Ut semel incoepit, nunquam cessabat, acutum
Vociferans: Quid abest, quidnam tibi desit, Atrida?
Cur frustra incusas Danaos nil tale merentes?
Aere tibi jam plena intus tentoria; matrum Note: 260
Turba ingens intus lectissima, quas tibi Graji
Largimur primo, si quam vi cepimus urbem.
Multum etiam huc aliquis Troum visne afferat aurum,
Detque tibi, gnati pretium; quem scilicet olim
Aut ego captivum, aut alius sibi duxit Achivūm?
An tibi adhuc aliam Phrygia de gente puellam,
Quae placuit, duci tua vis ad septa; libido
Necdum etiam satiata mala est, nec rector in omnem
Nequitiam exemplo cessas inducere Grajos?
O fatui, o molles, o Achaides (ecquis Achaeos Note: 270
Nam vocet?) hinc patrias cuncti solvamus ad oras
Ocyus in celsis digressi puppibus. ipse
Congestas sibi solus opes, ac ditia dona
Concoquat heic: noscat re tandem ut doctus ab ipsa.
Anne opera soleat nostra, manibusque juvari;
Ipsum, deterior multo, qui sprevit Achillem,
Vique duci eripuit, dederant quae praemia Graji.
Bile caret sed enim piger atque ignavus Achilles.
Ni foret id, postrema tibi, noxisque fuisset
Illa dies, Atrida, tuis. Convicia regem Note: 280
Talia Thersites contra jactabat: Ulysses
Adstitit at fanti subitus; torvoque protervum
[Page Homer-v-245]
Ore tuens tales rupit de pectore voces.
Stultiloque, argutum clames licet, improbe, demens,
Desine jam, magnis unus nec regibus aude
Certare; haud ullus quo Trojae ad moenia venit
Nequior in populis, qui Atridas cunque sequuti.
Ten' maledicta decet talem tam foeda profari?
Te reditum patrias Grajis praescribere ad oras?
Quosnam fata parent reditus, qualisque futurus Note: 290
Sit longi finis belli, res ardua dictu est,
Nota et adhuc nulli: magno maledicere Atridae
Tu tamen idcirco peritas, nec plurima cessas
Objectare, viro tribuunt quae munera Graji
Heroes merito: solus tu, perdite, nunquam
Desinis immeritum foedis proscindere dictis.
Haec adeo tibi nunc praedico; (verba sequetur,
Atque fidem faciet jam res non tarda) furentem
Isto sicubi erit rursus deprendere pacto,
Hoc humeris mihi ne carum caput haereat ultra, Note: 300
Ultra Telemachi genitor nec dicar, in ipso
Te Grajūm coetu arripiens ni pallia demam,
Et tunicam, et quidquid vestis circumtegit artus;
Verberibus caesum et foedis, ac multa gementem
Ad naves inter risumque et sibila mittam.
Sic ait, et sceptro dorsumque, humerosque nitenti
Perculit. ille autem curvo se corpore flexit,
Effusaeque genis lacrimae, tumuitque cruenta
Liventi vibex tergo; tum membra pavore
Contremuit, tacitusque resedit, et ore fluentem Note: 310
Abstersit moesto, vultum foedissimus, imbrem.
At Graji, quamvis curis ingentibus aegri,
Corda tamen dulci solverunt anxia risu.
Atque aliquis socium compellans talia fatur:
[Page v-271]
Pro superi! Laërtiadae benefacta feruntur
Innumera. ille, manu fortis bellator, et idem
Consilii sapiens auctor, rem juvit Achaeam
Ut nemo: at gestis hoc anteit omnibus unum,
Quod foedum caput, insana convicia lingua
Ingerere adsuetum, coetu submovit Achaeo. Note: 320
Non erit ut rursum fatuus clamator iniqua
Audeat in magnos opprobria fundere reges.
Haec vulgus: vafer at murorum eversor Ulysses
In coetu surgit medio, fulgentia magna
Sceptra manu gestans. quem juxta glauca Minerva
Praeconi similis stetit, atque silentia late
Indixit clamans populis; ut scilicet omnes
Primique, extremique et verba audire loquentis,
Consilium et placida quirent expendere mente.
Ille autem haec fari prudenti e pectore coepit. Note: 330
Infelix Atrida, omnem cui demere laudem
Festinant Graji; nemo ut probrosior usquam
Rex te uno vivat posthac. non pacta, fidemque
Exsolvunt, dederunt concordi foedere cuncti
Quam tibi, linquebant Argos cum fertile quondam,
Jurati ad patrios nunquam remeare penates
Ante, solo strassent captae quam moenia Trojae.
Nam, veluti molles pueri, viduaeve puellae,
Mutua ploratu indulgent, orantque reverti
Posse domum. Et, fateor, durum est procul esse paternis Note: 340
Aedibus, atque angi tam longo tempore frustra
Optantes reditum. tristatur saepe vel uno
Mense sua longe vivens a conjuge, si quem
Inclusum portu, curvaque in puppe sedentem
Tristis hyems, saevisque tenent infesta procellis
Aequora: at hic nobis, externo in litore longo
[Page v-294]
Implicitis bello, nonus jam volvitur annus.
Ergo, quod patriam spectant, ictique suorum
Quod desiderio moerent, nil miror Achaeos;
Nec cuiquam irascor. sed turpe est tempore longo Note: 350
Mansisse, et vacuum ad patrios rediisse penates.
O socii, durate, atque heic subsistite paullum,
Ipsa dum pateat re tandem verane Calchas
Vaticinans, an falsa canat. res cognita cunctis,
Quam memoro; testes cuncti, fatalia vitae
Queis nondum tristes ruperunt stamina Parcae.
Quippe olim, atque adeo nuper; cum se Aulide Grajae
Densarent puppes Priamo, Phrygibusque ferentes
Exitium; ad fontem fierent cum sacra virenti
Sub platano, purae qua sese illimis agebat Note: 360
Rivus aquae; monstrum confestim apparuit ingens,
Convertitque oculos ad se, tremefactaque corda.
Nanque draco horrendus, magni quem rector Olympi
Miserat in lucem, squama fulgente, cruentis
Et dorsum insignis maculis, prorepsit ab ara;
Tum celeri platanum lapsu petit efferus. illic
Passeris in summo ramorum vertice pulli
Implumes octo sub densa fronde latebant,
Nona parens nidum servabat. protinus atro
Stridentes querula nequidquam voce voravit Note: 370
Ore draco: mater circumvolitabat acutum
Lugens. lugentem trepida ferus arripit ala,
Postremamque vorat. post haec, mirabile visu,
Immanem durum in lapidem Saturnius anguem
Induit. obriguit mutatis artubus ille:
Nos animi attonitos circum stupor altus habebat.
Haec sacris visa in mediis portenta deorum.
Tum Calchas prompsit veraci has pectore voces
[Page v-321]
Vaticinans: Nam cur muti sic statis, Achivi?
Hoc Jovis augurium, serum, seroque futurum Note: 380
Eventu; at cunctis clarum, et memorabile in oris.
Passeris ut pullos octo, nonamque voravit
Ipsam etiam serpens matrem, sic Pergama circum
Et nobis totidem bellandum haec monstra per annos
Portendunt: urbem decimo vastabimus anno.
Haec vates: matura suo quae tempore jam jam
Omnia complentur; tantum perstate volenti
Heic alacres animo, bello quassata bilustri
Pergama dum noster subvertat denique Mavors.
Sic ait: ingenti verum clamore probarunt Note: 390
Consilium Danai; puppesque et litora laeto
Laudantum fremituque virum, plausuque resultant.
Tum senior surgitque, ac fatur talia Nestor.
Pro superi! idne viris dignum? garrire sedentes
Incassum, atque diem vanis consumere verbis,
Mollibus assimiles pueris, queis ludicra cordi,
Nulla et adhuc mentes armorum cura fatigat?
Quo nobis jurata fides, quo foedera fuso
Sancta mero, dextraeque datae, curaeque virorum,
Et consulta ibunt? haec hauserit omnia tandem, Note: 400
Hauserit, ac tenues in fumos verterit ignis?
Heic etenim clamore leves certamus inani,
Consilii quidquam nec sani extundimus. At tu
Propositumque urge constans, Atrida; jubeto
Ocyus et Grajos armari ad praelia. solus
Frustra tabescat sinito, longeque remotus
Communi a coetu sibi consulat unus et alter.
Qui tamen efficient, faciant licet omnia, nunquam,
Ante domum ut patriam, natosque petamus Achivi,
Quam pateat promissa, dedit quae Jupiter olim Note: 410
[Page v-348]
Falsa ne sint, an vera magis. nanque annuit ipse,
Cum puppes Danai scandebant fata ferentes
Trojugenis, dextra caeli e regione coruscum
Fulgorem ostendens, laetum solventibus omen.
Ergo, viri, patrias nemo festinet ad oras
Ante, aliquam Troum quam secum abducere nuptam
Contigerit victori; hosti quam digna rependat,
Proque Helenae raptu, ac gemitu poenam irroget aequam.
Sin aliquem insanus tamen ad sua tecta reverti
Ardor agit, puppim tangat modo, corpus acuto Note: 420
Confossus ferro prior omnibus ut petat Orcum.
Tu, rex, quid poscat res per te consule, et aequus
Audi alium si quid dicet. quod dicere mens est
Nunc mihi, et audiri dignum, dignumque probari est.
Cum primum aeratas mittes in praelia turmas,
Instrue sic, ut quaeque tribus, et curia quaeque
Impermixta aliis, discretaque tendat in hostem.
Hoc tibi si fieri placeat, nec mente repugnet
Indocili, jussisque obstet sententia Grajūm,
Quis dux ignavo, seu miles pectore, contra Note: 430
Quis forti, nosces: pugnabit nanque caterva
Per se quaeque: etiam nosces obstantibus an dīs
Sterni Troja solo nequeat, male forte virorum
An pectus variique obsit mens inscia belli.
Haec Nestor: mirans cui talibus insit Atrides.
Magne senex, omnes et nunc, ut semper, Achivos
Eloquio dulci, prudenti et pectore vincis.
o utinam, divūm pater, et Tritonia Pallas,
Arcitenens et Phoebe, decem mihi Nestoras omni
Argivūm in numero nancisci fata dedissent. Note: 440
Quippe brevi manibus nostris, et Marte secundo,
Urbs Priami regis capta, atque eversa jaceret.
[Page 374]
Luctibus implicuit sed me Saturnius, inque
Impulit heu rixas et jurgia vana; puella
Qui super, invicto coepi contendere Achilli,
Iratisque prior verbis odia aspera movi.
Quod si iterum sentire eadem socialiter, et si
Conspirare animis detur, non ulla ruinam
Res queat Iliacis praesentem avertere muris.
Nunc ite, ac victu firmate ad praelia vires. Note: 450
Hastam acuat sibi quisque; tegat quo corpora, scutum
Aptet; pernices apponens hordea large
Curet equos, currumque ex omni parte volucrem
Sedulus exploret, saevo et paret omnia bello,
Tota ut luce acri pugnemus Marte. laborem
Nulla quies longum sistet prius, atra cruentae
Quam finem pugnae multa nox afferat umbra.
Largifluo ingentis clypei sudore madebunt
Lora udum circa pectus; quassata labore
Hasta manum longo gravis atteret; et juga subter Note: 460
Spumaque, eruptoque fluent sudore jugales.
Si quis erit quem se durae subducere pugnae,
Et videam ad naves lentum cessare, ferisque
Alitibus, canibusque actutum praeda jacebit,
Sic ait; at magnus laudantum clamor ad auras
Ibat: ceu strepitu horrisono fremit unda furenti
acta noto in scopulum, discordibus incita ventis,
Prostantem assiduo quem pulsant caerula fluctu.
Consurgunt, lactique meant per litora, curvas
Et puppes: passim fumus tentoria supra Note: 470
Erigitur; properantque dapes, et corpora curant.
Nec minus et magnis, ut cuique est copia, divis
Sacra ferunt aliis alii, votisque precantur,
Eripiant leto sese bellique labori.
[Page v-401]
Interea ingentem taurum mactabat Atrides
Rite Jovi, pinguem, quinquenni aetate vigentem:
Et primos Danaūm, misso praecone, vocarat
Ad sacrum proceres. ante omnes Nestor, et altus
Idomeneus, post hos gemini, duo germina Martis,
Ajaces, quintus Tydides, sextus Ulysses, Note: 480
Consiliis magno non impar ille Tonanti,
Acciti venere. bonus bello Menelaus
Adfuit ipse ultro sacrum ad commune, dapesque.
Hi salsas manibus fruges cepere, juvencum
Et prope constiterunt hinc atque hinc. lumina caelo
Extulit, atque orans Agamemnon talibus infit:
Jupiter altitonans, magni regnator Olympi,
Ne prius occiduas Titan se condat in undas,
Quam Priami vertamque solo regalia tecta,
Incendamque fores infestis ignibus altas, Note: 490
Hectoreum et circa pectus thoraca rigentem
Aere secans scindam; praeceps et plurima circum
Regem turba suum terram petat ore cruento.
Sic ait: at voto Saturnius abnuit: ille
Sacra probans, luctumque tamen clademque parabat
Tum fruges jaciunt salsas, cervice reflexa
Ingentem et taurum jugulant, ac tergora costis
Deripiunt, ferroque secant femora, atque plicantes
Omento involvunt pingui, mox deinde resecta
Omnibus e membris imponunt frusta, sacroque Note: 500
Cuncta adolent igni. tum pinguia viscera torrent
Fixa veru. Haec postquam gustarunt rite frequentes
Secta minutatim fixerunt cetera longis
In verubus, curantque dapes, laetique paratis
Vescuntur, structisque agitant convivia mensis.
Postquam exempta fames epulis, et vina quierunt,
[Page v-432]
Talia facundo Nelides incipit ore:
Non opus heic segnes longo sermone morari,
Nec differre, deus quae spondet laeta, dabitque.
Surgamus: cogi praeconum voce frequentes Note: 510
Tuque, Atrida, jube populos in litore, nosque
Ibimus hinc turmas hortari ad bella, morasque
Tollere, et indomito mentes incendere Marte.
Sic ait: extemplo monitis at paruit ille;
Ingentique jubet Grajos per litora passim;
Ocyus ad bellum praeconum voce vocari.
Ast alii interea densa inter milia reges
Festinant, acuuntque iras, turbamque coërcent
Discretam ordinibus certis. Tritonia Pallas
It simul, horrificam et gradiens gerit aegida, mirae Note: 520
Artis opus, seniique expertem, et viribus aevi
Indomitam, centena auro quam fimbria squalens
Totam obit, ac pulchro nexatur plurima plexu,
Quaeque boves pretio centenos apta mereri.
Hanc gestans Grajūm vulgus dea magna ruebat
Per medium, tardasque ciens in praelia turmas,
Vimque animo inspirans; pubes ut tota furore
Acta novo duri cuperet certamina belli.
Jam domus oblito cessit de corde, penates
Et patrii; coepit reditu Mars dulcior esse. Note: 530
Montis ut ingentem cum flamma in vertice silvam
Corripuit, longe percellit luce tuentum
Clara oculos: fulgor gradientum ex aere profusus
Sic Danaūm sese caeli ad convexa ferebat.
Ac veluti densae volucres, seu plurimus anser,
Sive grues, longo seu dulces gutture cycni,
Asia se glomerant placidi per prata Caystri,
Exsultantque alis, magno et clangore sequentes
[Page Homer-v-462]
Usque vocant socias; circum stagna humida late,
Herbosaeque sonant ripae: sic agmina curvas Note: 540
Linquebant puppes, celsa et tentoria seque
Fundebant campo Phrygii prope nota Scamandri
Flumina. cornipedum pariter, pariterque virorum
Sub pedibus terra horrendum tremefacta sonabat.
Jamque adeo prato in florenti milia densa
Constiterant; quot vere novo fragrantia surgunt
Germina, luxuriat foliis quot mollibus arbos.
Confertim in caulis verno ut se tempore muscae
Conglomerant, cum plena madent mulctralia lacte;
Planitie in magna sic stabant agmine Graji Note: 550
Conferto, cupidi vastare, ac perdere Troas.
Illos, caprigeni ut pecoris per pascua mixtos
Laeta greges facili secernunt arte magistri;
Ordinibus sic discretos in praelia certis
Disponunt reges. quos inter primus Atrides,
Ille oculosque, caputque Jovi, cum fulmina torquet
Assimilis; Marti fulgentis pondera balthei;
Pectora Neptuno. praestanti corpore qualis,
Incedens armenta inter sese arduus effert
Taurus; in heroum numero tum Jupiter omni Note: 560
Atridae talem formae ipse afflavit honorem.
Dicite nunc, Musae, caeli stellantia tecta
Quae colitis, (vobis divae nam cernere cuncta,
Cuncta audire datum est, nobis ignota, levique
Murmure vix tenuis famae demissa per aures)
Grajugenum quinam Trojana ad moenia reges,
Quique duces venere, ipsum numerare virorum
Nam quid ego coner, vel nomine dicere vulgus?
Non mihi si linguae denae sint, oraque dena,
Nescia si frangi sit vox, et pectus ahenum; Note: 570
[Page v-490]
Ni , Jovis aegisoni proles, florentis Olympi
Cultrices Musae, vestra mihi voce moneri
Contigerit, quotnam venere ad moenia Trojae.
Sacra viri. Aggrediar nunc at memorare carinas,
Atque duces tantum, quos quaeque secuta carina est.
NUMERUS NAVIUM SIVE BOEOTIA.
Martia Boeotum digressa e pinguibus oris
Agmina Peneleusque, et Leitus acer agebant,
Arcesilausque, Prothoënorque, Cloniusque;
Qui Graeamque, Hyriamque colunt, Mycalessiaque arva,
Schoenumque, Scolumque, et celsis Aulida saxis,
Thespiamque, jugis Eteoni atque edita in altis
Moenia; qui circa Ilesium; quique Harma, et Erythras,
Hylenque et Peteona tenent, Eleonaque, Copas,
Ocalean, Medeona, Eutresin, moenia Thisbes
Editaque, et pavidis circum lustrata columbis. 10
Quique Coroneam, quique herbiferam Haliartum,
Quique Plataeam habitant, qui Glissan, quique Hypothebas,
Onchestumque, sacrum Neptuno qua nemus horret,
Nissamque, et laetis foecundam vitibus Arnen,
Atque Mideam, atque extremis Anthedona, in oris.
His quinquagenae puppes; in quaque feruntur
Bis sexageni puppi, Boeotia pubes.
At quos Aspledon populos, Minyeaque misit
Orchomenus, fratres gemini, duo germina Martis,
Ascalaphusque ferox, et Ialmenus asper in arma 20
Suscitat. antiquis Azidae hos Actoris olim
In domibus virgo Astyoche penetralia scandens.
[Page v-20]
Edita furtivos Marti congressa creavit.
Ter denae his ponti sulcabant caerula puppes.
Phoceos Schediusque, et Epistrophus instruit, ambo
Naubolidae Iphiti claro de sanguine creti;
Qui Pythona viri montosam, qui Panopea,
Daulidaque, et Crissae qui moenia sacra colebant;
Quique Anemorean, et Hyampolin, et Cyparissum,
Cephissi et ripas, vicinaque rura tenebant, 30
Claram et Cephissi non longe a fonte Lilaeam.
Hos quadragenae puppes in bella secutae.
Qui simul ac patrias rite instruxere phalanges,
Boeotum ad laevam se dux armabat uterque.
Impiger at Locros Ajax ducebat Oilei;
(Ille minor, longe ille minor, quam mole superbus
Membrorum ante alios omnes Telamonius Ajax:
Sed parvus, linoque levem thoraca pusillis
Artubus indutus, longe tamen optimus idem
Hastam inter cunctos validam tractabat Achivos) 40
Qui Cynumque tenent; Opoëntaque, Calliarumque,
Bessamque, Scarphenque colunt, pulchrasque Augeas,
Tarphenque, Throniumque Boagria flumina circum.
Ille quaterdenas Locrorum, queis domus ultra
Euboeam, Trojana egit sub moenia puppes.
At colit Euboeam quae pubes fortis Abantum,
Chalcidaque, Eiretriamque, et vitiferam Histiaeam,
Litoream et Cerinthum , atque alti moenia Dii,
Quam Styra miserunt bello, quam clara Carystus;
Martigena hanc audax Elephenor ducit in arma 50
Chalcodontiades, quem spirans robur Abantum
Gens sequitur, summo retrorsum a vertice fusa
Caesariem, et circa pectus thoracas ahenos
Fraxineis alacris perrumpere cominus hastis.
[Page v-51]
Ille quaterdena transmiserat aequora puppi.
Tum quos Palladiae misere ad praelia Athenae,
Ille ubi magnanimus quondam regnavit Erechtheus,
Alma solo tellus quem vitae fudit in auras,
Inque suo eduxit gremio puerilibus annis
Nata Jovis, templo in pingui statuitque, Minerva; 60
Sacra ubi Erechthidae celebrant solemnia, divam
Et tauris, agnisque colunt volventibus annis:
Hos ducit Petei clara de stirpe Menesteus,
Cui par terrigenas inter nemo exstitit unquam
Aut peditem, aut equitum bello disponere turmas.
Solus certabat Nestor, longa ille senecta
Scilicet, ac vario bellorum doctus ab usu.
Huic quadragenae sulcabant aequora puppes.
Bissenas egit puppes Salaminius Ajax,
Subduxitque locans ubi curvo in litore stabant 70
Actaeae claro fulgentes aere phalanges.
At qui Argosque viri, et Tirynthia moenia linquunt,
Hermionen, Asinenque, altum quas alluit aequor,
Troezena, Eïonasque, et vitiferam Epidaurum,
Aeginam, et Maseta; bonus bello Diomedes
Hos agit, ac Stenelus Capanei; similisque deorum
Ingens Euryalus Mecistei regia proles,
Mecistei Talaionidae, dux tertius ibat.
Omnibus at princeps Diomedes imperat acer.
Hos octogenae puppes in bella secutae. 80
At quos praeclarae juvenes misere Mycenae,
Atque Corinthus opum dives, pulchraeque Cleonae,
Orniaeque, et Araethyrea, et Sicionia tellus,
Primus ubi Adrastus sceptris, solioque potitus,
Quique Hyperesian, celsamque colunt Gonoëssan,
Pellenenque tenent, atque Aegion, et maris oram
[Page v-81]
Late omnem, atque, Helicem quae cingunt, pinguia rura;
Horum centenis is regum rex ipse carinis
Imperat Atrides Agamemnon; plurima pubes
Cui Grajūm, atque omnes inter longe optima paret. 90
Ille autem, fulgens armis, atque aere corusco,
Exsultatque animis, magnosque it maximus inter
Heroas; laetusque sua virtute, suorum
Et numero ingenti, praestanti et robore gaudet.
Qui magnam liquere cavae Lacedaemonis urbem,
Pharenque, Spartamque; et Messae grata columbis
Moenia, Brysiasque colunt, pulchrasque Augeas,
Quique Helos, atque Laan, quique Oetilon altum, et Amyclas;
Hi sexagenas denso implent milite puppes:
Quas Agamemnonius frater ducit Menelaus 100
Impiger, atque armat seorsum, nec cessat in hostem
Hortari, cupiens uxoris primus abactae
Raptumque, et longos ulcisci Marte dolores.
Inde Pyli, Arenesque viri qui moenia linquunt,
Atque Thryum Alphei, structum vada propter, et Aepy,
Et Cyparisseenta, et belligeram Amphigeniam,
Et Pteleon, et Helos, et celsum Dorion; olim
Nactae ubi Threicium Thamyrin, dum forte redibat
Oechalia ex alta, tua linquens Euryte regna,
Musae divina spoliarunt carminis arte. 110
Quippe etenim demens ventosa dicere lingua
Ausus erat, secum dulci si carmine Musae
Certarent, ipsas victurum carmine Musas.
At divae, aegisoni proles Jovis, eruta vati
Luminaque iratae abstulerunt, artemque canendi;
Ut citharamque, modosque omnes oblitus, in atra
Conditus insanum defleret nocte furorem.
Acer equis Nestor Trojae sub moenia gentes
[Page v-108]
Duxerat has novies denis in bella carinis.
Arcadiam sed quae sub vertice Cylleneo 120
Epytium colit ad tumulum Mavortia pubes;
Qui Pheneum, Ripenque tenent, gregibusque frequentem
Orchomenum, Stratiemque, et celsae culmen Enipses
Ventosum, qui Mantineam, Stymphalon, et altam
Parrhasien; hos sexdenis Agapenor agebat
Navibus, Ancaei fortis regno inclyta proles.
Condensi curvis venere in puppibus, aere
Fulgens, atque artes belli omnes docta juventus;
Ipse viris puppes firmo quas robore structas
Miserat Atrides, pontum ut transmittere possent. 130
Absunt nanque mari, nec cordi nautica res est.
At qui Buprasium, quique Elidos arva colebant,
Quos Hyrmine agros, et Myrsinus ultima, vasto
Olenia et rupes, et Alision orbe coërcent:
Quattuor his reges praesunt, denaeque sequuntur
Regum quemque rates, quas pubes complet Epea.
Amphimachus ducit primas, et Thalpius acer,
(Huic Cteatus pater, Actorides pater Eurytus illi)
Inde Amaryncides ducit validus Diores,
Quartus agit tum deinde Polyxenus ille deo par, 140
Rex Augeïada prognatus Agastene rege.
At qui Dulichiumque, et Echinadas, Elida contra
Ardua saxa mari magno circumflua, linquunt,
Hos agit ille Meges Marti par, inclytus armis,
Phylides. genuit quem Phyleus optimus, olim
Dulichias patrem fugiens cum venit ad oras.
Hunc quadragenae puppes in bella secutae.
Inde Cephallenūm pubem ducebat Ulysses
Magnanimam, quos saxa Ithacae, quos Neritos umbra
Horrenti e nemorum mittit, Crocyleaque tellus; 150
[Page v-140]
Quae Samon, Aegilipa et praeruptam, quaeque Zacynthum,
Epirumque colunt, adversaque litora gentes.
Imperat his, qui mente Jovem catus aequat, Ulysses.
Bissenas minio pictas agit ille carinas.
Aetolos agit inde Thoas Andraemone cretus,
Qui Pleurona colunt, quique Olenon, atque Pylenen,
Chalcida et undisonam, Calydonis et aspera saxa.
Nemo erat Oenidum nam clara e prole superstes,
Et superas flavus Meleager liquerat auras.
Huic ergo Aetolaeque acies, et credita rerum 160
Summa: quaterdenas qui duxit in arma carinas.
Idomeneus Cretas regit heros inclytus hasta,
Qui Gnossumque tenent, Gortynaque moenibus altis
Cinctam, et Miletum, Lyctumque, albamque Lycastum,
Phaestumque et Rhytium florentes pube virorum,
Quosque alios misit populos Minoia tellus,
Una sinu magno centum quae amplectitur urbes.
Hos regit Idomeneus hasta bonus, atque cruento
Meriones similis dura inter praelia Marti;
Quos octogenae puppes in bella secutae: 170
Tlepolemus forti satus Hercule, fortis et ingens
Ipse, novem duxit Rhodiorum trans mare puppes,
Tres creti in partes qui moenia terna colebant,
Lindon, Ialyssumque, soloque albente Camirum.
Tlepolemus, bello egregium quem pulchra creavit
Astyoche magno Alcidae, cum moenia victor
Multa virūm post versa a flumine Selleente
Captivam ex Ephyra praestanti corpore duxit.
At puer ut viridi firmavit membra juventa
Aedibus in magnis nutritus, forte peremptus 180
Incauto est cari genitoris avunculus, aegre
Festa trahens senio tunc membra Licymnius, olim
[Page v-170]
Sed clarus bello, cum firma aetate vigebat.
Ergo rates, mora nulla, citas, et vela paravit,
Ingentem et comitum numerum, fugitque per undas.
Ille Rhodum extorris, vitans irasque, minasque
Herculeae gentis, tandem pervenit opimam
Cum sociis; tresque in partes discreta juventus
Legit ibi sedes: at rex hominumque, deūmque
Jupiter eximio profugis indulsit amore, 190
Omnigenas et opes de summo effudit Olympo.
Nireus ex Syma tres ducit in arma carinas,
Nireus Aglaiae, et Charopi de sanguine regis,
Nireus, qui Danaos inter pulcherrimus omnes,
Pelida excepto, Phrygias advenit ad oras:
Sed nec fortis erat, nec magnum duxerat agmen.
Qui Nisyrum habitant populi, Crapathumque, Casumque,
Coumque Eurypyli sedem, pontoque Calydnas
In medio hos ducunt Phidippus, et Antiphus, acri
Marte feros genuit quos Thessalus Heraclides. 200
Horum terdenae sulcabant aequora puppes.
Dehinc juvenes, quicunque Argos liquere Pelasgum,
Atque Alon, atque Alopen, celsam et Trechina colebant,
Phthiamque, et claram formosis Hellada nymphis;
Nomine Myrmidonas dicunt, Hellenas, Achaeos.
Quinquaginta horum puppes ducebat Achilles.
Martis at horrisoni cessabat lecta juventus
Immemor, ordinibus nec qui discerneret ullus
Dux erat errantem procurvo in litore turbam.
Ad naves tumidus nam corda jacebat Achilles, 210
Iratus flavam propter Briseïda, multo
Olim bellator sibi quam sudore paravit,
Lyrnessumque manu populans, et moenia Thebes;
Evenique Selepiadae duo germina, saevis
[Page Homer-v-200]
Fulmineos hastis juvenes, torvumque Myneta,
Et validum nigro demisit Epistrophon Orco.
Hanc propter longe a sociis jacet ille, furitque
Indignans: mox saeva tamen consurget in arma.
Quae Phylacenque habitat pubes, et Pyrrhason almae
Floriferam Cereris tellurem, Itonaque matrem 220
Lanigeri pecoris, Pteleumque virentia juxta
Pascua, litoreamque Antrona, his inclytus olim
Protesilaus erat ductor dum vita manebat:
Tunc miserum jam terra sinu condebat in atro.
Heu miserum; Phylace in patria cui regia conjux,
Ambas illa genas lanians, incoeptaque frustra
Magna domus longe digresso in bella relicta est.
Ipsum autem, primus Danaūm dum litus ab alta
Desilit in Phrygium puppi, vir fixit acuto
Dardanius telo, viridique exstinxit in aevo. 230
Nec tamen illa suo pubes ductore carebat,
Moesta ducem quamvis leto sibi fleret ademptum.
Martius aeratas cogebat in arma catervas,
Ordine quamque suo disponens rite, Podarces
Phylacidae Iphicli minor aevo filius alter,
Protesilaë tuus frater, nec par tamen armis
Ille tibi, clarum virtute, ac fortibus orsis
Quem socii memores optabant morte peremptum.
Ille quaterdenas ducebat in arma carinas.
Qui Glaphyrasque, Pherasque colunt Boebeïa propter 240
Stagna viri, et Boeben, et turrigeram Iaolcon,
Undenis horum dux ibat puppibus acer
Filius Admeti Eumelus, quem dia creavit
Admeto Alcestis Peliae pulcherrima proles.
At quos Methoneque viros, atque aspera Olizon,
Taumacieque, acres bello, Meliboeaque misit,
[Page v-224]
Puppibus in septem (delecti quamque sedebant
Quinquageni intra puppim) bonus ille sagitta,
Assuetos aeque certo sua mittere ab arcu
Tela, Philoctetes patriis abduxerat oris. 250
Ille sed in sacra Lemno sub rupe jacebat
Aequorea, taboque fluens, diramque dolorum
Vim patiens: illic saevi nam dente colubri
Fixum olim, ac tetro spargentem saxa cruore
Liquerunt regem Danai: sed tempore eundem
Post parvo memores, conversa mente, requirent.
Nec tamen illa, suo quanquam ductore carebat,
Turba duce Iliacis nullo bellabat in oris.
Quippe Medon it per medios, atque instruit agmen,
Pulchra nothum forti quem Rhena eduxit Oileo. 260
Qui Triccenque habitant, et Itomes ardua in alto
Saxa jugo, Oechaliamque, ferox ubi sceptra gerebat
Eurytus, hos ducunt Podalirius, atque Macaon,
Asclepī genus, ambo insignes arte medendi.
Terdenae his ibant pulchrae longo ordine puppes.
Quae colit Ormenium pubes; fontemque Hypeream,
Asteriumque tenet, Titanique albentia saxa,
Hos agit Eurypilus Evaemonis inclyta proles.
Hunc quadragenae puppes in bella secutae.
At qui Gyrtonenque viri, Argissamque colebant, 270
Ortenque, Elonenque, albisque Oloossona muris,
Instruit hos in bella bonus bello Polypoetes,
Pirithoi proles, Jovis alto a sanguine creti:
Pirithoo peperit quem nobilis Hippodamia,
Ille feras ultus qua victor luce bimembres
Egit ad Aethicum fines a Pelio alto.
It comes huic Martis clara de gente Leonteus,
Magnanimi proles Caenidae invicta Coroni.
[Page v-253]
Hos quadragenae Trojam advexere carinae.
Inde bis undenas Trojana ad moenia puppes 280
Ille Cypho adveniens agit acri remige Guneus.
Hunc Enienes, et armigeri, genus acre, Peraebi,
Frigida quique habitant Dodonae rura, sequuntur,
Quique colunt pingues campos, et amoena vireta,
Quae secat, ac lenta Titaresius alluit unda;
Pulchra fluens qui se Penei devolvit in alveum,
Nec tamen et vitreis usquam confunditur undis,
Sed natat in morem liquidi suspensus olivi.
Quippe etenim Stygii pars dicitur esse fluenti,
Quod metuunt magni jurare, ac fallere divi. 290
Magnetas Prothous Tentredone cretus agebat,
Qui saltusque tenent virides Peneïa circum
Flumina, frondosum silvis et Pelion altis.
Huic quadragenae sulcabant caerula puppes.
Hi Danaūm regesque ducesque in bella profecti
Cum geminis Phrygium venere ad litus Atridis.
Verum aliis numero quisnam praestaret in omni
Virque, et equus, vati pigeat ne dicere, Musae.
Eumeli Pheretiadae praestabat equarum
Nobile par. pedibus rapidas aequare volucres 300
Natae ambae, ambabus unus color, una erat aetas,
Tergaque ceu tenui directa, aequataque filo.
Pieriae has olim per saltus pavit Apollo
Arcitenens, terrorem atrum per bella ferentes.
Omnes mole viros, et vi Telamonius Ajax
Praestabat longe, saevos dum corde furores
Irato volvens dius cessabat Achilles,
Nullum non animis, invicto et robore vincens
Ille, et equi regis currum cervice trahentes.
Sed tum fluctivaga moerens in puppe jacebat 310
[Page v-278]
Atridae iratus magno: ludebat inermis
Interea comitum manus omnis litore in ipso
Discoque, et jaculo certans, volucrique sagitta:
Alipedes at equi stabant vacuos prope currus
Abjuncti; et loton segnes, apiumque palustre
Pascebant: velis tecti de more jacebant
Myrmidonum currus intra tentoria; moesti
Illi hac, atque illac ibant per castra, ducemque
Optabant frustra, saevi et certamina belli.
Interea campis Danaūm condensa ruebant 320
Agmina, fulgentique ardentes aere catervae:
Ut segetem cremat ingenti cum flamma sonore,
Atque ruit late immissis Vulcanus habenis.
Terra gemit subter. Veluti cum, saeva corusca
Tela manu torquens, divūm rex fulgurat, alto
Et quatit in Arimis tonitru juga celsa, Typhoëo
Stravit ubi durum vasta sub rupe cubile;
Vadentum sic terra virūm concussa gemebat
Sub pedibus: celeri transmittunt agmine campos.
Iris at, aërias volucri pede lapsa per auras, 330
Ab Jove Trojugenis venit belli, atque laborum
Nuncia. Vestibulo in Priami juvenesque senesque
Stabant, turba ingens, in coetum forte coacti.
Intulit in medios huc se dea, voce Politen
Assimulans, gnatum Priami; speculator in alto
Qui, pedibus fretus, busto senis Aesyetae
Sederat, observans Graji si litore curvo
Digressi Trojae sub muros castra moverent.
Huic similis regem alloquitur, ac talibus infit.
o pater, usque placet longis sermonibus horas 340
Ducere, ceu quondam placida sub pace: nec ortum
Esse vides durumque, et ineluctabile bellum.
[Page v-304]
Saepe virūm subii bellantum praelia miles;
Agmina sed nunquam tanta usquam, ac talia vidi.
Quot silvae frondes, quot praefert litus arenas;
Tot campo incedunt urbem, ac tua regna daturi
Exitio. Nunc, tu quod mando, protinus, Hector,
Exequere. auxilio multi huc venere, frequentem
Et complent urbem populi diversa loquentes
Multimodis; nec enim lingua est mortalibus una. 350
Horum quosque suus fac princeps instruat; unus
Quisque suos princeps regat inter praelia cives.
Sic ait: agnovit vocem, praeceptaque divae
Hector, concilium et solvit. mora nulla; juventus
Arma fremit: verso panduntur cardine postes
Aerati, et plenis fundunt sese agmina portis,
Turmae equitum, peditumque cohortes: densa virorum
Turba ruit, magno miscentur cuncta tumultu.
Est procul ante urbem procero vertice collis
Camporum in medio; circum vasta undique sese 360
Planities tendit, Batieam nomine dicunt
Mortales; divi, pernicis busta Myrinnae.
Heic socii primum discreti, ac Troica pubes,
Quaeque suis et sub ducibus gens rite coacta.
Troas magnus agit, galeaque it clarus ahaena
Hector Priamides, quem circum lecta juventus
Plurimaque, et longe bello fortissima sese
Armat, fraxineis horrens globus impiger hastis.
Dardanios Anchisiades regit inclytus armis
Aeneas, Venus Anchisae quem pulchra creavit, 370
Diva hominem Idaeo in saltu dignata cubili.
Aeneae comites, duo gnati Antenoris, adstant,
Archilochusque, Acamasque, ambo genus omne periti
Armorum tractare, omni et confligere Marte.
[Page v-330]
Qui silvosae habitant Idae imo in monte Zeleam
Troes, et Aesepi dites de flumine potant,
Instruit hos in bella Lycaonis inclyta proles
Pandarus. huic arcum Lycius donarat Apollo.
At qui Adrasteamque, et Apaesi moenia, et altas
Teriae linquunt rupes, Pityeaque rura, 380
Hos duxere, duo fratres, Adrastus, et acer
Amphius intorto protectus pectora lino.
Queis pater ille Merops Percosius; omnia norat
Ante alios qui fata augur praestantior omnes;
Ire nec ad bellum gnatos letale sinebat:
At monitus, fletusque ambo sprevere paternos;
Quippe malae urgebant miseros in funera parcae.
At quae Percoten, et Praction, altaque Arisbae
Moenia, quae Sextum pubes, quae liquit Abidum,
Armipotens bello Hyrtacides hanc Asius armat. 390
Asius Hyrtacides a flumine Selleente
Magnis qui ad Trojam, multo et spirantibus igni
Vectus equis princeps e diti venit Arisba.
Hyppothous praeit hastiferos in bella Pelasgos,
Pinguia Larissae qui rura, urbemque colebant:
Hyppothous simul, atque Pylaeus, martia Lethi
Teutamidae proles, fratrum par nobile bello.
Thracas agunt asperque Acamas, et Pirous heros
Quotquot fluctisonus complectitur Hellespontus.
Euphemus Ciconas, bello genus acre, coercet 400
Troezenī Ceadae claro de sanguine cretus.
Pyraechmes curvo bellantes Paeonas arcu
Duxerat. hos Amydon, atque Axius educat ingens,
Axius, illimi late qui funditur unda.
Ibant audaci sub rege Pylemene durae
Paphlagonum ex Enetis gentes, agreste repertum
[Page v-360]
Est ubi mularum quondam genus, alta Cytori
Qui juga, montosum qui Sesamon, atque virentem
Parthenii ad ripam pulchros coluere penates,
Cromnamquea Aegialumque, et aërios Erythinos. 410
Ducit Halizonos Odiusque, et Epistrophus, actos
Longinqua ex Alybe, argenti fluit unde metallum.
Instruit at Mysos Chromis una, atque Ennomus augur;
Nec tamen augurio nigrae subducere morti
Se potuit, manibus domitus pernicis Achillei,
Iliacam pubem cum Xanti stravit in alveo.
Ascanius, Phorcysque Phrygas duxere feroces,
Pugnae avidos, procul Ascaniae de pinguibus oris.
Maeonas at Mesthles, atque Antiphus egit, uterque
Cara Pylemenei proles, Gygaea creavit 420
Quos, ut fama, palus. secum iidem in praelia ducunt
Magnanimos Tmolo digressos Maeonas imo.
At Nastes Caras ducebat voce loquentes
Barbarica, quotquot Miletum, atque horrida Phthirūm
Lustra colunt, vada qui circum Maeandria, celsae
Et Mycales altas, nemorosa cacumina, rupes.
Hos pugnae cupidos Nastes agit, Amphimachusque;
Nastes, Amphimachusque, Nomione cretus uterque.
Hic et bella petens aurum, ceu culta puella,
Gestabat vecors; sed non arcere nitenti 430
Evaluit mortem lamna, confossus at amne
Corruit in medio; tulit aurum fortis Achilles.
Sarpedon Lycia populos, et Glaucus ab alta
Ducebant, Xantus celer almo quam rigat amni .
[Page v-384]
HOMERI ILIADOS LIBER TERTIUS.
Sub duce quaeque suo cum sese in praelia gentes
Instruxere, Phryges magno clamore movebant
Castra: gruum qualis vacuas it clangor ad auras;
Quae, postquam fugere hiemem, nimbosque, patentis
Oceani densae magno super amne feruntur;
Et, vernum arctois veniens de partibus agmen,
Pygmaeis clademque viris, et funera portant.
Parte alia taciti spirantes robur Achivi
Ibant, auxilium sibi mutua ferre parati.
Ut nebulam Notus offudit si montibus, ipsa Note: 10
Nocte magis furi gratam, pecorisque magistris
Invisam; spatii vix prospicit ante viator,
Quantum unus possit lapidis pervadere jactus:
Sic pedibus subter vadentum in praelia pulvis
Tollitur, horrescitque atra caligine campus.
Jamque adeo magis atque magis condensa propinquans
Hinc acies atque hinc, sese ad certamina belli
Aptarat, pugnamque invadere torva parabat.
At Paris ora deo similis processerat ante
Primam aciem. ille, humero pardi maculosa retorquens Note: 20
Terga, gerit dorso pharetramque, arcumque sonantem,
Auratum ast ensem lateri dextraque coruscat
Bina manu longo praefixa hastilia ferro,
Et Danaūm primos vesana voce lacessit,
Atque jubet secum forti decernere pugna.
Hunc simul ac vidit Menelaus vana tumentem
[Page Homer-v-21]
Ire gradu magno, Troum et praecedere turmas.
Eximium ceu cum silva leo corpus in alta,
Aut capream, aut cervum surgentem in cornua, nactus,
Jejuno fremit ore tuens, gaudetque, vorare Note: 30
Et furit arreptum; non acres ille molossos,
Non metuens juvenum clamorem ac tela sequentum:
Sic, Parin ut vidit, Menelaus gaudia corde
Vix capit, atque, avidus scelerato a sanguine poenas
Sumere, desiluit curru bellator ab alto,
Atque pedes peditem contra parat obvius ire.
At Paris, ut vidit fulgentem insignibus armis
Atriden Graja ex acie procurrere, visu
Contremuit subito perculsus, nigraque vitans
Fata, pedem retulit, sociumque recessit in agmen Note: 40
Pallidus. Ut gradiens dumoso in monte draconem
Qui videt, ac retro citus absilit; inficit ora
Pallor; membra tremunt gelido concussa pavore:
Haud secus adspectu Menelai exterritus ille
Trojugenum in turmas, et densa in tela refugit.
Hector at haec cernens non irae parcere, voci
Nec potuit; dictis fratrem et proscidit acerbis.
Foede animum, faciem pulcher Pari, mollis, amator,
Docte malas tantum nuptis componere fraudes;
Debueras nunquam vel nasci, fata subire Note: 50
Vel puer, ac primo caelebs exstinguier aevo.
Id vellem, et satius multo foret, omnibus isto
Quam praebere modo Grajis risum, atque cachinnos.
Nam certe, ut formam videre, habitumque, putarunt
Eximium ante alios ferri, multisque futurum
Exitio: enervem nunc te sensere, suumque
Errorem, ac vanos laeti risere timores,
Tamne igitur mollis metiri classibus aequor
[Page v-46]
Audebas, turba comitum stipante, domosque
Externas temerare, Apiaque abducere terra Note: 60
Belligerae nuptam gentis; populoque, patrique
Triste tuo exitium, magnum et tibi dedecus ipsi.
Quo fugis? Atriden paullum consistere contra
Ne pigeat. nosces quae tecum est foemina, quali
Nupta viro fuerit: nosces; nec plectra, sonantes
Nec citharae, Veneris nec munera grata, madensque
Caesaries myrrha, facies nec pulchra juvabit,
Cum stratus volvere cruento in pulvere. Troes
At lenti nimium, et faciles, timidique; jaceres,
Ni foret id, lapidum nimbo superobrutus, et jam Note: 70
Tot patriae. lueres scelerato sanguine damna.
Cui Paris: Objurgas me quando jure, quid, inquit,
Irascar? sedenim tibi cor sub pectore firmo est
Indomitum. findens lignum ut navale securis
Dura subit, dextramque viri juvat incita, robur
Usque augens: sic dura tibi, sic nescia flecti
Mens viget, haud ullis unquam concussa periclis.
Ne mihi dona tamen, quae contulit aurea Cypris,
Objice. dona deūm nulli spernenda. faventes
Quae praebent superi, fatua quis mente recuset? Note: 80
Nunc, si me bellare jubes, ac tendere in hostem;
En age fac sedeant Teucrique, Argivaque pubes.
Solus ego in medio,Mavortius et Menelaus
Deque Helena, et cunctis opibus pugnabimus acri
Marte. utri tandem cedet victoria, gazam
Ille omnem, thalamosque Helenae sibi laetus habeto.
Arma alii, atque iras ponent: ac, foedere pacto,
Vos Trojae muros, ac pinguia rura coletis;
Illi Argos longe in patrium, et sua tecta redibunt.
Haec Paris: auditis gaudet sermonibus Hector; Note: 90
[Page v-76]
Et volat in medium laetus, Troasque ruentes,
Transversam opponens, bellator continet, hastam.
Consistunt omnes, ut jussi, ac scuta reclinant.
At parte ex alia saxis, crebrisque petebant
Missilibus visum Danai: sed major Atrides
Exclamans turbam compressit voce furentem.
State, viri: cohibete iras, et parcite ferro:
Dicere cristatus quiddam parat omnibus Hector.
Sic ait: imperio parent, vocemque manusque
Continuere viri; coepit cum talibus Hector: Note: 100
Audite, o Troes, Danaique , haec, dicere mandat
Quae Paris, ille caput, belli fons ille nefandi.
Ponere tela jubet pariter Troasque, et Achivos;
Sese ait in medio cum belligero Menelao
Deque Helena, et cunctis opibus certare paratum.
Utri laeta feret palmam victoria, gaza
Hunc omni, atque Helenae taedis, thalamoque potiri;
Foedere nos pacto jungi, ac secedere ab armis.
Talia Priamides; arrectis turba silebat
Auribus, atque animis. Menelaus talia contra. Note: 110
Me quoque, Grajugenae, Troesque, audite, molestus
Quem dolor hic tangit prae cunctis, quique dirempta
Vestra velim tandem certamina. multa tulistis
Nanque mala ob rixamque meam, Paridisque nefandum
Ob scelus, unde omnis nata haec discordia primum est.
Nunc utri sua fata necem, divique pararunt,
Occidat: immani vos finem imponite bello.
Ite, agnos, Teucri, ferte; albi velleris agnum,
Atri agnam, Soli, ac Terrae: nos parte feremus
Ex alia, quae rite deum cadat hostia regi. Note: 120
Praeterea huc Priamum duci volo, juret ut ipse
Cuncta senex, ne magna Jovis quid foedera turbet.
[Page v-107]
Gnati etenim haud metuunt divos violare, fidemque;
Et levis est, fluitansque suo sine pondere nutat
Mens juvenum. cum pacta senex componit, utrisque
Consulit ille, tuens quod rerum est ante, retroque.
Sic ait; at Graji laeto, Troesque probarunt
Dicta simul fremitu, tristique imponere bello
Sperabant longo tandem post tempore finem.
Ergo citos retro bijuges egere; locarunt Note: 130
Et vacuos campo in viridi longo ordine currus,
Armaque deposuere humeris, juxtaque reclinant
Densa solo: in medio pars agri parva relicta est.
Tum geminos Hector praecones mittit in urbem,
Atque jubet ferrique agnos, Priamumque vocari.
Nec minus ad naves Agamemnon currere jussit
Talthibium, ac portare agnum: paret citus ille,
Contentoque volans cursu praecepta facessit.
Iris at interea celeri pede nuncia venit.
Missa Helenae; illa genas, habitumque, et verba sorori Note: 140
Hectoreae similis, Priami quae pulchrior omnes
Vincebat longe gnatas, Helicaonis uxor
Laodice. haec Helenam tectis invenit in altis,
Dum pulchro ingentem pingit subtemine telam,
Intexens operi, quos Graja, et Dardana pubes
Ipsius ergo habuit duro sub Marte labores.
Quam prope stans Iris blanda sic voce locuta est:
Nympha, veni, rerum ut videas miranda. ruebant
Qui modo per campos avidi committere pugnam,
Troesque, ac Danai, subito sedere quieti: Note: 150
Arma silent, clypeis acclinant corpora, juxta
Graminea tellure hastas fixere trementes.
At Paris in medio, Mavortius et Menelaus
De te pugnabunt. uter utrum vicerit armis,
[Page v-138]
Illum perpetuo conjux addicta sequere.
Sic ait; ac Nymphae succendit corda parentum,
Atque viri, et patriae dulci telluris amore.
Nec mora, tecta caput lino candente, relinquit.
Foemineum penetrale; atque alto e limine, obortis
Uda oculos lacrimis, processit; pone secutae Note: 160
Sunt dominam geminae forma praestante puellae,
Pulchros ampla oculos Clymene, Pittheïs et Aethra.
Confestim Scaeae venere ad limina portae.
Heic Priamus, patresque alii, Panthusque, Thymoetesque ,
Et Lampus, Clytiusque, Hicetaon clarus et armis,
Ucalegonque, ac Antenor, bonus auctor uterque
Consiliis, procerum primi, de more sedebant
Moenibus in celsis; longo jam debilis aevo
Turba, et iners bello; sed coetu arguta coacto ,
Promere suavidicas facundo e pectore voces. Note: 170
Quales per silvam, densa et virgulta sedentes
Arborea dulces cantant sub fronde cicadae:
Tales Dardanii proceres praecelsa tenebant
Moenia, turris ubi se caeli attollit in auras
Ardua. quo celeri festinam evadere gressu
Ut videre Helenam, submissa haec dicere voce
Mirantes inter sese coepere: Puella
Pro tali haud mirum Troas, Grajosque labores
Ferre diu tantos, pulchro quae morte carentes
Ore deas aequat: sed enim vel talis Achaeas Note: 180
Puppibus in celsis procul hinc decedat in oras;
Nec nobis, gnatisque malam ferat improba pestem.
Haec alii: at Priamus venientem comis amica
Voce vocat: Propius me accede; heic, filia, mecum
Conside; ut veterem sponsum, carosque propinquos
Et notos videas. non tu lacrimabile bellum
[Page v-164]
Hoc mihi fers, magni sed laevo numine divi.
Huc ades, atque doce, qui densos inter Achivos
Ille vir incedit, vultuque habituque verendus
Ante alios, quisnam est? procero vertice sunt qui Note: 190
Altius attollant sese; nec tempore in ullo
Ipse tamen vidi quenquam, cui tanta decoro
Fulserit in vultu majestas, formaque totum
Ornarit corpus tanto regalis honore.
Demisit mulier vultum pulcherrima, et alto
Corde trahens gemitum: socer o venerande, mihi mors
Illa utinam miserae placuisset luce, tuum qua
Huc gnatum comitans, thalamum, fratresque, mearum
Et dulces comitum coetus, natamque reliqui
Unigenam. haec propter cogor noctesque diesque Note: 200
Infelix angi, largo et tabescere fletu.
Verum age, jam, quod aves audire, ac noscere, dicam.
Ille vir, Atrides Agamemnon; optimus idem
Rexque, et bellator, sceptroque insignis, et hasta,
Atque meus, si forte meum fas dicere, levir.
Sic ait: at regem senior miratus; Atrida
Fortunate, inquit, felicibus edite fatis,
Certe ingens numerus pubis tibi paret Achaeae.
Vitiferas Phrygiae veni olim pinguis in oras;
Atque Phrygum vidi turmas, tot milia campis Note: 210
Densa equitum, populos Otreique, et Mygdonis, ingens,
Agmen Sangarii tendens prope fluminis alveum.
His et ego sociusque aderam, auxiliumque ferebam,
Venere infestis quo tempore Amazones armis;
Nec numero tamen illa acies aequabat Achivos.
Tum, Laërtiaden cernens; Dic, inquit, et illum
Vertice qui paullo minor est Agamemnone, at idem
Latior atque humeris, atque amplo pectore, pingui
[Page v-194]
Arma solo cui strata jacent onerosa: virorum
Ipse (aries ceu villosus per ovilia plena) Note: 220
Hac illac, magno spectandus corpore, fertur
Per cuneos, lento et figit vestigia gressu.
Haec Priamus; formosa Jovis cui nata vicissim
Pauca refert: Laertiaden, rex, cernis Ulyssem,
Ingenio quem solerti, vafrumque, catumque
Ante alios, Ithaca in celsis tulit aspera saxis.
Excipit Antenor: Vera istaec, nympha, locuta es.
Quippe, olim huc missus venit cum dius Ulysses
Te propter, flavusque una Menelaus, utrumque
Except hospitio, fovi et complexus amice, Note: 230
Amborum et potui mores, ac noscere sensus.
Qui postquam in Teucros coetu venere coacto;
Cum stabant, socium procero corpore Atrides
Vincebat; sed cum flectebant membra sedentes,
Atriden ampla specie vincebat Ulysses.
Inde, ubi coeperunt prudenti e pectore dicta
Promere, festinans Menelaus dicere amabat
Pauca, sed argute, verborum haud largus, aberrans
Proposita et nusquam juvenis juveniliter ab re.
Ait ubi surgebat mirus vi mentis Ulysses, Note: 240
Principio, terrae defigens lumina, stabat,
Nec sceptrum tacitus retrove, aut ante movebat,
Attonito similis. fatuum nil scire, vel atra
Bile jecur plenum irasci, atque haerere putares.
Verum, ubi mittebat magnam alto e pectore vocem,
Et densa hibernae fundebat verba per auras
More nivis; non eloquio contendere Ulyssi
Esset quisquam ausus mortalis: jamque decorum
Os, formae augustum nemo et laudabat honorem.
Magnum deinde senex Ajacem vidit; et, Ille Note: 250
[Page v-225]
Quisnam, inquit, praestans immani corpore, cunctos
Qui capite, atque humeris supereminet unus Achivos?
Illa refert: Ajax ingens, arx gentis Achaeae.
Contra autem Idomeneus, Cretaeis ductor ab oris,
Ille deo similis, procerum quem densa corona
Circumstat. patriis venientem a finibus, aede
Saepe, virum, in nostra fortis Menelaus amice
Excepit, multoque habuit veneratus honore.
Hinc alios etiam noscoque, et nomine possum
Dicere quemque suo: geminos per densa requiro Note: 260
Agmina sed reges nequidquam; Castora, nemo
Alipedes cui certet equos agitare, gravique
Adsuetum heroas Pollucem sternere caestu;
Quos mihi germanos idem genuere parentes.
Manseruntne domi pulchra in Lacedaemone? ponto
Anne huc fluctivagis advecti puppibus, inter
Versari Danaūm reges, oculosque virorum
Ferre, meam propter noxamque, et probra, verentur?
Sic ait; ast illos ambo Lacedaemone in alta
Atro nigra sinu tellus complexa tenebat. Note: 270
Interea mediam praecones jussa per urbem
Sacra ferunt, agnos, album, nigramque; caprino.
Almae laetificos et vitis in utre liquores.
Fulgentem cratera Idaeus, et aurea gestat
Pocula: verba seni adveniens qui talia fatur:
Surge age, Laomedontiade, regum optime, nam te
Trojugenum, ac Danaūm proceres communiter orant,
Extra urbem in campum descendas; foedera praesens
Ut ferias; pactamque fidem, conventaque firmes.
Nam longis pugnare hastis Paris, ac Menelaus, Note: 280
Turba omni spectante, parant de conjuge. multae
Victorem gazae, ac mulier formosa sequetur.
[Page Homer-v-255]
Junget amicitiam pacto gens foedere Graja,
Nostraque: nos Trojam placida sub pace colemus;
Illi Argos laeti ad patrium, et sua tecta redibunt.
Talibus ille: senex, perculso pectore, fidis
Jussit equos jungi a sociis: moestusque parato
Membra locat curru, et manibus molitur habenas.
Antenor currum scandit comes. ocyus una
Hi bijugis Scaeae vecti extra limina portae Note: 290
Extulerunt sese trepidi, campoque volabant.
Inde ubi venere ad Troas, Danaosque, relicto.
Procedunt curru in mediam, quae sola patebat,
Planitiem: contra major processit Atrides,
Et sapiens Ithacus versuto corde. ministri
Admorunt pecus interea, miscentque liquores
Vitigenos; puroque haustas de flumine lymphas
Dant manibus regum. tum cultrum eduxit Atrides,
Magnae aptum vaginae ensis quem ferre solebat.
Agnorum hoc summos media inter cornua villos Note: 300
Praecidit, Troum, ac Danaūm quos rite tulere
Principibus circum praecones. extulit ambas
Atrides caelo palmas, mediusque virorum
Fudit clarisonas imo de pectore voces:
Summe deūm, atque hominum rex, et pater, optime, et idem
Maxime, in Idaeo regnas qui vertice; tuque
Sol, qui cuncta vides, cuncta audis; Flumina, Tellus,
Plectitis et quicunque hominum perjuria divi
Sub terra, vestrum numen testamur utrique:
Vos rata, dī, servate omnes haec foedera in annos: Note: 310
Sternere Alexandro Menelaum siqua dabit fors,
Connubioque Helenae victor, gazaque fruatur;
Nos longe hinc patrias victi solvemus ad oras.
Sternere Alexandrum Menelao siqua magis fors
[Page v-284]
Annuerit, reddent Helenamque, ablataque Troes
Omnia: praeterea, quantam decet addere, multam
Victi addent, venturo etiam quae perstet in aevo.
Hanc Priamus, natique actutum solvere multam
Si renuent, certum est nunquam secedere ab armis,
Urbs tandem eversis dum concidat Ilia muris. Note: 320
Haec fatus jugulat pecudes, sectoque trementes
Gutture sternit humi exanimas; cratere liquentis
Hausta meri e magno dehinc libant dulcia dona,
Atque preces, et vota pio de pectore fundunt.
Ast aliquis Troumque, et Achivūm talia secum
Magne deūm genitor, dīque omnes, foedera quisquis
Sacra prior franget, fusa haec ut vina, cerebrum
Diffluat in terram sic illius, atque nepotum,
Uxoresque alias captae ducantur in urbes.
Talia dicebant: votis non praebuit aurem Note: 330
Jupiter, inque leves vertit dicta irrita ventos.
Post haec, Dardanides Priamus sic farier orsus:
Audite haec Troesque, et Graji mentibus aequis.
Ipse hinc Iliacas abeo digressus ad arces;
Nec gnatum forti congressum cernere Atridae
Sustineo. cui fata parent nunc tristia letum,
Dī norunt, novit pater, et rex ille deorum:
Sic ait; imposuitque agnos, et sueta locavit
Membra senex curru, manibusque adduxit habenas.
Antenor juxta scandit, pariterque feruntur Note: 340
Ad muros, moesto dejecti lumina vultu.
Interea hinc ingens Hector, hinc dius Ulysses
Campum ad certamen dimensi rite parabant;
Atque virūm jactas aerata in casside fortes
Quassabant, prior ingentem quis mitteret hastam.
At populi tolluntque manus, divosque precantur:
[Page v-318]
Atque aliquis: Divūm rex Jupiter, auctor utervis
Attulit hunc Troum genti, Grajisque laborem,
Da, pater, obscurum hinc abeat confossus ad Orcum:
At nobis pacemque, ac foedera firma relinquat. Note: 350
Haec illi: at fortes agitabat Martius Hector,
Ipse manu magna quatiens aversus. in auras
Continuo galea Paridis fors exit ab ima.
Consedere acies ambae pulchro ordine, currus
Quisque suos, atque arma solo rutilantia, juxta.
Dius Alexander mediis in milibus aere
Induit ad torvi sese certamina Martis.
Principio leves ocreas dat mollia circum
Crura, nitens argento apte quas fibula mordet.
Dehinc thoraca gravem, solitus gestare Lycaon Note: 360
Quem frater, membris olli par, pectora circum
Induit; hinc lateri fulgentem subligat ensem
Demissum ex humero; scuto dehinc inserit aptans
Ingenti laevam, solidoque ad tela: comantem
At capiti galeam setis imponit equinis;
(Horrendum in summo nutabant vertice cristae)
Tum postremo habilem dextrae, vi corripit hastam.
Nec minus ex alia claro Menelaus in aere
Parte micat, saevisque acer sese instruit armis.
Inde ubi uterque suos inter se ad bella paravit Note: 370
Torva tuens vacuum lentus procedit in aequor.
Arrexere animos Troes, Argivaque pubes
Attoniti. ingentes immani pondere quassant
Illi hastas; longe nec distant; fluctuat atrox
Ira intus, furor incenso micat efferus ore.
Primus ibi toto connixus corpore telum
Dius Alexander contorsit. missa per auras
Hasta volat stridens, clypeoque excepta rotundo
[Page v-347]
Horrendum insonuit, sed non et rumpere durum
Aes valuit, summoque inflexa umbone pependit. Note: 380
Inde grave Atrides aerata cuspide robur
Librans, caelicolum regem sic ore precatur.
Da, pater, ulcisci, laesit qui me improbus ultro
Nil meritum. tu sterne meis, tu, magne, scelestum
Sub manibus; ventura etiam quod noverit aetas,
Nec velit hospitium temerare, ac fallere dextram,
Officium et pensare probro. Sic deinde locutus
Ingentem magnis conjecit viribus hastam.
Transiit et clypeum, tot ferri terga, tot aeris,
Loricaeque moras vibranti cuspis acuta Note: 390
Aere infixa, levem et tunicam juxta ilia: flexo
Ille tamen mortem devitans corpore, vulnus
Letiferum elusit. stricto citus advolat ense
Atrides; conum galeae, cristasque comantes
Et ferit assurgens: tenues at fractus in auras
Dissiluit mucro, dextramque reliquit inermem.
Suspexit caelum Atrides, et pectore ab imo
Has magno voces gemitu dedit: heu! mage laevus,
Atque nocens nemo est unus te, Jupiter, omni
E divūm numero. tibi supplex lusus inani Note: 400
Spe sum; nec licuit scelerato a sanguine poenas
Sumere. difractus mucro est; nec pertulit ictum
Hasta mihi, valido frustra contorta lacerto.
Sic ait, atque juba comptam furiatus equina
Involat in galeam, prensumque trahebat Achivam
Intra aciem raptans: galeae retinacula molli
Aurea quae mento suberant, juvenile reducto
Angebant loro guttur: sed victor ad ipsos
Pertrahere haud potuit socios, et laude potiri
Eximia, longo nec finem imponere bello. Note: 410
[Page v-373]
Nata Jovis magni sensit Venus, ipsaque caelo
Adveniens rupit lorum dea: cassis ahena
At, capite exempto, victorem est sola secuta.
Quam, simul ac vacuam vidit, projecit Achivos
Contortam in medios: socii tellure jacentem
Sustulerunt. ast dira fremens Menelaus in hostem
Irruit; ac magnam quassabat turbidus hastam.
Tum Cypris (nam quid nequeat dea?) protinus illinc
Priamiden longe rapuit, multamque paventi
Offudit circum nebulam; fractumque labore Note: 420
Ipsa suis manibus thalamo in fragrante locavit.
Inde abit, arcessitque Helenam; quam nacta sedentem est
Aëria in turri. dextra, laevaque frequentes
Dardaniae matres aderant. tum diva prehendens
Ambrosium furtim peplum concussit: at ora
Dissimulat, cultumque deae, seque induit astu
Rugosam in vetulae faciem, Lacedaemone lanam
Quae curare illi, prae cunctis grata, solebat .
Huic similis blanda Venus est sic voce locuta.
Nympha, veni ad tua tecta; Paris vocat, ille superbum Note: 430
Ingressus thalamum, formaque, et vestibus aureis
Effulgens: reducem nec dixeris esse cruenti
E medio, pugna functum, certamine Martis:
Verum aliquo ad choream laetum se ferre, relicta
Aut chorea, fessum dulci sedisse labore.
Sic ait: incenditque animum sub pectore. pulchrae
Illa oculos, pectusque, et colla nitentia divae
Agnovit; subitoque adspectu exterrita: Fraudes
Anne alias miserae nectis, dea saeva, parasque
Maeoniaeve aliquam, Phrygiae vel ducere in urbem; Note: 440
Atque alii, si forte virum quem diligis illic,
Tradere me? patrias victor Menelaus in aedes
[Page v-404]
Ne captam abducat, venisti huc nempe, malasque
Insidias vafra moliris mente, dolosque?
I, Paridis tibi tanta tui si cura, beatam
Caelicolum vitamque, viasque oblita, sedeto
Usque virum juxta; coetu et secreta deorum,
Fle simul, et carum serva caput omnibus annis,
Illius evadas donec vel serva, vel uxor.
Ipsa quidem nec eo, quo me vocat improbus, ire Note: 450
Nec fas; objiciant probrum ne Troades olim,
Totque graves cumulent, patior quas anxia, curas.
Cui furiis incensa Venus: Jam parce, furores
Parce meos, inquit, te contra stulta ciere,
Quam te amo, ne incipiam posthac odisse; struamque
Triste odium Danaūm, Troumque in pectore, nulli
Non invisa malo pereas ut denique fato.
Sic ait: at mulier gelido tremefacta pavore,
Peplo tecta caput candenti, murmure nullo
Inde abit; ac, ducente dea, gressum extulit: illam Note: 460
Nec turri sensere egressam Troades alta.
Inde ubi Alexandri celsa intra limina ventum est;
Continuo famulae sua quaeque ad munia versae:
Illa domus altum scandit penetrale, nitenti
Intulit et sese thalamo. cui Cypris eburna
Ipsa manu sellam posuit, nymphamque sedere
Jussit Alexandrum contra. Jove nata resedit,
Atque, solo figens oculos aversa, fugacem
Increpuitque virum, rupitque has pectore voces:
Nempe redux bello venisti; occumbere leto Note: 470
Quem fuerat satius, scelerumque expendere poenas
Ense viri domitum fortis, cui nupta marito
Ante fui. at certe Menelao fortior esse
Vi, manibus, certaque hasta jactare solebas.
[Page v-431]
I nunc, i, stulta Menelaum mente lacesse
Rursus deterior. quin, si sapis, obvius acri
Ire viro, noli male cautus; neve lacesse
Imbellis fortem; ne te domet ocyus hasta.
Haec fanti retulit contra Paris: o bona, parce
Jurgari, et probris me frustra incessere, conjux. Note: 480
Magnae ope nunc vicit me pugnans ille Minervae;
Illum ego vincam alias: nam mi quoque bella gerenti
Divi adsunt. praestat nunc, pugna atque hoste relicto,
Cessare heic paullum tecum, et requiescere; saeva,
Truxque mihi tanto quae mentem incendis amore,
Quanto arsi, patria quando Lacedaemone raptam
Puppibus avexi, et Cranaës in litore primum
Te mihi connubio junxi, taedaque jugali.
Sic ait, exsurgitque, petens et strata praeibat;
Illa virum parens notum in penetrale secuta est. Note: 490
Interea hac illac per turbam cursat Atrides,
Ille ferae similis;'nancisci sicubi pulchrum
Quiret Alexandrum. quaesitum ostendere nemo
At poterat Tros, vel socius. celare latentem
Nollet enim quisquam, letoque arcere, suorum,
Invisum cunctis aeque, atrae ac limina mortis.
Ergo haec in mediis Agamemnon milibus insit:
Audite o Troes, sociique haec mentibus aequis.
Certa quidem forti victoria stat Menelao.
Vos Helenam, raptamque una jam reddite gazam: Note: 500
Addite dehinc multam, noxa quae digna videri
Possit, et ad seros memoret quam fama nepotes.
Haec ille. at laeto plauserunt murmure Achivi.
[Page v-461]
HOMERI ILIADOS LIBER QUARTUS
Di Jovis interea tecto in stellante sedebant,
Auro ubi clara micant penetralia: nectar at Hebe
Miscebat formosa. illi, dum pocula in orbem
Traduntque, accipiuntque manu, Trojana tuentur
Moenia, et instructas prato in florente phalanges.
Talibus heic dictis Junonem incessere coepit
Jupiter, atque joco Veneri conferre molesto:
Vsque favent geminae flavo divae Menelao,
Juno Argiva, potens et bello Pallas; at ambae
Secretaeque sedent longe, gaudentque tuentes Note: 10
Praelia nequidquam. contra festiva Diones
Filia semper adest Paridi, praesensque repellit
Fata viro, quem nunc medio e discrimine leti
Eripuit, patriasque ferens avexit in aedes.
Certa tamen forti victoria stat Menelao.
Nunc, his quem deceat rebus jam ponere finem,
Consulite in medium; rursusne incendere tristi
Marte animos placeat, sancire an foedera pacis.
Hoc si forte placet cunctis, Priamique manebit
Urbs, Helenam et patrias ducet Menelaus ad oras. Note: 20
Jupiter haec. tacitae mussant, saevumque furorem
Alto corde premunt Juno, et Tritonia Pallas;
Quae, mala Trojugenis irato in corde parantes,
Contiguae divūm coetu in fulgente sedebant.
Nata quidem, indomitus licet intus ferveat atro
Felle dolor, nihil ausa tamen patrem hiscere contra:
[Page Homer-v-22]
Juno iram haud tenuit, rupitque has pectore voces:
Immitis quidnam dixti Saturnie? longus
Ergo mihi fuerit labor irritus? ergo profusus
Incassum sudor, quem fudi fessa viarum, Note: 30
Ipsa, et equi; populos insto dum cogere in arma,
Exitio Priamum tota cum gente daturos?
Perge: deūm sed enim stabit sententia contra.
Cui pater ingenti respondit concitus ira:
Saeva, tibi quidnam Priamus, Priamique propago
Tota malae tantum noxae infert, Ilion usque
Eruere, et fundo cupias ut vertere ab imo?
Quippe, urbem Troūm, atque domos ingressa, vorares
Crudum si Priamum cum gnatis, effera credo
Vis animi, atque istaec tum demum poneret ira. Note: 40
Verum age, fac quidquid libitum, contendere tecum
Nolo equidem, ne nostra nimis certamina gliscant.
Tantum audi, ac penitus, quae dico, mente reconde.
Ipse etiam si forte velim tibi gentis amicae
Urbem aliquam iratus vastare, ac vertere; ferto
Aequa mente, meis et parce obsistere coeptis:
Sponte tibi hanc ut ego nunc urbem largior, etsi
Corde angor, genus atque pium male perdere durum est.
Quotquot enim sub sole urbes, caeloque coluntur
Astrifero, has inter nulla est mihi gratior usquam, Note: 50
Quamque magis foveam, praestanti et digner honore,
Quam Troja, et Priamus, Priami et gens inclyta bello:
Ara ubi non unquam dapibus mea, non caret unquam
Aut pingui fumo, aut largo libamine; prole
Terrigenum a parva ferimus quae munera divi.
Iupiter haec: contra Juno cui talia fatur:
Tres habeo, caras prae cunctis urbibus, urbes,
Argosque, et ditem Spartam, latasque Mycenas.
[Page v-52]
Harum invisa tibi siqua est, fueritve, licebit
Evertas. equidem patiar, nec, magne, resistam, Note: 60
Rex, tibi; nec, vellem si forte resistere, quidquam
Proficerem: longe praestas nam viribus omnes.
Attamen et meus in ventos ne sudor inanes
Cassus eat, neve orsa cadant abrupta, videndum est.
Ipsa etiam dea sum, quo tu de semine creta;
Me quoque Saturnus genuit, praestoque deabus
Longe aliis claroque ortu, claroque Hymenaeo.
Una vocor tua nam, divūm es qui maximus, uxor.
Verum haec nos inter cedemus mutua uterque,
Ipsa tibi, mihi tu. divūm facilisque, volensque Note: 70
Turba omnis, placeat quo ducere cunque, sequetur.
Tu flavae interea potes hoc mandare Minervae:
Trojugenum, Grajūmque acies petat, et male cautos
Gnara modi exacuat Troas, quo laude superbos
Jam parta, laedant, neglecto foedere, Achivos.
Haec dea; cui facilis divūm pater, atque hominum rex
Paruit; ac gnatae confestim talia mandat.
Trojugenum, Grajūmque acies pete, nata, relata
Et laetos, fac, laude armis incessere Troes
Incipiant ultro, neglecto foedere, Achivos. Note: 80
Sic ait: et cupidae stimulos pater addidit acres.
Ergo cita e summo dea se demittit Olympo.
Qualis stella, polo ardentem Saturnius alto
Quam misit, nautis monstrum, pubive virorum
Armigerae, ingentes caeli secat ignea tractus;
Scintillae absistunt, longo via limite fulget:
Talis ab aetherio stellantis vertice Olympi.
Delapsa in medium Pallas. stupor altus Achivos,
Er Troas pariter, monstrum ut videre, tenebat.
Atque tuens aliquis, suspensa mente, sodalem: Note: 90
[Page v-81]
Triste vel, ajebat, bellum, pugnasque novabit,
Vel gentem placido componet foedere utramque
Jupiter, et pacem qui temperat aequus, et arma.
Haec monstrum admirans aliquis Danaūmque, Phrygumque.
Illa viro similis medios se protinus infert
Trojugenum in cuneos, fortem vultuque, habituque
Laodocum et simulans, longaevo Antenore cretum,
Hac illac ibat densa inter milia, si te
Forte, Lycaonide, nancisci, Pandare, posset.
Tandem est nacta virum. stabat bellator in armis: Note: 100
Densi circum aderant comites, clypeata juventus,
Aesepi a ripis regem quae in bella secuta.
Hunc prope stans verbis affata est Pallas amicis.
Visne mihi parere, Lycaonis inclyta proles?
Satne tibi virtutis inest in pectore, fortem
Haud dubites misso Menelaum ut figere telo?
Eximiam certe laudem, atque ingentia ferres
Praemia. nil Teucris, Paridi nil carius uno
Te fuerit; donis qui te cumulabit opimis,
Ille tuo Atriden Menelaum viderit arcu Note: 110
Si domitum imponique rogo, flammaque cremari.
Quare age, jamque virum letali fige sagitta.
Ante tamen Phoebo, Lycia qui cretus in alta est
Arcitenens, fac vota libens, cum celsa Zeliae
Moenia contigeris victor, sedesque paternas
Primigenis facturum agnis praepinguia sacra.
Haec effata, animum dementi vafra Minerva
Impulit. Ergo arcum depromit, grandia capri
Cornua silvestris; quem, saxo prodit ab alto
Dum citus, exceptum telo trans pectus adacto Note: 120
Fixerat: in rupem moribundo corpore pronus
Corruit. in palmos prodibant cornua fronte
[Page v-109]
Celsa bis octonos: quae multa sedulus arte
Levavitque faber, fulvoque [inclusit] in auro
Hinc apices atque hinc geminos. hunc protulit heros,
Contendensque manu solerti acclinat ad ipsam
Tellurem. scutis regem texere sodales
Condensi; Grajūm pubes consurgere in arma
Ne prius inciperet, saevo quam missile ab arcu
Effugiens certo Menelaum figeret ictu. Note: 130
Inde manu pharetramque aperit, volucremque sagittam
Deligit, haud unquam missam, durosque nitenti
Sub ferro luctus, et vulnera saeva gerentem.
Hanc ubi deprompsit, nervoque aptavit equino,
Vota facit Phoebo, Lycia qui cretus in alta est,
Primigenam agnorum sobolem praepinguia sacra,
Spondens, cum patriam remearit victor ad urbem.
Inde arcum laeva tenuit, dextraque sagittam
Cum nervo adduxit pariter, dum tangeret ipsa
Arcum acie ferri; dextra, nervoque papillam. Note: 140
Protinus insonuere aurae, fugitque volucre
Horrendum stridens medios telum inter Achivos.
Nec te dī expertem auxilii, Menelaë, potentis
Immemores liquere tamen; non filia magni
Magna Jovis. telum pro te stans depulit ultro
Illa manu letale, inhibens a corpore: muscam
Mater ut instantem pueri cum pellit ab ore,
Dum media placidum carpit de luce soporem.
Diva manu telum flexit, qua fibula balteum
Aurea mordebat, thorax qua se objicit ingens Note: 150
Aere rigens duplici: sed magni textaque baltei,
Thoraca et geminum pervasit ferrea cuspis,
Et quae subter erat, firmum tela omnia contra
Munimen, lamnam. qua vis infracta morante
[Page v-138]
Languit immanis ferri, processit at ultra
Hanc etiam, et summum perstrinxit denique corpus.
Tum roseus fluxit non alto a vulnere sanguis.
Puniceo veluti niveum si Maeonis ostro,
Maeonis, aut Carum solers de gente puella ,
Tinxit ebur, celerum quod malas ornet equorum; Note: 160
Et positum in thalamo servat. sibi plurimus illud
Optat eques: regi positum servatur at intus,
Et gestamen equo, decus et praesigne vehenti:
Sic, Menelae, tibi pulchro madefacta rubebant
Et femora, et surae molles, talique cruore.
Purpureo at fratrem perfusum ut sanguine vidit,
Horruit atque genas Agamemnon palluit: aeque
Horruit adspectu Menelaus et ipse: volucris
Sed postquam vidit nervumque, hamosque sagittae
Exstantes, rediere animi, timor omnis abactus. Note: 170
Interea fratrem dextra tenet, ac furit altos
Pectore dans gemitus Agamemnon. plurima circum
Turba gemit: questus ille hos fundebat ab ore.
Ergo haec heu pepigi, frater, tibi foedera, mortem
Quae ferrent? solum te sivi, frater, Achivūm
Heu tota pro gente armis incessere Teucros?
Confodere dolo qui te, qui foedera, et omnes
Protrivere ultro leges, pessumque dedere.
At non cassa deūm tamen ibunt foedera, fusus
Agnorum et sanguis, sacra et libamina, quasque Note: 180
Cepimus, ac fidei dedimus modo pignora, dextrae.
Iratus differt; poenas tandem irrogat aequas
Jupiter. actutum pendent crudele nefandae
Ipsi supplicium fraudis; nec numina parcent
Conjugibus, puerisque. dies (nec vanus inani
Spe ludor) veniet, qua concidet Ilios alta,
[Page v-164]
Et Priamus tota senior cum gente peribit.
Ipse illis caelo regnans pater aegida saeva
Horrendam quatiet dextra, male percitus ira
Hanc propter fraudem, et perjuria foeda. futurum Note: 190
Hoc scio: at infandus perdet dolor, o Menelaë,
Me tamen, e vita fato si functus abibis.
Quippe etenim patrium remeabo turpis ad Argos.
Namque domus Grajos incesset cura paternae;
Linquemusque Helenam, Priamo decus: at tua, frater,
Ossa solo in Trojae putrescent morte perempti
Ante, queas coepto quam finem imponere bello.
Et pede Tros aliquis calcans tua busta superbo:
Sic utinam saevas Agamemnon expleat iras,
Semper, ut incassum puppes huc duxit Achaeas; Note: 200
Et nunc in patriam longo post tempore sedem,
Heic fratrem linquens, vacua est cum classe reversus.
Haec aliquis dicet: tellus tunc me hauriat ima.
Cui tristem demens aegro de pectore curam,
Atque metus omnes Menelaus: Parce timori,
Frater, ait; terrere alios et desine Achivos.
Non, ut rere, alte subiit letalis arundo.
Balteus infregit vim teli, zonaque, et aere
De solido subter quae lamna, coërcuit ictum.
At frater: Menelae, utinam sis vera locutus. Note: 210
Paeonia vulnus nam vir tibi doctus in arte
Tractabitque manu explorans, et pharmaca supra
Imponet, saevos demant quae admota dolores.
Sic ait, ac, celerem ad regalia jussa ministrum,
Talthybium alloquitur: citus i, prolemque beati
Egregiam Asclepī, medica par nullus in arte
Cui fuat, huc arcesse Macaona. visere Grajūm
Regem festinet Menelaum, vulnus adacta
[Page v-195]
Cui tulit insonti vir Tros, Lyciusve sagitta;
Atque sibi laudem, luctum quaesivit Achivis. Note: 220
Sic ait: ille citus regis praecepta facessit;
Percurritque aciem, diumque Macaona quaerens
Fert oculos per cuncta; virum et videt agmine stantem
In medio: circum pubes clypeata corusco
Fulgens aere, Tricae proles altricis equorum.
Quem prope stans, trepido dedit has de pectore voces:
O Asclepiade, curre ocyus. ire Agamemnon,
Te jubet, Atriden Menelaum et visere; adegit
Cui vulnus missa vir Tros, Lyciusve sagitta;
Atque sibi laudem, luctum quaesivit Achivis. Note: 230
Sic ait: atque viri concussit pectora dictis,
Incenditque animum. celeri pede gressus uterque
Fert medios se per cuneos, turbamque virorum.
Vt venere ambo trepidi flavum ad Menelaum;
Stabat ubi forma par dis caelestibus heros
Primorum in medio procerum; mora nulla, Macaon
Haerentem ex ardo, multa bonus arte, sagittam
Extrahere aggreditur balteo: verum utraque acuti,
Dum retrahit, ferri pinna est infracta. relaxat
Ergo manu armorum solers texta aerea, balteum, Note: 240
Zonamque, lamnamque, oculis dum vulnus apertum
Cerneret. hinc labrum admovit, crassumque cruorem
Hausit, et inspersit medicamen lene, parenti
Illius in magno dederat quod munere Chiron.
Interea, circa Menelaum talia Graji
Dum trepidant, ferro instructi procedere contra
Incipiunt avidi pugna decernere Troes.
Nec minus et Graji cingunturque aere corusco,
Expediuntque manus laeti, pugnaeque parant se.
Non heic Atriden videas Agamemnona segnem Note: 250
[Page v-223]
Cessare, atque metu cunctari, horrere propinquam
Et Martem: at ferro quam primum cernere acuto
Velle alacrem, mediisque virūm clarescere in armis.
Ille quidem currusque insignes aere, paratos
Et regnator equos dimittit; fidus habebat
Quos juxta Eurymedon, Ptolemaei clara propago
Piraidae. hunc jussit, cuneos pedes ipse virorum
Dum celeri gressu cunctos obit omnia visens,
Pone sequi, si forte labor lassaret euntem.
Sic turmas it per socias Pelopeïus heros. Note: 260
Tum, quoscunque videt laetos procedere in hostem,
His hortans acuitque animos, atque incitat iras:
Este viri, et validas, Argivi, expromite vires.
Non erit ut fraudi faveat rex ille deorum;
Sed prior infregit qui foedera sancta, jacebit
Praeda feris avibus: nos urbe, opibusque potiti,
Uxores bello captas, et pignora parva
Navibus in curvis patrias ducemus ad oras.
Quos contra pavidos cunctari, et praelia cernit
Detrectare, furens verbis incessit acerbis: Note: 270
Heu nequam, heu segnes Argivi, nec pudet isto
Stare modo hinnuleis similes, post arva volucri
Qui transmissa fuga sternunt se robore fessi
Exhausto? pugnamne placet differre, carinas
Dum Teucri ad celsas veniant, ac litora? inertes
Anne juvat tentare, manu vos Jupiter ipse
An tegat, immunesque operum defendat ab hoste?
Sic Danaūm sese per milia densa ferebat
Imperitans. Primum Cretas devenit ad acres,
Magnanimus pubem Idomeneus quam ducit in arma. Note: 280
Primam aciem Idomeneus agit impiger, ille frementi
Robur apro similis; postrema in parte coërcet
[Page Homer-v-253]
Meriones claro fulgentes aere phalanges.
Hos ubi conspexit secum est gavisus Atrides;
Atque ducem blandis affatur vocibus ultro:
Idomeneu, Danaūm te reges inter honore
Praecipuo colui semper bellique, domique;
Solemnesque super mensas, cum dona Lyaei
Dulcia miscentur, posito cratere, per orbem.
Iussa bibunt alii proceres ex ordine; plenus Note: 290
Stat tibi at usque calix, aeque ac mihi; solus et, unum
Me praeter, potas quantum fert corde voluntas.
Ergo alacer, similisque tui nunc bella capesse.
Idomeneus contra, Cretum rex: Optime regum,
Me tibi promisi qualem fore, talis amicus
Semper ero, praestans fidum quaecunque sodalem
Est opus. at tu alios hortare in praelia Grajos,
ocyus ut saevo certemus Marte, deorum
Mendaces quando violarunt foedera Teucri.
Quos dirae actutum clades, et fata sequentur Note: 300
Tristia, quasque suo meruerunt crimine pœnas.
Haec ille: Atrides abiit laetatus; et ambos
Venit ad Ajaces, incedens plurima qua se
Densat turba virūm. gemini, duo germina Martis,
Armabant sese reges. quos pone secuta
Densa ruit peditum nubes. Ut pastor ab alta
Cum nubem specula venientem prospicit: ater
Solis ab occasu Zephyro impellente per aequor,
Ille pici assimilis, medium secat aëra nimbus,
Obscuramque hiemem secum fert, atque procellas; Note: 310
Horrescunt longe spectanti praescia corda,
Compellensque cavo raptim pecus abdidit antro:
Sic geminos post Ajaces denso agmine pubis
Belligerae incedunt in praelia torva cohortes
[Page v-280]
Aeratae; clypeisque, hastisque ingentibus horrent.
Hos etiam gaudens Agamemnon vidit; et ultro
Compellans ambos verbis affatur amicis.
Ajax, Argivae dux inclyte pubis uterque,
Vos nec opus, nec fas est nostra voce moneri,
Acres ultro agmen qui saeva cietis in arma. Note: 320
Dī magni! o utinam cunctis in pectore tanta
Vis animi, patriae tantum et virtutis inesset.
Regna brevi caderent Priameïa, et Ilios alta
Grajorum manibus capta, atque eversa jaceret.
Haec ait, inque alios pergit citus; et venit illuc,
Nestor ubi socios hortatur, et instruit armis,
Qui circum Pelagonta, Alastoraque, Chromiumque,
Hemona et eximium bello, regemque Bianta.
Primum equites, currusque locat, dehinc firma virorum
Robora, densam aciem peditum, post terga; moramque, Note: 330
Et vallum belli: in medium compellit inertem,
Ille vel invitam cogens ad praelia, turbam.
Haec equiti mandat senior, cohibere jugales
Quemque suos, temere nec quoquam incurrere mixtis
Ordinibus. ne quis mihi, fretus robore, neve
Arte, ruat citior sociis, et solus in hostem
Impellat bijugos. ne retro cedite: soli
Vis minor est; junctis qui pugnat, fortior, armis.
Jam, socii si quis currum conscenderit, hasta
Ut pugnet, moneo; notas regat alter habenas: Note: 340
Id melius multo nanque est. his scilicet olim
Heroes prisci vastabant artibus urbes.
Haec senior longo doctus monstrabat ab usu.
Quem gaudetque tuens Agamemnon, atque ita fatur.
o utinam, venerande senex, quam vivida mens est,
Acer et iste animus, tam firmo robore subter
[Page v-314]
Genua forent, viresque aevo florente vigerent.
Sed te, quae cunctos, domat heu vis tarda senectae;
Quae vellem capiti alterius, genibusque molesta
Ingrueret, tibi vernaret primaeva juventa. Note: 350
Haec prior Atrides, cui Nestor talia contra:
Ipse quoque optarim fieri nunc talis, Atrida,
Qualis eram, qua luce mea confossus ab hasta
Dius Ereuthalion cecidit: verum omnia rerum
Omnibus haud tribuunt pariter dī. tunc mihi firmum
Robur erat juveni, nunc me premit aegra senectus.
Qualiscunque tamen turmas hortabor equestres,
Consilio, verbisque regens; praestare quod unum
Haec valet, ac proprium sibi munus vindicat, aetas.
Id senis est: hastam quatient, queis fervet ab aevo Note: 360
Sanguis, et integrae solido stant robore vires.
Haec senior: gaudens ultra procedit Atrides,
Stabat ubi Peteo natus genitore Menestheus,
Acer equis, circum densi, Mavortia pubes,
Cecropidae. prudens non longe stabat Ulysses,
Atque Cephallenum, bello haud spernenda, juventus.
Horum acies nondum, cum prima in praelia Troes,
Ac Danai ruerent, secreta in parte tumultum
Bellantum audierant: dux cunctabatur uterque,
Exspectans praegressa phalanx invadere donec Note: 370
Hostem alia inciperet, belli et tentare periclum.
Hos cernens verbis Agamemnon torvus acerbis
Increpat; iratoque has rumpit pectore voces:
O Petei proles regis, non digna parente;
Tuque, o docte dolos fraudesque, vaferrime Ulysseu,
Non pudet indecores trepidare, ac praelia inire
Nolle prius, versos alius quam fuderit hostes?
Vos primam ante aciem primos pugnare decebat.
[Page v-341]
Ambo etenim, quoties epuli venit hora, soletis
Grajorum primi ad convivia laeta vocari, Note: 380
Et largis vesci dapibus, largoque bibaces
Indulgere mero, saturique abscedere mensis.
At nunc esse placet postremis; atque juvaret
Dura decem si vos praeeant in bella phalanges.
Dixerat: iratus regi haec Ithacesius heros:
Quale nefas, Atrida, tui septo excidit oris?
Nos male cunctamur segnes cum tempus in hostem
Ducere, et adversis venienti occurrere turmis?
Aspicies (si forte voles, si cura subibit
Haec animum) primam ante aciem pugnare parentem
Telemachi; et primis Troum se inferre furentem
Ordinibus: sed vana volant tibi, falsaque dicta.
Olli subridens Agamemnon; vidit ut ira
Incensum, verso in melius sermone reponit:
Clara deūm proles, solerti pectore Ulysseu,
Non ego te frustra incusemve, horterve necesse est.
Consilium tibi lene viget sub pectore, nostrae
Et concors menti mens est. age bella capesse
Nunc, ut opus. si quid maledicti fugit ab ore,
Pensari officio poterit. nunc omnia, dixi Note: 400
Quae modo, in aerios dī vertant irrita ventos.
Haec effatus abit Diomedem visere, fortis
Magnanimam Tydei sobolem; nactusque morantem est
Inter equos, duro et compactos robore currus:
Nec procul inde aberat Sthenelus, Capaneïa proles:
Hunc quoque flammato compellans turbidus ore
Increpat, et dictis ad pugnam haud mollibus urget:
Tune etiam, magni natus de sanguine Tydei,
Sic trepidas, bellique vias circumspicis? at non
Sic Tydeus trepidare olim, Martisque pericla Note: 410
[Page v-372]
Defugere ignavo tremefactus corde solebat;
Sed longe ante alios ibat per tela sodales,
Ut perhibent, qui bella virum videre gerentem.
Ipse etenim haud unquam vidi: sed fama ferebat
Eximium ante omnes animoque, et viribus esse.
Hoc memini, quondam, cum magnanimo Polynice
Undique cogentem populos in bella, Mycenas
Venisse hospitio exceptum, et socia arma rogasse.
Argivi sacram ad Theben nam castra movebant.
Jamque Mycenaei annuerant, pubemque parabant Note: 420
Belligeram auxilio: sed laevus Jupiter alto
Prodigia ostendit caelo, atque absterruit orsis.
Inde ubi digressi ripam tetigere virentem
Asopi, mittunt legatum Tydea Graji.
Ille abiit, celsasque Eteoclis venit in aedes.
Nactus ibi est primos Cadmea e gente Lyaeo
Indulgere viros, laetisque accumbere mensis.
At Tydeus coetu in magno, quanquam hospes, et unus,
Haud timuit. quin et quemcunque lacessere quaevis
Est ausus procerum ad certamina; vicit et unus Note: 430
Ille omnes omni melior certamine. talis
Adfuit usque viro adjutrix Tritonia Pallas.
Ergo victorem contra Cadmeïa pubes
Exarsitque odiis, redeunti ad castra locavit
Inque via insidias. juvenum delecta latebat
Quinquaginta manus: duo quam duxere magistri;
Maeon Haemonides formaque, et robore divis
Par, atque Autophoni proles durus Lycophontes.
Quos tamen ille omnes ingenti clade peremptos
Fudit humi; solum dimisit Maeona sedes Note: 440
Ad patrias, veritus monstrata ostenta deorum.
Talis erat Tydeus; proles cui nata parente
[Page v-400]
Deterior pugna, melior sermone diserto.
Sic ait. armipotens Diomedes jurgia regis
Erubuitque, ausus nec contra est hiscere quidquam.
At Capaneïades haec dictis dicta reponit.
Ne mentire, loqui liceat cum vera, Agamemnon.
Nostro nos longe praestamus uterque parenti.
Nos etiam Thebas, dīs freti hortantibus, alti
Et Jovis auxilio, septenis inclyta portis Note: 450
Moenia, castra forent numero cum nostra minore,
Cepimus: illi autem, conati plurima frustra,
Stultitia periere sua. jam desine nostros
Ergo patres ulla nobis praeponere laude.
Haec Sthenelus: contra Diomedes torvus; Amice ,
Parce malis, inquit, verbis, tacitusque sedeto.
Nil opus irasci, rerum cui summa potestas,
Martia quod populos Agamemnon urget in arma.
Hunc decus eximium laudis, nomenque sequetur,
Moenia si fortes capient Neptunia Graji: Note: 460
Hunc contra luctus, si res male cedet Achivis.
Verum age belligero demus jam fraena furori.
Sic ait; et curru saltum dedit acer ab alto;
Horrendumque humeros, tergumque et pectora circum
Arma duci sonuere; metu perculsus et audax
Ut posset vir corda quati, et pallescere vultum.
Ac veluti Zephyro densi resonantia contra
Litora cum se urgent fluctus; consurgit ab alto
Unda salo, magno dehinc terrae allisa tumultu
Infremit, ac scopulos, et procurrentia circum Note: 470
Saxa tumet: canamque sinu spumam exspuit alto:
Sic densae Danaūm se dura in praelia turmae
Urgebant. dux quosque suus regit: agmine miles
It tacito; ceu nulla cavo sub pectore cuiquam
[Page v-430]
Vox foret; elinguem dicas audire jubentum
Imperia, et regum vultusque, et dicta vereri.
Sic hostem contra magno se Argiva juventus
Fert gressu: horrescit strictis seges aerea telis,
Et vario armorum campus fulgore coruscat.
Dardanidae contra (quales, mulctralia circum Note: 480
Divitis in domini septis, denso omnia complent
Lanigerae pecudes balatu, cum procul altis
Agnorum e stabulis moestam audivere querelam)
Ad pugnam densi vasto clamore ruebant.
Nec similis clamor, nec vox sonat omnibus una:
Lingua sed ingenti varians confusa tumultu.
Quippe alii venere alia e regione vocati.
Trojugenas Mavors, Grajos Tritonia Pallas
Incitat. hos circum Terrorque, Pavorque feruntur,
Horrendumque furens torvi Discordia Martis Note: 490
Et soror, et comes; {attolit} quae parva sub auras
Paullatim sese primo, dehinc ardua campis
Ingreditur, caelum et sublimi vertice pulsat.
Haec et tum, cursans media inter milia, saevas
Exacuitque iras, gemitusque incendit acerbos.
Jamque adeo rapidis vadentes passibus ambae
Concurrere acies, clypeique, hastaeque, virique
Aere humeros tecti confligunt, scutaque scutis
Pulsa tonant; magno circum sonat aura fragore.
Caedentum laetus clamor, moestusque cadentum Note: 500
Auditur passim gemitus; perfusa cruore
Arma fluunt; largo madefacta est sanguine tellus.
Ac velut hiberni celsis de montibus amnes
Cum duo praecipiti sese per confraga cursu
Devolvere cavum subjectae vallis in alveum,
Adversisque fremunt undis; exterritus audit
[Page v-455]
Horrificum pastor summa de rupe fragorem:
Sic Danaūm? Troumque acies miscentur in unum
Confusoque sonant luctusque, minaeque tumultu.
Primus ibi primam ante aciem saevum ferit hasta Note: 510
Antilochus vibrante Thalysiaden Echepolum,
Et conum galeae diffuso crine comantis
Diffidit, at cuspis frontem defigitur alte
In mediam. olli oculos nigrae involvere tenebrae,
Aëriaeque modo turris collapsus in arma
Concidit: ingenti concussa est pondere tellus.
Quem super accurrit magnorum ductor Abantum
Chalcodontiades Elephenor, pulchra potiri
Arma viri et cupiens, pedibus citus arripit, extra
Tela trahens; miserum primo at spes lusit in orsu. Note: 520
Nam raptat dum membra alacer frigentia terrae
Acclinis, clypeo nudum latus ecce remoto
Ostendit: ferro praefixum robur acuto
Quo fortis defixit Agenor, membraque leto
Solvit, humi exanimem sternens. tum saeva jacentem est
Pugna super Danaūm, Troumque coorta. Luporum
More acres laniant sese, alternisque cruentant
Vulneribus. Primo vernantem flore juventae
Anthemioniaden sternit Simoision Ajax.
Hunc olim, redit irrigua dum mater ab Ida, Note: 530
Quo, visura pecus, fuerat comitata parentes,
Propter aquam in ripa Simoëntis lucis in oras
Edidit: hinc puero nomen fecere vocantes.
Infelix! non ille vicem patrive referre,
Aut matri potuit, primo sublatus in aevo.
Telum etenim in pectus venienti magnus adegit
Fulmineum dextram ad mammam Telamonius Ajax,
Perfoditque humerum ferrata cuspide; pronus
[Page Homer-v-482]
Ille cadit, stratusque immundo in pulvere leto
Occubat. Ad ripam stagni ut prognata liquentis Note: 540
Populus enodi trunco, celsoque virentes
Fronde nova ad caelum fundens in vertice ramos:
Quam faber, apta parans ingenti orbilia curru,
Fulgente aggressus ferro succidit: ad undam
Illa jacet vitaque carens et frondis honore:
Sic juvenem stravitque Ajax, atque exuit armis.
Ast hunc Priamides telo petit Antiphus acto
Eminus e turba; sed, dextra errante, sodalem
Magnanimi Laërtiadae ferit hasta, sub imo,
Leucum, ventre, manu exanimum male cautus utraque Note: 550
Dum trahere instabat corpus. frigensque cadaver
Excidit e manibus, moribundo corpore et ipse
Corruit, atque eadem largo rigat arva cruore.
Tum vero immanes Ithacae rex arsit in iras,
Perque viros, perque arma ruit fulgente coruscus
Aere, ipsis Troum dum se prope miscuit audax
Ordinibus; quassatque hastam, multoque micantes
Igne oculos circum fert turbidus: agmine Troes
Turbato cessere, virum ut videre reductā
Tela manu librare: nec effugit irrita, figit Note: 560
Hasta nothum Priami sed Democoonta, paternas
Qui miser ad sedes e parva missus Abydo
Venerat, armentis illic praefectus equarum.
Huic Laërtiades, iratus morte sodalis,
Percussit medium ferrata cuspide tempus,
Fixo aliud quae per tempus trajecta cerebro est.
Nigra oculos juveni densa nox contegit umbra.
Corruit; ingentem sonitum super arma dedere.
Trojugenum turbata acies, conterritus ipse
Hector: at Argivi laeto clamore trahuntque Note: 570
[Page v-504]
Corpora, in adversos progressi et longius hostes
Incurrunt magis atque magis: sed magnus Apollo,
Pergamea pugnam procul ut spectabat ab arce,
Iratus Danais Teucros hortarier infit.
Ite alacres, ite o, Grajis nec cedite Troes.
Non illis saxo, non duro corpora ferro
Constant; tela ferant contra ut conjecta, secari
Et nequeant, aeris timeant nec robur acuti
Nec Thetidis pulchrae proles nunc pugnat Achilles
Sed jacet ad naves, tristique exaestuat ira. Note: 580
Sic deus e muris acer clamabat: Achivum
Magna Jovis cuneos gradiens at nata per omnes
Hortaturque aciem, stimulatque in bella morantem.
Heic Amarynciden Diorea Parca cruento
Implicuit fato, magno cui fragmine montis
Pirus, qui Aenaeis Thracum dux venit ab oris,
Imbrasides, dextrum crus perculit. asper et ossa,
Et nervos penitus rupit lapis: ille supinus
Concidit, atque manus sociis tendebat inermes
Semianimis; Pirus super advolat, atque jacentis Note: 590
Fraxineo saevus transverberat ilia telo:
Exta solo fluxere; oculis nox ingruit atra.
Huic medium ecce Thoas victori vulnerat hasta
Pectus, et alte imo ferrum in pulmone recondit.
Tum, rapido adveniens cursu, telumque receptat
Haerens, et stricto. ventrem ferit ense: perempti
Nec tamen et spoliis potitur. Mavortia pubes
Nam Thracum steterat circum, crinita supremum
Illa caput, longasque manu protenderat hastas.
Ergo virum longe proturbant. fortis, et ingens Note: 600
Non tamen est ausus contra consistere, mortem
Sed vitans retulitque pedem, praedamque reliquit.
[Page v-535]
Sic duo belligeri ductores, alter Epeus,
Thrax alter, juxta camporum pulvere in atro,
Strati membra solo frigentia morte, jacebant.
Corpora multa virūm circum dejecta cruore
Spargebant largo terram. pugna aspera gliscit.
Fortia nec quisquam reprendat facta virorum,
Dura queat ferro si non contactus obire
Praelia, si longe avertens volitantia tela, Note: 610
Duceret ipsa manu illaesum per bella Minerva.
Multi luce illa Troes, Grajique cruento
Nam Phrygiam late straverunt corpore terram.
HOMERI ILIADOS LIBER QUINTUS.
Interea invictum dura inter praelia robur,
Vimque dedit forti indomitam Tritonia Pallas
Tydidae, reges inter spectandus Achivos
Ferret ut eximium primae virtutis honorem.
Atque illi clypeusque ingens umbone rubentem
E medio, summoque ardens in vertice cassis
Aerea fundebat flammam: sub nocte serena
Ceu rubet Oceani lotus canis aestifer unda,
Sanguineam jactans ingrato sidere lucem.
Sic humeros, sic ille caput fulgore coruscat Note: 10
Horrifico; turbamque inter, qua diva ciebat
Bellipotens, ac tela inter densissima fertur.
Idaeus, Phegeusque, Dares in praelia misit
Quos genitor, praedives opum, castusque sacerdos
Vulcani, bello egregios, pugnaeque scientes
Omnigenae; curru adverso venere volantes,
Digressi a sociis. curru hi pernice volabant;
Ipse pedes contra graditur: nec longius absunt
Jam se inter teli jactu. prior eminus hastam
Conjecit toto connixus corpore Phegeus. Note: 20
Illa volat, supraque humerum tremebunda sinistrum
Nequidquam stridens volucres diverberat auras.
At non in ventos abiit detorta, lacerto
Quam valido misit contra Tydeïus heros:
Sed venit, atque, ipsas inter defixa papillas,
Adversi medium crudeli vulnere pectus
[Page v-19]
Perforat, et curru moribundum evertit ab alto.
Desiluit curru Idaeus, fratremque jacentem,
Turbatosque oblitus equos, instantia vitat
Fata fuga: noctem fugienti offudit opacam, Note: 30
Et circum densa juvenem caligine texit
Vulcanus, patri servans; viduatus utroque
Ne gnato, luctu senior tabescat amaro.
Tydides captos bijuges candore nivali
Dat sociis, vacuumque ad naves ducere currum.
At vero, ut geminam prolem videre Daretis,
Hunc fugere, hunc multo morientem in sanguine volvi,
Trojugenae cecidere animis; in pectora cunctis
Insinuat gelida trepidus formidine terror.
Interea Martem (nanque is Trojana juvabat Note: 40
Arma, gravis genti Danaūm deus) obvia Pallas
Aggreditur dictis, et vafro haec pectore fatur:
Mars clades hominum, saeva Mars caede cruente,
Murorum eversor; sinimus quin cernere ferro
Troas congressos Danais, quos vincere malit
cunque pater; nosque hinc vetitis abscedimus armis
Actutum, dictoque Jovis paremus uterque,
Dum licet? irarum scis quantos pectore fluctus
Neglectus volvat genitor, caeloque minetur
Dejecturum omnes ut caeca in Tartara divos. Note: 50
Sic ait; eque acie deceptum callida Martem
Seduxit; placidusque rigat qua prata Scamander,
Propter aquam viridi riparum in sede locavit.
Continuo versi Troes; cedentibus instant
Grajugenae. sibi quisque virum dux eligit omni
E numero, leto sternens. Agamemnonis hasta
Gentis Halizonum ductorem, ad moenia curru
Averso fugientem Hodium cervice sub ipsa
[Page v-93]
Consequitur, tergumque volans, et pectora transit.
Corruit: arma super magno intonuere fragore. Note: 60
Boriden Phaestum Idomeneus ad bella profectum
Maeonia e pingui, patriaeque ex ubere Tarnes,
Dum trepidat currum scandens, transverberat hasta
Ad dextrum delata humerum. nox atra cadentem
Occupat: Idomenei famuli, fulgentibus armis
Exutum, foedo camporum in pulvere linquunt.
Strophiades cadit inde Scamandrius, ille ferarum
Vastator; silvas venatrix diva per omnes
Quem duxit; jaculoque dedit, celerique sagitta
Figere apros, ursosque, et quidquid per nemora alta Note: 70
Unguibus occurrit, vel saevo dente timendum.
Infelix! quem nec telis Latonia gaudens,
Nec validi juvere arcus, certaeque sagittae!
Nanque minor tergo fugientis fixit acutum
Atrides telum in medio, et praecordia rupit
Transadigens. cadit: arma super sonuere cadentem.
Meriones Phereclum manes demittit ad imos,
Harmonidae egregii prolem, quem Pallas amavit,
Daedaleas artes, opera et fabrilia doctum.
Dardanio classem Paridi qui struxerat olim Note: 80
Velivolam, patriaeque ingens, ipsique futuram
Exitium, ignarus divūm quid fata pararent.
Meriones, cursu juvenem, teloque secutus,
Transfigit duro lumbos infra ilia ferro.
Ingemit, inque genu flexum ruit: ilicet atram
Offudit super incumbens Mors lurida noctem.
Sternit morte Meges Pedaeum, Antenore cretum
Ignota de matre; viro, quem, dia Theano
Indulgens, tectoque nothum, mensaque recepit;
Atque suis miro gnatis aequabat amore. Note: 90
[Page v-70]
Illum Phylides fugientem pone secutus,
Hastam, quā caput est junctum cervice, trementem
Impulit, exegitque viam per vocis, et albos
Per dentes: duro dissecta est vulnere lingua:
Corruit, et lacero frendens telum ore momordit.
Eurypylus Evaemonides Hypsenora dium
Magnanimo genitum Dolopione, sacra Scamandri
Qui stata curabat patrii, divūmque sacerdos,
Trojugenasque inter divūm prope cultus honore;
Eurypylus plantis pernicibus igneus illum Note: 100
Assequitur, dextramque humeri cum parte corusco
Ense metit; campo jacuit desecta cruore
Perfundens terram tepido manus: ingruit olli
Nigraque Mors oculis, et ineluctabile Fatum.
Talia per campos edebant funera, pulsos
Urgentes Teucros alii: Calydonius heros
Incertum qua parte ruat, quaenam arma sequatur.
Nam sociis nunc se miscet, nunc hostibus ardet
In mediis, turbamque inter, fremitumque, per omnes
Huc illuc cuneos densa inter milia fertur. Note: 110
Amnis ut, hibernis cum rupto e nubibus imbri
Intumuit, pontesque altos, et septa virentum
Riparum evertit veniens, cultisque potitus
It late victor campis; urgetque, ruitque
Obvia quaeque simul raptans, Cerealiaque arva
Turbidus, et magno sternit vineta fragore:
Sic, heros quacunque viam secat, agmina cedunt,
Absistuntque, ruuntque ingenti clade phalanges,
Stare loco nec pulsa uni tot milia possunt.
Adspicit hunc animis, ferroque immane furentem Note: 120
Praeque acies urgentem atra formidine versas,
Pandarus: adduxitque arcum, nervoque sagittam
[Page v-97]
Expulit. illa cavi, penna sublapsa volucri,
Dextrum juxta humerum venit thoracis ad oram,
Perque moras omnes vulnus, per ahenea septa,
Certa tulit. longe agnovit thoraca madentem
Sanguine, sublatoque alacer clamore profatur
Pandarus: Este viri, densique invadite pugnam,
Troes, equūm domitrix pubes, bello inclyta: vulnus,
Vulnus habet Grajos inter dux optimus omnes, Note: 130
Nec, reor, ille diu fixum alte in corpore telum
Perferet; excitum Lyciae si pinguibus arvis
Non frustra Iliacam Phaebus me duxit ad urbem.
Talia vociferans jactabat. saucius heros,
Nec tamen et domitus telo, secedere paullum
Cogitur; atque pedem referens, ubi stare propinquo
In curru vidit Sthenelum, juga propter, et acres
Constitit ad bijugos, dictisque ita fatur amicis.
Ocyus huc, Capaneïade, fixumque sodali,
Siqua viam fortuna regat, de corpore telum Note: 140
Exime. Desiluit curru Capaneïus heros:
Admovitque manum leviter, penitusque latebris
Haerentem eduxit multa vix arte sagittam.
Atque illi calido perfudit flumine sanguis
Prosiliens loricae hamos, atque aerea texta.
Tum vero ingemuitque, manusque ad sidera tendens,
Qua fretus, magno divam clamore vocavit:
Nunc nunc, o magni Jovis edita vertice Pallas
Armipotens; siquando mihi, siquando parenti,
Aequa meo saevi dubio in certamine Martis Note: 150
Venisti auxilio; meque audi, daque petenti,
Conjectum ad teli veniens ut saucius, hasta
Transadigam, qui me incautum praevertit, adacto
Vulnere; nunc domitum jactat, gaudetque cruore,
[Page Homer-v-119]
Diva, meo; nigramque mihi denunciat horam
Instare, et clari linquendum lumina solis.
Audiit orantem Pallas; membrisque vigorem,
Invictum manibus robur, celeremque sequendi
Vim pedibus, mire afflavit: coramque videnda
Adstitit, et verbis virtutem accendit amicis: Note: 160
I, Teucros invade audax, caede agmina ferro,
Tydide, indomitum tibi nanque in pectora robur,
Vimque dedi patriam, Tydeus qua praelia obibat
Horrendumque sonans clypeo, curruque superbus.
Praeterea, tibi quae mortales densa tegebat
Dudum oculos, nubem eripui, divosque, hominesque
Agnosces. divūm siquis te forte lacessat
Huc veniens, tu parce aliis: imbellis at inter
Arma virūm si forte Venus descendet, acuto
Ne dubita divam mortalis laedere ferro. Note: 170
Sic ait: eque oculis tenues abscessit in auras.
Ergo iterum adversos ductor Calydonius hostes
Invadit, calidusque animis, et robore triplo
Auctior. ut, saltu caulas, et ovilia tentat
Impastus dum plena leo, si pastor inerti
Conspectum strinxit jaculo, nec vulnus adegit
Altius. ille subit, motamque invadit ob iram
Acrior: exsanguis trepida formidine pastor
Abdidit in latebram sese: torvus leo septa
Insiluit deserta: metu se cogit in arctum Note: 180
Molle, et acervatim densat pecus: ipse cruentam
Abripuit, longeque tulit per devia praedam.
Haud aliter saeva Tydides concitus ira
Miscet se Teucris. leto dat protinus acrem
Astynoumque, et Hypenora regem. pectus in altum
Condidit huic hastam veniens: stricto metit olli
[Page v-145]
Ense humerum dorso abjungens; dehinc torvus Abantem
Magnanimum graditur contra, et fratrem Polyidum,
Eurydamantiadas geminos: queis somnia vates
Pandebat genitor; sed non et fata retexit, Note: 190
Quae miseros sub forti olim Diomede manebant.
Phaenopis hinc prolem, Xanthum, celeremque Thoona,
Aggreditur: curamque patri, luctumque relinquit
Grandaevo, prole amissa, cui dulcis adempta est
Spes generis, multoque diu quaesita labore
Res perit, ignotis linquenda heredibus olim.
Tum duo Priamidas fratres, unoque ruentes
In curru, leto dat Echemonaque, Chromiumque.
Ille velut visam curva in convalle juvencam,
Aut taurum insiliens, fracta cervice, trementem Note: 200
Sternit humi subito magnus leo; dejicit ambos.
Sic alto e curru juvenes, spoliataque linquit
Membra solo; bijugos, vacuumque ad litora currum
Imperat a sociis alta in tentoria duci.
Hunc procul Aeneas trepidas turbare phalanges
Ut vidit, per bella ruit, mediumque fragorem
Hastarum, ostendat quaerenti sicubi sese
Pandarus: invento verbis haec fatur amicis.
Pandare, quonam arcus tibi nunc, celeresque sagittae?
Quonam fama ingens abiit? contendere nemo Note: 210
Qua tibi Trojugenum possit; qua vincere nemo
Te Lyciae patriis fertur bellator in oris.
En agedum sustolle manus, et, rege vocato
Caelicolum, contende arcum; telumque volucre,
Quisquis is est, immitte viro, media agmina victor
Qui secat, et clades tot jam dedit efferus, ac tot
Fortia crudeli dejecit corpora leto:
Ni deus est si forte aliquis, qui Troas omissa
[Page v-178]
Propter sacra premit. dura, et gravis ira deorum est.
Haec Anchisiades: tum contra Pandarus insit: Note: 220
Magnanime Aenea, Troum dux inclyte, forti
Ille quidem similis Diomedi est omnia, longam
Et galeam, et clypeum, et bijugos, nec noscere pronum est
Sitne deus mortali aliquis sub imagine: sed si,
Quem reor, est, aliquis certe deus adstat, inani
Ille humeros tectus nebula, fatalia praesens
Ipse manu qui tela viri pro corpore longe
Amovet, atque alio detorquet flexa. sagittam
Misi ego letiferam certe modo; fixaque dextro
Est humero penitus trans aerea texta, putabam Note: 230
Jamque virum ad nigras Orco demittier umbras.
Nec tamen edomui, nec telo exstinguere pestem
Hanc potui. votis aliquod male numen amicum
Obstitit, atque meas lusit spes, orsaque vana.
Cominus, ut cupiam, nequeo tamen ire, jugales
Nec mihi enim, nec currus adest, quem scandere possim.
Undenos demens qui currus aede reliqui
In patria pulchrosque, et firmo robore nuper
Compactos: obtenta omnes circumque, supraque
Vela tegunt: at equi prope stant, et candida pingues Note: 240
Hordea vescuntur, floremque siliginis almum.
Saepe senex, bellique omni catus arte Lycaon
Saeva domo ex alta gradientem ad bella jubebat
Ducere equos, curruque instantem in praelia Troas
Hortari: at jussis renui parere paternis
Stultus, equis parcens, ne, dum concludimur arctis
Moenibus obsessi, plena ad praesepia largo
Adsuetos victu, fruges ac pabula tandem
Deficerent. ergo liqui; ac pedes, atque sagittis
Adveni Iliacas, arcu et male fretus, ad oras; Note: 250
[Page v-205]
Arma gerens bello nil profectura. petivi
Nanque duo e Graja primores gente, minorem
Atriden, tum deinde istum, qui Troia perdit
Agmina, Tydiden. largus de vulnere utrique
Sanguis iit: sedenim nihil actum. vulnus utrique
Vim magis, ac saevos acuit sub corde furores.
Arcum nempe malis avibus, fatoque sinistro
Pendentem patria discedens aede refixi,
Hectoris evictus precibus, qua luce meorum
Agmen Dardanias huc coepi ducere ad arces. Note: 260
At si Parca dabit reditum, si visere quondam
Contigerit patriam, thalamumque, Laremque paternum
Ut caput hoc jaceat procul a cervice resectum,
Hos ego ni dederim claro arcus igne cremandos,
Ipse meis frangens manibus; qui ad bella secuti
Me frustra nullo juverunt scilicet usu.
Pandarus haec: contra Aeneas cui talia reddit.
Ne vero, ne fare istaec: verum ille furoris
Desinet haud unquam, pariter ni scandimus ambo
Currum, et equos, contraque virum procurrimus una. Note: 270
Quare age fide, meos pigeat nec scandere currus,
Trojanos ut equos noscas; quo turbine campos
Tranent; quam dociles se flectant, sive sequantur,
Sive fugam, poscit cum res, quandoque capessant.
Hi salvos ducent ad moenia, Jupiter obstet
Si nobis, decus et Diomedi addicere pergat.
Rumpe moras, et lora manu, tortumque flagellum
Tu capito; ipse hostem excipiam: vel, si placet, hostem
Excipe tu; ipse manu interea molibor habenas.
Haec Anchisiades; at Pandarus: Ipse teneto Note: 280
Lora, inquit, bijugosque tuos tu flecte. prementem
Si vitare fuga forte usus venerit hostem,
[Page v-231]
Notus ages melius notos auriga jugales:
Ne, si sorte aliqua trepident formidine, campis
Ire vagi temere incipiant; renuantque periclo
Eripere avectos, tua si vox desit: at acer
Tydides leto adveniens demittat acerbo
Nos; et equos victor celsa ad tentoria ducat.
Ergo tuos melior solerti pectore currus
Ipse rege: hunc at ego excipiam, cum venerit, hasta. Note: 290
Haec fati scandunt currum; pugnaeque parati,
Alipedes cursu rapido immisere jugales.
Hos Capaneïades Sthenelus viditque ruentes,
Compellansque citis Diomedem vocibus, infit:
Tydide, ante alios omnes mihi care sodales,
Ecce duos fortesque animis, et corpore magnos
Huc se ferre viros video, pugnamque parare.
Pandarus est alter genitore Lycaone cretus,
Fatifero praestans arcu; Mavortius alter
At, formosa Venus quem magnanimo Anchisae Note: 300
Edidit, Aeneas. retro nunc flectere paullum
Praestat equos; primam nimium ne strenuus, oro,
Ante aciem exsulta, dulcem nec prodige vitam.
Haec fantem fortis Diomedes lumine torvo
Adspiciens: Ne vero, inquit, ne perge profecto
Hortari frustra, dem terga ut territus hosti.
Turpe referre pedem pugnanti, turpe timere
Est mihi. nondum etiam vires liquere labore
Defessum, sed inest integro in corpore robur
Indomitum, currusque piget conscendere. contra Note: 310
Obvius ibo ultro: nil me Tritonia Pallas
Nanque timere sinit. veniant, pugnentque; sed ambos
Haud certe alipedum referet fuga; si modo et unus
Fugerit, atque meam felix vitaverit hastam.
[Page v-258]
Praeterea hoc addam; tu fac sub pectore condas
Dicta memor. mihi si consultrix forte Minerva
Annuat amborum spoliis clarescere opimis.
Ipse tuos festinus equos heic siste, rotarum
Orbibus adductas religans non segnis habenas;
Et celer Aeneae currus forti arripe dextra, Note: 320
Verte et equos longe a Teucris, et pellito Achivūm
In cuneos. creti, nec vana est fama, feruntur
Illorum de gente, olim quos ab Jove summo
Tros tulit, abrepti pretium Ganimedis, ab ortu
Solis ad occasum praestantes omnibus. horum
Anchises clara sibi sex de stirpe parasse
Fertur equos, ausus clam Laomedonte volucres
Subdere equas furto. pullos sibi quattuor ipse
Jussit ali senior plena ad praesepia, forti
Tradidit at geminos agitare in praelia nato. Note: 330
Quos capere annuerint si dī, nos magna sequetur
Gloria, et ad feros maneat quae fama nepotes.
Haec illi alternis inter se verba ferebant.
Interea rapido propior sonat ungula cursu,
Adventantque, adsuntque hostes. tum Pandarus, hastam
Immanem librans, Diomedi talia fatur:
Magnanimi proles bello fortissima Tydei,
Vivis adhuc: frustra petii te nempe sagitta.
Nunc hasta experiar possim si mittere ad umbras.
Dixit et ingentem magna vi conjicit hastam; Note: 340
Qua gravis insonuit clypeus; tum ferrea cuspis
Intro illapsa cavas venit thoracis ad oras.
Voce Lycaonius magna tum protinus heros
Clamat: Vulnus habes, venitque sub ilia ferrum;
Quod tibi fata, mihi laudem feret ocyus amplam.
Tydides contra, vasto nil territus ictu:
[Page v-286]
Errasti; dextrae deus abfuit; irrita jactas
Vulnera. sed vobis pugnae non ante cruentae
Finis erit, telo quam fixus uterque, vel alter
Morte ferum, et largo satiarit sanguine Martem. Note: 350
Sic ait; intorsitque hastam; quam magna volantem
Direxitque manu Pallas, narique sub ipsum
Fixam oculum, dentes trans albos egit. ahena
Extremam cuspis linguam secat, exit et imo
Gutturis ad fines immani vulnere mento.
Volvitur e curru praeceps: ingentia casu
Arma gravi sonuere super timuere fragore
Turbati subito alipedes: vomit ille cruorem
Stratus humi; exsanguem viresque, et vita reliquit.
Emicat Aeneas, clypeumque, hastamque trementem Note: 360
Quassat, multa timens cassum ne lumine corpus
Forte trahant Danai ad sese: stratumque, leoni
Adsimilis, multa fretus virtute cadaver
Circuit; atque, adeat si quisquam, fata minatur
Horrendum clamans. saxum at circumspicit ingens,
Attollitque manu magna Tydeïus heros:
Saxum immane, viri quod nunc duo tollere terra
Haud possent; heros torquebat solus in hostem:
Elatumque leves magno stridore per auras
Impulit. ad coxam venit lapis improbus, illuc, Note: 370
Coxae ubi se insertum versat femur; ossaque, et ambos
Disrupit nervos lacera cute: lapsus at ille
Genua solo posuit, dextraque innixus in ipsam est
Pronus humum: tenebris nigrescunt omnia circum.
Illa dies adeo ductori extrema fuisset
Dardanio: sedenim mater dea, nata supremi
Pulchra Jovis, magno Idaeis quae in saltubus illum
Anchisae genuit; sensitque, exterrita casu
[Page v-313]
Et tanto, niveis gnatum est complexa lacertis;
Praeque sinum pepli tendens, tela omnia contra Note: 380
Diva suam texit sobolem, ne forte jacenti
Duro aliquis Danaūm praecordia rumperet aere.
Illa quidem dulcem tristi subducere pugnae
Festinat gnatum. Interea Capaneïa proles
Mente alacri cari peragit mandata sodalis.
Ergo suos abducit equos; sistitque rotarum
Orbibus adductas religans non segnis habenas:
Inde citus bijugos Aeneae pulchra comantes
Avertit longe a Teucris, atque egit Achivūm
In cuneos: tum Deipylo dedit, omnibus unum Note: 390
Quem mire in sociis dilexit, moribus, omni
Et studio unanimum, ad curvas agere inde carinas.
Ipse suos conscendit equos, et cepit habenas
Impiger, ac celerem Diomedi, pone secutus,
Admovit currum. Venerem qui saevus acuto
Appetiit telo procurrens. nanque sciebat,
Enervem esse deam, sine viribus, atque cruentae
Exsortem pugnae, nec quae regat horrida bella,
Pallas ut, aut Bellona, urbes vastare superbas
Sueta manu. ergo, illam media inter tela secutus, Note: 400
Protenditque hastam, summamque invasit acuto,
Aere manum. hasta volam tetigit propulsa, deaeque
Ambrosium rupit peplum; quod scilicet olli
Formosis Charites manibus fecere; cutimque
Lambens exiguo perstrinxit vulnere. sanguis
Aetherius pulchro fluxit de corpore, divūm
Qualis nempe fluit tenui de corpore sanguis
Albidus. haud etenim Cereris, vel dona Lyaei.
Vescuntur. vero idcirco sine sanguine vivunt,
Nullo fessi aevo, senioque, et morte carentes. Note: 410
[Page Homer-v-342]
Laesa manum telo, gnatum dea projicit, altos
Moesta ciens questus; projectum Phoebus Apollo,
Ipse suis manibus rapiens, longe abstulit atra
Obscurum in nebula, ferro ne in pectus adacto
Dulci aliquis regem spoliaret lumine vitae.
At Venerem interea Diomedes increpat audax
Voce tonans magna: Bellumque, et praelia linque,
Nata Jovis. generi non vafras nectere fraudes
Foemineo satis est; imbellesque arte puellas
Decipere imbelli? parce o te fortibus ultra Note: 420
Immiscere armis, gravius ne passa quid, ipsum
Horrescas belli nomen, si forte per aures
Iverit, auditum longe. Sic turbidus heros
Increpat. Illa, animi dejecta, et vulnus acerbum
Flens, abiit. quam lapsa altis de nubibus Iris
Apprenditque manu miserans, turbaque gementem
E media eduxit. roseo spectanda colore
Pulchra cutis maculis livorem duxerat atris.
Ut pugna excessit, Martem dea nacta sedentem est
Bellantum ad laevam; (juxta in caligine densa Note: 430
Hasta dei, currusque ingens, bijugique latebant)
Et supplex, genua amplectens, genibusque volutans,
Orat equos fratrem; lacrimisque haec fatur obortis:
Affer opem, frater, miserae; nec sperne sororem:
Daque tuos tantisper equos, queis utar Olympum
Ascensura deūm ad sedes. nam vulnere saevo
Angor, mortalis quo me vir vulnere laesit,
Tydides. ipsum qui, credo, hominumque, deūmque
Haud dubitet saevus jam patrem invadere ferro.
Sic ait. insignes phaleris, auroque coruscos Note: 440
Mars dat equos. curru sedit Venus. Iris eodem
Scandit, et arreptas manibus molitur habenas;
[Page v-365]
Verbere dehinc monuit bijugos. rapuere volentes
Currum illi aërias trans nubes, altaque divūm
Ad tecta, et celsi venere ad culmen Olympi.
Curru heic solvit equos Iris, pinguisque solutis
Ambrosiae apponit manibus caelestia plenis
Pabula. moesta suae se matris diva Diones
In genua abjecit flentem Venus. illa gementem
Excepit; niveis gnatam et complexa lacertis Note: 450
Mulcebatque manu, tremefacto et corde rogabat:
Dulcis nata, deūm tibi quisnam talia saevus,
Deprensae veluti manifesto in crimine, fecit?
Cui Venus: O mater, Diomedes ille superbus,
Progenies Tydei vesana, atque impia, vulnus
Intulit heu miserae, gnatum subducere pugnae
Dum cupio Aeneam, quo nil mihi carius usquam est.
Non Troas contra nam gens jam pugnat Achaea,
Sed fera cum magnis exercet praelia divis.
Haec fantem, blanda solatur voce Dione: Note: 460
Dulcis nata, licet mentem dolor anxius urat,
Fer tamen. humana duros a gente labores
Saepe alii tulimus laedentes mutua divi.
Mars tulit; implicitum duris cum fortia vinclis
Brachia, Aloidae gemini, Otus, truxque Ephialtes,
Carcere in aerato vinctum toto amplius anno
Servavere. illic multo et graviora tulisset
Perditus aerumna Mavors, ille inclytus armis;
Mercurio ni rem pandens ex ordine tandem
Narrasset formosa omnem Eeriboea noverca. Note: 470
Is Martem vafro subduxit denique furto
Enectum vinclis, et vix genua aegra trahentem.
Juno etiam tulit; ingenti cum robore fretus
Amphitryoniades laeva sub parte papillae
[Page v-393]
Appetiit divam, fixitque tricuspide telo.
Passus idem Pluto est immani corpore, in Orci
Cui foribus natus Jovis idem vulnus adacta
Intulit ex arcu longe fallente sagitta.
Ille ad tecta deūm, summique ad culmen Olympi
Venit multa dolens, humero letalis arundo Note: 480
Haerebat, crucians animum, saevoque dolore
Membra domans. Paeon medicamen mite vocatus
Inspersit, sanans periturum, aeterna perire
Quovis pressa malo si possent numina, morte.
Sic olim Alcides, nil non patrare malorum
Audax, caelicolas magnos, qui fulgida Olympi
Tecta colunt, saevo violabat perditus arcu.
Cui similem istum acuit contra te caesia Pallas.
Demens hoc animo secum Tydeïa proles
Nec reputat; divos qui bello cunque lacessit, Note: 490
Huic non longa aevi largiri stamina Parcas,
Nec sedes reducem ad patrias post bella reverti,
Excipere et genibus gnatos, patremque vocari.
Tydides videat, quantumvis fortis, et illo,
Et te secum aliquis ne pugnet fortior, et ne
Continuo exululans Adrastine Aegialea
Nocte domi famulos misero plangore cubantes
Excitet, et fortem, nupsit cui virgo, maritum
Deploret, viduos et tempus in omne penates.
Sic ait; admovitque manus, tersitque cruorem Note: 500
Ambrosium, atque omnes exemit diva dolores.
Haec Juno, et Pallas spectarunt omnia: risum
Nec tenuere; Jovem dictis tentare jocosis
Et coepere. prior quem sic affata Minerva est:
Pace tua licet hoc genitor, quod mente voluto,
Dicere? pulchra Venus Graja de gente puellam
[Page v-422]
Vult aliquam dum more suo perpellere, Troas,
Omni quos studio fovet, ut fugitiva sequatur,
Dumque manu mulcet cunctantem, fibula mollem
Incautae laesit perstringens aurea dextram. Note: 510
Sic ait: at divum risit pater atque hominum rex,
Et Venerem vocat ad sese, dehinc talia fatur.
Nil tibi cum bello est, mea gnata, et fortibus armis.
Tu molles thalamos, laeta et connubia cura;
Arma ferus tractet Mars, et Tritonia Pallas.
Haec inter sese dī celsa in sede loquuntur.
Acer at indomito Diomedes marte premebat
Aenean; dextra ingenti quem Phoebus Apollo
Protegit. ille, deum haud veritus, magis et magis instat,
Ac vita spoliare virum festinat, et armis. Note: 520
Ter saevus ferro contra irruit: ipse ruenti
Ter dextra clypeum fulgentem torvus Apollo
Reppulit. at, quartum magna cum turbidus ira
Insiluit, voce increpitum sic terruit altum
Inclamans, diroque jubens desistere coepto.
Parce ausu, vesane; pedem refer, atque deorum
Ne gere te similem tumefacto corde: virūm gens
Reptat humi; superi colimus caelestia templa.
Sic ait ille. gradum absiliens retro tulit heros;
Atque sagittiferi vitavit numinis iram. Note: 530
At Deus Aeneam turbaque exemit Achiva,
Pergameaque locans raptum deponit in arce,
Stant ubi pulchra deo, sacrisque calentia templa.
Aeneam Latona parens, et laeta sagittis
Exceptum sacra curabat in aede Diana.
Arcitenens tenuem Aeneae sine corpore formam
Ipse suis finxit manibus, vultuque habituque
Assimilem verae, et cinctam fulgentibus armis.
[Page v-450]
Quam circum Troes glomerati, Argivaque pubes
Caedebant clypeos, parmasque horrentibus hastis. Note: 540
Interea his Martem verbis compellat Apollo.
Mars clades hominum, multa Mars caede cruente,
Murorum eversor, nunquam ne absistere pugna
Tydiden coges? nunquam diro obvia regi
Arma feres? pugnare Jovi qui jam efferus ipsi
Audeat; et Veneris violavit vulnere dextram;
Irruit et saeva me contra turbidus ira.
Haec fatus, liquit pugnas, inque arce resedit
Pergamea. Troum cuneos Mars torvus obibat,
Atque ducem Thracum referens Achamanta, morantes Note: 550
Priamidas ciet, ac praesens accendit in hostem.
Priamidae magni, genus alto a sanguine divum,
Quo vestram caedi pubem usque sinetis Achivis?
Anne fugax urbis portas dum pugnet ad ipsas?
Vir jacet, ipse Hector quem non praestabat honore,
Magnanimo Anchisae mater quem diva creavit.
Hunc, agite, e medio mecum servate tumultu.
Sic ait; atque animos acres, vimque omnibus addit.
Tunc his increpuit Sarpedon Hectora dictis:
Hector, quo robur, quo vis tibi pristina fugit? Note: 560
Dicebas olim, solum te velle, sine ullo
Aut cive, aut socio, fratrum, generūmque caterva
Stipatum, Grajis urbem defendere ab armis.
Quorum ego de numero, spectans circum omnia, nullum
Pugnantem video. cessant, trepidantque, leonem
Ut circa imbelles catuli. pugnamus in hostem
Soli, qui socia Iliacis conjunximus arma.
Nanque ego Trojanam longe auxiliaris ad urbem
Adveni. procul hinc, rapido quam flumine Xantus
Perluit, est Lyciae dives pingui ubere tellus. Note: 570
[Page v-479]
Illic uxoremque meam, natumque reliqui
Infantem, conferta omni et penetralia gaza:
Attamen heic hortorque meos, sumque ipse paratus
Cominus ire viro, quanquam intra moenia Trojae
Nil habeo, quod ferre queant, vel ducere Graji.
Tu contra, stasque ipse, tuam nec ductor in arma
Saltem acuis pubem, gnatisque hortare, larique
Ferre suo auxilium; duris ne more ferarum
Cassibus implicitos, praedam, et ludibria Graji
Vos faciant, et vestra solo jam moenia vertant. Note: 580
Haec te mente decet noctes versare, diesque;
Et precibus socios blandis ambire, labori
Ne duro parcant; concordi et moenia nisu
Ut positis pergant odiis, rixaque tueri.
Talia Sarpedon. dictis perstrictus amaris
Indoluit, curruque in terram desilit Hector,
Atque manu crispans praefixo hastilia ferro,
Hac illac celeri pede cursat flammeus omnes
Per cuneos, passimque acres hortatibus iras
Suscitat, ac pugnae mentes incendit amore. Note: 590
Continuo firmantque aciem, conversaque in hostem
Arma ferunt densi. quos contra Argiva juventus
Densa manet, nec terga fugae conterrita vertit.
Ac veluti stipulasque leves, culmosque volantes
Flabra ferunt, fortes jaciunt cum trita coloni
In ventos frumenta, Ceres et flava solutam
Secernit frugem paleis; denso area circum
Sacra acere, et vacuis ingens albescit aristis:
Haud aliter Grajae sublato pulvere turmae
Albescunt, crebro quem suscitat ungula pulsu Note: 600
In mediis, caeli undantem sub caerula, postquam
Convertere aciem, flexitque auriga jugales.
[Page v-505]
Illi inter sese collata praelia dextra
Exercent: densa pugnam caligine Mavors
Involvit. Troasque juvans obit agmina; Phoebi
Mandata et peragit, Phrygias qui jussit in arma,
Ut pugna est Pallas digressa, urgere phalanges.
Phoebus at Aeneam sacris ad bella remittit
Ex adytis, firmumque viro per membra vigorem
Indidit adspirans. socios, mora nulla, revisit, Note: 610
Ac stetit in mediis bellator. gaudia laetam
Complerunt cunctis mentem, vivumque, vigentemque
Ut videre; nihil scitari at dura sinebat
Pugna, laborque, aciem quo exercet Phoebus Apollo,
Marsque ferus, diroque furens Discordia bello.
Nec minus et Danaos adversa ex parte ciebant
Ad pugnam gemini Ajaces, et fortis Ulysses,
Exsultansque animis Tydides. agmine facto
Illi non Troum, vires, non dira frementum,
Clamorem horrificum metuebant: sed, pede presso, Note: 620
Hostem exspectabant. Ceu nubes caerula in altis
Montibus, aërio caelum qui vertice tangunt,
Tranquilla statuit quam tempestate deūm rex
Immotam; Boreas dum turbidus, et silet omnis
Ventorum turba, immani qui turbine opacas
Discerpunt late nubes, striduntque per auras:
Sic Danai Teucros adversa ex parte ruentes
Imperturbata conserti mente manebant.
It celer hac illac, turmasque hortatur Atrides.
Este viri, patrium, socii, nunc promite robur, Note: 630
Nunc animos, pudeatque fugae dare terga. virorum,
Quos pudet, incolumis multo pars maxima saevi
Evadit casus belli. non gloria, non vis
Ulla viro est, cum terga dedit, posuitque pudorem.
[Page v-532]
Dixit, et adversos telum jacit acer in hostes;
Aeneae socium quo Deicoonta peremit
Pergasiden, ipsis multo quem Troes honore
Aequabant Priami natis, interritus ultro
Quod primam ante aciem pugnator in arma ruebat.
Huic gravis ingentem clypeum ferit hasta; nec umbo Note: 640
Sustinuit. medium transverberat aerea cuspis,
Perque moras baltei ventrem pervadit in imum.
Membra ruunt collapsa: sonum super arma dedere.
Tum geminos premit Aeneas, duo lumina Grajūm
Morte Dioclidas Crethonaque, Orsilochumque,
Dives opum genitor queis Pherae celsa colebat
Moenia ab Alpheo prognatus flumine, late
Qui Pylios pulchro campos interluit amne.
Orsilochum Alpheus regem, Orsilochusque Dioclem
Magnanimum genuit. Chreton hinc natus, et una Note: 650
Orsilochus, clari bello, Martisque periti
Omnigeni; primo vernantes flore juventae
Qui curvis Phrygium litus petiere carinis,
Argivam laeti classem, geminosque secuti
Atridas. celsis Trojae sub moenibus atra
Mors juvenes rapuit, tristi et superobruit umbra.
Ut gemini, aërio mater quos vertice montis
Eduxit quondam densa inter lustra, leones.
Illi armenta boum praedantes magna, gregesque
Lanigeri pingues pecoris, stabula alta peragrant, Note: 660
Et passim horrendas dant caedes; donec et ipsi,
Sub manibus domiti juvenum, praesepia ad alta
Conciderunt, ferro confossi pectus acuto.
Haud aliter dextra Aeneae fratres duo celsis
Abietibus similes planxerunt corpore terram.
Hos ubi prostratos immani vulnere vidit,
[Page Homer-v-560]
Provolat ante aciem Menelaus, et aere corusco
Fulgens ingentem quatit hastam. quippe ciebat
Ipse virum stimulis Mavors haud mollibus, atrum
Aeneae cupiens manibus demittere ad Orcum. Note: 670
Hunc procul Antilochus vidit, Neleïa proles,
Ante aciem et primam volat ocyus impiger, ipsi
Atridae metuens; tum ne victoria Grajūm,
Omnis et in ventos fusus labor iret inanes.
Illi hastas inter sese pugnare parati
Contulerant, propius Menelaum constitit acer
Antilochus. quamvis animis, ac robore praestans,
Aeneas retro gressum tulit, ut sibi vidit
Uni instare anceps gemino certamen ab hoste.
Ergo strata solo fratrum duo corpora turbam Note: 680
Ad Danaūm traxere viri, nigroque cruore
Foeda manus inter sociis posuere: relictae
Ipsi ambo redeunt rursum in certamina pugnae.
Paphlagonum heic gentis ductorem saevus, et ipsi
Par Marti, stantem in curru et per densa ruentem
Tela, Pylaemenea Atrides mactat Menelaus,
Extremum et fixa ad jugulum transverberat hasta.
Aurigae Antilochus saxo stridente Mydoni
Frangit Atymniadae cubitum, dum cautus ab hoste
Vertit equos. longe ad terram candentia pulchro Note: 690
Fraena ebore huic manibus cecidere excussa cruentis.
Advolat Antilochus, stricto et cava tempora ferro
Trajicit. e curru moribundus volvitur ille
In caput, inque humeros, resupino et corpore spissa
Dulcem animam exhalans haesit defixus arena;
Donec equi impulsum straverunt pulvere in alto.
Quos celer arripuitque manu, tortoque flagello
Instans in medios Nelides egit Achivos.
[Page v-588]
Conspicit hos longe densa inter milia saevus
Hector, et horrendum clamans volat ocyus. una Note: 700
Trojugenum celerant vasto clamore phalanges;
Quos praeeunt magno Mavors, Bellonaque gressu.
Immanem pugnae gestat Bellona tumultum;
Ingentem gradiens dextra Mars concutit hastam;
Et nunc pone subit, nunc Hectora turbidus anteit.
Hunc ubi conspexit Diomedes tendere contra,
Palluit, atque omnes conterritus horruit artus.
Ut rudis ingentes campos, latamque virentum
Planitiem arvorum permensus forte viator,
Venit ubi ad ripam, violento gurgite magnus Note: 710
In mare qua salsum ruit amnis: rauca frementem,
Albentemque videns late spumantibus undis,
Haeret inops animi subito; metuensque pericli,
Unde abiit, retro sua per vestigia fertur:
Sic retro gressum tulit heros; atque ita fatur:
O socii, qualis venit Hector! quam ferus hastam
Quassat! nec mirum; cui semper scilicet adstat
Divūm aliquis lateri fidus comes, et procul arcet
Praesens fata. viri mortalis nunc quoque Mavors
Atque os atque habitum simulans comitatur euntem. Note: 720
Frontem ergo in Teucros conversi, cedite retro
Usque tamen; mentem cuiquam nec dira cupido
Incitet aeternos contra contendere divos.
Sic ait: at Trojana phalanx magis usque propinquat.
Tum geminos uno in curru per tela ruentes,
Anchialum telo, atque Menesthen dejicit Hector.
Quos ubi prostratos vidit Telamonius Ajax,
Procurritque furens, magnam et vi conjicit hastam
Et ferit Amphium Selagi prolem, alta colebat
Moenia qui Paesi; rerum nec copia deerat Note: 730
[Page v-613]
Omnis, et immensae complebant horrea messes:
Parca tamen miserum Trojana ad moenia duxit,
Auxilium regi Priamo, gnatisque ferentem.
Hunc hasta medium, teritur qua balteus alvo,
Aerata longe figit Telamonius heros,
Imaque vibranti transverberat ilia telo.
Corruit; arma super sonuerunt. advolat Ajax,
Armis ille virum cupiens spoliare jacentem.
At Trojana phalanx magnis clamoribus instans
Spicula torquet acuta, micantia: devia partim Note: 740
In ventos abeunt, partim {semptemplice} pulsa
Dant sonitum clypeo ingentem. presso pede supra
Exanimum ille hastam recipit celer: haud tamen arma
Detrahere ex humeris potuit: sic undique telis
Obruitur, metuitque viros denso agmine soli
Instantes, longisque ruentes cominus hastis.
Hi magnum, validumque, recenti et caede superbum
Avertere: tulit pulsus vestigia retro.
Sic labor hos duri saeva inter praelia belli
Exercet. magnum interea cretum Hercule magno Note: 750
Tlepolemum tristis dium in Sarpedona Parca
Impulit. adversis hi postquam ex agmine telis
Processere; nepos Jovis alter, filius alter,
Tlepolemus prior haec vesano pectore fatur.
Sarpedon Lyciae dux gentis, quid te opus inter
Arma virūm trepidare imbellem? nam, Jove qui te
Progenitum perhibent a summo, falsa loquuntur.
Deterior multo es nempe illis, quos Jove natos
Prisca virūm heroas non frustra credidit aetas.
Qualem fama refert Alciden, quo mihi nasci Note: 760
Patre datum, fidentem animi, pectusque leoni
Intrepido assimilem; senis qui navibus olim
[Page v-640]
Huc vectus, parvaque manu, fundo eruit urbem,
Vastavitque vias late, perjurus equorum
Laomedon armenta viro quod pacta negarat.
At tibi nec praesens animus, sub pectore quidquam
Nec verae virtutis inest, pereuntque phalanges
Nequidquam e Lycia ductae; nec te reor ullo
Pugnantem auxilio Teucris fore; non, tibi triplo,
Quam quod inest, majus si ad praelia robur inesset. Note: 770
Nanque mea domitus dextra mittere sub Orcum.
Haec ille: at contra Sarpedon talibus infit:
Tlepoleme, ille urbem vertit, quam perdidit ipse
Laomedon, bene qui meritum vesanus acerbis
Increpuit dictis, nec equos dedit, orbe profectus
Longinquo in Phrygiam quos propter venerat heros.
At tibi nunc vulnusque a me, letumque paratum
Esse ajo. hoc domitus telo, magnam mihi laudem
Victori, ast animam tristi dabis ocyus Orco.
Haec ubi dicta, manu extollens contorsit uterque Note: 780
Fraxineam totis connixus viribus hastam.
Hastae una ingenti fugiunt stridore per auras.
Sarpedon jugulo telum defigit in ipso,
Et mediam rumpit cervicem cuspide ahena.
Transfosso nox densa oculos nigra tegit umbra.
Tlepolemus laevum petiit femur. aerea cuspis
Acta intus duris infixa est ossibus: at rex
Caelicolum gnato mortem pater arcuit atram.
Haud mora, divinum e mediis Sarpedona telis
Sublatum manibus moerenti corde ferebant Note: 790
Affusi circum socii. gravis hasta dolore
Immani miserum premit alto in vulnere fixa,
Dum trahitur; mentem cui nemo advertit, acutum
Ulli cura fuit nec telum evellere pendens
[Page v-665]
A femore, instanti Grajūm subducere turbae
Dum properant regem trepidi, atque imponere curru.
Parte alia exanimem pubes Argiva ferebat
Tlepolemum. Haec fortis non longe vidit Ulysses,
Ac socium miserans immani exaestuat ira;
Anxius ac secum versat sub corde, secutus Note: 800
Num Jovis altisoni prolem transverberet hasta,
Multa neci an Lyciae pubis det corpora. verum
Non erat in fatis olli Sarpedona leto
Sternere; et ipsa virum consultrix magna Minerva
Impulit in Lycias praesenti numine turmas.
Coeranon ergo neci dat, Alastoraque, Chromiumque,
Alcandrumque, Haliumque, Noëmonaque, Prytaninque,
Adderet his alios; at flammeus ingruit Hector,
Et, primam ante aciem procurrens aere coruscus,
Terruit adspectu Danaos, laetatus amici Note: 810
Quem subito adventu Sarpedon talibus ultro
Compellat verbis, atque ore affatur anhelo:
Priamide, heic Danais praedam ne linque sodalem,
Sed fer opem, vestra raptum hosti linquat in urbe
Ut vita; in patriam quando jam fata reverti
Dura negant, reducem nec me vel filius infans,
Adspiciet, vel, quam liqui, carissima conjux.
Talia Sarpedon. contra nil Hector, at acer
Praeterit Argivamque ardens depellere pubem,
Eripere et multis aerata cuspide vitam. Note: 820
Avectum longe socii Sarpedona, pulchra
Sub Jovis aegisoni fago posuere, vetusto
Acclinem trunco. telum cui fortis ahenum
E femore eduxit Pelagon, fidissimus omnes
Inter, qui regem comitati ad bella, sodales.
Illum omnis subito liquit calor, atraque circum
[Page v-696]
Nox oculos fusa est {laguenti}: rursus at auras
Hausit suspiciens caelum, tenuemque trahentem
Aegre animam flatu Boreas frigente levavit.
Argivi Martem interea, saevumque timentes Note: 830
Hectora, nec nigras ad naves versa pavore
Terga dabant, hosti nec cominus arma ferebant
Obvia: sed, postquam vulgatum est esse cruentum
Cum Teucris Martem, cedebant usque retrorsum.
Quem primum heic leto, postremum aut stravit Achivūm
Armipotens Mavors una, et Priameïus Hector?
Magnanimum atque parem superis Teuthranta, et Oresten,
Oenomaum, Oenopidenque Helenum, multoque nitentem
Late auro pictisque armis te, dives Oresbi;
Boeotum in medio qui pinguia rura colebas, Note: 840
Semper Hylan habitans lympha Cephisside septus,
Hos ubi conspexit duro in certamine stratos
Juno, confestim sic est affata Minervam:
Pro dolor! altisoni Jovis inclyta filia; quorsum
Nostra ibunt promissa (olim nam diximus ambae
Atridae Menelao, altae post moenia Trojae
Versa solo ad patrias rediturum classe Mycenas)
Hoc dirum sinimus Martem si funera pacto
Miscere, ac saevo cessamus fraena furori
Injicere? armari tempus, pugnamque subire, Note: 850
Et fortemque animum, validasque expromere vires.
Sic ait: at Pallas dictis non abnuit. Ergo
Ipsa sua festina manu Saturnia pulchris
Ornat equos phaleris multo fulgentibus auro.
Ast Hebe formosa rotas curru aptat, utrinque
Aeratos octo radios quibus excipit axis
Ferreus. auro ardet curvatum orbile superne
De solido, hoc flexo duplex amplectitur aere
[Page v-725]
Lamina circum obiens, opus admirabile visu;
Modioli argento candent; radiata corusco Note: 860
Argento, mollique auro fulgentia lora
Suspendunt sellam; flectit sese anulus orbe
Hanc circum gemino; temo hinc argenteus extra
Procurrit; cui summo Hebe festina jugumque
Auratum nectens, et vincla jugalia tandem.
Adjecit. curru tum Juno saeva frementes
Jungit equos, cupiens pugnae se inferre tumultu.
Parte alia Pallas magni stellata parentis
Tecta subit, peplumque solo deponit in aureo,
Ipsa sibi mira varians quem fecerat arte. Note: 870
Tum Jovis, obscuro cogit qui nubila caelo,
Induitur tunicam, bellum ad lacrimabile sese
Diva parans, magnamque humeris ingentibus aptat
Aegida; quam circum pendentibus undique villis
Horrentem, furvis Terror circumvolat alis
Pallidus, et Rixae, Fremitusque, Iraeque, Minaeque.
Gorgonis in medio caput a cervice resectum
Monstrum horrendum, ingens, quo nullum saevius usquam
Portentum ostendit divūm pater, atque hominum rex.
Hinc galeam capiti auratam, cristaque comantem Note: 880
Quadrifida imponit, quam centum ex urbibus unam
Structa acies densis nequeat perfringere telis.
Sic rutilum scandit currum dea: corripit hastam
Inde manu quassans ingentem, robore duro
Praevalidam, atque gravi nutantem pondere, magni
Magna Jovis qua gnata domat, sternitque virorum
Agmina, terribiles quoties exarsit in iras.
Jamque adeo celeres divūm regina flagello
Admonuit bijugos. caeli cui protinus ambae
Sponte sua patuere fores. his Jupiter Horas Note: 890
[Page v-750]
Praefecit, vigiles quae servant limina divūm;
Et referant, clauduntque polum densae objice nubis.
Hac iter ingressae currus egere volucres,
Atque Jovem nactae sunt alto in vertice Olympi,
Secretum a divis pacata mente sedentem.
Quem prope sistit equos tendens retinacula Juno,
Et regem blanda compellat voce, rogatque:
Rex divūm, atque pater, tam saeva, et tristia facta
Mente vides placida? nec diro irascere Marti,
Nil laesus miseros foede qui perdit Achivos, Note: 900
Totque mala et tales absumit clade phalanges?
Me gravis interea cura, et dolor angit. Apollo,
Atque Venus placidique sedent, pascuntque cruenta
Caede oculos, postquam dementem in praelia verbis
Exacuere deum, qui nil jus, fasque veretur.
Hunc ego percussum si pugna excedere cogam,
Irascere, pater? Sic fata est regia Juno;
Sic contra caeli rector Saturnius alti:
En age, belligeram vesano immitte Minervam,
Quae solita est olli duros inferre dolores. Note: 910
Jupiter haec. Juno paret, volucresque flagello
Urget equos: medias illi, mora nulla, per auras
Corripuere viam celeres, caelumque volabant
Astriferum, terramque inter. nam tantus equorum est
Alipedum saltus, vectant qui numina, quantus
Aëria e specula vastum est prospectus in aequor.
Verum ubi Trojugenum venere ad moenia, ripas
Et virides, jungunt amnes ubi pulchra fluentes
Hinc Simois, hinc arva rigaris foecunda Scamander;
Sistit equos Juno, curruque abjungit ab aureo, Note: 920
Et densam abjunctis nebulam circum undique fundit.
Ambrosiam at Simois pingui e tellure virentem
[Page Homer-v-774]
Submisit: laeto riserunt gramine campi.
Illae autem pavidis ambae incessere columbis
Assimiles; unaque leves Argiva petebant
Agmina laturae auxilium. dehinc tramite recto
Ut venere illuc, dium circa Diomedem
Stant ubi magnanimi comites, Mavortia pubes,
Viribus, atque animo similis praestante leonum,
Aprorum aut turmae per tela adversa ruentum. Note: 930
Restitit, atque altum clamavit regia Juno,
Stentoris arguti simulans dea candida vocem
Indomitam; qui jussa ferens regalia praeco,
Quinquaginta viris par magna voce sonabat:
Non pudet, Argivi segnes, timidique, nec ulla
Re, praeter speciem, miri hostibus? inter Achilles
Praelia dum fortis versari dura solebat,
Dardanias extra portas procedere Troes
Nunquam ausi; pavido tremefacti corde timebant
Illius at patriis inclusi moenibus hastam. Note: 940
Nunc īdem ad curvas pugnant procul urbe carinas.
Sic ait, ac verbis virtutem incendit amaris.
Tydiden magno festinans at cita gressu
Pallas adit. curru acclinis tum forte quierat
Bellator, vulnus relevans frigentibus auris,
Olli quod Lycius fatali Pandarus arcu
Intulerat. magno clypei nam pondere pressus
Ingentis, loro subter sudore fluebat,
Languebatque manum fessus. lorum ergo remorat
Attollens, nigrumque cruorem terserat heros. Note: 950
Cum propior curru dea constitit, ac juga dextra
Curva tenens, regem his affata est vocibus ultro:
Haud similem Tydeus genuit sibi robore prolem,
Atque animis; Tydeus, parvo qui corpore, at armis
[Page v-801]
Acer erat; pugnae cupidum vel cum ipsa vetarem
Pugnare, ac saevo fraenum laxare furori:
Cum solus turba comitum sejunctus ab omni
Thebanos inter proceres sese intulit ultro
Legatus. tunc ipsa virum, conviva sederet
Ut placidus, monui: verum ille interritus, audax, Note: 960
Ut prius, indomitusque animi, pubemque vocabat
Cadmeam irritans cuncta in certamina, et omnes,
Nixus ope usque mea, leviter vincebat. adesse
Nunc, tibi ego non cesso eadem, praesensque tueri
Pugnantem, adversos et contra impellere Teucros:
Sed tibi vel defessa labant jam membra labore,
Corda vel ignavus cepit pavor. haud ego cretum
Te reor Oenidae generoso e sanguine Tydei.
Haec ait: haec contra retulit Tydeïa proles.
Nosco equidem te, nata Jovis; cui vera fatebor Note: 970
Nil celans. ullus nec me pavor, ulla laborum
Toedia nec retinent: memini at tua jussa; vetabas
Quae me aliis pugnare deis, unamque jubebas
Cyprin, si veniens foret obvia, figere ferro.
Ergo pedem huc cedens retuli, sociosque retrorsum
Cedentes cogi huc jussi: namque arma ferentem
Agnovi, et Teucros hortantem ad praelia Martem.
Huic dea: Tydide, nemo quo carior unus
Est mihi, nec Martem, nec tu quemcunque Deorum
De numero metue oblatum. talis tibi diva Note: 980
Auxilio praesens adsum. nunc mitte frementes
Primum, age, jam bijugos in Martem, et cominus hasta
Transadige insanumque, malumque, levemque, vicissim
Nunc has nunc illas gaudentem et linquere partes.
Qui mihi pollicitus, Junonique, arma sequentem
Argiva exitia Teucris fore, dicta, fidemque
[Page v-839]
Oblitus Teucros inter nunc pugnat, et hastam
Argivas contra gaudet quassare phalanges.
Sic ait; ac Sthenelum curru detraxit ab alto
Ipsa manu. cessit longe conterritus heros: Note: 990
Illa rotas magnum scandit juxta Diomedem,
Ira incensa; gravi sub pondere faginus axis
Ingemuit; saevamque deam, fortemque ferebat
Quippe virum. manibus Pallas longumque flagellum,
Loraque corripuit, Martique adversa frementes
Impulit alipedes. Mavors tellure jacentem
Laetus Ochesiaden Periphanta ingentibus armis
Ingentem spolians nudabat. maximus inter
Hic fuit Aetolos, multo et fortissimus omnes.
Quem Mars caede madens nudabat: Pallas at Orci Note: 1000
Induerat galeam, Mavors ne cernere posset
Tendentem contra, vultuque agnoscere divam.
Unum ergo agnovit Diomedem; ac protinus illic,
Stravit ubi exanimum, linquens Periphanta jacentem
Argivum torvo in regem volat efferus ore.
Jamque adeo teli ad jactum venere. reducta
Mars prior aeratam dextra jacit arduus hastam,
Direxitque jugum supra, et fluitantia lora,
Ille virum certae properans demittere morti.
Excepit dextra venientem Pallas, et alto Note: 1010
A curru longe in ventos avertit inanes.
Tum citus ingenti Diomedes irruit hasta,
Ipsa sua firmans quam Pallas in ilia fixit.
Ima manu, teritur subter qua balteus alvo.
Hac heros altum rupta cute vulnus adegit
Inde manu telum retrahit. Mars saucius alto
Clamorem horrendum rupit de pectore, quantum
Dena virūm, cum prima ruunt in praelia quondam
[Page v-860]
Clamorem campis dant milia. terruit omnes
Vox Danaos horrenda, et Troas: contremuere Note: 1020
Late belligerae, perculso corde, phalanges.
Aestivus ceu cum vento spirante sub auras
It vapor obscura densus caligine; dirum
Sic densa in nebula se caelo attollere Martem,
Cedentem ex oculis, vidit Tydeïus heros.
Ille, ubi se primum tecta in stellantis Olympi
Intulit, atque Jovem propter consedit, acerbum
Nudavit moerens vulnus, corpusque cruore
Ostendit largo perfusum, ac talibus infit:
Jupiter haec lentus cernis facta effera, divos Note: 1030
Et pateris pugnare animis discordibus, et nil
Non perferre mali parva pro gente virorum?
Te propter gliscunt haec praelia; tu caput omnis
Es noxae. tibi nam genita est demensque, nocensque
Filia, quae sceleris nihil impia linquit inausum.
Quippe alii tibi dī, colimus qui lucida cunque
Tecta poli, taciti paremus jussa verentes;
Hanc unam haud unquam facto, dictove coërces;
Sed natae indulges placida pater omnia mente.
Quae nunc Tydiden vesano corde superbum Note: 1040
Impulit, inque deos jussit pugnare furentem.
Ille manum Veneri percussit cominus hasta;
Ille idem insiluit me contra turbidus: et nunc
Me fuga ni celerem servasset, nempe jacerem
Multa gemens inter confusae stragis acervos,
Languerem aut penitus duro contusus ab aere.
Talia dicentem divūm rex torvus acerbis
Increpuit dictis: Ne longa obtunde querela
Me, levis, et nulli fide unquam. quotquot Olympum
Concelebrant, nemo est mihi nam te invisior uno Note: 1050
[Page v-890]
Inter caelicolas, cui semper tristia cordi
Jurgia sunt, rixaeque, iraeque, cruentaque bella,
Ingenium qui matris habes immane, superbum,
Indomitum; saevis quam saepe incessere verbis
Cogor, siqua animi duram vim denique frangam.
Illius hortatus reor, atque exempla secutum,
Istaec dura pati. Sedenim te ferre dolores
Amplius haud patiar tantos, nam semine cretus
Nostro es, teque mihi peperit Saturnia. quisquam
Ast alius divūm caelestia tecta colentum Note: 1060
Esset si genitor tam saevo, tamque protervo,
Infra Titanas caeca sub nocte jaceres.
Sic ait, accitumque jubet, mora nulla, mederi
Paeona. qui leni vulnus medicamine fovit,
Sanavitque artus, nec morti obnoxia membra
Tam facile, tepidi quam lactis candidus humor
Concrescit, miscet cui densa coagula pastor.
Pulvere dehinc foedo sordentem, atroque cruore
Abluit, ac pulchris dea vestibus induit Hebe.
Ille patri multo gaudens assedit honore. Note: 1070
Interea magni ad sedes rediere Tonantis
Juno Argiva, potens et belli caesia Pallas,
Saevum ubi vesana Mavortem ab caede remorunt.
[Page v-909]
HOMERI ILIADOS LIBER SEXTUS.
Ut primum divi pugna excessere, phalanges
Et sibi sunt solae Danaum, Troumque relictae;
Direxere hastas in mutua vulnera densae
Hinc atque hinc acies, rapidum propter Simoënta
Congressae, ac liquidi propter vada sacra Scamandri.
Primus ibi, Danaūm columen, Telamonius Ajax
Perrupitque globum juvenum, sociisque salutem,
Attulit. Eussoro genitum nam perculit hasta
Magnanimum veniens Achamantem, Thracia nullum
Cui misit virtute parem, nec fortibus armis. Note: 10
Huic conum insignis, cristaque comantis equina
Percussit galeae, frontem perrupit, et ossa
Aerea pervasit cuspis. caput horrida supra
Ingruit, atque oculos multa nox obruit umbra
Axylon leto stravit Tydeïus heros
Teuthraniden, coluit celsam qui dives Arisbam;
Dives opum, largusque idem. namque ampla tenebat
Tecta viam propter, multos ubi commodus hospes,
Excepitque domo, mensaque accepit opima.
Nullus at {accurens} potuit depellere pestem Note: 20
Hospitibus de tot misero. Diomedis ab hasta
Ipse simul, simul atque Calesius; ibat eodem
Qui famulus curru, ac bijugos auriga regebat
Fidus equos; nigras Orci subiere tenebras.
Dejicit Euryalus Dresumque, et Opheltion: inde
Aesepum petit una et Pedason; edidit ambos
[Page v-21]
Nais Abarbaree quos claro Bucolioni,
Laomedontiadas natu qui maximus inter
Furtivo est partu sub luminis editus oras.
Hunc, dum pastor oves servabat, Nais amavit Note: 30
Et dea mortali prolem est enixa gemellam.
Mecisteïades morti demisit utrumque,
Praestantes forma juvenes, atque exsuit armis.
Trajicit Astyalum bello durus Polypoetes,
Pidyten, terra missum Percoside, Ulysses.
Fudit humi Teucer figens Aretaona dium;
Ablerum Antilochus telo fulgente peremit
Nestorides; Elatum late regnans Agamemnon.
Pedason hic liquidum altam ad Satnioënta colebat.
At Phylacum stravit fugientem Leïtus heros. Note: 40
Eurypyli cecidit stridente Melanthius hasta.
Adrestum cepit vivum fortis Menelaus.
Hunc consternati bijuges, temone myricae
Impacto ad ramum, curru effudere superbo;
Atque fugam pavidi ad muros, quo versa ruebant
Agmina, corripuere. rotam delapsus ad ipsam
Pronus humi jacuit camporum pulvere in atro.
Quem super Atrides Menelaus, turbidus hastam
Ingentem quatiens dextra, stetit: ille, supinis
Genua tenens manibus, supplex haec ore profatur: Note: 50
Hoc, Atrida, caput serva: non parva sequentur
Praemia servantem. patriis mihi multa supellex
In domibus congesta jacet. genus omne metalli,
Aesque, aurumque, et opus ferri omne: hinc plurima dona,
Queis redimar, mittet genitor, si norit Achaeas
Me vivum ad naves inimica in gente morari.
Haec fatur supplex. Atriden flectere sermo
Coeperat; et captum, famulo jam jamque parabat
[Page v-63]
Tradere ducendum ad naves: at fervidus ira
Accurrit, fratremque Agamemnon torvus acerbis Note: 60
Increpuit dictis: Trojanis parcere, vecors,
Non piget? egregie de te, Menelaë, tuaque
Nempe domo meruere illi. quos mergier Orco
Opto equidem cunctos, nostris et triste subire
Exitium manibus; nec letum evadere quenquam
Vel puerum, gravida mater quem gestat in alvo:
Sed patriis deleri una cum moenibus omnes,
Infletos, vitaque, et mortis honore carentes.
Talibus increpitat meritum; fratrisque sub alto
Corde ciet stimulis tristes haud mollibus iras. Note: 70
Ergo manu flentem nequidquam, et multa precantem
Reppulit a genibus. cui figit in ilia ferrum
Protinus ima furens Agamemnon; atque, jacentis
Imposito pectus pede calcans, extrahit hastam.
Nestor at Argivos clamans hortatur in arma:
O socii heroes Danai, Mavortia pubes,
Exsuvias nequis cupida nunc mente jacentum
Pone legat, redeat spoliis ut dives opimis.
Caedi alacres instate: virūm dehinc strata licebit
Corpora per campos nullo spoliare periclo, Note: 80
Laeta dabit vacuum postquam victoria tempus.
His animos dictis in praelia concitat heros.
[Tunc] adeo Troës domiti sub Marte Pelasgo
Agminibus versis muros, ac tuta subissent
Moenia: verum adstans, Troum longe optimus augur,
Priamides Helenus, sic voce affatus amica est
Hectoraque, Aeneanque: Aenea, atque Hector, (utrique
Nam labor incumbit primus Troumque phalanges,
Et Lycios ductare; ambo quod vincitis omnes
Consilioque, manuque) istic consistite, versam Note: 90
[Page Homer-v-80]
Et retinete aciem, celeri circum omnia cursu
Lustrantes. cohibete viros, turbamque ruentem,
Ante fugax portis quam se inserat; et cadat ipsis
Uxorum in manibus, risusque fit hostibus ingens.
Inde, ubi jam vestra firmatae voce phalanges
Constiterint, nos heic, quando est pugnare necesse,
Qualescunque gravem contra pugnabimus hostem.
Tu citus interea plantis pernicibus urbem,
Hector, adi; et nostrae dic matri: Palladis aedem
Se ferat ad celsam, summae quae praesidet arci, Note: 100
Atque fores templi pandat, peplumque repostis
Eximium ipsa legens de vestibus, et sibi carum
Prae cunctis, thalamo quotquot servantur in alto;
Collocet in genibus divae, atque ingentia sacra
Spondeat, intacta bis sex cervice juvencas:
Si Troas miserata, urbi dea magna supremam,
Conjugibusque velit, gnatisque avertere pestem:
Si dirum Iliacis Tydiden arceat ipsa
Moenibus; immani miscet qui tristia dextra
Funera, bellator nullo non major Achivūm. Note: 110
Nec tanto terrore unquam nos perculit ipse
Aeacides diva, ut perhibent, Nereïde natus.
Quippe furit sine more atrox, per bella ruenti
Nec potis est valido par quisquam obsistere nisu.
Haec Helenus: fratri paret bonus Hector, et alto
Confestim curru, cinctus fulgentibus armis,
Desilit; ac, longo praefixa hastilia ferro
Bina manu magna quassans, interritus omnes
Fert se per cuneos celeri pede, vimque suorum
Suscitat, atque animis cunctos audacibus implet. Note: 120
Continuo exarsit pugna ingens: agmina Troës
Convertere, pedem Grajūm conterrita pubes
[Page v-107]
At retulit caedi parcens. stellantis Olympi
Astrifera de sede aliquem venisse putabant
Nanque deum auxilio Teucris, videre fugaces
Densari ut subito conversa in praelia fronte.
Quos Hector clamans verbis hortatur amicis:
Magnanimi Troës, sociique ad bella remotis
Urbibus exciti, validas nunc promite vires;
Nunc animos acres tantisper, dum citus urbem Note: 130
Ipse adeo, atque senes jubeo, matresque, nurusque,
Suppliciter divūm pacem, veniamque precari,
Ac tristes votis iras avertere Sacris.
Sic ait, atque gradu magno se proripit heros.
Cui summo densae nutabant vertice cristae,
Amplexumque oras clypei, pulsabat eunti
Cervicem ac talos taurino e tergore lorum.
Tum genus Hippolochi Glaucus, Mavortia Tydei
Et proles, magnus Diomedes, inter utramque
Procurrere aciem cupidi decernere ferro. Note: 140
Jam prope constiterant, animisque, armisque parati;
Cum prior haec forti Diomedes pectore fatur.
Nam quis tu, juvenum confidentissime? vidi
Quem nunquam belli pulchro in certamine, cunctos
Nunc virtute praeis; de tot cui milibus uni
Exspectare meam firmum cor sustinet hastam.
Sed telis quicunque meis venit obvius, illum
Nae miseri haud fausta genuerunt luce parentes.
Quod si forte aliquis caelesti sede relicta
Venisti huc divūm, ne me, ne coge profecto Note: 150
Mortalem superos violare, ac figere ferro.
Quippe Dryanteo (ut perhibent) non longa Lycurgo
Vita fuit, sueto cum dīs immane beatis
Exercere odium. lymphata mente furentis
[Page v-132]
Nutrices Bacchi nactus qui vertice Nysae
In sacro, voce increpuit; stimuloque secutus
Caedebat pavidas. thyrsos trepidis simul omnes
Projecere solo e manibus; Bacchusque, fugatus
Ipse etiam, pontum subiit: Thetis alma sub undis
Excepit gremio pavitantem, ac saeva timentem Note: 160
Dicta viri. contra quem numina sancta deorum
Exarsere ira: nec Solis lumina sontem
Clara frui longum sivit Saturnius; ipsam
Nec longo infelix produxit tempore vitam,
Invisus cunctis tanto pro crimine divis.
Hujus ego exemplo superos incessere nolim.
Sin magis es numero ex hominum, qui munera terrae
Vescimur; huc accede, mea ut confossus ab hasta
Mortalis metam contingas ocyus aevi.
Talia Tydides; contra cui talia Glaucus: Note: 170
Magnanimi proles Tydei bello inclyta, nostrum
Quid genus exquiris? mortalibus esse caducum
Scis genus, ut foliis. autumni haec frigore primo
Ventus fundit humi; pubescit germine silva
Deinde recens alio, cum ver caput extulit arvis.
Sic hominum genus, hoc oritur, lapsum interit illud.
Sed tibi si cordi tamen est cognoscere nostram,
Clara cluet multis quae vulgo cognita, gentem.
Est procul Argivis in finibus inclyta fama
Urbs, Ephyra. heic habuit sedem olim Sisyphus, omnes Note: 180
Vafra mortales qui longe mente praeibat.
Sisyphus Aeolides, Glaucus quo traditur esse
Editus, at Glauco clarus dehinc Bellerophontes.
Huic rarum superi formae decus, inque decoris
Artubus eximium robur tribuere: sed ingens
Exitium insonti struxit, pepulitque paterna
[Page v-158]
Urbe virum Proetus, multo qui maximus inter
Argivos opibus florebat; Jupiter altus
Subdidit egregium juvenem cui sceptra gerenti.
Arsit enim Proeti conjux Antea, pudicum Note: 190
Blandis sollicitans precibus mala Bellerophonten.
Nec tamen evaluit constantis vincere mentis
Propositum, rectoque animi pervertere sensus.
Ergo regem adiit mendax, ac talia fatur:
Aut morere, infelix, aut morti Bellerophonten,
Ut meruit, demitte, tuos violare nefando
Crimine conatum thalamos, inferre pudori
Atque meo labem. Fallaci has ore querelas
Saeva dedit mulier: subita rex credulus ira
Intumuit: sedenim juvenem demittere leto Note: 200
Haud voluit, veritus divos, ac foedera sancta
Hospitii; at Lyciae longinquas misit ad oras,
Inscriptasque notis letalibus, atque plicatas
Ferre dedit tabulas, soceroque ostendere jussit;
Indicio ipse suo miseranda ut morte periret.
Hic postquam in Lyciam, Xantique ad flumina venit
Non sine dīs, juvenem rex multo excepit honore,
Hospitis adventu laetus; taurosque novenis
Ille novem mactans patrum de more diebus
Instituitque dapes, divūmque adolevit honores. Note: 210
Inde ubi dena diem mortalibus extulit almum
Exoriens Aurora, notas et signa poposcit
Ostendi, Proeto ab genero quaecunque ferebat.
Quae postquam agnovit, saevisque inclusa tabellis
Perlegit mandata oculis; mora nulla, profectum
Indomitam jussit prosternere morte Chimaeram,
Monstrum horrendum, informe, atrox, nec semine cretum
Mortali. ante leo, postremo corpore serpens
[Page v-181]
Squameus, in medio capra ingens, ore vomebat
Caeruleam vasto flammam. crudele peremit Note: 220
Ille tamen monstrum, divūm non vana secutus
Auguria. hinc Solymūm genti (nec durior ulla
Usquam pugna fuit) regis jussu intulit arma.
Fudit Amazonium post haec interritus agmen.
Huic aliam struxit rex fraudem. nanque rediret
Cum bello victor, Lyciae fortissima pubis
Corpora delegit, mediumque obsidere furto
Jussit iter. quorum rediit pars nulla; sed omnes
Liquit humi exanimos invictus Bellerophontes.
Ergo ubi progenitum caelesti semine tandem Note: 230
Comperit, ingenti reducem complexus amore
Detinuit, thalamo gnatae dignatus et ultro est,
Dimidium et regni genero concessit honorem.
Cui simul et Lycii partem praedivitis agri
Eximiam dederunt, hortos, pomaria, silvas,
Arvorum et gleba felices ubere tractus.
Ternam olli prolem regalis nupta creavit,
Isandrum, Hippolochum, formosam Laodamiam.
Laodamia Jovi magno placuitque, deorum
Et similem peperit clarum Sarpedona bello.
At mala cum miserum premeret fors Bellerophonten
Ipsum etiam tristes cunctorum denique passum
Iras caelicolum; campis errabat Aleis
Solus, devitans hominum vestigia, luctu
Indulgens; tacitis carpens sua pectora curis.
Isandrum, claros acer dum bella gerebat.
In Solymos, torvus Mars dura morte peremit:
Irascens pulchram Latonia Laodamiam
Virgo suis stravit nec opina morte sagittis.
De tribus Hippolochus restat nunc scilicet unus Note: 250
[Page v-206]
Qui me progenuit, natus quo glorior esse.
Ille huc auxilio me Trojae ad moenia misit,
Multaque praecepit mandans, melioribus usque
Certare, atque alios virtute anteire, meorum
Esse patrum et similem, primae qui praemia laudis
Prima Ephyrae, ac Lycias late retulere per urbes.
Hoc genus est nostrum, nostrique hic sanguinis ordo.
Sic ait: auditis gaudet fortis Diomedes,
Et magnam tellure hastam defixit; amicis
Tum regem verbis compellans talia fatur: Note: 260
Nae tu, Glauce, hospes vetus es mihi. Bellerophontem
Nanque avus eximium quondam meus inclytus Oeneus
Excepitque domo, bisdenis atque diebus
Secum habuit. quin pulchra inter se dona dedere,
Mansurum hospitii monumentum. tincta colore
Cingula puniceo donavit Bellerophonti
Oeneus, cratera auratum Oeneo Bellerophontes.
Hunc ego discedens huc dura in bella, reliqui
Aedibus in patriis, pignus, testemque paterni
Perpetuum hospitii. quanquam ipsum Tydea patrem Note: 270
Haud memini, qui me parvum, infantemque reliquit,
Tempore quo ad Thebas pubes Argiva profecta est,
Totque virūm iratis perierunt milia divis.
Ergo tuque mihi, si quando veneris Argos
In medium; atque tibi, Lyciam si visere cogar,
Hospes ego. quare saevam convertere utrunque
Hastam alio praestat, nosque inter parcere, in ipsa
Vel si acie adversis pugnetur cominus armis.
Sunt alii Troes multi, sociique, sub Orcum
Quos ego demittam; quotquot fors offeret, ipse Note: 280
Assequar aut pedibus: sunt Graja e gente vicissim,
Quos tu dejicias leto, quemcunque licebit .
[Page v-229]
Nunc age, queis tecti, mutemus, si placet, arma.
Haec quoque ut hospitio veteri nos jungier omnis
Turba sciat, quae nos circumstat densa loquentes.
Haec postquam effari, celsis de curribus ultro
Desiluere, manusque in mutua foedera jungunt,
Dantque fidem, accipiuntque animis concordibus ambo.
Heic Glauco mentem exemit Saturnius, arma
Aurea ut oblitus pretii mutaret ahenis, Note: 290
Aequa novem accipiens, bubus centum aequa rependens.
Hector at ad fagum, Scaeaeque ad limina portae
Ut venit, Troum uxores, nataeque frequentes
Occurrunt; moestaeque rogant, natique, virique,
Et fratres quid agant rerum, carique propinqui.
Ille omnes delubra deūm jubet ordine adire
Orantes veniam: multis nam fata parari
Tristia, et ingentes Teucris instare dolores.
Inde ubi jam Priami tecta ad regalia venit,
Ampla ubi porticibus stabat domus, atque corusco Note: 300
Quinquaginta inerant thalami de marmore, junctis
Mutua parietibus connexi, regia proles
Multa ubi Priamidum nuptis sociata cubabat:
Bisseni contra thalami de marmore, eodem
Structi opere, inque vicem juncti, regalibus intra
Aurea quos generis sedes, lectique parati;
Heic illi occurrit genitrix, ut forte ferebat
Laodicen sese ad caram, quae scilicet omnes
Vincebat forma Priami pulcherrima natas;
Atque manu arripuit retinens, ac talibus infit. Note: 310
Nam cur, nate, feri linquens certamina belli
Venisti? duro num saevi moenia Graji
Marte premunt; arcemque petis, supplexque supinas
Rite Jovem ad magnum properas attollere palmas?
[Page v-257]
Sed tamen heic paullum consiste, ut dulcia promens
Vina feram, libesque Jovi, dīsque omnibus; ipse
Dehinc potans firmes vires, ac fessa labore
Membra leves. augent robur nam dulcia fessis
Vina viris: ut tu nunc fessus, civibus, urbi
Atque tuae auxilium dum fers, regnisque paternis.
Hector ad haec: Ne vero, inquit, ne dona Lyaei,
O mater veneranda, effer, neu membra resolve,
Vimque meam; enervis ne dura in praelia cessem.
Nec manibus fas illotis libare supremo
Vina Jovi, nec fas pollutum caede, cruento
Perfusum et tabo, votis placare Tonantem.
Tu potius matres in coetum coge, Minervae
Et templo fer tura; ostroque, auroque coruscum
Ipsa legens peplum, pulchrum, ingens, ac tibi carum
Prae cunctis, thalamo quotquot servantur in alto, Note: 330
Genua loca supra divae; atque ingentia sacra
Sponde, non talia bis sex cervice juvencas,
Si Troas miserata, urbi dea magna supremam,
Conjugibusque velit, natisque avertere pestem;
Si dirum Iliacis Tydiden arceat ipsa
Moenibus, immani miscet qui funera dextra.
I, mater, donisque instans, votisque, potentem
Flecte deam. Ipse Parin viso; si forte ciere
Ad bellum possim; si me audiat. ima dehiscat
Illi utinam tellus, Teucris, Priamoque deūm rex, Note: 340
Priamidum et generi, noxamque, et dedecus ingens
Quem dedit, obscuro quem si demittier Orco
Adspiciam, laeterque animo, longique laboris
Me rear, et longae jam nactum oblivia curae.
Sic ait: Illa domum rediit, celeresque vocavit
Ancillas. jussae festinant ocyus urbem
[Page Homer-v-286]
Per totam, et matres cogunt. fragrantis at ipsa
Interea thalami subiit penetrale, jacebat
Plurima ubi miro vestis variata lepore,
Sidonidum labor egregius, quas caerula ponti Note: 350
Trans vada Alexander Trojam Sidone puellas
Vexerat, eximio prognatam patre Lacaenam
Tempore quo laetus Phrygias advexit ad oras.
Has inter vestes, munus memorabile divae,
Deligit ingentem peplum, pulchreque colorum
Omnigena pictum specie, nec parcius astro
Fulgentem; positus qui parte latebat in ima.
Hunc promit, celeransque gradum delubra petebat
Alta deae. matrum supplex longo ordine turba
Pone subit, trepido festinans anxia gressu. Note: 360
Jamque adeo magnae ad sedes, arcemque Minervae
Advenere, fores pandit formosa Theano
Cisseïs, clari conjux Antenoris, aedi
Lecta sacrae a Teucris custos, divaeque sacerdos:
Illae alto moestas fundunt a limine voces,
Inque deam figuntque madentia lumina fletu,
Atque manus tendunt cum luctisono ululatu.
Tum peplum e manibus reginae pulchra Theano
Accepit, divae accedens et rite locavit
In genibus; rupitque has, imo e pectore voces: Note: 370
o custos urbis, veneranda Minerva, dearum
Maxima, frange manu telum Diomedis, et ipsum
Pronum sterne solo Scaeae prope limina portae.
Ad tua templa tibi sacrum ingens rite feremus
Ocyus, intacta bis sex cervice juvencas,
Si Troas miserata, urbi, dea magna, supremam,
Conjugibusque velis, natisque avertere pestem.
Talibus orabat. cassis Tritonia votis
[Page v-310]
Abnuit, atque preces irata respuit aure.
Interea, Iliades natam placare Tonantis Note: 380
Dum certant, Hector fraternas venit ad aedes.
Has Paris eximias olim sibi fecerat, omni
E numero primos adhibens, quos dives habebat
Troja operum artifices. olli regalia tecta,
Et thalamum, et celsis circum atria fulta columnis
Exstruxere arce in summa, Priameïa juxta,
Hectoris et magni juxta penetralia. in aedes
Intulit has celeri se gressu turbidus Hector.
Hasta manu in magna cubitos protenta tremebat
In denos; praefixa micabat ahenea cuspis, Note: 390
Ambibat fulvo quam subter circulus auro.
Heic fratrem est nactus, studio dum tractat inani
Arma sedens, clypeum, galeam, thoraca nitentem,
Curvatosque arcus. quem juxta Argiva sedebat
Nupta inter famulas, operique instabat, in omnes
Imperium exercens, prae cunctis docta, puellas.
Hunc simul ac vidit, sic Martius increpat Hector.
Pro pudor! irasci num te, secedere ab armis
Num decuit? Troës pugnant, pereuntque sub altis
Moenibus. haec propter te solum incendia belli Note: 400
Exarsere; tamen cessas? qui praelia si quem
Detrectare alium, segnem et cessare videres,
Haud posses tacitus perferre, ac parcere probris.
Verum, agedum, consurge istinc festinus, et omnes
Rumpe moras; Grajus ne Mavors proruat urbem,
Dardania et tristi jam flagrent moenia flamma.
Haec ille: haec contra formosus mitia reddit
Verba Paris: Frater, vera istaec dicis; at audi
Me tamen, atque aures, mentemque adverte. sedebam
Heic procul a pugna in thalamo, non civibus ullam Note: 410
[Page v-336]
Ipse quidem irascens ob culpam: pectore at aegro
Multa dolens ignominiam, vitansque virorum
Victus pugna oculos. verbis nunc uxor amicis
Impulit ut cingarque armis, et bella capessam.
Id satius reor ipse etiam, victoria quando
Alternatque vices, nec semper militat īsdem.
Quare age, meque mane paullum, dum fortibus armis
Induor; ipse praei vel, si placet: impiger ante
Progressum celeri pede consequar inter eundum.
Haec Paris; at contra nihil Hector. candida blandis Note: 420
Quem mulcens verbis sic est affata Lacaena:
Levir, dulce caput miserae, quae meque, meosque,
Vosque malis onero infelix, atque improba; luce
Illa utinam, mea me qua mater fudit in auras,
In rupes raptam nigrae vis dira procellae,
Inque vada horrisoni longe maris ante tulisset,
Quam foret haec moles per me tot nata malorum.
Quae quoniam invicto statuerunt numine divi,
Essem utinam saltem meliori nupta marito,
Qui rumore malo posset, probrisque moveri Note: 430
Indignantum animis, ac turpia facta notantum.
Excors hic sensuque caret, semperque carebit,
Et fatuae fructum capiet sibi denique mentis.
Verum ades huc propius, paullum et conside: labore
Cura gravi exercet nam te magis omnibus unum,
Meque et Alexandrum propter; quos Jupiter ambo
Fato urget tristi miseros, longumque futuros
Carmen et ad feros post secula longa nepotes.
Huic galea insignis respondit talibus Hector:
Gratus amor tuus est, Helene, sed parce morari Note: 440
Festinum. haud equidem considam. nanque reverti
Quam primum ad socios ardet mens, atque levare
[Page v-361]
Auxilio fessos, ac me fortasse, vocantes
Absentem. hunc stimulis tute urge haud mollibus; ipse
Sponte sua et properet lateri se adjungere nostro
Ante comes, porta excedens quam moenia linquam.
Nunc abeo visurus enim tectumque, Laremque,
Uxoremque meam parva cum prole; reverti
Ad quos num reduci tribuent mihi numina, Grajūm
An manibus domitum sternent, mens nescia prorsum est. Note: 450
Sic ait, atque suas abiit digressus in aedes.
Haud tamen Andromacham tectis invenit in altis.
Quae, procul inde una puerum gestante profecta
Cum famula, celsa in turri lacrimansque, gemensque
Stabat, dira tuens saevi certamina belli.
Hanc ubi quaesivit, thalamo nec nactus in aureo est,
Ancillas, aderant quae densae limina circum,
Sic rogat: O famulae, vera haec mihi dicite. quonam
Andromache formosa domo est digressa? propinquam
Anne aliquam invisit? magnae ad delubra Minervae Note: 460
An pompam ducit supplex, instatque potentis
Muneribus, votisque iras avertere divae?
Talia scitanti respondit sedula cellae
Custos: Vera jubes quando, Hector, dicere, fabor
Vera equidem. nullam Andromache invisitve propinquam,
Aut pompam ducit magnae ad delubra Minervae;
Ivit ad Iliacam sed turrim, rumor ut urbem
Implevit, Troasque premi, Danaūmque secundo
Fervere Marte aciem, cursuque ad moenia ferri.
In muros tremefacta animi, similisque furenti Note: 470
Illa abiit; puerum tulit una exterrita nutrix.
Haec ait. Ergo domo tacitus sese extulit Hector,
Atque gradu magno mediam secat impiger urbem,
Ille viam celerans ad Scaeae limina portae,
[Page v-392]
Qua gressum intulerat; qua se jam reddere castris
Mens erat. hanc adeo propior jam jamque subibat.
Ecce autem lacrimans, et cursu concita conjux
Andromache, dii clarum genus Eetionis;
Thebam, et Hypoplacios magna ditione tenebat
Qui Cilicas, Placii nemorosa in valle virentis; Note: 480
Occurrit subito venienti; sola secuta
Quam nutrix festina sinu trepidante ferebat
Hectoriden parvum, unigenam, pulchrumque nitenti
Os astro similem; genitor quem nomine dixit
Ipse Scamandrion, ast alii Astyanacta vocabant,
Urbem quod suerat solus tutarier Hector.
Lumina cui roseo arridens defixit in ore
Tum pater. Andromache lacrimis adflabat obortis,
Sicque, viri dextram dextra complexa, locuta est:
Infelix, tua te perdet fiducia. gnati Note: 490
Nec durum infantis miseret? nec conjugis, aede
Quae sola in vidua linquar? cuncti agmine denso
In te nanque ruent, certi unum perdere, Achivi.
At mihi desertae satius fuat ire sub umbras.
Nam miserae quid jam, conjux, te morte perempto
Restabit, praeter lacrimas, luctumque, doloremque
Assiduum? mihi non pater est, non optima mater.
Patrem nanque dedit leto mihi dius Achilles,
Vastavitque urbem Cilicum Thebam, inclyta portis
Moenia praecelsis. leto dedit Eetiona: Note: 500
Nec tamen et spoliare ausus venerabile corpus;
Sed parcens, ut erat, cinctum fulgentibus armis
Imposuitque rogo, bustum et super addidit ingens
Terra onerans: ulmos circum posuere virentes
Nymphae Orestiades, magni Jovis aurea proles.
Et fratres, habui quos septem, luce sub Orcum
[Page v-420]
Una omnes abiere. greges, armentaque nactus
Pascentes idem vita spoliavit Achilles.
Mater Hypoplaciis at quae regnavit in oris,
Captiva Iliacas primum est advecta sub arces Note: 510
Divite cum gaza, magno post deinde redempta
Est pretio. patria reducem confecit in aede
Sed, jaculis, curvoque arcu Latonia gaudens.
Tu mihi nunc, Hector, pater es, tu mater, et idem
Tu frater, thalami tu vir mihi foedere junctus.
Quare, age, da miserae hanc veniam: discedere ab urbe
Parce, caput dubiis parce objectare periclis;
Ne patre hunc orbum rapto, ne conjuge adempto
Me viduam linquas. aciem hinc hortare, jubeque
Agrestem ad ficum sistat, qua mollis in urbem est Note: 520
Adscensus, facilique aditus sub moenia clivo.
Huc ter enim Grajūm primi venere, viamque
Tentavere duces; gemini duo germina Martis
Ajaces, Cretum Idomeneus regnator, Atridae
Et fortes ambo cum magnanimo Diomede:
Sive aliquis, divūm monitu, monstraverit augur;
Seu mens, atque animi tulerit magis impetus ipsos.
Talibus Andromache orabat, fletusque ciebat.
Tum sic orsa refert Hector: Conjux, mihi cordi
Omnia sunt istaec: Troas, peplumque trahentes, Note: 530
Troadas at vereor, vitem si praelia duri
Martis iners. animus nec me sinit ipse quieti
Indulgere; acer qui praelia semper obire,
Et primas inter didici pugnare phalanges,
Atque armis servare decus patriumque, meumque
Hoc equidem haud dubiis possum praedicere signis:
Tempus erit, prostrata solo quo sacra jacebit
Ilios, et Priamus, Priami et gens inclyta bello.
[Page v-450]
Sed mihi non clades Troum, extremique labores;
Ipsius aut Hecubae, aut Priami, fratrumve remordet Note: 540
Tantis corda dolor curis. qui pulvere in atro
Multique et fortes Grajo sub Marte jacebunt:
Quam crucior, quod te captam, vinclisque gravatam
Grajūm aliquis flentem hinc abducet; quodque superbae
Argis jussa feres dominae; imperiumque coacta
Triste pati, arguto percurres pectine telas,
Aut portabis aquam e Messeïde, sive Hyperea.
Dura etenim urgebit miseram vis, nilque licebit
Detrectare, minas, et verbera saeva timenti.
[Tunc] aliquis, flentem cernens: En, Hectoris haec est Note: 550
Illa uxor, dicet, Troas qui fortibus armis
Praestabat longe ante omnes, dum bella gerebant
Iliacos circa muros. haec inquiet olim
Grajūm aliquis: rursum incipies tu fundere fletus,
Cor desiderio talis perfixa mariti,
Servitium fessae adveniens qui demere possit.
Sed me fusa super tellus precor obruat ante,
Audiero quam te clamantem, sedibus actam
Et longe a nostris trans vasti caerula ponti.
Sic ait; ac manibus dulcem Astyanacta petebat Note: 560
Protentis. trepidus flevit puer, udaque clamans
Ora sinum in famulae abduxit, cari ille parentis
Territus adspectu, ac metuens radiantiaque arma,
Horrendum et summo nutantes vertice cristas.
At pater et genitrix riserunt vana timentem.
Ergo hirtam capiti galeam citus exsuit Hector,
Inque solo posuit fulgentem; dulce recepit
Dehinc famulae e manibus pignus; paullumque moratus,
Oscula ubi fixit, puerumque agitavit in ulnis,
Altum suscipiens caelum sic ore precatur: Note: 570
[Page v-475]
Jupiter, ac magnum colitis quae numina caelum
Omnia, et hic multo facite ut praesignis honore,
Qualis ego, in Teucris clarescat. robore praestet,
Vique animi; et regno fortis potiatur avito:
Atque aliquis, pugna reducem dum cernit, Hic ipsum
Virtute, exclamet, vincit, factisque parentem:
Et spolia hostili referentem foeda cruore
Excipiat gaudens laetanti pectore mater.
Sic ait, ac puerum maternas tradit in ulnas.
Illa sinu exceptum fragranti fovit, et ore Note: 580
Moesta renidenti quiddam lacrimabile risit.
Quam vir, blanda tuens, fortem et miseratus iniquam,
Demulsitque manu, dulcique affatus amore est:
Pone modum lacrimis, nec saevo indulge dolori
Me propter, dulcis conjux. me nanque virorum
Haud quisquam praeter fatum demiserit Orco: .
Effugere at fatum nulli, reor, obtigit unquam,
Ut semel est natus. fortem hoc, hoc vincit inertem.
Verum age, jamque domum rediens telamque, columque,
Foemineum quae cura genus decet una fatiget, Note: 590
Exerce, ac famulas hortare ad pensa. virorum
At quod opus, bellum, duri et certamina Martis,
Curabunt Troësque alii, praeque omnibus Hector.
Sic ait, atque solo se acclinans, tollit equinis
Terribilem cristis galeam. digressa petebat.
Illa domum interea, respectans, udaque fletu.
Quo simul ac venit, tectis et se intulit altis,
Visa gravi cunctis incendit pectora luctu.
Hectora lugebant cunctae vivum, atque vigentem;
Nec reducem a pugna sperabant posse reverti; Note: 600
Effugere atque manus validas et robur Achivum.
Nec longum thalamo Paris est cunctatus in alto;
[Page Homer-v-504]
Arma jubar vario clarum at jactantia ab aere
Induit, eque domo se protinus extulit, urbem
Perque volans mediam celeri pede castra petebat.
Ac velut in plenis praesepibus hordea pastus
Ille diu sonipes, rupit si vincla, virentum
Planitiem et fugiens camporum est nactus apertam,
Insultatque solo, celsum et caput arrigit alte
Luxurians, luduntque jubae per colla, nitentes Note: 610
Perque armos: volat ante levis Zephyrumque, Notumque
Arva secans; et nota petit vel pascua equarum,
Vel fluvium, adsuetus vitreas innare per undas:
Sic Paris exsultans animis decurrit ab arce
Pergamea, totusque armis effulget in aureis,
Solis et in morem percellit luce tuentes.
Jamque adeo celeri cursu pervenerat illuc,
Hector ubi, {Andomachen} affatus, castra parabat
Jam petere, ac sociis reddi. quem talibus ultro
Compellat verbis, prior et sic incipit ore. Note: 620
O frater venerande, moror te lentus abire
Optantem, atque adsum festino tardior aequo.
Haec Paris: haec contra retulit bonus Hector: Inertem
Jure queat nemo, frater, te dicere. vires
Sunt tibi, sunt animi ingentes ad fortia: verum
Sponte tua interdum cessas, nec ferre laborem
Vis durum. cruciat mihi saevus pectora moeror
Interea, de te cum probra audire necesse est
A Teucris; propter te qui tot dura tulerunt,
Atque ferunt. alias tamen haec componere praestat Note: 630
Nos inter; si quando alti rex magnus Olympi
Laetificum cratera dabit dīs sistere tandem
Aedibus in patriis, longa obsidione soluta,
Et longe pulsis Trojano ab litore Achivis.
[Page v-529]
HOMERI ILIADOS LIBER SEPTIMUS
Haec fatus, porta gressum citus extulit Hector;
Cui Paris it lateri fidus comes. ardet uterque
Heros bella iterum, saevamque capessere pugnam.
Ac veluti optato ventos a puppe secundos:
Dat pater, inflexis pellentes caerula remis
Cum longo nautae jam fracti membra labore
Defecere: duo sic fratres civibus aegris
Optati venere. Paris tum pulcher acuto
Fixit Areïtoi genus aere Menestion, alta,
Missum Arna, peperit quem candida Philomedusa Note: 10
Clavigero regi praestantem fortibus armis.
Hector at ingentem saevus ferit Eïonea,
Cervicem et rigido transverberat aere comanti
Sub galea, nervis et sternit membra solutis.
Glaucus at Hippolochi, Lyciae dux pubis, in acri
Dexiaden pugna Iphinoum longa premit hasta,
Fixa humero, celeres vitans dum tristia fata
Scandit equas. curru cecidit moribundus ab alto
Fusus humi, et largo perfundens arma cruore.
Hos longe superūm stellata ex aede Minerva Note: 20
Instantes Danaūm caedi prospexit; Olympum
Et linquens Phrygiam sese demisit ad urbem.
Pergamea longe venientem vidit ab arce,
Obvius atque ruit celeri pede Phoebus Apollo,
Ille favens Teucris. fagum {ocurrere} vicissim
Dī sibi apud veterem. Prior his Tritonida verbis
[Page v-23]
Affatur magni proles Jovis inclyta, Phoebus.
Nam quid, nata Jovis, celsi de vertice Olympi
Rursus ades? quae caussa viae? quae tanta cupido
Impulit huc? Danaisne feras victoribus ingens Note: 30
Ut decus? Iliacae quando nil funera gentis
Saevam dira movent. sedenim soror utere fratris
Consilio. satius pugnae jam ponere finem
Huic hodie. rursus pugnabunt dum cadat alta
Ilios: haec vobis quando stat regna deabus
Eruere, ac sacram fundo urbem vertere ab imo.
Haec Phoebus; contra respondit caesia Pallas.
Consilium laudo, arcitenens, nec mente relicto
Huc alia caelo veni: sed praelia sisti
Quo nam dira velis, pigeat ne dicere, pacto. Note: 40
Phoebus ad haec: Virtus, animique in corde ciendi
Hectoreo; solus solum si forte vocarit
Grajūm aliquem ad pugnam: delectum ex omnibus unum
Irati si quem Graji in certamina mittant.
Sic deus: at fratris Tritonia dicta probavit.
Consilium vates Helenus, vocemque deorum
Sensitque, ac fratri propior stetit, atque ita fatur.
Hector mente Jovi magno par, vis mihi quiddam
Monstranti parere tamen; carique fidele
Consilium amplecti fratris? Troesque et Achivi Note: 50
Fac sedeant omnes. posce in certamina solus
Tu Danaūm quemcunque, alios qui robore praestet,
Fortibus atque animis bellator. nam tibi mortem
Nondum fata parant, aevi nec meta propinqua est;
Quod didici audita vates modo voce deorum.
Haec Helenus; laeto quae pectore Martius Hector
Audiit, ac subito in medium progressus, utraque
Ille manu opponens transversam cominus hastam,
[Page v-55]
Trojugenas, sociosque repressit in arma ruentes.
Considunt omnes, ut jussi, irasque, manusque
Continuere. suos pariter considere jussit
Atrides, pugnaeque, ac saevis parcere telis.
Arcitenens etiam deus, ac Tritonia virgo
Consedere super fago, Jovis arbore, diris
Vulturibus similes ambo, spectantque frequentes
Hinc atque hinc populos, crebris distincta virorum
Milia nam cuneis late campoque sedebant,
Horrebantque hastis fulgentibus aere corusco,
Et clypeis, galeisque. Alti placida aequora ponti,
Quale solent Zephyro surgente horrescere: densi Note: 70
Crispantur, nigrantque levi sub flamine fluctus:
Talis erat species Troumque, et pubis Achaeae,
Horrentumque armis, pacato et corde sedentum.
Quos inter magnum clamans sic incipit Hector:
Audite, o Troes, Danaique haec auribus aequis
Quae me animus fidens impellit verba profari.
Foedera jam nobis Saturnius irrita fecit,
Atque graves parat irascens utrisque labores;
Vestris dum manibus ruat Ilios alta; ruatis
Vel contra ad curvas nostro vos Marte carinas. Note: 80
Nunc, quando, Argivis delecti ex urbibus, inter
Vos multi heroës, jactant qui robore sese
Eximios; cui vis, animusque in pectore praesens,
Procedat, solus me contra, et conferat arma:
Hanc pugnae dico legem, cui testis adesto
Jupiter. Argolicus ferro bellator acuto
Si me forte dabit leto, rapta arma, jacentis
Exsuvias, ferat ad naves; exsangue cadaver
At patriae reddat, vitali ut lumine cassum
Supremo imponant Troësque, et Troades igni. Note: 90
[Page v-80]
Sin cadet ille, dabit mihi laudem et magnus Apollo,
Arma viri ad delubra feram Phoebeïa, et arcem
Iliacam, atque deo suspendens rite dicabo:
At corpus patiar spoliatum in castra referri,
Funus ut exstincto ducant solemne, sepulchrum
Hellespontiaco statuant ac litore Graji.
Quod sera cernens aliquis de prole nepotum
Navita, fluctivaga dum sulcat caerula puppi,
Hocce viri, dicat , prisci est memorabile bustum,
Quem bello eximium leto dedit inclytus Hector. Note: 100
Sic dicet: mihi fama ullo non desinet aevo.
Talia Priamides. cuncti obstupuere silentes.
Detrectare, pudor; contra metus impedit acer,
Accipere. alterno mens anxia fluctuat aestu.
Tum surgit minor Atrides, et percitus ira
Dat gemitum, funditque has alto e pectore voces,
Ille probris onerans Grajos: O segnis. inertes
Turba minas jactans, o Achaides (haud ego Achaeos
Nam dicam posthac, vere nec dicere possim)
Ergo viro huic nullus Grajūm nunc obvius ibit? Note: 110
Ut vestrum nemo in terram non versus et undam
Dispereat, quicunque istic sine mente sedetis
Indecores, fatui, stolidique. En Hectora contra
Armis cingar ego. belli fortuna deorum
In manibus; quem vinci hosti, vel vincere malint.
Haec ait iratus, fulgentiaque induit arma.
Tunc tibi meta foret vitae Menelaë, reperta
Hectoreis domito manibus; (nam viribus heros
Te validis longe praestabat) protinus omnes
At Danaūm proceres in funera certa ruentem Note: 120
Continuere, metuque exterritus ipse Agamemnon
Arripuitque manu retrahens; ac talia fatur:
[Page v-107]
Insanis, Menelaë Jovis genus. haud decet istaec
Tanta animi talem dementia. fer, licet angat
Cura animum: nec te caecus dolor efferat, armis
Deterior stulta meliorem ut mente lacessas
Hectora Priamiden; quem nemo haud horret Achivūm;
Cujus et occursum saepe ipse timebat Achilles,
Invidus bello, multo et te fortior heros.
Nunc adeo secede istinc, tacitusque sedeto Note: 130
Cum sociis. alius melior non deerit Achivis
Bellator, solum quem soli opponere possint
Priamidae: intrepidus qui sit licet, atque cruenti
Martis inexpletum cupiens, tamen, ut reor, atram
Si mortem effugiet, gaudebit flectere fessum
Posse genu incolumis duro e certamine pugnae.
Talibus increpuit; fraternaque pectora flexit
Vera monens. dicto paret Menelaus, et arma
Pulchra viro ex humeris fidi abstraxere sodales.
Nestor at, in mediis exsurgens, talibus infit: Note: 140
Pro dī! quantus adest tibi ludus, Achaica tellus!
Quantus erit, Peleu, tibi jam dolor, optime quondam
Bello, consiliis nunc et sermone diserto!
Qui me multa, domo exceptum, de gente rogabas
Grajugenum, exquirens omnes natosque, patresque,
Laetus et audibas narrantem ex ordine cuncta;
Audieris nunc si, Grajis quo straverit unus
Hector corda metu; tollens ad sidera palmas
Cum gemitu, orabis nigro demittier Orco.
Atque utinam, o divūm rex, et Phoebe, atque Minerva, Note: 150
Essem ego nunc prima validusque, levisque juventa:
Qualis eram, Pylii cives, atque Arcades, olim
Belligeri ad rapidum Celadonta horrentibus hastis
Cum Pheae ad muros pugnabant: amne liquenti
[Page v-135]
Qua fluit, et puras devolvit Iardanus undas.
Hos inter primam ante aciem se mole ferebat
Dius Ereuthalion ingenti; indutus et arma
Regis Areïthoi, multo radiabat in auro.
Regis Areïthoi, quem claro nomine vulgo
Omnes Clavigerum vocitabant. viribus audax Note: 160
Non etenim curvoque arcu pugnabat, et hasta;
Ferratae ast acies rumpebat pondere clavae.
Hunc stravit, melior non vi sed fraude, Lycurgus,
Aggrediens inter rupes, atque arcta viarum;
Ferrea ubi exitium deprenso avertere clava
Haud potuit. subiens medium namque ante Lycurgus
Perfoditque hasta, terraeque afflixit, et armis
Exsuit, ipse viro quae Mars donaverat olim.
His ruere est solitus per bella Lycurgus in armis,
Aetas dum melior vires dabat: inde ubi longo Note: 170
Defecit senio fractus, quae gesserat ipse
Arma, dedit forti famulo gestare. superbus
Haec ille induerat, Pylia et de gente jubebat
Qui vir cunque omnes praestaret robore, secum
Uno unum pugnare: metu sed corda micabant
Omnibus; audebat nemo ferre obvia contra
Arma viro. Audaci fretus tunc ipse juventa,
Vix pubente aevo, minor omnibus, acer in arma
Prosilui, pugnamque invasi; magnaque laudem
Annuit eximiam Pallas. nam vulnere stratus, Note: 180
Immani vir mole, immani et robore, nigram
Planxit humum, et multa jacuit porrectus arena.
Illa utinam mihi nunc aetas, visque illa maneret!
Qui vellet pugnare, virūm non quaereret Hector.
At vestrum in Grajis primi qui Marte feruntur,
Heu pudor! oblatae vitant discrimina pugnae,
[Page v-160]
Talia dicta dabat senior, stimulisque ciebat
Corda virūm increpitans haud mollibus. ocyus ergo
Surrexere novem numero. prior omnibus ipse
Atrides major, dehinc magnanimus Diomedes, Note: 190
Dehinc gemini Ajaces, dehinc Idomeneus Cretum rex,
Una et Meriones Marti par ille cruento;
Eurypylus post hos, Euaemonis inclyta proles;
Inde Thoas Andraemonides, ac dius Ulysses.
Horum quisque sibi certatim praelia poscit.
Quos iterum Nestor compellans, talia fatur:
Nunc agite, arbitrium forti permittite. cui fors
Faverit, is pugna cunctosque juvabit Achivos,
Et se prae cunctis, pulchro e certamine abire
Si dederit salvo magni regnator Olympi. Note: 200
Sic ait: ast illi fortes de more notarunt,
Quisque suam, agnosci ut possent. Agamemnonis inde
Injecere omnes galeae. Grajūm anxia circum
Turba manus caelo tollebat non sine votis;
Atque aliquis sic, celsa tuens convexa, precatur.
Da, pater, Ajaci faveat fors, aut Diomedi,
Aut regi, ditis qui gestat sceptra Mycenes.
Haec ille: at fortes agitabat Nestor, utraque
Rite manu quassans galeam. fors ocyus exit
Optato magni Ajacis. quam praeco per omnem, Note: 210
Exorsus dextra, coetum circumtulit; ibat
Uni et cuique ducum ostendens: haud annuit ullus
Ostensae, donec perventum est denique ad ipsum,
Illam qui galeae injecit Telamonius Ajax.
Is dextra oblatam porrecta excepit, ovansque
Agnovit; tum deinde pedes abjecit ad ipsos;
Atque ait: o socii, mea fors haec. pectore toto.
Laetor, et eximiam spero, victo Hectore, laudem
[Page Homer-v-193]
Laturum actutum. vos, dum fulgentibus armis
Cingor ego, auxilium summo ab Jove poscite votis Note: 220
Clam tacitis, audire queat ne Troica fusas
Turba preces; vel voce palam, si tollere vocem
Forte placet, metuo nec quenquam. robore nemo,
Armorumve usu melior me pellat. egentem
Non ita me, spero, virtutis, non ita belli
Progenuitque aluitque rudem Salaminia tellus.
Haec ait ille: Jovem certatim in vota vocabant
Grajugenae; atque aliquis superas haec fudit ad auras:
Jupiter, Idaeo late de vertice rerum
Cuncta tuensque, regensque, Ajax da victor opimam Note: 230
Ut referat laudem; sin Hectora diligis aeque,
Da vires, aequam da partem laudis utrique.
Haec illi ad caelum jactabant. aere corusco
Interea sese armabat Telamonius heros.
Omnia qui magnis postquam artubus induit arma,
Processit, qualis gradiens Mars bella virorum
Saeva petit, quorum vesanae Jupiter altus
Rixae dementi succendit corda furore.
Talis sese infert campo Ajax, murus Achivūm,
Terribili ridens vultu; gressuque superbo Note: 240
Arduus ingreditur, dextraque immane coruscat
Telum audax. omnes quo viso gaudia Graji
Laeta sinu cepere: alto concussa pavore
Trojugenis at membra tremunt. expalluit ipse
Hector, corda micans tremefacto in pectore: pugnam
Defugere at cupidum prohibet pudor, inque suorum
Abdere sese agmen; primus qui scilicet hosti
Obtulerat sese, cuivis certare paratus.
Jamque adeo teli ad jactum pervenerat Ajax:
Scutum ingens, vastae ceu propugnacula turris Note: 250
[Page v-219]
Ampla, ferens, tauri sutum septemplice tergo,
Atque aere instratum solido; quod fecerat olli
Cultor Hylae solers Tychius, multa inclytus arte.
Hic septena boum compegit pinguia terga,
Textum ingens lamna super et contexit ahena.
Quo tum heros clypeo protectus pectora magnum
Magnus Priamiden contra stetit, atque ita fatur.
Nunc solus soli congressus noscere tandem
Incipies, proceres quanto sint robore Achivi,
Dempto etiam Aeacida; torvo qui corda leoni Note: 260
Par adversa virūm rumpebat pectora ferro.
Is nunc ad naves jacet altas, bellaque vitat
Atridae iratus: tecum certare parati
Heic sumus at multi numero. sed consere dextram.
Hector deinde jubam concusso vertice quassans:
O dīs orte Ajax Telamonie, ductor Achivūm,
Ne, mollem ut puerumve, rudemve ad bella puellam,
Me magnis terre verbis, vultuque minaci.
Novi et ego pugnasque virūm, caedesque cruentas,
Et clypeum motare levem dextra, atque sinistra, Note: 270
Impiger, ac longum belli durare laborem;
Et pugna novi Martem oblectare pedestri;
Novi et equis, rapidoque hostes invadere curru.
Nunc tamen haud arte aggrediar confisus, et astu,
Te talem, tantumque; palam sed figere acutum
Conabor jaculans adverso in pectore telum.
Haec fatus, magna longam vi conjicit hastam.
Quae solidam ad clypei molem septemplicis, oras
Et superinducti stridens pervenit ad aeris;
Fulgentem et lamnam, taurinaque terga sub aere Note: 280
Sena subit, septeno haesit tergo aenea cuspis.
Dehinc hastam jacit ingentem Telamone creatus,
[Page v-249]
Hectoreique orbem clypei ferit: hasta micantem
Per clypeum, atque moras loricae transit, et ima
Adversam rumpit tunicam juxta ilia: at Hector
Inflexo nigram vitavit corpore mortem.
Continuo evelluntque hastas, et cominus ambo
Congressi pugnam invadunt: in monte leones
Impasti ceu cum pugnant, aprive frementes
Inter se incursant membrorum robore freti. Note: 290
Priamides scutum in medium dextra impulit hastam,
Aera nec, inflexa retrorsum cuspide, rupit.
Ast Ajax contra vi concitus adsilit, orbem
Et clypei summum transverberat abjete longa,
Concussitque artus, {repulitque} immane frementem,
Cervici et strictim vulnus tulit: ater at alte
Emicuit, corpusque cruor perfudit, et arma.
Nec tamen excessit pugna conterritus heros;
Saucius at retulitque pedem, terraque molarem
Ingentem, scabrum, nigrum alte sustulit, inque Note: 300
Umbonem Ajacis medium dextra impulit. ictu
Fulmineo horrendum sonuerunt aerea texta.
Inde Ajax longe majori pondere saxum
Corripuitque, manuque rotans intorsit adactum
Viribus immensis; scutumque infregit, et infra
Dissolvitque genu, scutoque haerente, supinum
Stravit humi. stratum confestim at magnus Apollo
Erigit ipse manu attollens. Invadere pugnam
Cominus ergo aliam stricto mucrone parabant:
Ni, Jovis atque hominum celeres ad jussa ministri, Note: 310
Venissent subito praecones, alter Achaeus,
Tros alter, cordati ambo, rerumque periti
Idaeusque, et Talthybius, qui sceptra gerentes
Intulerunt sese in medios; consultaque condens
[Page v-277]
Multa animo sapiens Idaeus talibus infit:
Jam cohibete iras, saevae jam parcite pugnae.
Aeque ambos amat aetherei rex altus Olympi:
Ambo estis bello egregii, quod novimus omnes:
Noxque instat propior: sacrae par cedere nocti est.
Huic Ajax: Idaee , istud fac postulet Hector. Note: 320
Ille prior Grajūm primoribus obtulit audax,
Magna voce vocans, pugnam; secedat ab armis
Ille prior; sequar exemplum facilisque volensque.
Haec ait. ast Hector: Quando, inquit, di tibi molem
Corporis eximiam tribuere, ac robur, et ingens
Consilium, virtute omnes et vincis Achivos;
Pugna, hodie jussi procul hinc cedamus, omissa.
At congressi iterum certabimus usque, dabit fors
Dum mortem alterutri, speratae aut praemia laudis.
Sacra ruit jam nox: nocti parere necesse. Note: 330
Tu Grajosque hilara cunctos, carosque sodales
Praecipue, naves rediens hinc sospes ad altas:
Urbem at ego ingressus patriam moerore, metuque
Exsolvam longo Troasque, ac Troadas, ultro
Laeta ferent pro me coetu qui sacra frequenti.
Ampla, age, nunc inter nos demus dona vicissim;
Ut Troum, Danaūmque aliquis miratus: acerbis
Hi, dicat, pugnamque animis gessere, dirempta
Et pugna, posuere odium sibi mutua juncti.
Sic ait; argentoque ensem fulgente decorum Note: 340
Vaginamque, aptisque dedit retinacula loris.
Ajax purpureo contra dat murice balteum.
Post, ubi digressi, Grajūm Telamonius Ajax
Ad populum; Troum ad turbam Priameïus Hector;
Se tulit. hi reducem laeti clamore secundo
Excepere; virumque affusi ad moenia ducunt,
[Page v-308]
Ajacis magni e manibus jam, vique receptum
Sospitem ab indomita; quem fata extrema putarant
Prostratum durae non posse evadere mortis.
Nec minus Ajacem Graji comitantur euntem, Note: 350
Et magni ducunt celsa ad tentoria Atridae
Victorem, laetumque animi, vultuque fatentem
Gaudia. Quo postquam densi venere, deorum
Quinquennem regi taurum Pelopeïus heros
Mactat sacra ferens. tergus cui Martia pubes
Deripit; ingentemque secant in frusta. paratis
Quae rite in verubus figunt, torrentque, trahuntque,
Lancibus et sacris imponunt. inde frequentes
Ordine considunt, dapibusque epulantur opimis.
Ajaci Atrides tergum bovis obtulit ultro Note: 360
Ipse manu, eximioque virum dignatus honore est.
Postquam exempta fames, epulaeque, et vina quierunt,
Incipit haec Nestor sapienti corde, datisque
Dudum consiliis clarus, quae nempe fuisse
Optima successus Grajis ostenderat ipse:
Atride, atque alii proceres, non parvus Achivūm
Stratus morte jacet numerus; quorum, vada propter
Xanti, purpureo perfudit sanguine terram
Mars ferus: atrum animae tristes abiere sub Orcum.
Cras tu igitur, cum prima diem mortalibus almum Note: 370
Lux referet, bello cupidos certare coërce,
Grajugenas. plaustris congesta cadavera bubus
Interea, mulisque vehentes, litore in ipso
Uremus, curvis non longe a navibus; ossa
Ut servata domum possint, dulcesque referri
Ad gnatos, patrias cum divi solvere ad oras
Annuerint. multo cunctis commune sepulchrum
Praeterea extolli placet aggere, torrida propter
[Page v-335]
Busta, super campo: turres placet inde locari
Aërias juxta, ratibusque, virisque paratum Note: 380
Tutamen dubios ad casus; aptaque in ipsis
Limina portarum, possint qua erumpere currus,
Et fossam, egesta circum tellure, per orbem
Exterius magnam duci, currusque, virosque
Arceat ut quondam, veniant si Marte superbi
Trojugenae, clademque parent inferre carinis.
Haec senior. proceres cuncti una dicta probarunt.
Parte alia Teucri, coetu super arce coacto
Iliaca, summis regni de rebus habebant
Consilium ante fores Priami, trepidique tumultu Note: 390
Ingenti circum regalia tecta fremebant.
Quos inter sapiens Antenor talia fatur:
Troës, Dardanii, sociique, haec, dicere quae nunc
Est animus, faciles audite o mentibus aequis:
Actutum Atridis Helenam, et quaecunque Mycenis
Extulit huc veniens, reddi placet omnia. rupto
Foedere, bella, viri, gerimus, dira, impia. rerum
Utile nil fiet, dis contra obstantibus, unum
Hoc nisi fit, quod fas omne, ac jura omnia poscunt.
Haec coetu in medio Antenor; tacitusque resedit. Note: 400
Tum surgit contra Paris, atque ita turbidus infit:
Ista mihi, Antenor, quod nosti haud grata, profaris;
Cum tibi non desit melior sententia, mente
Quam premis in tacita. quod si, quae voce locutus,
Mente probas, sanam abstulerunt tibi numina mentem.
Nunc et ego, quae certa animo sententia sedit,
Expediam paucis. Uxorem (ambage remota
Edico) nunquam reddam: rerum omnia, ab Argis
Quae tulimus, reddamque volens, atque insuper addam
Largus opes alias de re patriaque, meaque. Note: 410
[Page v-364]
Haec postquam est fatus, consedit. Protinus alta
Dardanides Priamus divis par mente profatur,
Has placido senior fundens de pectore voces.
Troes, Dardanii, sociique, audite loquentem
Me taciti, dum, quae menti est sententia, promo.
Nunc coenam sibi quisque paret per castra, labantes
Et victu revocet vires: tum deinde sub armis
Excubet ante urbem, servans quae nocte tuenda.
Cras primo ad curvas Idaeus mane carinas
Hinc eat; Atridaeque, Paris quae sentit, utrique Note: 420
Nuntiet; ac sapiens idem sermone diserto
Hortetur, bello abstineant, pugnaeque tumultu
Horrisono, campis donec prostrata virorum
Corpora multa queant tollique, ignique cremari.
Inde iterum duri gliscent certamina Martis,
Dum fors ipsa acies commissas distrahat, et dum
Armorum, bellique ferat victoria finem.
Haec senior; dictis cuncti assensere, dapesque,
Ut jussi, curant passim per castra, coacti
In turmas. Mane Idaeus tentoria Grajūm Note: 430
Celsa petit; nactusque viros Agamemnonis altam
Ad puppim, stetit in mediis, ac talia fatur:
Atridae, Grajūm et proceres, audire loquentem
Ne pigeat, quae me Priamus, Trojanaque fari
Gens jubet; ipse Paris, caput exitiale malorum,
Quae vobis mandata suo vult nomine ferri.
Quidquid opum Trojam Grajis advexit ab oris,
(Atque utinam in mediis esset prius obrutus undis)
Reddet; multa addet de re patriaque, suaque
Praeterea. uxorem Menelao at reddere forti Note: 440
Velle negat. Troës frustra hortanturque, rogantque.
Illi etiam hoc dici mandarunt: strata virorum
[Page v-393]
Corpora num placeat tollique, ignique cremari
Inde iterum saevo decernere Marte licebit,
Dum fors ipsa acies commissas distrahat, et dum
Armorum, bellique ferat victoria finem.
Sic ait. illi autem taciti conversa tenebant
Ora inter sese. mens cura fluctuat intus
Ancipiti. Haec tandem est Diomedes voce locutus.
Nemo Helenam, quaecunque Paris vel munera spondet, Note: 450
Accipiat. nam quis tam stultus non videt urbi
Dardaniae extremam jam fato instare ruinam?
Talia Tydides: cuncti assensere loquenti,
Veram et concordi vocem clamore probarunt.
Tum sic Idaeum alloquitur Pelopeïus heros:
Idaee, heic quid opus verbis? tu scilicet ipse
Audis quid placeat Grajis; sententia discors
Nec mea communi pugnat. Sed corpora vita
Functa uri haud equidem invideo: decet igne cremari,
Nancisci et rapidas funesta cadavera flammas. Note: 460
Fide: Jovem testor, qui foedera fulmine sancit.
Sic ait; atque manu ad superos sceptrum extulit omnes.
Nec mora, Trojanas Idaeus fertur ad arces.
Qui simul ac venit, Troesque, ac Dardana pubes
Densi ubi concilio in magno de more sedebant,
Illius optantes reditum; responsaque Graji
Rettulit in medio stans regis; turba soluto
Se coetu accingit, pars tollere corpora plaustris,
Pars rapta nemus antiquum populare bipenni.
Nec minus et Danai, digressi puppibus altis, Note: 470
Festinant socios alii asportare jacentes,
Densam alii ferro certatim evertere silvam.
Jamque adeo, Oceani linquens vada lene fluentis,
Sol caelo intulerat sese, camposque profusis
[Page Homer-422]
Figebat late radiis, et florea rura.
At Grajūm inter se passim, Troumque catervae
Occursant, campis et mixtae impune vagantur.
Nec facile agnoscunt confusa in caede suorum
Ora prius, quam tabo atros, et pulvere multo
Membra super tectos, haustis de flumine lymphis, Note: 480
Abluerunt. Tum quisque suos flens aggerat altis
Impositos plaustris. luctu indulgere vetabat
Trojugenas Priamus: taciti dant corpora flammis
Mixta catervatim. quae cum vento incitus; ignis
Cuncta hausit, lento rediere ad moenia gressu.
Parte alia tristes usserunt corpora Graji,
Perfunctique opere, ad naves et castra redibant,
Postquam fera rubens accendit lumina vesper.
Nondum etiam Oceanum supra formosa rubebat
Surgens caeruleis Aurora e fluctibus: aurae Note: 490
Sublustri incipiunt cum primum albescere nocte.
Tum strato delecta manus consurgit Achivūm,
Atque pyram circa ingentem struxere sepulcrum
Ingens, effosso coacervatum aggere, cunctis
Quod commune foret; murum et duxere; locarunt
Aërias juxta et turres, ratibusque virisque
Tutamen dubios ad casus, aptaque in ipsis
Limina portarum, possent qua erumpere currus;
Et fossam egesta circum tellure per orbem,
Et densos duro fixerunt robore vallos. Note: 500
Haec animis opera urgebat certantibus instans
Confertim jusso pubes Argiva labori.
Dī, Jovis in magni domibus de more sedentes,
Adspectuque haerent defixi, et surgere tantas
Mirantur subito moles, quos inter ab imo
Qui terram quassat, Neptunus talia fatur:
[Page v-445]
Jupiter, et quis erit posthac mortalis in orbe
Toto usquam, exquirat qui mentem et fata deorum
Ante, manum admorit quam coepto cuilibet? en ut
Argivi murum ingentem struxere, carinas Note: 510
Qui tegat, immani fossa et cinxere, nec ulli
Sacra prius fecere tamen solemnia divūm.
Scilicet hic murus fama ut praestante feratur
Per gentes late varias, quascunque videt Sol;
Amplius at nusquam memorentur moenia Trojae
Alta, meo quondam, Phoebique exstructa labore.
Talia Neptunus; fratrem sed vana querentem
Jupiter increpuit: Tene istaec, magne tridenti
Horrendo terram quatiens Neptune, timere;
Quae multo inferior manibusque, animisque deorum Note: 520
Vix aliquis metuat? stabit tibi gloria late
Inconcussa omnes claro sub Sole per oras.
Quin age, cum patrias Danaūm gens ibit ad urbes
Pandens vela Noto, murum tu disjice, et altos
Merge, undis haustum, sub fluctus, litus arena
Totum sterne super, nusquam ut pars ulla supersit,
Disjecti restent nusquam ut vestigia muri.
Haec superi: occiduas Titan se mersit in undas,
Septaque murorum jam structa in litore stabant.
Tum Danai curantque dapes, mactantque juvencos, Note: 530
Quisque sua ingressus tentoria. litora complent
Advectae Lemno portantes vina carinae,
Miserat Euneus quas cretus Iasone, regi
Aemonio peperit quem Lemnias Hypsipylea.
Mille cados misit, munus memorabile, Atridis.
Quod superest, Grajūm proceres, vulgusque parabat,
Quisque sibi, ferro splendente, aut pellibus, aere
Aut fulvo, aut bobus, vel captis Marte virorum
[Page v-475]
Corporibus: multoque hilarant convivia Baccho,
Atque epulis feram in noctem vescuntur opimis. Note: 540
Nec minus et Troes, sociique epulantur in urbe
Queis diram tota rex cladem nocte parabat
Jupiter, usque tonans horrendum. pulsa micabant
Corda metu, pallorque viris infecerat ora.
Vina solo e cyathis fundebant; atque liquorem
Lenaeum est ausus nemo gustare prius, quam
Magnanimo invergens libasset rite Tonanti.
Inde ineunt thalamos, ac sternunt membra sopori.
HOMERI ILIADOS LIBER OCTAVUS.
Pulchra, mari crocea surgens in veste, per omnes
Fundebat sese terras Aurora: deorum
Summo concilium caelo regnator habebat.
Cuncta silent: solio ex alto sic Jupiter orsus.
Huc aures cuncti, mentesque advertite vestras,
Dīque, deaeque, loquar dum, quae fert corde voluntas.
Dicta probate omnes; neve hinc praecidere quisquam
Speret posse aliquid, seu mas, seu foemina. Si quis,
Auxilio veniens dura inter praelia, Troas
Juverit, aut Danaos, foede remeabit Olympum Note: 10
Saucius: arreptumve obscura in Tartara longe
Demittam ipse manu jaciens; immane barathrum
Alte ubi sub terram vasto descendit hiatu,
Orcum infra, quantum jacet infra sidera tellus:
Aere solum, aeterno ferri stant robore portae.
Quam cunctis melior sim dīs, tum denique discet.
Quin agite, atque meas jam nunc cognoscite vires.
Ingentem heic auro e solido religate catenam;
Deinde manus cuncti validas adhibete, trahentes
Ad terram: non ulla fuat vis tanta, laborque, Note: 20
Caelesti qui sede Jovem deducere possit:
Ast ego vos, terramque, et magni caerula ponti
Stagna traham, dextra attollens, et vertice Olympi
Suspendam: vacuo pendebunt aëre cuncta.
Tantum supra homines mea vis, et numina supra est.
Jupiter haec: taciti mussant dī, duraque secum
[Page v-28]
Patris dicta omnes tremefacto in corde volutant.
Fulgentes tum pulchra oculos Tritonia Pallas:
o pater, o divūm regnator summe, docere
Desine. quam praestes invicto robore scimus Note: 30
Caelicolae jamdudum omnes, ultroque fatemur.
Sed gentis miseret Danaūm: quae clara secundo
Marte olim, satis nunc contra urgetur iniquis.
At (quando sic, magne, jubes) absistere pugna
Certum est: consilio tantum prodesse fideli
Sit fas; irato ne te gens omnis ad unum
Occidat, extremamque trahat prolapsa ruinam.
Olli subridens placido rex pectore: Fide,
Fide meus, dixit, sanguis Tritonia; mitis
Nam tibi ero, haud miti quanquam haec sum mente locutus. Note: 40
Tantum effatus, equos duci jubet; atque volucri
Aeripedes jungit curru, flavaque comantes
Colla juba: ipse humeris auro thoraca rigentem
Induit, et, curru exceptus fulgente, flagello
Admonuit bijugos. rapido per inania cursu
Terram illi caelumque inter fugere volantes,
Idaeum ad montem donec, nemorosaque ventum est
Gargara; ubi liquidi fontes, ubi densa ferarum
Lustra horrent, lucusque deo sacer, araque luco
In medio jam thure pio, jam floribus halat. Note: 50
Heic pater omnipotens multo sudore madentes
Solvit equos, totumque atra caligine montem
Involvens, nimbo ipse caput circumdatus aureo,
Restitit, aërioque ingens in vertice sedit;
Dardaniam unde urbem, classem unde inspectat Achivam.
Jam trepidi, sua quisque intra tentoria, Graji
Instaurant victu vires, pugnaeque parant se.
Nec minus interea diversa in parte juventus
[Page v-55]
Dardana collucens Phrygiis fulgebat in armis;
Inferior numero: tamen et committere pugnam, Note: 60
Et certae fidens animi se opponere morti.
Urget enim res dura, omnes invadere dulci
Pro lare, pro gnatis, cara pro conjuge casus.
Panduntur portae; varioque in bella ruentum
Aura sonat fremitu: promunt se moenibus altis
Certatim turmaeque equitum, peditumque phalanges.
Jamque adeo oppositis Martem invasere maniplis;
Congressaeque amborum acies densantur et hastae,
Ensesque, clypeique una, et thoraces aheni
Concurrunt flictu ingenti: fragor aethera complet. Note: 70
Caedentum laetae voces miscentur in unum
Cum gemitu miserorum, extrema in morte dolentum:
Tela madent, largo tepefacta est sanguine tellus.
Sic geminae adversis, dubio in certamine Martis,
Ordinibus tendunt acies: hinc ferreus imber
Ingruit, atque illinc: sternuntur fortia leto
Corpora. longum anceps haesit victoria, ab ipsa
Aurora, medium donec Sol contigit axem.
Tum pater auratas, aequato examine, lances
Sustulit ipse manu magna; diversaque fata Note: 80
Hinc Grajūm, hinc Troum imposuit. Grajūm ocyus almam
Ad terram fluxere, leves abiere sub auras
Fata Phrygum. post haec frondosa clarus ab Ida
Horrendum intonuit; Danaūmque sub ipsa coruscum
Agmina contorsit fulmen. videre cadentis
Fulgorem attoniti, turbatique omine: mentes
Dejectae, versique atra formidine vultus.
Heic non Idomeneus, non Grajūm ductor Atrides,
Non gemini Martis comites, duo fulmina belli,
Ajaces mansere loco; sed tuta capessunt Note: 90
[Page v-79]
Castra fuga. Danaūm tutela, Gerenius omni
E numero Nestor saeva inter praelia solus
Restitit, ille quidem cupiens dare terga; tenetur
Sed tardo invitus curru. nam forte sagitta,
Dius Alexander valido quam misit ab arcu,
Haesit equo fronte in summa, qua proxima leto
Est via, subjectoque insedit fixa cerebro.
Tollit se arrectum, canthoque involvitur aereo,
Et socios consternat equos. abjungere curru
Quem cupiens, trepidus stricto dum lenta secabat Note: 100
Ferro lora senex, contra Mavortius Hector,
Acer equis auriga, adversa ex parte ruebat
Turbam inter, fremitumque virūm. Miserande, jaceres
Iliaco, Nestor, campo, Tydeïus heros
Ni foret auxilio. magna qui voce vocatum
Increpuit Laërtiaden: Sate sanguine divūm,
Consiliis, Laërtiade, bonus auctor, Ulysse,
Quo fugis, ignavosque inter das cernere inerme
Dorsum hosti, tergo dum foede insederit hasta?
Siste gradum, pariterque ambo servemus amicum Note: 110
Neliden; veniens quem jam premet, ocyus ambo
Ni sumus auxilio, saevumque repellimus, Hector.
Sic ait: aërias non exaudita per auras,
Dicta volant. rapido non secius ille ruebat
Quippe cavas cursu ad naves, ac tuta petebat.
Ergo heros currum densa inter milia solus
Impulit, et primam ante aciem stetit acer in armis
Pro sene; quem blandus verbis compellat amicis:
o pater, haec duro bellatrix Marte juventus
Te premit, invictum quondam; nunc pigra senectus Note: 120
Debilitat; fortis tibi non auriga, jugales
Non pedibus celeres nunc adsunt. en age, currus
[Page v-104]
Scande meos: rapidis nosces pernicius Euris
Ut campo volitent bijugi, quos victor ademi
Dardanio Aeneae. quin istos linquimus ergo
Curandos famulis, nosque his invadimus hostem?
Tu senior cape lora manu; jam sentiet Hector,
Inque mea vesana manu bacchetur an hasta.
Sic ait ille; senex dictis non abnuit. ergo
Nestoreos curant bijugos, regumque capessunt Note: 130
Jussa citi Sthenelus cum magnanimo Eurymedonte.
Tydidae currum Nestor conscendit, et ipse
Tydides. Nestor manibus tum cepit habenas,
Verberaque insonuit: cursu fugere volucri
Alipedes; dicto et citius torvum Hectora juxta
Advenere. petit missa quem protinus hasta
Ardentemque oculis, curruque adversa ruentem
Tydides. illum stridens haud contigit hasta,
Fixit at, in pectus juxta delata papillam,
Magnanimi prolem Thebaei Eniopea, Note: 140
Aurigam, famulumque. immani vulnere ab alto
Volvitur excussus curru; lapsusque fragore
Terret equos, retro subita formidine versos,
Et dulcem exspirat, resoluto robore, vitam.
Indoluit rapto auriga Priameïus heros,
Et cari fato ingemuit sub corde, sodalis.
Quem stratum liquit tamen atro in pulvere, quaerens
Acrem animis alium, posset cui credere currus.
Continuo est nactus praestantem robore, et omnes
Audacem ad casus, dubiique pericula Martis, Note: 150
Iphitiden Archeptolemum; quem scandere currum
Ocyus, atque datas moliri jussit habenas.
Heic magnam Teucri cladem, dirumque subissent
Exitium, pecudum ritu intra moenia pulsi.
[Page Homer-v-130]
Lumina ni advertens divūm pater, atque hominum rex,
Palantes caeli summa vidisset ab arce.
Qui dirum subito intonuit, magnaque coruscum
Intorsit fulmen dextra, terramque sub ipsis
Percussit Diomedis equis: tum, sulfure late
Accenso, horrendum se fundens flamma reluxit. Note: 160
At consternati curru cecidere sub alto
Cornipedes. fugere omni variata lepore
Nestoreis lora e manibus; conterritus ipse
Corde senex pavido, Diomedem affatur; et, hinc te
Proripe, ait, Tydide; et equos ad litora verte,
Dum licet. iratus laudem negat ille deorum
Nam pater, huic hodie dexter favet: cum volet, idem
Post decus et nobis magnum feret; ulla virorum
Nec potis est summo virtus pugnare Tonanti.
Haec Nestor: contra Tydides: vera profecto Note: 170
Ista, senex: mihi corde dolor sed tristis in imo
Ardet. Trojugenas inter nam verba frequentes
Cum faciet, sese jactans hoc improbus Hector
Dicet: Me viso, Diomedes tuta petivit
Castra metu fugiens tremefactus. terra dehiscat
Tunc mihi, et indecorem Stygias demittat ad umbras.
Talia Tydides: contra Neleïus heros.
Nam quid ais, magni proles fortissima Tydei?
Nec dicet, nec, te ignavum si dixerit Hector,
Dardanidis, Teucrisque fidem, Troumque pudicis Note: 180
Conjugibus faciet, quarum atro in pulvere fortes
Marte tuo domiti nuper jacuere mariti.
Sic ait; inque agmen fugientum protinus egit
Cornipedes. Teucri telis, magnoque sequuntur
Clamore. ante omnes crista caput hirtus equina
Magnis Tydiden sic vocibus increpat Hector:
[Page v-160]
Tydide, eximio Graji te semper honore
Ante alios coluere sedilique, et dape multa,
Pluribus et vini cyathis: nunc temnere contra
Incipient mollem, muliebri et more timentem. Note: 190
I, pavida, imbellisque, fugaxque puella. nec arcem
Pergameam scandes, me victo; Troadas altis
Nec duces captas in puppibus. ante peremptus
Nanque mea tristes dextra mittere sub umbras.
Talia Priamides jactabat. fluctuat intus
Ille anceps, pendetque animi, num rursus in hostem
Vertat equos, atque arma furens ferat obvia contra.
Ter cura haec mentem subiit, ter magnus ab Ida
Jupiter intonuit laetum pugnantibus omen
Trojugenis. altum quos clamans incitat Hector. Note: 200
o Troës, Lyciique, et pubes Dardana, nunc, nunc
Este viri, atque animos, validasque expromite vires.
Ipse mihi altitonans pugnae dat signa secundae
Jupiter, et laudem spondet; certumque minatur
Exitium contra Danais. qui moenia stulti
Struxerunt malefirma, labantia; sistere quibunt
Quae prostrata meum nec parvo tempore robur.
Ast humilem saltu fossam pernice, labore
Transilient nullo alipedes. Dehinc litora postquam
Attigero, curvas et puppes, tunc memor esto Note: 210
Ignem aliquis, rapidasque faces inferre. cremabo
Actutum naves, pubemque in navibus, atro
Deprensam fumo involvens, nigraque favilla.
Sic ait; hortaturque suos in bella jugales:
Xante, Podarge, Aethon, invicto et robore Lampe,
Nunc multam grati memoresque rependite curam,
Et fruges, et vina, manu quae apponere vobis
Ipsa sua large, magni genus Eetionis,
[Page v-188]
Andromache solita est prius, ipsi quam mihi, juncta
Cui thalamo est, quo se felicem conjuge dicit. Note: 220
Ite, agedum, celerate alacres, praedemur ut illum
Nelidae clypeum, quem late didita fama
Esse auro totum e solido fert intus et extra,
Detractumque humeris leto strati Diomedis
Dedaleum thoraca, opus admirabile, telis
Indomitum Aetnaeo quem duxit Mulciber igni.
Quae capere annuerit si Fors, hac nocte carinas,
Spero equidem, Graji conscendent, velaque retro
Versa dabunt ventis. vana spe turgidus Hector
Talia clamabat: cum Juno exarsit in iras; Note: 230
Atque caput quassans, solium, quo forte sedebat,
Auratum, sedesque alti concussit Olympi.
Tum sic Neptunum, furiato pectore, magna
Magnum diva deum alloquitur: Neptune, frementis
Late qui pelagi das jura tridentifer undis,
Necdum etiam Danaūm miseret, quos clade perire
Indigna immeritos cernis? nec munera menti
Nunc subeunt, quae multa tibi, multoque lepore
Structa ferunt toties Helicenque, Aegasque. vicissim
Tu molire aliquid, quo vincant denique Graji.
Argivis quotquot nam dīque, deaeque favemus,
Si studio Troas concordi urgere velimus,
Atque Jovem unanimes cohibere immane furentem,
Nae solus viridi residens tristetur in Ida.
Sic ait: irata Neptunus voce sororem
Increpuit: Quae verba istaec, vesana, locuta es?
Non me, non divūm quenquam pugnare Tonanti
Fas est: ille omnes unus nam viribus anteit.
Haec inter sese alterna dum voce loquuntur
Neptunus pater, et Juno, jam, quidquid ab altis Note: 250
[Page v-212]
Puppibus, et muro campi complexa coërcet
Fossa ingens, totum Danai magis et magis usque
Complebant, currusque simul, clypeataque pubes
Densa virūm sese miscensque urgensque. favore
Summi laetus enim Jovis Hector, Marte cruento
Haud minor, angustum cunctos concluserat arctans
In spatium. Ille adeo rapto ferus igne carinas
Ureret, Atrides, monitu Junonis amicae,
Ni celer hortari pavidos coepisset Achivos.
Ille inter puppesque, alta et tentoria, dextra Note: 260
Purpuream gestans chlamydem, volat ocyor aura;
Celsam Ithaci et scandit puppim, quae litore stabat
In medio, audiri longe ut vox posset utrinque,
Et qua parte Ajax, et qua tendebat Achilles;
Extremi, validis confisi viribus ambo,
Et virtute, suas qui subduxere carinas.
Huic instans clamore omnes ciet acer Achivos:
Pro pudor! o specie mirandi, o rebus inertes
Argivi! quo nunc illa ingens gloria, quo tot
Magnaque verba, minaeque acres abiere? ferebat Note: 270
Quisque etenim se laude olim super astra; juvencis
Cum Lemno in sacra caesis, epulaeque vigebant
Scilicet, ac multo fervebant pocula Baccho.
Quisque parem bello centenis, atque ducenis
Nam fore se Teucris jactabat. solus at omnes
Nunc terretque, fugatque Hector: mox inferet ignes
Exuretque cavas, nullo prohibente, carinas.
Magne deūm rector, quem tanta clade potentum
Afflixti regum? cui tanta est gloria, tantum
Et decus ereptum? nusquam tamen ulla tuarum Note: 280
Ara mihi, haec tristi cum fato ad bella venirem,
Praeterita est puppi, struerem quin pinguia large
[Page v-240]
Exta super, cupiens evertere moenia Trojae.
At nunc, o genitor, saltem concede roganti
Hanc veniam, extremae saltem nos eripe cladi,
Neu sinito Argivos Phrygio sub Marte domari.
Talia jactabat lacrimans. at Jupiter alto
Annuit oranti caelo, magnoque levavit
Moerorem augurio miserans; rebusque salutem,
Urgentisque fugam leti portendit Achivis. Note: 290
Quippe aquilam, qua nulla volat praestantior ales,
Demisit cervae celeris curvo ungue tenentem
Hinnuleum. hunc veniens aram dejecit ad ipsam,
Sacra ubi fatidico suerant solemnia Graji
Ferre Jovi, in dubiis oracla et poscere rebus.
Hi postquam augurium laeti agnovere secundum,
Atque Jove a magno missam sensere volucrem,
Exarsere alacres ad pugnam, atque agmine denso
Arma fremunt, telisque incessunt eminus hostem.
Nemo tamen Grajūm certatim in bella ruentum Note: 300
Jactavit sese celeresve agitasse jugales,
Fossarumve moras transisse, atque obvia Troum
Armis arma tulisse prius magno Diomede.
Ille dedit leto quassantem in vertice cristas
Princeps Phradmoniden Agelaum. huic, territus, amens
Dum fugit, ac retro laxatis fertur habenis,
Hastam humeros inter dorso defixit, et atro
Per medium exegit madefactam sanguine pectus.
Corruit exanimis, sonitum super arma dedere.
Post ambo excurrunt, pariterque feruntur Atridae: Note: 310
Dehinc gemini Ajaces, praestanti robore uterque.
Post hos Idomeneus, atque armiger Idomeneos
Meriones, Marti magnis par viribus ille,
Atque animis: dehinc Eurypylus Euemone cretus,
[Page v-265]
Postremus valido Teucer volat inclytus arcu,
Atque sub Ajacis clypeum subit. ante ferebat,
Ingentem clypei molem Telamonius Ajax:
Teucer at, e latebra prospectans, fixerat ictu
Postquam aliquem certo media inter milia, dulcem
Ille animam efflabat moriens, sub tegmen amicum Note: 320
Hic rediens, puer ut sub matris veste, latebat.
Quem primum Teucer Phrygia de gente volucri
Stravit humi telo? Orsilochum prius omnibus: inde
Ormenon. huic addit comitem magnumque Ophelesten,
Daetoraque, Chomiumque, et magnanimum Lycophonten,
Et Polyaemoniden Hamopaona, et Melanippum.
Horum densa heros dejecit corpora leto.
Quem saevo cernens arcu vastare phalanges,
Laetitia exsultans propior stetit, atque ita blandus
Affari verbis Atrides coepit amicis: Note: 330
Teucer, dulce caput, Telamonie, perge sagittis,
Perge tuis densos venari, ac figere Troas;
Lucem aliquam si forte queas affundere Grajis,
Et patri, qui te primis eduxit ab annis,
Atque nothum tamen usque suis curansque fovensque
In tectis aluit. fac per te clareat absens
Ille, senem et magna sustolle ad sidera laude.
Hoc tibi ego verax dico, praestabitur ipsa
Quod re olim: altitonans mihi Jupiter, atque Minerva
Annuerint vastare olim si moenia Trojae, Note: 340
Prima tibi post me tribuam praestantia dona;
Aut tripodem, aut currum insignem geminosque jugales,
Iliadum aut aliquam forma praestante puellam.
Talia fatus erat. contra cui Teucer: Atrida
Magnanime, ardentem quid frustra incendis? ut hostis
Pulsus nanque pedem retulit sub moenia, nunquam
[Page v-295]
Sponte mea cesso jaculans demittere morti
Corpora multa virūm. prompsi octo tela pharetra;
Belligeri totidem juvenes cecidere volucri
Confossi ferro, rabidum at contigere telo Note: 350
Huncce canem nequeo. dixit, rursumque sonante
Impulit ab nervo magno stridore sagittam
Hectora in adversum: frustra; nam flexa, per auras
Dum volat, eximio trans altum Gorgythioni
Pectus iit, Priamo quem candida Castianira
Edidit, Aesyma Trojam deducta, deabus
Assimilis. flexa moriens caput acclinavit
Supra humerum cervice, gravi sub casside pulchrum
Quale solet, foetuque olim, vernoque gravatum
Imbre, caput flexisse horto in fragrante papaver. Note: 360
Rursus mente furens avida petit Hectora; rursus
Missa alio sedenim (venientem avertit Apollo)
Flexit iter, dirum stridens, letalis arundo.
Ergo Archeptolemum, juxta delata papillam,
Hectoreum aurigam, figit, celsoque cruentum
Dejicit e curru. pavidi extimuere fragorem
Horrendum alipedes: vita olli, visque soluta est
Una omnis. rapto auriga ingemuit bonus Hector,
Et gravis incubuit menti dolor: attamen illinc
Abscessit stratum linquens non sponte sodalem. Note: 370
Tum fratrem, nam juxta aderat, conscendere currus
Cerbionem, et manibus moliri jussit habenas.
Frater jussa facit: curru furibundus ab aureo
Desiluit, saxumque heros immane revulsum
Tollit humo, vastoque ferens clamore ruebat
In Teucrum. rursus diram tum forte sagittam
Prompserat e pharetra Teucer, nervoque sonanti
Aptarat, dextraque trahens admoverat ipsi
[Page v-325]
Nervum humero. vulnus cui jam letale paranti
Mittere, partem humeri, summo qua pectore cervix Note: 380
Nectitur, et morti est via proxima, perculit asper,
Hectorea intortus dextra, lapis; atque sonantem
Dirupit nervum. stupuit manus: ille solutis
Concidit ad terram genibus; laeva excidit arcus.
Haud tamen oblitus fratrem est acerrimus Ajax;
Sed lapso accurrens superadstitit, armaque contra
Omnia seminecem clypeo septemplice texit.
Sublatum hunc humeris gemini subiere sodales,
Mecisteus Echii proles, ac dius Alastor;
Et gemitus rumpentem altos in castra reportant. Note: 390
Heic iterum Teucris mentem saevo ipse furore
Incendit, viresque auxit Saturnius. ergo
Ad fossam rursus Grajos egere, tumultu
Ingenti retro pulsos. It turbidus Hector,
Atque acie in prima furit efferus, ille Molosso
Horrenti similis, magnum qui per nemora alta
Urget aprum fretus pedibus, fortemve leonem,
Clunibus et dentes, coxisque infigit acutos,
Vertentem sese observans. nil segnius heros
Urgebatque acer Danaos, versoque paventis Note: 400
Tergo instans turbae postremos caedere nunquam
Cessabat. latos capti formidine campos
Transmittunt, alto donec se condere vallo
Contigit, ac Troas, diramque evadere cladem.
Huc postquam illati curvas tetigere carinas,
Inter se, trepidi rerum, exhortantur; et ambas
Attollunt cum voce manus; sibi quisque vocare
Cuncta nec auxilio cessabat numina divūm.
Hector equos circum diffuso at crine comantes
Torvus agit, lustratque aditus; nec Gorgone saeva Note: 410
[Page Homer-v-349]
Mitior est vultum atque oculos, nec Marte cruento.
Haec cernens, Grajūm duros miserata labores,
Sic celeri Juno compellat voce Minervam:
Nata Jovis magni, Tritonia, siccine lentae
Stamus adhuc, Danaum nec fata extrema trahentum
Nos miseret? quos Parca gravis jam conteret omnes
Unius edomitos manibus; quem nulla furentem
Vis cohibet, miseris qui tot jam funera solus
Intulit. Haec Juno; Pallas cum talia coepit:
Jampridem hic patria putris tellure jaceret Note: 420
Perditus Argivum telis; vesanus at usque
Ille meus dirum genitor furit, ac mihi semper
Obstat mente mala, coepti procedere quidquam
Nec sinit; oblitus, credo, quam saepe, labores
Rege sub Eurysteo duros cum pertulit, olli
Servarim gnatum. magnae qui pondere pressus
Aerumnae ad caelum plorabat, me pater axe
Misit ferre viro auxilium, curaeque levamen.
Ast haec si scissem praesaga mente futura;
Orci cum portas audax intrare, trifaucem Note: 430
Atque canem est superas educere jussus in oras,
Abstractum ex Erebo; Stygiam non ille paludem,
Torrentesque atro fugisset gurgite ripas.
Nunc me saevus enim pater odit; nunc mihi praefert
Ille Thetin, nymphae se indulgens, oscula fixit
Quae genibus, tetigitque manu quae supplice mentum,
Multa rogans gravis ut Danais ornaret Achillem.
Ast erit, ut rursus caram Tritonida blanda
Voce vocet, poscatque operam cum venerit usus.
Verum age, tu currus, rapidosque in bella jugales, Note: 440
Diva, para: ipsa, altum ingrediens penetrale parentis,
Armabor bello; ut noscam, Priameïus Hector
[Page v-377]
Quam leto cernet vultu nos ire phalanges
Per medias magnoque aciem turbare tumultu.
Certe aliquis Troum pingui mox corpore diras
Pascet aves, canibusque feris data praeda, carinas
Ad Danaum duro confossus ab aere, jacebit.
Haec Pallas. dictis paret Saturnia Juno;
Et currus festina parat, pulchrisque comantes
Ornat equos phaleris, multo fulgentibus auro. Note: 450
At Jovis aegisoni proles, Tritonia virgo,
Gressa patris celsa in magni penetralia, solvit,
Demisitque solo peplum, quod fecerat olim
Ipsa suis manibus, mira et variaverat arte.
Dehinc, pater indutus qua caeli nubila cogit,
Circumdans loricam humeris, fulgore micantem
Horrifico, armabat sese ad lacrimabile bellum.
Tum rutilos celeri currus pede scandit, et hastam
Corripit ingentem dextra, validamque, gravemque,
Heroum versas dira inter praelia turmas
Magnanimo qua diva domat prognata parente.
At Juno bijugis longo regina flagello
Instat equis. caeli, nullo impellente reclusae,
Sponte sua crepuere fores, queis Jupiter Horas
Praefecit, nube admota seu claudere apertum,
Amota sit opus clausum seu pandere Olympum.
Hac divae curru evectae se in bella ferebant.
Quas pater ut summo prospexit vertice ab Idae,
Infremuitque, auroque alas fulgente volucres
Pictam Irin misit, non mollia jussa ferentem. Note: 470
Iri, ait, i celeri nisu obvia, verte retrorsum
Atque deas, ultraque veta procedere; ne, si
Huc veniant, nobis jam foede praelia gliscant.
Nanque hoc praedico, dictum nec tarda sequetur
[Page v-401]
Res etiam. volucres currus frangam igne trisulco,
Evertamque ipsas, nec saevo fulmine tactis
Vulnera vel denis quibunt sanarier annis.
Discet, quam deceat patri pugnare, Minerva.
Junoni haud aeque irascor; solitum furit illa,
Sueta meis nunquam non sese opponere coeptis. Note: 480
Haec pater: illa levi vacuas pede trajicit auras,
Atque Idam fugiens alti petit ardua caeli.
Nactaque vix primo sinuosi limine Olympi
Egressas, tenuit; Jovis et mandata profatur.
Quo ruitis, divae, quae mentem insana cupido
Incitat? auxilio Argivis nunc ire deorum
Rex vetat; iratusque, dabit quae facta, minatur.
Actutum currus franget pater igne trisulco,
Vosque male evertet: nec saevo fulmine tactis
Vulnera vel denis quibunt sanarier annis. Note: 490
Disces, quam deceat patri pugnare, Minerva.
Junoni haud aeque iratus: solitum furit illa,
Sueta Jovis nunquam non sese opponere coeptis.
Exitium, vesana, tibi sed triste minatur,
Hastam audax patrem incipies si attollere contra.
Haec effata cito longe dea candida nisu
Cessit, et aërias fugit delapsa per auras.
Tum Juno alloquitur moestam Tritonida. nec me,
Nec te, diva, reor, mortalibus arma ferentem
Pro miseris, nunc velle Jovi concurrere bello. Note: 500
His vita, his letum contingat, quod sua cuique
Fors feret: ut libitum est dispenset fata deūm rex,
Utque decet, Troum et Danaūm res judicet aequus.
Haec ait; alipedes retro at dea vertit Olympi
Aërias rursum ad sedes pulchrae ocyus Horae
Excepere deas, et equos solvere comantes,
[Page v-433]
Atque hos ambrosia plenum ad praesepe revinctos
Constituunt: claris fulgenti marmore currus
Parietibus rite acclinant. in sedibus aureis,
Coelicolum coetu nullo discrimine mixtae, Note: 510
Consedere, alto fixae cor vulnere, divae.
Jupiter Idaeo currus de vertice Olympum
Impulit, atque domos divūm pervenit ad altas.
Cui rutilos frater Neptunus limine in ipso
Solvit equos, currumque aris admovit, et omnem
Rite operit, tenui circundans carbasa textu.
At pater aurata de more in sede locavit
Membra, tuens late gentes; quem subter Olympus
Contremuit. Juno hinc, hinc Pallas moesta, sedebant
Attonitae, non fari ausae, non hiscere quidquam. Note: 520
Queis genitor: Juno, Pallas, quae cura, quis angit
Vos tantus moeror? non certe exercuit inter
Bella virūm fessas longus labor, utraque Troas
Dum contra furit invisos, ac tristia genti
Arma infert. coepto me non absterreat unum
Quidquid inest caelo superum: (nam robore cunctos
Et manibus praesto validis) florentia vobis
Membra tremor prius invasit, quam torva cruentae
Se pugnae objiceret facies, certamine pugnae
Et quae multa cluent in duro immania facta. Note: 530
Et merito: nanque (hoc effabor, quod fuit ipsa
Re praestare animus) misso ictam fulmine utranque
Vester non superas retulisset currus in arces.
Haec genitor: Juno compresso Pallas et ore
Mussabant juxta, iratae, dirumque sub alto
Exitium Teucris meditantes corde. profari
Nil ausa est Pallas, quamvis dolor aestuet intra
Indomitus: Juno haud tenuit sub pectore vocem
[Page v-461]
Longius, impatiens irarum; ac talibus infit:
Nam quae istaec, rerum saevissime, verba locutus? Note: 540
Nos quoque te invictum scimusque, ultroque fatemur.
Sed Grajae miseret gentis tamen, inclyta bello
Quae perit adversis nullo pro crimine fatis.
Nunc, quoniam sic, magne, jubes, absistimus armis.
Consilio at saltem liceat monitisque juvare,
Illa tuas pereat prorsus ne perdita ob iras.
Tum pater, obscuro cogit qui nubila caelo:
Cras iterum Oceano cum primum fulserit Eos,
Diva, Jovem, si forte velis spectare, videbis
Magnanimum clade ingenti prosternere Grajos. Note: 550
Nec prius absistet, parcet nec caedibus Hector
Efferus, ad naves olim quam saevus Achillem
Suscitet eximium luctus, qua luce jacentis
Patrocli ad gelidum pugnabit Graja cadaver
Pressa malo pubes ingenti. hic vertitur ordo
Fatorum: hunc statui finem: nec jurgia, nec te
Iratam curo. non si, digressa beatis
Aedibus e divūm, terraeque extrema capessas,
Et maris; Iapetusque, et Saturnus jacet atro
Exsul ubi longe in barathro: nec luce fruuntur Note: 560
Laetifica Solis supera in regione vagantis,
Nec dulci ventorum anima. nam Tartarus ambit
Inclusos tenebris, alta et caligine mersos.
Illo etiam si forte, ira stimulante, ferare,
Nil movear, vesana, omnemque exsuta pudorem.
Jupiter haec: ausa est contra nihil hiscere Juno.
Interea Oceano Solis jubar incidit, atram
Pone trahens noctem. Solem videre cadentem
Trojugenae inviti; nigra caligine obortas
Grajugenae contra laeti sensere tenebras. Note: 570
[Page v-488]
Tum socios Hector deducit litore curvo,
Flumineam cogens ad ripam, caede vacabat
Campus ubi. celsis confestim curribus omnes
Desiliunt, seque affundunt; atque auribus adstant
Arrectis. ille in mediis, Jove fretus amico,
Incipit haec, dextra praelongum hastile cruenta
Bellator gestans; fulget quo ferrea cuspis
In summo, subter fulvo quam circulus auro
Alligat: undenas telum se tendit in ulnas.
Hoc nixus socios affatur talibus heros. Note: 580
Huc omnes Teucrique, et pubes Dardana, et omnes
Qui missi auxilio, vestras advertite mentes.
Spes erat igni altas injecto exurere puppes,
Et totam Argivūm leto demittere gentem,
Ac parta ingenti sub muros laude reverti:
Magna sed abrupit veniens nox orsa, virosque
Servavit, certa et perituras peste carinas.
Nunc, socii (quando sacrae decedere nocti
Par est) laeti epulas curate, ac solvite curru
Quisque suos vacuo bijuges; nec pabula quisquam Note: 590
Invideat fessis. celeri dehinc moenia cursu
Pars adeant; et oves, et pingues cura juvencos
Ducere sit, Bacchi et laticem, et Cerealia dona
Aedibus e patriis. nec desit copia secti
Roboris, ut tota, quam longa est, ardeat ignis
Nocte ingens campis, donec se ostendat ab ortu
Purpureo veniens Aurora; ad sidera magnus
Passim ut fulgor eat. ne caeca noctis in umbra
Salsa fugam arripiant furtim super aequora Graji;
Ne tutas certe nullo discrimine puppes Note: 600
Securi scandant: patriam sed moestus ad urbem
Sit curanda ferat qui vulnera, fixus adacta
Ille hasta navim ingrediens, volucrive sagitta.
Unde sibi metuant alii quoque; nullaque jam gens
Audeat armigeros in praelia poscere Teucros.
At vos, cura Jovis, praecones, ite per urbem,
Pubentesque aevo pueri, tum, cana senectus
Tempora queis spargit, patres, edicite ut altas
Continuo scandant turres, et moenibus indent.
At matres serventque domos, nec parca reponant Note: 610
Ligna focis vigiles, nocturna in lumina: ne quis
Forte dolis Grajum pateat locus; hostis ab armis
Ne vacuam insidias moliri possit in urbem.
Nunc opus haec fieri, quae dixi; cetera dicam
Aurora extulerit cum primum crastina lucem.
Cunctis spero equidem fretus dīs, et Jove summo,
Has procul hinc abigam pestes, gentemque nefandam,
Ducta malo Phrygias fato quae venit ad oras.
Nocte igitur cauti servemus nostraque, nosque:
Mane novo ut primi sub lumina Solis ahenis Note: 620
Septi armis iterum pugnemus litore in ipso
Argivas circa naves, Martemque novemus
Indomitum. Experiar mene inde a puppibus urbis
Ad muros vertet pulsum Tydeïus heros;
An magis haec sternetque, aerata cuspide pectus
Confossum, lacerisque virum dextra exsuet armis.
Ille suam noscet virtutem, interritus hastam
Contra hanc si maneat vel parvo tempore: verum
Non erit ut maneat; foedo sed vulnere stratum
Orta dies ipsumque una, sociosque videbit. Note: 630
Sic utinam immortali aevo fruar usque, senectae
Nec mea mutato vim robore sentiat aetas.
Tamque colar, colitur quam Phoebus, quamque Minerva,
Crastina lux Danais cladem ut latura supremam est.
[Page v-541]
Talia Priamides: Troës clamore secuti
Dicta probant, et equos largo sudore madentes,
Ut jussi, abjungunt, curantque; allata revinctis
Pabula dehinc ponunt, non longe a curribus altis.
Jamque greges ovium, jam pingues urbe juvencos
Adduxere citi. Bacchi pars dona ferebant, Note: 640
Pars Cereris. congesta ingens jam copia secti
Roboris. it vento sublatus ad aethera nidor.
Illi, exsultantes animis, partaque superbi
Laude, omnem tota per campum nocte sedebant
Discreti ordinibus. multus micat ignis, et ingens
Planities passim flammis distincta coruscat.
Ut lunam circa fulgent cum lucida pulchro
Astra choro, nusquam caelo dum nubila, nusquam
Aërios turbant ventorum flamina campos;
Apparent speculae, nemoroso et vertice montes, Note: 650
Frondiferi et saltus; late se fulgidus aether
Pandit in immensum, penitusque abstrusa remoto
Signa polo produnt longe sese omnia; gaudet
Visa tuens, haeretque immoto lumine pastor:
Sic, naves inter Danaūm Xantique fluenta,
Crebri fulgebant Troum pro moenibus ignes.
{Mile} ignes campo fulgebant, quenque sedebat
Quinquaginta manus juvenum, flos gentis, ad ignem.
Currus propter equi, mandentes hordea, avenam
Et tenuem, roseis venturam ex equore bigis Note: 660
Auroram, et belli certamina saeva manebant.
HOMERI ILIADOS LIBER NONUS
Sic laeti excubias pro moenibus urbis agebant
Trojugenae: at Danais pectus fuga concitat imum,
Terroris comes atra. ducum moerentia saevus
Usque dolor penitus fodit alto vulnere corda.
Horrendi ceu vasta cient cum caerula venti,
Trux Boreas, Zephyrusque, ambo de finibus orti
Threïciis; subito propulsu attollitur alte
Unda tumens immane, fretumque exaestuat imis
Sedibus, et multa litus perfunditur alga:
Sic Danaūm vario, fervebant corda tumultu, Note: 10
In partes distracta; omnes, turbataque luctu.
It vultu moerens demisso ingentibus aeger:
Atrides curis, et obit tentoria, et uni
cuique, jubet, regum praecones dicere seorsus,
In coetum veniant; clamori at parcere: primas
Ipse sibi et sumit partes operae, atque laboris.
Consedere omnes moesti: consurgit Atrides
Ora madens lacrimis. Celsa ut de rupe cadit fons
Dulcis aquae, ac pleno trepidat per confraga rivo:
Sic fletu rigat ille genas. tum, pectore ab alto Note: 20
Ingentem ducens gemitum, sic farier orsus:|
o socii unanimes, Grajūm regesque ducesque,
Jupiter, heu, me fraude mala Saturnius ipse
Insontem implicuit; laetos qui ad tecta Laremque
Promisit reditus, magno post eruta bello
Pergama: nunc idem captum spe lusit inani,
[Page v-21]
Frustra operis fessum et longi jubet irrita ferre
Orsa domum, et vacuum, tot post amissa virorum
Milia, et indecorem nulla cum laude reverti.
Hunc magnus finem rebus dat Jupiter; urbes Note: 30
Dejecit multas qui celso a culmine, multas
Dejiciet, vertetque (potest nanque omnia) fundo.
Ergo agite, atque meis cuncti parete volentes
Consiliis: longe hinc patrias fugiamus ad oras.
Jam spes nulla, capi nostris posse Ilion armis.
Dixerat Atrides: olli obstupuere silentes,
Attoniti et moesto curam sub corde premebant.
Armipotens tandem haec fatur Tydeïus heros:
Nunc primum incipiam verbis contendere tecum
Heic procerum in coetu, qua fas, Atrida; loquenti
Stulta nec ignavus cedam, verum obvius ibo.
Tu, quaecunque loquar, rex, irae parce. peperci
Ipse prior; lenta et sum passus mente vocari
Degener in Danais, nec fortia natus ad arma.
Haec etenim jactata omnes, juvenesque, senesque,
In me foeda palam norunt convicia Graji.
De geminis tibi quippe dedit Saturnius unum.
Imperio praestare dedit, sceptrisque potiri:
Virtutem, imperiis quae firmior omnibus una est,
Et sceptris praestat longe omnibus una, negavit. Note: 50
Tamne igitur timidos, tam molli pectore credis,
Tamque sui oblitos decoris, quam dicis, Achivos?
Ire domum tibi si properat mens percita, solus
I, licet: ampla patet reditu via. stant tibi naves
Ad mare tot, patriis quae te huc vexere Mycenis.
Coeptum opus urgebunt alii, fortesque manebunt.
Tandem Troja cadat Grajo dum Marte: capessant
Vel, si tantus amor patriae telluris, et ipsi,
[Page v-47]
Qua vult quisque, fugam curvis in navibus; unus
Ipse tamen, mecum et Sthenelus, bellabimus, alta Note: 60
Dum nostris excisa armis cadat Ilios; ambo
Dīs quando auspicibus Phrygias advenimus oras.
Sic ait: at Graji magno clamore probarunt,
Consiliumque ducis mirati, et fortia verba.
In mediis surgens Nestor dehinc talia coepit.
Tydide Armipotens, idem virtute, sagaci
Mente idem longe cunctis aequalibus anteis;
Nec tua verba, reor, quisquam contemnet Achivūm,
Nec erit ut dictis dicat contraria quisquam.
Consilii sed non potuisti attingere finem. Note: 70
Nec mirum: juvenis nanque es; mihi filius esse
Multorum et minimus posses. non vana locutum
Argivis tamen esse ajo te regibus, at, quae,
Apta loco, ratioque, et rerum posceret usus.
Nunc age, qui multo senior te glorior esse,
Eloquar, et pulchro pandam cuncta ordine; cunctis
Quae placeant Grajis, et quae probet ipse Agamemnon.
Gente, domo, patriaque exlex caret ille, tumultus
Cui sunt, ac turbae cordi, et civilia bella.
Mox tamen haec. furvae nunc praestat cedere nocti, Note: 80
Et, quod opus, curare dapes, omnique virorum
Deligere ex numero vigiles, qui milite murum,
Egressi ad fossas, et propugnacula, servent.
Tu princeps Atrida (tibi nam summa potestas)
Incipe, et ex omni longaevos gente vocato,
Atque epulis adhibe proceres. tentoria vino
Plena tibi, nulla Grajis non luce carinis
Quod ponto advehitur Thracum de finibus. ingens,
Accipere ut multos possis, tibi copia rerum
Praesto est, multorum regi. consederit omnis Note: 90
[Page v-73]
.
Cum procerum numerus, qui dixerit optima factu,
Consilium ne sperne. et opus sapiente, bonoque est
Consilio Danais. non longe a navibus ardet
Ignis enim, vigilatque hostis. discrimine quisnam
Gaudeat in tanto? nox haec, rex, una salutem
Vel feret, exitio ingenti vel perdet Achivos.
Haec senior: Grajūm nemo non dicta probavit,
Aut renuit praecepta alacri facere omnia mente.
Continuo vigiles cincti fulgentibus armis,
Nestoris egregii proles fortis Thrasimedes, Note: 100
Tum duo Martigenae Ascalaphusque et Ialmenus acer,
Merionesque, Aphareusque, et Deïpyrus, Lycomedes
Et dius magni Creontis clara propago,
Procedunt, septem numero; centena secuta est
Quenque manus juvenum, sublatisque horrida telis
Egreditur, fossasque inter murumque resedit.
Heic structos coenam sibi quisque parabat ad ignes.
Atrides proceres vocat in tentoria. densi
Considunt, celebrantque dapes, tacitique fruuntur
Appositis, jactantque manus ad fercula, edendi Note: 110
Donec victus amor tandem est, viresque refectae.
Primus ibi ante omnes Nestor tunc farier infit,
Consilium ob sapiens dudum laudatus Achivis.
Hic procerum in medio sic dulci est ore locutus.
Atride venerande, virum rex magne, Agamemnon,
A te principium, sermo in te desinet omnis,
Cui populos fraenare dedit regnator Olympi,
Consulere et cunctis, legesque et ponere jura.
Ergo decet studioque omni te dicere facto
Quid fit opus, studioque pari, si forte voluntas Note: 120
Est alii monstrare aliquid, quod profore credat,
Nulli non aures, mentemque ad vertere. postquam
[Page v-102]
Audieris, statues unus, diceris et auctor.
Nunc igitur, sedeat quae nam sententia menti,
Dicam equidem. melior qua dici haud ulla profecto
Est potis. una placet quae nunc, atque una placebat
Tempore jam ex illo, raptam Briseïda quo, rex
Inclyte, ab irato furiis incensus Achille
Abduxti foede, me non laudante, rogante
Me frustra, immani coepto ut desistere velles. Note: 130
At te saeva animis elatum ingentibus egit
Ira virum contra, nemo quo fortior unus,
Quem superi eximio divi dignantur honore.
Huic sua contempto rapuisti munera, habesque
Nunc etiam. sedenim jam tempus quaerere si qua
Forte queat mitis reddi, ponatque tumorem
Muneribus victus blandis, blandaque loquela.
Talia Nelides; contra cui talibus infit
Atrides: Commissa mihi quaecunque recenses,
Vera, senex, fateor. demens mihi, et improbus ipse Note: 140
Hanc merui noxam. multis par milibus unus
Vir pretio est, pater eximio quem curat amore
Ille deūm huic magnum ceu nunc decus attulit ultro,
Et domitos clade ingenti protrivit Achivos.
Sed mea quandoquidem culpa est, exsolvere noxam
Est animus, largisque virum placare furentem
Actutum donis. numerans quae singula coram
Omnibus heic olli spondebo, atque ordine dicam.
Septem igni intactos tripodas, fulvique talenta
Auri bina dabo, fulgentes aere lebetas Note: 150
Bisdenos; addam bissex compacta nitentum
Corpora cornipedum, rapido in certamine cursus
Praestantum cunctis, et praemia prima ferentum.
Nec foret ille et opum variarum, et divitis auri
[Page v-126]
Indigus, egregias cui tot fors aequa dedisset
Res, quot pulchra mihi multo e certamine dona
Attulerunt primi cursu pernice jugales.
Septem praeterea forma praestante puellas
Lanificae adjungam doctos opus omne Minervae,
Lesbidas; ipse mihi, cum Lesbo est ille potitus, Note: 160
Quas legi e cunctis famulas. Briseïda raptam,
Insuper adjiciam, dīs hoc jurare paratus;
Testibus: intactam reddi, probroque remotam
Longe omni, atque meum, nunquam tetigisse cubile.
Confestim haec aderunt simul omnia, moenia Trojae
At faciles dederint si tandem evertere divi,
Aere cavam aggesto princeps, auroque carinam
Compleat ingrediens, captam cum venerit hora
Partiri Danais gazam; et sibi Troadas inter
Ipse legat primus vicenas, plurima rarae Note: 170
Post Helenam caelo attollat quas gloria formae.
Si vero patrium remeabo victor ad Argos,
Felices, gleba et foecundos ubere campos;
Ille mihi gener esto; ipsi nec cedat honore.
Unicus in magna qui re nutritur, Oresti.
Tres adeo gnatas mihi nunc domus educat alta
Chrysotheminque, et Laodicen, atque Iphianassan.
Harum unam, gratamque animo, nullisque repensam
Muneribus, ducatque domum, dotemque puellae
Accipiat tantam, quanta ulli haud obtigit unquam. Note: 180
Septem olli addicam florentes civibus urbes,
Cardamylen, Enopenque, herbosam in saltubus Hiram,
Et Pheras, clarum nomen, pratisque virentem
Antheam, pulchramque Aepeam, et Pedason uvis
Felicem. maris hae non longe a portubus omnes,
Litoreaque Pylo distant, lateque coluntur
[Page v-153]
Civibus, atque boum, atque ovium quos copia ditat
Ingens; multa viro pendent qui dona quotannis,
Utque deo, eximios certabunt reddere honores.
Haec ego polliceor, praestabo haec omnia, saevae Note: 190
Tandem exoratus finem si fecerit irae.
Jam prece se tandem flecti sinat. unus ab ullis
Orcus enim precibus flecti nequit: efferus ergo
Dicitur, invisum numen mortalibus omnes.
Ante deos. cedat majori, qui minor aevo,
Qui minor imperio est. Atrides, talia fatus
Conticuit. coepit contra cum talia Nestor:
Inclyte Grajugenum dux et regnator, Achilli
Quae das dona, queat nemo non magna putare.
Nunc procerum e numero quaerendi, ac rite legendi, Note: 200
Ocyus irati qui se ad tentoria regis
Alta ferant, placentque virum, et mandata loquantur.
Aut, age, ni renuis, placeat quos ire, profabor
Ipse: meis nemo at dictis parere recuset.
Cura Jovis Phoenix praeeat, geminique sequantur
Hunc reges magnusque Ajax, et dius Ulysses.
Hos duo praecones pariter comitentur euntes,
Eurybates, Hodiusque. citi nunc ferte liquentes
Confestim huc manibus lymphas, linguisque favete.
Tempus enim libare Jovi, si forte precantes Note: 210
Audiat, et Grajae incipiat miserescere gentis.
Haec ait ille; senis placuit sententia cunctis.
Dant manibus lymphas praecones: rite ministri
Crateras jussi statuunt, et vina coronant,
Exorsique almum cyathis tribuere liquorem.
Inde, ubi pars libata deo, pars hausta, voluntas
Dum tulit, Argivi mensam et tentoria regis
Delecti heroës linquunt. quos Nestor euntes,
[Page v-179]
Blandus quenque tuens, affatur, multaque mandat
Dulichio ante alios regi: curam exerat omnem Note: 220
Impiger, eximium Grajis et placet Achillem.
Ibant fluctisoni propter spumantia ponti
Litora digressi a sociis, multisque vocabant
Neptunum votis, magnum qui fluctibus orbem
Caeruleis ambit, praesens pacaret amico
Numine ut Aeaciden, tristes et flecteret iras.
Jamque adeo ad puppes ventum, ac tentoria celsa
Myrmidonum. heic lentus citharam pulsabat Achilles
Daedaleam, arguta resonantem voce, superne
Atque jugum argento claram fulgente; repertam, Note: 230
Eetioneae cum moenia diruit urbis,
Ditibus in spoliis, olim quam ceperat heros.
Hac, aegrum oblectans animum, pugnataque bella,
Et veterum decora alta virūm, laudesque canebat
Solus in adversa Patroclus sede sedebat,
Exspectans cantu dum finem poneret heros.
Tum Phoenix, Ajaxque una, progressus et ante
Hos Laërtiades, venere, ac limine ab alto
Intuleruntque pedem taciti, coramque canenti
Adstiterunt. quos admirans, ut vidit, ab alta Note: 240
Sede, manu citharam gestans, et eburnea plectra,
Exsiluit, simul ipse, simul Patroclus; amico
Obvius et vultu dextram dans talia fatur:
Salvete, o cari ante omnes. fors urget Achivos
Dura, viros quando tales, tam dulcia mittunt
Huc capita, irascens aliis, quae semper amavi.
Haec fatus, duxitque altum in penetrale, torisque
Purpureos supra pulchris locat ipse tapetas.
Tum, prope qui adstabat, Patroclo talia mandat:
Majoremque volo statui cratera, merique Note: 250
[Page Homer-v-203]
Plus misceri hodie, nec non ingentia poni
Pocula, cuique suum; exceptis cum gaudet amicis
Laeta domus. dixit Pelides; jussa capessit
Grata Menetiades, et vina liquentia promit:
Ipse manu at vastum flammis admovit ahenum,
Huic armos ovis imponit, pinguisque capellae,
Atque saginati tergum suis, unde fluebat
Multus adeps; bonus Automedon quae rite secanda
Sustulit, Aeacides ferro at fulgente secabat.
Nec mora, secta veru fixit. succenderat amplum Note: 260
Ligna focum supra Patroclus. quae citus ignis
Hausit ubi correpta, ingens et flamma resedit,
Sub verubus sternit prunas. mox omnia, parco
Tosta igni, tollit, fulcrisque amota superbis
Rite manu inspergit sacro sale; deinde patentem
Exempta in discum fudit. tum denique mensae
Intulit in pulchris Cerealia dona canistris
Patroclus; positasque dapes divisit Achilles.
Munia qui postquam est sua functus, sedit et ipse
Parietem ad oppositum divino adversus Ulyssi, Note: 270
Et fidum de more deis persolvere jussit
Sacra Menetiaden. jussos adolevit honores
Ille citus, jecitque sacros libamina in ignes.
Inde manus epulis taciti admovere paratis.
At postquam potusque, esusque expleta cupido est,
Phoenici vultu atque oculis quiddam innuit Ajax.
Nec mora (sensit enim) pateramque implevit, Achillem
Atque tuens, leni sic voce est orsus Ulysses:
Magnanime Aeacide, salve. convivia praebes
Larga; modo Atrides intra tentoria et ipse. Note: 280
Praebuit haud parce: sed quis convivia quaerat,
Saucia dum curis aegrescunt pectora, cladem
[Page v-227]
Horrendam, et diras extremo in litore caedes
Cernentum? dum corda timor quatit anxia; dum res
Pendet in ambiguo, pestemne arcere carinis
Indignam dabitur, cunctos anne hostis, adempta
Spe reditus, igni perdet; fortissime rerum,
Ni tua se reddat Grajis, tandem excita, virtus.
Nanque rates juxta, et murum sua castra superbi,
Cum sociis longe varia e regione vocatis, Note: 290
Dardanidae posuere. igni late horrida crebro
Castra micant: pubes furit effera, jamque teneri
Posse negat, medias quin vi sese irruat ardens
In puppes. favet ipse viris, dextrumque secundus
Fulgurat Idaeo de vertice Jupiter, audax.
Viribus, atque suo fretus Jove perfurit Hector
Horrendum; non ille hominum, non ille deorum
Vel metuens quenquam, vel curans; corda furenti
Sed vesana tumens rabie ferus, usque morantem
Increpat Auroram; primo et cum lumine solis Note: 300
Velle aplustra altis ratibus praecidere, et ipsas
Urere, ait, trepidosque atra in caligine fumi
Turbare, ac leto crudeli perdere Achivos.
Has metuo nequod Grajis male numen amicum
Detque viro complere minas; Argisque remotos
Dulcibus Iliaca fatum heic nos perdat in acta.
Verum, age, surge alacer, si quo unquam tempore mens est
Grajugenas diro Troum eripuisse furori.
Ipsi magnus erit moeror tibi, caede peracta,
Cum jam nulla mali fuerit medicina. futuram Note: 310
Anteveni sapiens cladem, Danaisque supremam,
Arceri dum fata sinunt, pestem impiger arce.
Ergo animo exciderunt senior pulcherrima Peleus
Quae mandata dabat, flens cum te, dulcis amice,
[Page v-252]
Mitteret Atridae auxilio, Phthiaeque paternas
Linquentem sedes blanda sic voce moneret:
Gnate, dabunt validas tibi vires, aptaque bello
Robora, si libeat, Pallasque, et regia Juno.
Tu magnos cohibere animos, torvumque memento
Ingenium, melior multo est clementia, parce Note: 320
Litibus ah saevis, devita et noxia lenis
Jurgia: sic, nulli non carum, semper honore
Eximio tollent Danaūm juvenesque senesque.
Haec senior mandata dabat: verum omnia mente
Immemori fluxere. fero sed parce furori
Vel nunc, parce irae, atque animi compesce dolorem
Indomitum. noxam Atrides meruisse fatetur,
Et te digna tibi placato munera spondet
Largus opum. quae cuncta, piget ni discere, coram
Ut modo pollicitus Grajorum est regibus ipse, Note: 330
Sic tibi ego numerans itidem longo ordine dicam.
Septem igni intactos tripodas, fulvique talenta
Auri dena dabit, fulgentes aere lebetas
Bisdenos. addet bissex compacta nitentum
Corpora cornipedum rapido in certamine cursus
Praestantum cunctis, et praemia prima ferentum.
Nec foret ille et opum variarum et divitis auri
Indigus, egregias cui tot fors aequa dedisset
Res, quot pulchra olli multo e certamine dona
Attulerunt primi cursu pernice jugales. Note: 340
Septem praeterea forma praestante puellas
Lanificae adjunget doctas opus omne Minervae,
Lesbidas; ille sibi, cum Lesbo es tute potitus,
Quas legit numero ex omni. Briseïda pulchram
Insuper adjiciet, divis jurare paratus
Testibus: intactam reddi, probroque remotam
[Page v-275]
Longe omni, atque suum nunquam tetigisse cubile.
Confestim haec aderunt simul omnia. moenia Trojae
At faciles dederint si tandem evertere divi,
Aere cavam dabit ante alios, auroque carinam Note: 350
Complere, ut Danais congestam venerit hora
Partiri gazam; nec non tibi Troadas inter
Deligere ante alios vicenas, plurima rarae
Post Helenam caelo attollat quas gloria formae.
Si vero patrium remeabit victor ad Argos,
Felices, gleba et fecundos ubere campos,
Te generum adsciscet, nec concessurus honore es,
Unicus in magna qui re nutritur, Oresti.
Tres adeo gnatas olli domus educat alta,
Chrysotheminque, et Laodicen, atque Iphianassan. Note: 360
Harum unam, gratamque animo, nullisque repensam
Muneribus, ducesque domum, dotemque puellae
Accipies tantam, quanta ulli haud contigit unquam.
Septem nanque dabit florentes civibus urbes,
Cardamylen, Enopenque, herbosam in saltubus Hiram,
Et Pheras, clarum nomen, pratisque virentem
Antheam, pulchramque Aepeam, et Pedason uvis
Felicem. maris hae non longe a portubus omnes,
Litoreaque Pylo distant, lateque coluntur
Civibus, atque boum, atque ovium quos copia ditat Note: 370
Ingens; multa tibi pendent qui dona quotannis,
Utque deo, eximios certabunt reddere honores.
Ille tibi haec spondet, praestabitque omnia, saevae
Tandem exoratus finem si feceris irae.
Quod si animo Atridenque ipsum, et sua munera spernis,
At Danaum saltem cladis miserere, gementum
Marte sub adverso. qui te sibi scilicet unum
Auxilioque vocant; sanctum et ceu numen honore
[Page v-302]
Servati afficient, tollentque ad sidera laude,
Hectora si leto sternas, cum turbidus ira, Note: 380
Insanaque tumens rabie, te cominus ipsum
Invadet. sibi nanque parem negat improbus ullum
Esse virūm numero ex omni, quoscunque carinae
Advexere cavae Trojani ad litoris oras.
Haec Ithacus; contra quem talibus orsus Achilles.
O Laërtiade solerti pectore Ulysse,
Haec me opus est, omni sine fuco, vera profari,
Consiliumque, animique imos expromere sensus;
Ne vanis frustra precibus, quaestuque molesto
Me sine fine aliusque aliusque obtundere pergat. Note: 390
Odi ego, Plutonis velut ostia nigra, sub alto
Pectore qui celant aliud, falsaque loquuntur
Voce aliud. quae certa ergo sententia dicam.
Me non Atrides Agamemnon flexerit, ullus
Nec Danaūm: assidue pugnantem gratia quando
Nulla sequi, longique operis compendia fuerant.
Aequa etenim pars est cessanti, et dura gerenti
Bella; cadunt aeque, strati sine honore, bonique,
Ignavique, labor quos longus conterit, et qui
Immunesque operum degunt, curaque soluti. Note: 400
Nam quid ego majusve habeo, meliusve, laborum
Anxius ingenti postquam sub mole periclis
Objeci caput hoc duro in certamine pugnae?
Illa velut, pullis quae fert implumibus escam
Praedae quidquid, avis, nacta est; se negligit unam
Interea, macieque horret jejuna: peregi
Sic et ego multas somni sine munere noctes,
Atque dies toties duro sub Marte cruentos,
Istorum pro conjugibus dum praelia obire
Usque juvat, tristique ipsum me opponere leto.
[Page v-327]
Bissenas vastavi urbes nam classe, pedesque
Undenas, Trojae per pingues fertilis oras.
Ex his capta manu est multa, et pretiosa supellex
Omnibus. Atridae quam totam ferre solebam
Demens: ille manens ad naves, pauca maligne
Atque mihi, atque meis partitus, plura premebat
Ipse sibi retinens; partem primoribus, atque
Regibus Argivūm donabat. queis, sua cuique,
Munera certa manent: soli mihi munus ademit
Omnibus e Danais, toto et quam pectore amabam, Note: 420
Conjuge nunc potitur. quam juxta dormiat omni
Semotus cura. Grajos quae caussa cruento
Commisit bello Teucris? in bella coëgit
Cur pubem Atrides? Phrygias cur duxit ad oras?
Non pulchrae his Helenae raptus ulciscitur armis?
Anne hominum solis sua cordi est uxor Atridis?
Nempe suam, quicunque sapit vir, curat amatque;
Hanc ut ego, captiva licet serviret, amabam.
Nunc, mea quandoquidem rapuit mihi munera, meque
Lusit fraude mala, ne gnarum, et cuncta videntem Note: 430
Tentet adhuc, nec, quo vult, posse inducere speret.
Sed tecum, Laërtiade, cum regibus et tot
Consilium Argivis capiat, quo denique pacto
Instantem valeat flammam depellere classi.
Me quid opus? rerum sine me jam plurima felix
Confecit. murum struxit, fossamque cavavit
Circum amplam, ingentem, vallosque infodit acutos.
Nec miser his tamen ille potest arcere cruentum
Hectora. contra olim, cum Grajos inter et ipse
Pugnabam, audebat nunquam secedere muris Note: 440
Improbus a patriis Hector, Martemque ciere
Longius, ad fagum vix Scaeae ab limine portae
[Page v-354]
Progrediens. illic me contra restitit audax
Ille semel: propius venientem, et dira frementem
Sed fugit, vitans tremefacto pectore mortem.
Nunc, quoniam certum est jam nolle incessere bello
Hectora, cras, cum rite Jovi, cunctisque litaro
Caelicolis, curvo deducam litore puppes,
Omni gaza onerans. classem, spectare voluntas
Si fuerit, surgente meam cum sole videbis Note: 450
Aequora piscosi ferri super Hellesponti,
Remigio et lectam transtris considere pubem.
Quod mihi si facilem det cursum, et vota secundet
Neptunus, Phthiae pingui me sistet in ora
Tertia lux. illic ingens mihi copia rerum est.
Multa itidem hinc avecta aderunt, aurique talenta,
Aeraque fulva, micans et ferrum, agilesque puellae
Doctae operum. forte obtigerunt haec omnia: munus
At, forti exemptum dederat quod ferre merenti,
Abstulit, atque sibi contra fas vindicat omne Note: 460
Atrides. cui tu nostra haec mandata referto
Cuncta palam, cuncti ut scelus indignentur Achivi,
Si quos sperat adhuc fraudare, et ludere posse
Improbus ille alios. nam me, sit quamlibet audax,
Audebit non ille oculos attollere coram.
Nec sibi consilii speret commercia mecum
Ulla, nec ulla operum. satis est quod prodidit, et quod
Fraude mala immeritum laesit. ne laedere posthac
Posse putet, captum blandis nec fallere verbis;
Sed male tabescat, pereatque ut dignus, ademit Note: 470
Jupiter ipse suo sanam cui numine mentem.
Dona invisa mihi sua sunt, invisus et ipse.
Non mihi si denis, vel bis tot partibus auctum
Quidquid habet donet, majoraque pluraque large
[Page v-380]
Congerat; Orchomenum non si quaecunque vehuntur,
Aegyptive urbem Thebas, ubi plurima gaza
In domibus congesta jacet, centumque superbae
Urbem ornant portae, tum porta ex quaque ducenos
Ire ferunt ad bella viros in curribus altis;
Non, donis cumulet si dona, et pulveris, et quae Note: 480
Omnis litoreae numerus non aequet arenae,
Flexerit idcirco me Atrides ante, nefandi
Quam sceleris poenas, noxamque expenderit omnem.
Nec placet ulla Agamemnonio de sanguine conjux.
Non, Veneri forma si certet, sique labore
Ipsam operum solers aequet, vincatque Minervam.
Ergo alium, quem vult, generum sibi deligat inter
Grajugenas, sceptro qui major, quique sit olli
Aptior. at, si me servent dī, dentque reverti
Ad patriam incolumi sedem, pater ipse repertam Note: 490
Mi thalami sociam prima de gente jugabit.
Multas Hellas habet, multas et Phthia puellas
Patribus eximiis natas, qui mente sagaci,
Invictaque urbes patrias virtute tuentur.
Harum unam, quamcunque velim, duxisse licebit.
Illic nanque aveo tandem stabilique potiri
Conjugio, simul atque mea cum compare, tristi
Vivere semotus bello, curisque solutus,
Atque frui, mihi quae congessit plurima Peleus.
Nullum vitam aequat pretium: non quidquid habebat Note: 500
Ilios, ut fama est, cum longa in pace vigeret,
Argolicis nondum bello tentata carinis;
Non quidquid solido constructum marmore Phoebi
Intus habet templum Pythus in rupibus. omnis
Gaza viro bellove capi, pretiove parari
Possit enim; atque greges ovium, pinguesque juvenci,
[Page Homer-v-406]
Et tripodes, currusque: unam, cum fugerit oris
Septum, animam nullo possit vel quaerere pacto,
Vel capere egressam, gelidosque reducere in artus.
Quod si pulchra Thetis mater mihi vera locuta est, Note: 510
Ad mortis finem duplex me semita ducit.
Si maneo pugnax Trojae sub moenibus, ullus
Non mihi erit reditus, sed fama vigebit in aevum:
Sin dulcem in patriam redeo, non ulla futura est
Fama mihi, incolumis longum sed vita manebit,
Nec cita mors viridi juvenem deprendet in aevo.
Hoc mihi ego malo: quin Grajis omnibus auctor
Sum quoque, ut ad patrium, Troja, Phrygibusque relictis,
Quisque larem actutum redeant. nam vertere turres
Pergameas nunquam dabitur; quas Jupiter ipse Note: 520
Ingenti altitonans dextra tegit, atque virorum
Freta deo, vi freta sua, tot milia servant.
Grajūm igitur primos, legati, haec dicta referte
Ad proceres, vestrum est quod munus. dicite, quidvis
Consilii melius capiant: hoc nanque, repertum
Quod sibi crediderant, frustra cecidisse; meum cor
Fervet enim penitus, tristique exaestuat ira.
Vos ite: heic maneat Phoenix, defessaque somno
Membra levet, cras ut mecum det vela paternas,
Si volet, ad sedes; nolentem nanque molestus Note: 530
Non erit ut Phrygiis cogam decedere ab oris.
Sic ait Aeacides. illi obstupuere silentes,
Mirati vultusque truces, atque aspera dicta.
Tum senior Phoenix fletus incendere coepit,
Exitium classi metuens, ac talia fatur.
Tantus amor si te patriae tenet, inclyte Achilleu,
Nec placet infandos arcere a puppibus ignes,
Ira quod heu menti gravis incidit; anne ego linqui
[Page v-437]
Te sine sustineam solus? comitem tibi Peleus
Quem pater assiduum junxit (quo tempore misit Note: 540
Te puerum Atridae auxilio, nondum arma, nec artes
Eloquii varias doctum, queis clara paratur
Fama viro) fieres ut, me monstrante, peritus
Verborum orator, rerumque effector Achivis.
Ergo a te patiar nulla mercede relinqui;
Non mihi si divūm quis rugosamque senectam
Abradat, primaeque iterum me in fine juventae,
Pubentemque genis statuat, genibusque vigentem:
Qualis eram patriae fugi quando exsul ab oris
Hellados, evitans, genitor quae saevus Amyntor Note: 550
Ormenides in me congessit pellicis ergo
Jurgia flavicomae; quam foede incestus amabat,
Conjuge contempta: mater me, at spreta rogavit
Supplex genua tenens, patrios ut blandus amores
Praeriperem; juvenem pellex ut nacta, seniles
Horreret thalamos. tandem precibus, lacrimisque
Victus ego cessi maternis. sensit, et ira
Horribili exarsit saevus pater, atque precatus
Dira mihi est; tristesque vocabat Erinnyas, orans
Nequa sibi orta meo de sanguine luderet unquam Note: 560
Excepta in genibus soboles. nec inania fudit
Vota; preci annuerunt infernus Jupiter, ac trux
Persephone, horrendum, nulli et placabile numen.
Hunc ego tum ferro volui furiatus acuto
Confodere: injecit vesano at fraena dolori
Nescio quis divūm, mentique opprobria famae
Objecit; Grajūm ne passim in gente vocarer
Impius, atque mei temeratus caede parentis.
Sed mi animus, patre irato, et tam dira precante,
Amplius in patria versari exhorruit aede. Note: 570
[Page v-459]
I
Multi me noti circum, multique propinqui
Affusi orabant, profugus ne tecta, Laremque
Desererem. tum multa oviumque, suumque, boumque
Corpora caesa ignis torrebat: multaque versis
Fusa cadis, vidit senior sibi vina perire.
Noctes illa novem manus egit me prope, somnum
Partita excubiasque alternis; arsit et usque
Ignis inextinctus, media hic succensus in aula,
Hic thalami ante fores, et primi ad limina tecti.
Sic noctes abiere novem. nox attulit umbras Note: 580
Cum decima, effregi thalami firma ostia, et aulae
Parvo transiliens evasi septa labore,
Nec famulae sensere fugam, nec turba virorum,
Servabant qui me custodes. Hellada fugi
Per mediam; Phthiaeque agros et pascua laeta
Ingressus, veni tecta in regalia Pelei.
Is bonus excepitque, et miro fovit amore
Me, pater ut gnatum, solus qui, urgente senecta,
Obtigerit magno in censu; largisque beavit
Divitiis, gentesque ampla ditione regendas Note: 590
Concessit. Phthiae extremas nam missus in oras
Imperio Dolopas fraenabam. tunc ego, Achilleu
Magne, ipsis nunc par superis, te sedulus altor
Eduxi, ac feci tantum. nam parvulus a me
Avelli haud usquam poteras, convivia ad ulla
Nec duci, vescive domi prius, ipse beato
In genibus praecisa darem quam obsonia; vinum
Ori adhibens, quod tu, puerorum qualia tristis
Fert aetas, haustum ejectans, mihi saepe rigasti
Bacchi flore almo perfusam ad pectora vestem. Note: 600
Sic multa eduxi te cura; quodque molesti
cunque fuit, facilique, et laeta mente ferebam,
[Page v-488]
Hoc animo versans; quando mihi nulla deorum
Numine nata meo obtigerat de sanguine proles,
Te generi ut nostro insererem, mihi dulcis ut esses
Filius, atque seni posses depellere quondam
Indecores obitus, et durae incommoda vitae.
Sed jam age, parce odiis: animum, fortissime, vince
Ipse tuum, quo nil majus. te non decet esse
Corde fero indocilem flecti. flectuntur et ipsi Note: 610
Dī, quorum major multo vis, atque potestas,
Atque honor est tamen hos votis, nidore, profuso
Atque mero placant mortales fasque piumque
Transgressi; nec verba cadunt neglecta precantum.
Ipse Preces genuit magnus nam Jupiter: illae
Incedunt gressu malefirmo, tristibus ora
Contractae rugis, dejectae lumina; diram
Et Noxam assiduae procurant pone sequentes
Illa vigens, valido nixa et pede, praevolat almas
Torva deas, laeditque viros late improba in oris Note: 620
Omnibus. inde Preces veniunt, laesisque medentur.
Hae, quicunque volens venientes excipit, alti
Et bonus observat natas Jovis, omnibus illum
Usque bonis augent, nec spernunt vota precantis.
Contra abigit si quis venientes efferus, et si
Abnuit oratis, tum summi celsa parentis
Tecta adeunt, orantque malum mala Noxa sequatur
Ut semper, poenasque viro saeva irroget aequas.
Ergo aliquo magni prolem Jovis affice honore.
Flectit honos mentes, et mitia corda bonorum. Note: 630
Dona tibi si nulla daret, si nulla daturum
Sponderet, ferus et nondum pacatus, Atrides;
Non ego te hortarer, posita jam mitis ut ira
Auxilium Danais supremo in tempore ferres.
[Page v-514]
Nunc dat multa tibi, nunc spondet plura; virosque
Huc misit supplex, tota quos legit Achivūm
De gente, et bello eximios, et foedere tecum
Dulcis amicitiae junctos magis omnibus. horum
Noli verba, pedes noli contemnere. justa
Ultra ne veniae se fines proferat ira. Note: 640
Sic priscos perhibent heroas, prima virorum,
Si quando subito laesi exarsere furore,
Placari solitos verbis, nec spernere dona.
Hoc olim factum memini; remque ordine totam,
Ut fuit, expediam dulces heic inter amicos.
Pugnam Curetes, Aetolūm et Martia pubes
Contulerant pulchram propter Calydona. tueri
Certabant muros Aetoli, evertere contra
Curetes diro succensi corda furore.
Hunc Trivia Aetolis objecit saeva laborem, Note: 650
Quod frumenta olli post condita muneris Oeneus
Nil dederat, dum festa agitat Cerealia in arvis.
Quisque deum tulerat solitos epulatus honores;
Nata Jovis sacra caruit dape sola, relictam
Vel quod praeteriit gnarus, vel mente quod olli
Excidit oblita. magnas exarsit in iras
Diva potens arcu, germen Jovis; atque, furore
Acta gravi, Oeneos immanem saeva per agros
Misit aprum; qui vasta dabat late omnia, dente
Fulmineo sternens radicibus eruta ab imis Note: 660
Obvia quaeque. solo passim squallente jacebat
Multa suis dejecta ingens cum floribus arbos.
Hunc tandem Oenides leto stravit Meleager,
Urbibus arcessens e multis robora pubis
Venatu adsuetae nemorum, celeremque canum vim.
Tantus enim paucis nulla virtute domari
[Page v-541]
Ille viris poterat: quin multos efferus atras
Impulit in flammas, et funere mersit acerbo.
Qui simul ac jacuit victus, Dictynna tumultu
Incendit mente; acuitque in tristia bella, Note: 670
Horrendumque caput propter setosaque terga,
Curetas duros, et magnanimos Aetolos.
Ac dum Marte ferox Meleager in arma ruebat,
Pressa malo gens est Curetum, et milia quamvis
Multa virūm, haud poterant extra consistere muros
Ira sed ut subiit Meleagrum saeva (tumescit
Qua cor saepe viris etiam, quos praedita multo
Mens decorat sensu) matris facta impia propter
Althaeae; moestusque animi, flagransque furore
Tectorum et thalami secreta in parte sedebat Note: 680
Uxorem juxta Cleopatram; filia pulchra
Eveni quam magno Idae Marpissa crearat.
Idae, illo, ut perhibent, quo nemo fortior aevo
Est natus; Phoebum qui, rapta conjuge, contra
Corripuit validosque arcus, invictaque tela.
Hanc genitor, verso Cleopatrae nomine, dulcis
Et genitrix aede in patria vocitare solebant
Alcyonen, Marpissa parens quod rapta querelas
Alcyones ritu longas, fletumque profudit.
Quam prope turbata Meleager mente sedebat. Note: 690
Indomitos volvens alto sub corde dolores;
Iratus matri Althaeae, quae, caede perempti
Fratris dira furens, gnato crudele precata est
Exitium; terraeque manu percussit utraque
Frugiferum matris gremium; genibusque volutans
Prona, genas largo et flectu perfusa madentes,
Plutonem e tenebris nigrum, nigramque vocabat
Persephonen, gnatum crudeli numen utrumque
[Page v-566]
Perderet ut leto. clamantem dira profundo
Audiit ex Erebo, tenebras quae lustrat, Erinnys. Note: 700
Jamque adeo ad portas fragor ingens, armaque, pulsae
Horrendum et duro resonabant ariete turres.
Turba senum at moerens, duroque exterrita casu,
Supplex orabat Meleagrum, multus et ibat
Ad limen prima lectus de gente sacerdos.
Arceret cladem extremam, auxilioque veniret
Civibus atque urbi. nec non ingentia dona
Spondebant. qua parte nitet Calidonys amoenae
Pinguis ager melius, legeret sibi jugera terrae.
Quinquaginta illic; quorum pars consita pulchris Note: 710
Vitibus una foret, Cereri pars altera longe
Optima se curvo facilem praeberet aratro.
Ipse etiam tristi senio tum fessus, at olim
Acer equis, Oeneus supplex ad limina venit;
Ac thalami postes manibus quassabat, opertas
Ante fores orans. nec mater, turba sororum
Nec deerat fratrem conclamans. ille moveri
Nil, ferus indomitusque animi. venere sodales
Unanimes, ut quisque viro conjunctus amore,
Atque diu longo fuerat mage cognitus usu. Note: 720
Nec tamen idcirco poterant inflectere mentis
Consilium durae precibusve, aut fletibus ullis
Ante, domum circa ingrueret quam ferrea grando
Telorum, turresque furens evadere in altas
Curetum inciperet pubes, ac templa deorum,
Atque domos late subjectis urere flammis.
Tum formosa virum conjux orabat, obortis
Triste gemens lacrimis; longam et numerare malorum
Aggressa est seriem, capta quae civibus urbe
Eveniunt. atros urbem considere in ignes, Note: 730
[Page v-589]
Sterni caede viros passim; durumque subire
Servitium abductos longe, miserabile vulgus,
Et pueros, raptas et foeda ad munia matres.
Talia perstabat memorans. flexere ferocem
Dicta virum, lento audivit nec pectore saevos
Luctifici casus belli, sed fortis in hostem
Prosiluit tandem, fulgentiaque induit arma.
Nec mora Curetas longe verso agmine victor
Depulit, Aetolis et fata horrenda, diemque
Supremum avertit, patriae non ille precanti, Note: 740
Ipse suo ast animo parens: nulla ergo dedere
Deinde viro, gratis servati, munera cives.
Haec eadem tibi ne sedeat sententia; ne quis
Hanc deus injiciat tibi mentem, dulcis amice,
Consilium et laevo pervertat numine. flammam
Pulchrius instantem classi est avertere, serum
Quam ferre ardenti auxilium. cape munera laetus,
Atque veni Danais lux una atque unica; magnis
Qui similem excipient te dis, et laude locabunt
Astra super. quod si nunc spernas dona, cruentam Note: 750
Ultro dehinc subeas extremo in tempore pugnam,
Non erit ut parilem referas vel victor honorem.
Haec senior longo Phoenix sermone peregit.
Tum breviter contra Pelides talia fatur:
o Phoenix, longoque aevo sceptroque verende,
Nil mihi opus tali est, qualem tu dicis, honore;
Nec mihi honos unquam summo ab Jove defuit, unquam
Nec deerit; cujus me nutus, genua moveri
Dum poterunt, pectus nec vitae liquerit aura,
Ut tenet, ad puppes heic, si volet, usque tenebit. Note: 760
Praeterea hoc dicam; tu pectus dicta sub altum
Conde, pater: misera frustra hunc miscere querela
[Page Homer-v-608]
Parce animum flens multa, et plorans, atque probari.
Atridae cupiens. non te decet, optime, nostri
Hostis amor, ne sis odio mihi dignus amanti:
Sed, me qui laesit, mecum a te laedier usque,
Id decet, id dignum est te, Phoenix. nil tibi mecum
Non commune volo: vel regni fraena capesse
Mecum una, imperio mihi par, atque alter Achilles.
Nunc adeo hi responsa ferent: tu fessa reclina Note: 770
Strato membra super molli. cras, fulserit Eos
Cum caelo exoriens, pariter statuemus uterque,
Heic perstare, domum an praestet jam classe reverti.
Sic ait; ac nutu Patroclum ponere jussit
Mollia strata seni condenso vellere; visa
Tandem oratores ut, re, tentoria celsa
Linquentes irent jam facto fine: deo par
Cum Telamoniades infit sic farier Ajax:
o Laërtiade solerti pectore Ulysse,
Tempus abire, via est quando haec praeclusa, nec ullus Note: 780
Exitus est longis sermonibus. ire necesse,
Regibus et Danaūm tandem haec responsa referre,
Quamvis laeta parum, nostrum qui mente sedentes
Expectant cupida reditum. nam pectore in hirto
Hic gerit indomitumque animum, mentemque superbam
Ferreus; et dulces haudquaquam curat amicos;
Nec meminit quanto sit nobis cultus honore.
Immitis! fraterna aliquis pro caede solutum
Accepit pretium tandem, gnatove perempto.
Atque alter patria tutus versatur in urbe Note: 790
Rite ubi persolvit noxam, placatus at alter
Triste odium ac diros ponit de corde furores:
At tibi dī saevos, nulla et ratione domandos,
Injecere animo sensus, iramque puellae
[Page v-633]
Unius ob raptum, finem quae nesciat, ullis
Muneribus vinci quae non queat. en tibi septem
Eximias unam contra praebere paramus,
Praeter et has tot dona. bonus tantum indue demum
Mitem animum. reverere, habitas quae tecta. tuos en
Heic sumus ante focos, de caetu missus uterque Note: 800
Huc Danaūm; nemo queis certe impensius alter
Remve tuam curat tibi vel conjunctior usu est.
Haec Ajax. contra Pelides: Optime regum
Magnanimi clarum germen Telamonis, amico
Ista quidem verax es visus dicere cuncta
Ex animo: mihi sed tumidum cor fervet ab ira
Usque, subit quoties menti malus ille, superbo
Qui me animo in mediis contemptum sprevit Achivis,
Erronem veluti patriaque domoque carentem.
Ite igitur, Danaisque actutum audita referte. Note: 810
Non erit ut pugnae subeat me cura cruentae
Ante, ferox bello curvas quam venerit Hector
Myrmidonum ad naves, celsa et tentoria, sternens
Argivam ferro pubem, victorque carinas
Usserit: at, veniet postquam ad mea septa measque
Ad puppes, pugnae, reor, ultro desinet ipse,
Quamvis Marte furens, caedisque incensus amore.
Talia Pelides: hi vina liquentia sumptis
Libarunt pateris, tacitique abiere carinas
Ad Grajūm. ante Ithacus graditur; Mavortius Ajax Note: 820
Pone subit, moesto figens vestigia vultu.
Patroclus socios jussit, famulasque relicto
Velleribus densis Phoenici rite cubile
Sternere. festinant alacres, mora nulla, torumque
Suppositis ovium villis, stratisque superne
Vestibus, et lini candentis flore pararunt;
[Page v-657]
Fessa ubi membra senex posuit, roseamque jacebat
Auroram opperiens, curis ingentibus aeger.
Pelides etiam, celsum in penetrale recedens,
Somno membra dedit: regem juxta Diomede Note: 830
Filia Phorbantis, quam Lesbo abduxerat ipse,
Accubuit. bonus adversum penetrale petivit
Patroclus; pressitque idem captiva cubile
Iphis, quam dulci socio donarat Achilles,
Scyrum urbem regis cum victor cepit Enyei.
Multa oratores digressi at noctis in umbra,
Ut magni venere Atridae ad septa, frequentes
Exsiliuntque sua de sede, atque aurea circum
Affusi praebent certatim pocula Graji,
Pro se quisque rogans. primus scitatur Atrides: Note: 840
O Laërtiade, Grajūm lux, navibus ignem
Dic, abiget, ferus an renuit; pectusque superbum
Miscet adhuc, Danaūm precibus nec flectitur ira?
Ingemuit; lacrimans dehinc talia reddit Ulysses:
Maxime Grajugenum regnator Atrida movetur
Ille nihil, tristemque iram restinguere saevus:
Abnegat; ardescit quin et magis usque furore
Indomito, ac spernit teque, et tua munera; misso
Et se, Grajorum cum primis te jubet ipsum
Consulere, exitium qua genti, quaque carinis Note: 850
Arte queas tristes longe depellere flammas.
Ille autem, tenebras ut primum Aurora fugarit.
Exoriens, puppesque suas deducere in aequor
Velle ait, et falsas Phthiam dare vela per undas:
Auctor et est aliis, cuncti ut remeare Penates
Ad patrios ponto properent. nanque Ilion altam
Verti posse negat, dextra quam Jupiter ipse
Altitonans tegit ingenti; quam firma virūm vis
[Page v-683]
Tutatur fidens, elata et Marte secundo.
Haec mandata dedit: testes mihi vera loquenti
Magnanimusque Ajax, nobiscum et missus uterque
Praeconum, fidi comites, rerumque periti.
At senior Phoenix cubat illic; jussit Achilles
Quod fieri, ad patrias ut secum in puppibus oras
Cras abeat, si forte velit, nanque ire negantem,
Haud coget, nec vi abducet per caerula ponti.
Sic ait; illi autem, perculsa mente, silentes
Obstupuere. feri mirantur tristia regis
Dicta omnes, moestoque premunt sub pectore curam
Armipotens tandem Diomedes talibus infit: Note: 870
Inclyte Grajorum dux et regnator Atrida,
Nunquam utinam orasses Peliden, tantaque totque
Munera pollicitus: fastu satis ante tumebat
Sponte sua; inflasti nunc tu magis. attamen illum
Mittamus, sive ire, mari et dare vela, manere
Sive parat. bellum rursus pugnamque capesset
Cum mens dira virum, vel cum deus ipse ciebit.
Vos agite, atque meis, socii, parete volenti
Consiliis animo. potu dapibusque refecti,
Unde viro vis et robur venit omne, sopori Note: 880
Ite artus placido fessos date: deinde, rubebit
Cum veniens Aurora, altis pro navibus omnem
Siste aciem, peditesque, et currus, pectora dictis
Exacuens, o rex, pugnans praeque omnibus ipse.
Sic ait: at reges cuncti assensere loquenti,
Laudaruntque acres animos, et verba diserta.
Ergo ubi libatum dīs est, tentoria quisque
Ad sua digressi, noto abjecere cubili
Corpora fessa, almi cepere ac munera Somni.
[Page v-709]
HOMERI ILIADOS LIBER DECIMUS
Ad naves alii, multa jam nocte, jacebant
Alto fessa duces devincti membra sopore:
At non Atriden Agamenona dulcis habebat
Sopitum requies curarum. multa volutat
Secum animo, ac trepidam versat circum omnia mentem.
Formosae ut conjux Junonis fulgurat olim,
Ille parans pluviosam hyemem, vel grandinis imbrem,
Sive nivem vastos late quae contegat agros,
Sive mali clades ac dira incendia belli;
Crebra poli micuere; igni tremit aura corusco: Note: 10
Sic gemitus imo ducebat pectore; saevo
Pulsa metu assidue sic regi corda micabant.
Et nunc spectabat campum, Trojanaque castra,
Admirans crebros urbis pro moenibus ignes,
Ingentique sono attonitus, quem plurima passim
Tibia, multa dabat quem passim fistula, creber
Atque virūm fremitus citroque ultroque meantum;
Argivas nunc ad puppes tremefactaque vertens
Castra oculos, nudo multum de vertice crinem
Vellebat, caelo attollens manantia fletu Note: 20
Lumina, triste gemens alto de corde, Jovemque
Obtestans. animo tandem haec sententia sedit,
Neliden citus ut ferret se ad Nestora, si quid
Consilii struerent pariter, quo lapsa juvari
Posset res Danaūm prohiberi et flamma carinis.
Ergo membra toro arrexit; tum pectora circum
[Page 21]
Induitur tunicam, plantisque Argiva revinxit
Vincula, et horrendi, ex humeris ingentibus imos
Demissa ad talos, se involvit pelle leonis,
Fulgentemque manu bellator corripit hastam. Note: 30
Nec minor interea Menelaum nocte sub alta
Exercet metus insomnem, curaeque soporem
Avertunt trepido rerum; fata ultima fortes
Ne subeant Graji, pubes delecta virorum,
Olli quae, longum ratibus delata per aequor,
Venerat auxilio, belloque exarserat audax.
Raptim humeris tegmen pantherae ingentibus heros
Circumdat varium, galeamque attollit ahenam
Imponens capiti; validamque hastile coruscum
Implevit dextram. tum sic tentoria fratris Note: 40
Celsa petit, somno ut regem citus excitet, omnes
Cui soli parent Danai, solumque verentur,
Observantque, altis ceu lapsum numen ab astris
Hunc puppim, dum se cingit fulgentibus armis,
Nactus ad extremam est, gratusque advenit, amico
Et vultu exceptus, prior est sic farier orsus:
Quid, frater venerande, armis nunc te induis? omni
Anne aliquem e numero lectum vis mittere, Troum
Callidus exploret castra ut speculator? at istud
Hortanti quisnam promittat, solus ut hostem Note: 50
Noctu adeat speculans? audax certe, atque pericli
Nil metuens fuerit, si quis non abnuet ire.
Haec ait: ast lacrimans Agamemnon talia contra:
Consilio nunc prudenti, multumque sagaci.
Est opus immani quod Grajos, quodque carinas
Subtrahat exitio, cum nos mutatus iniqua
Mente premit, sacrisque animum, fati ordine verso,
Jupiter Hectoreis adjecit. nanque nec ipse
[Page v-47]
Vidi unquam, audivi quenquam nec dicere, totque
Uni et tanta viro gesta una luce, quot Hector, Note: 60
Ille quidem non patre deo, non matre creatus
Ille dea, in miseros gessit Jove fretus Achivos,
Quantaque molitus rerum una est luce, cruenta,
Tristia, dira; dies quae nulla, et nulla fluentum
Eximat annorum series de pectore Grajis.
Tot passim clades dedit, et tot funera victor.
Verum agedum Ajacemque celer, fidumque vocato
Idomenea rates adiens. ego Nestora dium
Conveniam, hortaborque senem consurgere; sacrum
Custodum si forte velit procedere ad agmen, Note: 70
Quodque opus est, mandare viris. nemo aptior illo est,
Cuique velit potius pubes parere jubenti.
Nam vigilum dux est Thrasymedes, inclyta proles
Nestoris, atque una bonus armiger Idomeneos
Meriones, cunctis delecti e milibus ambo
Rectores juvenum, excubiis qui castra tuentur.
Haec frater: contra Menelaus talia reddit.
Quo mandas pacto, atque jubes? maneamne, tuumque
Illic adventum opperiar; festinus an ad te
Huc redeam ut cursu celeri, mandata peracta Note: 80
Rite ubi jam fuerint, regumque vocatus uterque?
Ille refert: illic praestat, Menelaë, manere
Dum veniam, ne forte viae nos semita fallat.
Diverso nam multa secat via tramite castra.
Praeterea clamaque altum, et vigilare jubeto,
Praeteriens dum carpis iter, propriaque vocato
Quenque a gente virum, multo et blanditus honore
Compella, fastumque, et magnos, comis in omnes,
Pone animos. duri nam pondus ferre laboris
Nos quoque opus, primo quando nos magnus ab ortu Note: 90
[Page v-70]
Jupiter aerumna, curisque oneravit iniquis.
Haec postquam est fatus, mandavitque omnia rite,
Ipse petit Pyliae rectorem Nestora gentis.
Hunc, septa ingressus, puppes invenit ad altas,
Membra toro stratum in molli. multo arma lepore
Picta jacent juxta regem, scutum aere corusco,
Tela duo, insignis triplici galea aurea cono,
Nec procul inde ingens, opus admirabile, balteus,
Quo cingi suerat senior cum tristia torvus
Armabat se in bella, suas ad praelia turmas Note: 100
Acer agens: nec enim senio cedebat inerti.
Qui, simul ac sensit venientem, sustulit alte
Cervicem, et, cubito nitens, haec ore profatur:
Quis juxtaque rates, media et per castra sub atra
Nocte meat solus, somno dum cetera pubes
Strata jacet? vigilum {nunquem} tibi? numne sodalem
Quaeris? age, eloquere. huc tacitus ne accede, quid heic est,
Quid tibi opus? Tales jactanti e pectore voces,
Atrides lacrimis fatur sic moestus obortis:
O Nestor Nelide, o Grajae gloria gentis, Note: 110
Noveris Atriden Agamemnona, Jupiter omnes
Quem miserum in curas mergit; luctusque laboresque
Aggeret usque, meum donec spirabilis aura
Incolet hoc pectus, genibusque erit his vigor ullus.
Sic erro, nec enim dulcis mihi lumina somnus
Aegra super sedit; belli sed cura, sed instans
Jam clades mentem pavido quatit usque. supremum
Exitium metuo Danais; nec pectora constant
Firma: timor mentem attonuit; micat usque, sinuque
Exsilit e medio trepidum cor, membraque subter Note: 120
Quassa tremunt; nec vis animove aut artubus ulla est.
At tu, si quid habes fieri quod possit, Achivam
[Page Homer-v-97]
Si quid moliris quod rem juvet, (et tibi nanque
Nox agitur dulci somni sine munere) mecum
Egressus castris paullum descende, juventus
Lecta ubi pro muro vigilat; ne forte, labore
Defessa atque gravis somno, dare membra sopori
Coeperit, excubias et negligat immemor. hostis
Nam prope adest; metuoque, audax ne nocte sub ipsa
Arma ferat, subitoque invadat Marte carinas. Note: 130
Haec ait. at Nestor: Fide, o rex optime regum,
Fide animo. non cuncta, ferus quae cogitat Hector,
Atque struit vana tumidus spe, Jupiter illi
Providus et perfecta dabit: quin pluribus angi
Ut reor, incipiet curis, placatus Achilles
Si modo magnanimum cor tristi vertet ab ira.
Nunc te mente sequor, quo ducis cunque, volenti.
Verum alios etiam pulso jam surgere somno
Hortemur Danaūm reges, hastaque superbum
Tydiden, vafrum et Laërtiaden, et Oilei Note: 140
Pernicem, et Phylei praestantem robore gnatum.
Atque utinam Ajacemque parem dīs, Idomenea
Et regem sit qui nobis adeatque vocetque.
Ambo etenim longe hinc absunt, curvasque locarunt
Secreti extrema castrorum in parte carinas.
At, quem praecipuo, ut dignus, complector amore,
Atque colo, quid ni Menelao irascar; acerbo
Et quamvis doleas dicto, nil pectore celem
Dissimulans; mollis quod somno indulget inerti,
Et patitur solum te duro instare labori. Note: 150
Quem decuit curisque angi, nec parcere multae
Ipsum operae, cunctos orantem ex ordine reges
Suppliciter; cum dura urget res, cumque malorum
Immane incubuit, nec jam tolerabile pondus.
[Page v-119]
Haec Nestor: cui sic Atrides: hortor ut illum
Incusesque alias, Nestor, culpesque; laborem
Saepe ubi res poscit celerem, cessatque, sedetque
Nam lentus; (non ille quidem male segnis, inopsve
Consilii; sed me respectans usque, nec audens
Incoeptare meo rerum sine numine quidquam) Note: 160
At nunc strata prior liquit, seque obtulit ultro
Ipse mihi subito adsistens. quin missus ad istos
Dudum abiit, tibi quos arcessi nunc placet ambos.
Ergo age, ne pigeat mecum una pergere murum
Extra, ubi nos (illic etenim consistere jussi)
Expectant vigilum lecta cum pube sedentes.
Tum Nestor: Laudo; sic nemo irascier olli
Argivūm poterit; nemo non dicta facesset,
Hortetur si quem, vel si quid jusserit unquam.
Sic ait, et mollem tunicam dat pectora circum; Note: 170
Aptat pulchra pedum vario dehinc vincula plexu;
Tum laenam induitur, multo quam fibula morsu
Aurea connectit, duplicem, latamque, colore
Puniceo insignem, crispa et lanugine mollem;
Deinde capit ferro praefixum robur acuto.
Jamque viam carpit gradiens per castra, cietque,
Magna voce vocans, propius cum venit, Ulyssem.
Cui simul ac subitus mentem sonus attigit, heros
Corripuitque toro corpus; tentoria et extra
Processit, trepidoque viros sermone rogavit: Note: 180
Cur naves propter soli et per castra sub alma
Itis nocte? urget quae res, cogitque vagari?
Cui Nestor: Parce irasci, tam saevus Achivis,
O Laërtiade, dolor ingruit. en age, nobis
I comes, hortatu nostro ut jam surgat et alter,
Consiliumque una capiat, pugnamne subire
[Page v-147]
Praestet, caeruleas longe an dare vela per undas.
Haec senior: mora nulla, Ithacus tentoria rursus
Alta subit, clypeumque humeris ingentibus aptat,
Et comes ambobus graditur. magni Diomedis Note: 190
Septa petunt. regem heic propter tentoria somno,
Ut venere, vident stratum, fulgentibus armis
Cinctum artus. juxta socii caput acclinarant
Scuta super; fixaeque solo stant omnibus hastae,
Aerata lucem jactantes cuspide, fulgur
Ut Jovis. hi nuda circum tellure jacebant:
Heros terga feri supra cubat horrida tauri,
Purpureo caput effultus regale tapete.
Huic tum Nelides propior stetit, ac, pede tactum
Urgens, increpuit, strato et consurgere jussit. Note: 200
Surge, ait, o Tydei proles generosa. soporem
An carpes tota, quam longa est, nocte? nec hostem
Consedisse audis non longe a puppibus altis,
Et parvo hinc spatio distare in colle propinquo.
Sic ait: exsiluit somno citus ille fugato,
Atque senem dictis alacer compellat amicis:
Infelix, nunquam parcis tibi, at usque senectam
Ferreus exerces opera omni, omnique labore.
Quid? juvenes desunt obeant qui castra, sopore
Et pulso, consueta vocent ad munia reges? Note: 210
Sed tu opere a duro nulla es revocabilis arte.
Talia Tydides. cui Nestor talia reddit:
Vera quidem fateor, quae dicis, dulcis amice.
Egregii mihi nec gnati, nec copia desit
Multa virūm, mitti qui possint, quique vocare.
Sed fors dura premit Grajos, tempusque supremum.
Summa etenim extremo est res in discrimine, cuncti
Fatum triste obeant, an pergant vivere Achivi.
[Page v-174]
Nunc agedum Phylei gnatum, celeremque vocato
Ajacem, excussoque jube consurgere somno; Note: 220
Junior es quando, atque meum miserare laborem.
Haec senior. fulvi exsuvias, atque hirta leonis
Terga humeris heros circumdat, magnaque, et imos
Demissa ad talos: tum dextra corripit hastam.
Dehinc abiit, jussitque viros consurgere, secum
Et rediens ambos parvo post tempore duxit.
Hi postquam egressi portis venere catervas
Ad vigilum, somni expertem videre sub armis
Quenque ducum, campo lecta cum pube sedentem.
Ut quondam, ad caulas, pastorum et septa, Molossos Note: 230
Cum vigil exercet noctu custodia, densum
Per nemus ut sensere trucem descendere ab alto
Monte feram; magno circum vox crebra tumultu
Atque virūm atque canum resonat, nec cura quietis
Ulla subit; sopor ex oculis prorsum excidit omnis:
Sic juvenum ex oculis fugit sopor; ulla quietis
Nec superest jam cura, atrae dum noctis in umbra
Tristes excubias agitant; ac lumina vertunt
Ad campum assidue, quoties Troumve meantum,
Aut alius longe arrectas sonus impulit aures. Note: 240
Hos senior laetusque animi conspexit, et ore
Compellat blando; firmatque his pectora dictis:
Sic eat; o dulces pueri, vigilate, nec ulli
Obrepat somnus, ne gens inimica repente
Ingruat, ac faciat sibi nos risumque jocumque.
Haec fatur fossamque ultra procedit, euntem
Pone manus regum sequitur, quoscunque vocarant.
Meriones comitem queis sese, et clara propago
Nestoris addiderat, magna ad consulta venire
Ipsi etiam, et regum coetu se adjungere jussi. Note: 250
[Page v-197]
Ingentem egressi fossam, qua parte vacabat
Caede locus, spatiique horrenda in strage relictum
Est paullum congesta virūm prope corpora; saevus
Unde Hector, Danaūm clades, ad moenia gressum
Rettulit, obscura noctis deprensus ab umbra;
Consedere omnes, atque orsi dicere summa
De re. quos inter Nelides talia fatur:
o socii, nec erit cui sit fiducia Troas
Hinc ad magnanimos furtivo accedere gressu?
Si quem forte virum, castrorum in parte repertum
Extrema, capiat; vel si quem proximus aure
Rumorem excipiat: quid rerum scilicet inter
Sese consultent; placeatne heic usque, manere
Urbem extra, Grajūm non longe a navibus, urbem
An magis in patriam parta jam laude reverti.
Haec fors audiret catus omnia, sospes et inde
Huc rediens, omnes ingenti laude clueret
Per populos, caeli quotquot convexa tuentur.
Nec vero eximio Grajorum in gente carebit
Munere. nam reduci, qui praesunt navibus, omnes
Pro se quisque dabunt pinguem atri velleris agnum
Lanigera cum matre, viro quibus utilis aeque
Non ulla est rerum, in censu quas possidet omni.
Omnibus ille choris aderit, spectabilis omni
Ille epulo in regum semper conviva sedebit.
Sic ait: at vultu dejecto quisque silebat.
Magnanimus tandem Diomedes talibus infit:
En mihi, Nestor, avet nullo tremefacta periclo
Mens ire, utque jubes, hostemque inimicaque castra
Haec petere: at, veniat si quis comes, acrior ibo, Note: 280
Et multo ad rerum casus audentior omnes.
Nam, duo cum pariter concordi mente feruntur,
[Page v-224]
Alterius mentem quod praeterit, id videt alter,
Atque monet. soli, quamvis rem viderit ipsam,
Tardior est animus, ratioque infirma levisque.
Haec ubi ait; multi cum magnanimo Diomede
Ire volunt. ambo Ajaces, fortissima bello
Pectora, Meriones, Thrasymedes, inclytus hasta
Atrides Menelaus, et aspera suetus Ulysses
Ferre, cupit Troum castris irrepere furtim, Note: 290
Ille animi fidens audaxque ad fortia semper.
Quos inter tali est Agamemnon voce locutus:
Care mihi ante alios, Tydide, quem tibi cunque
Vis comitem, hos inter melior quicunque videtur,
Delige. nanque alacres animis, tecumque paratos
Ire, vides multos. laeva ne mente verere
Tu quenquam; socium tibi nec malecautus adopta,
Deterior quicunque fuat, meliore relicto,
Dans aliquid generi; quamvis et sanguine longe
Clarior, et regno sit longe major avito.
Sic ait, ille timens Menelao, arcere periclum
Et caro cupiens fratri frater. Diomedes
Inclytus haec alacri tum rursus voce profatur:
Quandoquidem jubeor socium legere ipse, mihique
Unum optare inter multos, an pectore possum
Immemor oblito divinum spernere Ulyssem?
Eximio qui me semper complexus amore est;
Magnanimo cui vis invicta in pectore; nullus
Quem frangit terretve labor; Tritonia Pallas
Quem juvat ac mediis praesens tutatur in armis. Note: 310
Hic mihi si veniat fidus comes, igne reverti
Ex ipso incolumes, credo, possimus uterque;
Tantum consilio praestat, vafrisque repertis.
Arridens paucis contra respondit Ulysses:
[Page v-248]
Ne lauda nimium, neu culpa; nanque scientes
Ista inter Grajos loqueris. jam tempus abire:
Nox ruit, adventat propior lux, sidera caelo
Prona cadunt, geminae ternis de partibus actae
Jam sunt, vix tantum superest pars tertia noctis.
Haec fati, saevis festinant cingier armis. Note: 320
Ancipitem Tydidae ensem fortis Thrasymedes
Donat: nanque heros clypeumque, ensemque carinas
Liquerat ad curvas. capiti dehinc impiger idem
Imposuit galeam, cono cristaque carentem,
Taurinam, prisco quae nomine dicta cataetyx,
Gestamen juvenum primaevo in flore vigentum.
Meriones arcum pharetramque ensemque coruscum
Dat Laërtiadae; dura et de pelle rigentem
Imposuit capiti galeam; quam multa coërcent
Lora intus, candent extra, valloque frequenti Note: 330
Setigeri dentes apri horrent, lanaque textu
Daedaleo mediam, nutet ne in vertice, complet.
Hanc olim Autolycus cum victor Amyntoris aedes
Hormenidae effregit, captam abstulit ex Eleone,
Scandeam et veniens munus dedit Amphidamanti;
Amphidamas tum deinde Molo, cum jungeret heros
Hospitium; Molus at gnato concessit habendam
Merioni. caput egregii tum clausit Ulyssei.
Corpus ut horrendis ambo inclusere sub armis,
Continuo linquunt socios, Trojanaque furtim Note: 340
Castra petunt. iter ingressis Tritonia virgo
Ardeolam dextra misit de parte. volabat
Illa viam juxta; sed caeca in nocte videri
Ipsa quidem haud potuit, clangor tantum attigit aures,
Sensit avem, laetusque deam compellat Ulysses:
Audi haec, aegisoni proles Jovis, aequa labore
[Page v-278]
Quae mihi, diva, faves, atque adstas semper in omni;
Quam lateo nunquam gradiens quacunque; Minerva,
Nunc mihi ades, nunc me, si quando, mitis amore
Prosequere. ad naves da salvum in castra reverti; Note: 350
Da magnum patrare aliquid, quod Troica factum
Mireturque omni doleatque in tempore pubes.
Has Laërtiades; dehinc has de pectore voces
Suspiciens caelum fudit fortis Diomedes.
Audi, nata Jovis Tritonia, me quoque; praesens
Atque veni mihi fida comes; venisse parenti
Diceris ut Tydeo quondam, Thebana petebat
Moenia cum linquens Asopi clara fluenta,
Solus ab armigeris orator missus Achivis.
Ille quidem Cadmi ad gentem tunc mollia comis Note: 360
Verba tulit, sed dura abiens horrendaque gessit,
Te fretus, dea magna, Jovis genus. ipsa ferebas,
Adstans nanque viro auxilium. sic me quoque serva,
Diva, tuum, facilisque volensque adsiste vocanti.
Ipse tibi lata spectandum fronte juvencum,
Indomitum, intactaque ferum cervice, revertens
Constituam ante aras, affundam et cornibus aurum.
Has ambo fudere preces: Dea magna precantes
Audiit, ac votis laeta annuit. Ergo leonum
Assimiles ivere alta sub nocte per arma, Note: 370
Per caedem, exanimesque viros, atrumque cruorem.
Parte alia, Troas placidae indulgere quieti
Non sinit, et proceres in coetum convocat Hector;
Atque, virūm in medio consistens, talia fatur.
En, quis erit magnum hoc facinus qui spondeat ingens
Ob pretium? merces factum satis ampla sequetur.
Nanque viro currumque, alta et cervice jugales
Polliceor geminos, qui forma, et robore cunctis
[Page Homer-v-306]
Ad Grajas praestent, cursu et pernice carinas,
Audebit quicunque (decus quo scilicet ausu Note: 380
Eximium ipse sibi quaeret) furtivus Achaeas
Ire gradu tacito ad naves; ac discere, puppes.
An pergant servare citas velut ante, labore
An fracti, et nostro domiti sint Marte, fugamque
Turpem agitent patrias ad sedes; fessa juventus
Nec velit excubias ultra tolerare sub armis.
Talia Priamides: olli obstupuere silentes.
Forte Dolon aderat Eumedis filius illic:
Eumedis sacri praeconis, dives et auri,
Aeris et omnigeni, foedo turpissimus ore, Note: 390
At pedibus celer ante alios; patri editus heres
Quinque inter solus nullo cum fratre sorores.
Is tum adeo procerum in medio sic Hectora dium
Compellat, tumidusque effatur voce superba:
En, mea me virtus ciet, Hector, pergere puppes
Ad Danaūm, et propius speculari, ac discere cuncta.
Quare age, rite manu sceptrumque attolle, daturum
Et sponde currus vario circum aere micantes,
Et quos acer equos curru subjungit Achilles.
Nec tibi ego vanus fuero speculator, inani Note: 400
Trojanos ludam nec spe. nam castra subire
Certum est, ac medios furtim subrepere in hostes;
Tandem Agamemnoniam liceat dum accedere puppim,
Atque audire duces Danaūm sub nocte silenti
Versantes, fugiantne domum, an magis arma capessant.
Sic ait: ille manu sceptrum tenet, atque ita fatur:
Audiat altitonans haec Jupiter, optima Juno
Conjuge quo gaudet: Troum non ullus in istis,
Te dempto, bijugis unquam spectabilis ibit.
Solus in Aeacidae pulchro spectabere curru. Note: 410
[Page v-331]
Talia perjurans, fatuum tamen impulit. ergo
Protinus incurvos humeris accommodat arcus;
Inde lupi tegmen circumdedit artubus album,
Mustelaeque habilem fulva de pelle superne
Aptavit capiti galeam; dextraque ferebat
Exiguum ferro {prefixum} hastile corusco.
Sic graditur, Troas linquens, ad litora puppes
Et Danaūm, nunquam rediturus, visa referret
Atque audita suis ut verax civibus auctor.
Jamque, virūm turbam, turbamque egressus equorum, Note: 420
Mente viam cupida celerans carpebat, Ulysses
Cum subito sensit venientem; nec mora, gressum
Continuit, caro et Diomedi talia fatur:
Ille vir e castris venit, o Diomede: carinas
An ferat ad nostras sese ut speculator, an armis
Grajūm aliquem ut nudet confusa in strage jacentum,
Incertum. tu parce manu tantisper in umbra
Dum noctis gradiens campo sese inferat, ac nos
Praetereat paullum: subito capiemus uterque
Deinde virūm a tergo. quod si praeverterit ambos Note: 430
Ille pedum melior motu, terrere fugacem
Sis memor, et, campo aversum castrisque suorum,
Ad naves compelle hasta magis et magis instans
Usque, levi effugiat ne forte ad moenia cursu.
Haec fati excessere viae de tramite noto,
Et terrae acclinant sese post corpora leto
Strata virūm. imprudens celeri pede praeterit ille.
Jamque adeo tantum processerat, ante juvencos
Mularum sulcus quantum se tendit, aratra.
Longius in pingui ducunt quae curva novali. Note: 440
Tum sese a tergo attollit bellator uterque,
Atque virūm rapido cursu petit. audiit ille
[Page v-354]
Ut strepitum, stetit, ac retro vestigia torsit.
Quippe venire aliquem Teucrorum sperat, euntem
Qui revocet, mandata ferens, quae miserit Hector.
Inde, ubi jactum intra teli venere, propinquos
Territus agnovitque hostes, celerique movebat
Genua fuga, si qua eripiat se forte periclo.
Illi tergo instant, cupidique apprendere certant.
Ut gemini cum densa canes per lustra sequuntur Note: 450
Hinnuleum, aut leporem saltu in frondente, nec usquam
Absistunt; trepidus raptim fugit ille, gemitque:
Sic Laërtiades cum belligero Diomede
Seclusum a sociis acres hunc usque sequuntur.
Jamque adeo ad litus fugiens prope venerat agmen
Custodum: ipsa novum Pallas Tritonia robur
Cum subito injecit Diomedi; ne quis Achivūm
Forte viri sese jactaret vulnere primus,
Ipse foret post hunc, non aequa laude, secundus.
Ergo, hastam ingentem quassans, ita turbidus infit: Note: 460
Vel tu siste gradum; vel te nunc, improbe, telo
Assequar hoc; nec fata diu vitabis, opinor,
Hac domitus dextra. dixit, ferrumque volucre
Contorsit, paullumque volens ablusit ab ipso
Corpore: sed magno venit stridore per auras
Hasta humerum supra dextrum, juxtaque nitenti
Cuspide fixa solo est. conterritus ille repente
Constitit, intremuitque artus, dentesque paventi
Insonuere; timor pallentia concutit ora.
Turbato heroës gemini assiluere, manusque, Note: 470
Pectore anhelantes, manibus tenuere. rigavit
Ille genas lacrimis; pavitans dehinc talia fatur:
Hanc servate animam; pretio me rite soluto
Dehinc redimam. fulvumque aurum, ferrumque labore
[Page v-378]
Daedaleo factum servat mihi, pondus et aeris
Immensum varii domus alta. hinc plurima, si me
Audierit vivum ad naves, pater afferet ultro,
Atque dabit, gnati pretium, facilisque volensque.
Haec prior ille: refert sapiens cui talia Ulysses:
Fide animo, leti mentem nec turbet imago. Note: 480
Nunc age, dic verax hoc primum, et pande roganti:
Quonam digressus castris, et solus in umbra
Obscurae graderis noctis, dum fessa virorum
Mulcet membra sopor? stratumne in caede cadaver
Grajorum ut nudes aliquod fulgentibus armis?
An litus classemque petis speculator Achaeam,
Hectoris hortatu impulsus, vel sponte profectus?
Ille refert: (subter fanti genua aegra tremebant)
Hector me noxa implicuit nil tale volentem.
Ille, mihi Aeacidae bijugos, atque aere superbum Note: 490
Pollicitus currum, nigra me noctis in umbra
Obscurae jussit furtivum accedere puppes
Ad Grajūm, et propius speculari, ac discere, celsas
An pergant servare rates velut ante; labore
An fracti, et nostro domiti sint Marte, fugamque
Turpem agitent patrias ad sedes; fessa juventus
Nec velit excubias ultra tolerare sub armis.
Subridens contra quem sic affatur Ulysses:
Egregium optabas tibi certe munus, Achillis
Magnanimi bijugos, durum quos flectere cuivis Note: 500
Et tractare viro est mortali; quos agit unus
Aeacides per bella, dea est qui matre creatus.
Verum age, et haec verax mihi nunc ex ordine pande.
Hector ubi est? quanam liquisti parte morantem
Huc veniens? qua parte feri nunc Martia regis
Arma jacent? ubi equi sunt olli? cetera pubes
[Page v-407]
Nunc vigilat, jacet an dulci devincta sopore?
Quaenam agitant consulta viri? placet esse sub armis
Urbe procul, Grajūm non longe a navibus; urbis
An magis ad muros, parta jam laude, reverti? Note: 510
Haec Laërtiades. juvenis cui talia contra.
Ista tibi, quaecunque rogas, vera omnia dicam.
Hector agit coetu in procerum; quos consulit Ili
Ad tumulum, a strepitu longe turbaque remotus.
Excubiae (quando has, heros invicte, requiris)
Custodum certae nullae usquam castra tuentur.
Nam, quacunque ignem circa sedere manipli
Trojugenum, quos cura urget patriaeque domusque,
Et vigilant, seque insomnes hortantur habere
Excubias: at qui longe venere vocati Note: 520
Auxilio, passim straverunt corpora somno,
Ac Troas servare sinunt, quodcunque tuendum est.
Conjugibus nec enim metuunt gnatisque periclum,
Qui longe Iliacis semoti a moenibus absunt.
Tum Laërtiades: Dic, inquit, (scire laboro
Hoc quoque) Trojana mixti cum pube, seorsum
Anne cubant, tacita carpentes nocte soporem?
Ille refert: Dicam vera omnia, et ordine pandam.
Ad mare qua vergit campus, tentoria Cares,
Armati et curvo posuerunt Paeones arcu, Note: 530
Et Leleges, et Caucones, clarique Pelasgi.
Ad Thymbram Lycii sedem, Mysique superbi
Sorte datam tenuere, Phrygesque, et Maeones. at quid
Ista opus incassum scitari singula? Troum
Castra juvat penetrare nigrae si noctis in umbra,
Non procul hinc, venere domo qui ad bella recentes,
Extrema primi castrorum in parte seorsum
Thraces agunt, inque his ille editus Eïoneo rex
[Page v-435]
Rhesus. cujus equos formaque et mole superbos
Admirans vidi. vincunt candore vel ipsas Note: 540
Nanque nives; aequant rapidas at cursibus auras.
Argento clari currus auroque refulgent.
Arma tulit veniens aurata, ingentia, visu
Mira; viros quae non mortales scilicet, ipsos
At deceat gestare, adeunt cum praelia, divos.
Nunc agite ad naves vel me compellite, duris
Implicitum vinclis heic me vel linquite, vestro
Solvendum in reditu; testis cum res erit ipsa
Nimirum, cuncta haec sim vera an falsa locutus.
Illum torva tuens Diomedes: Ne mihi, dixit, Note: 550
Effugium meditare, Dolon, (quanquam optima rerum
Narrasti) quando semel huc fors egit iniqua
Te in nostras, malecaute, manus. nam, sive redemptus,
Sive abeas nobis dimissus, rursus Achaeam
Aut furtim ad classem venies speculator, aperto
Aut Grajos contra pugnabis Marte: meis at
Si manibus domitus vitam cum sanguine fundes,
Non erit ut posthac Argivos laedere possis.
Dixerat ille: Dolon dextram admovere trementem
Suppliciter mento coepit, blandaque morari Note: 560
Fata prece; alte heros ferrum extulit, atque loquentis
Cervicem saevus mediam ferit, ac secat ambos
Nervorum plexus: jacuit lapsum caput ipsos
Ante pedes. galeam hic de vertice detrahit; album
Ille lupi ex humeris tegmen, tentoque sonantem
Nervo arcum, et longum fulgenti cuspide telum.
Quae dextra extollens alte omnia dius Ulysses,
Munus praedatrix tibi Pallas, talia fatur:
Gaude his, diva, deūm primam, qui lucida caeli
Tecta colunt, te rite vocabimus usque. sed alta Note: 570
[Page v-463]
Insuper ad Thracum nos hinc tentoria recto
Tramite duc, ad equos currusque, ad strata virorum.
Sic ait; atque, manum protendens, cuncta myricae
Imponit; signatque locum ramisque virentis
Virgulti, et vulsis vicino ab limite cannis,
Obscura ne post redeuntes nocte lateret.
Inde gradum celerant per tela, nigrumque cruorem.
Nec mora, Threïciae venere ad castra phalangis.
Defessi toto proflabant pectore somnum.
Arma solo sua cuique jacent, currusque, jugales Note: 580
Et gemini juxta. terno circum ordine pubes;
In medio Rhesus, religati et curribus altis
Regis equi alipedes. prior hunc et vidit Ulysses,
Et socio ostendens Diomedi, talia fatur:
Ecce virum, Diomede, tibi, niveosque jugales,
Ecce, Dolon Thracum pubem quam dixit. at omne
Tu nunc prome animi robur. cunctarier armis
Non decet heic. age, equos tu solve; aut ense jacentes
Caede viros, curam interea mihi linquito equorum.
Haec Laërtiades: Tydidae at fortia Pallas Note: 590
Magnanimo adspirans incendit corda furore.
Ergo strata virūm dat leto corpora; partem
Et nunc se in dextram vertens, nunc ille sinistram,
Late fulmineum rotat ensem turbidus. ingens
Exoritur gemitus suprema in morte querentum:
Purpureo passim tellus rubet uda cruore.
Ille velut caulas, nullo custode, cruentus
Irruit, ac turbata leo per ovilia saevit;
Sic Thracum in medio Tydides perfurit et jam
Bissenos Orco demisit. dius Ulysses Note: 600
Interea, quemcunque virum premit ense corusco
Tydides, pedibus correptum pone trahebat,
[Page v-490]
Latum iter ut praeberet equis, facilemque pararet
Egressum; turbati animo ne forte paverent
Strata virūm supra gradientes corpora: nanque
Nondum etiam bello adsuerant, caedique cruentae.
Ast, ubi jam regem Tydides venit ad ipsum,
Dulcem animam et rapuit suspiria longa trahenti,
(Triste etenim visum supra caput adstitit olli,
Proflanti somnos nigra sub nocte, Minervae Note: 610
Missum consiliis, Oenidae filius audax)
Tum Laërtiades vinclisque exemit, habenis
Et nexos conjunxit equos, turbaque virorum
De media exegit; scuticamque oblitus ab aurea
Sumere pendentem sella, quem sustulit, arcu
Caedebat prae se pellens; dehinc sibila misit
Nota, monens fidum Diomedem excedere castris.
Fluctuat ille anceps animi, secumque volutat
Majus adhuc aliquod facinus; dubitatque, prehensum
Anne trahat currum raptans temone, superba Note: 620
Regis ubi sunt arma; humeris an fortibus alte
Sublatum imponat, secumque exportet; an ense
Fulmineo in Thracum turbam desaeviat omnem,
Detque viros leto passim. cui, talia secum
Dum volvit, pendetque animo, Tritonia Pallas
Adstitit, ac celeri compellat voce morantem:
Ad celsas jam tempus adest remeare carinas,
Tydide; redeas ne mox non sponte, fugatus;
Et Troas ne quis deus excitet alter in arma.
Sic ait: ille deae confestim verba loquentis Note: 630
Agnovit, digressus equos et scandit; Ulysses
Quos arcu increpitos pellebat: castra petebant
Illi, atque Argivas cursu pernice carinas.
Nec vero arcitenens facta haec non vidit Apollo.
[Page Homer-v-515]
Qui simul ac sensit, Tydei cum prole Minervam
Ire una, divae iratus Trojana petivit
Castra, et magnanimum somno excitat Hippocoonta,
Threïciaeque ducem gentis, Rhesique propinquum.
Hic strato exsiliens sedem conspexit equorum
Ut vacuam, foedaque viros in caede jacere Note: 640
Semianimos, casu mentem concussus acerbo,
Clamavitque altum exululans, carumque sodalem
Nomine saepe vocans flebat, mora nulla, tumultus
Exoritur, fremitusque omni de parte ruentum
Trojugenum. stragem cuncti mirantur, et ingens
Attoniti facinus, quo caeca in nocte peracto,
Inde viri ad celsas abiere impune carinas.
At gemini heroës postquam venere, jacebat
Stratus ubi leto Hectoreus speculator, Ulysses
Sistit equos; ab equo Diomedes desilit, atro Note: 650
Exsuvias celer et manantes sanguine tollens,
Dat socio: ipse, levi saltu sublatus, eundem
Scandit rursus equum, rapidosque ad curva jugales
Litora, et Argivas ad puppes urget; at illi
Insultantque agiles campis, ultroque feruntur.
Primus ibi sonitum Nelides auribus hausit;
Atque ait: o socii, Danaūm regesque ducesque,
Mentiar, an verum, mens quod jubet, eloquar? aures
Cornipedum circa resonat mihi pulsus equorum.
Dī faciant huc ut Laërtiades Diomede Note: 660
Cum forti adveniat, Trojanis victor uterque
Vectus equis: metuo sedenim, duo lumina Grajūm
Ne quid pertulerint, inimica in gente, dolendum.
Talia dum fatur, medio in sermone, volantum
Alipedum vecti dorso venere, relicto
Et sociis miscentur equo. quos mente sodales
[Page v-541]
Excipiunt laeta, dextramque amplexus inhaeret
Pro se quisque, ambo compellans comiter omni
Verborum officio, promens et gaudia vultu
Tum primus dulci Nestor sic voce rogabat: Note: 670
O Laertiade, Grajūm decus, inclyte Ulysse,
Istos, dic, ubi equos cepistis? castrane Troum
Ingressi? occurrens an quis deus obtulit ultro?
Solis enim similes radiis candentibus albent;
Usque acie in Teucrum versor, nec tuta fovere
Castra senex soleo; sedenim per praelia vidi
His ego equos nunquam similes. quos jure deorum
Esse datum vobis munus reor. ipse deūm rex
Aequus enim, et Pallas Tritonia diligit ambos.
Ille refert: Nestor Grajae lux famaque gentis, Note: 680
His etiam longe meliores numina possunt
Largiri, si forte velint; nam robore nobis
Atque opibus longe praestant: sed nulla deorum
Dona vides, at equos, Thracum e regione recentes
Qui venere. horum regem fortis Diomedes,
Juxta et bissenos prima de gente peremit.
Praeterea, exceptum non longe a navibus, ambo
Morte virum merita ad tristes demisimus umbras,
Quem, classem ut Danaūm speculatus certa referret,
Dardanii proceres, ac dirus miserat Hector. Note: 690
Sic ait; atque ultra fossam intra septa frementes
Egit equos laetum ridens; regemque secuti
Pone ibant alii laetanti pectore Achivi.
Dehinc, ut Tydidae celsa ad tentoria ventum est,
Cornipedes loris plenum ad praesepe revinctos
Constituunt; ubi regis equi cursu alite clari
Stabant, sub tacita mandentes hordea nocte.
Ast Ithacus caesi exsuvias, capta arma, Dolonis
[Page v-570]
Deposuit celsa in puppi, dum sacra Minervae
Apparet, ac meritos aris indicat honores. 700
Inde, mare ingressi, multum frigentibus undis
Sudorem abluerunt, mersantes cruraque, utrumque
Et femur, et madidam cervicem: jamque marino
Abluti fluctu, salsoque humore refecti,
Dulcis aquae in solio lavere, ac membra nitenti
Perduxere oleo. tum victu corpora firmant
Fessa viri, atque haustum magno e cratere sedentes
Libabant vinum victrici rite Minervae.
HOMERI ILIADOS LIBER UNDECIMUS.
Tithoni e thalamo surgens Aurora, ferebat
Caelicolis formosa diem et mortalibus almum:
Dira Jovis missu curvas Discordia puppes
Ad Danaūm venit, dextraque immane cruenti
Attollens belli signum super adstitit altam
Puppem Ithaci, quae mole ingens, atque edita stabat
Castrorum in medio; vox missa ut posset utrinque
Audiri, magnusque Ajax, et dius Achilles
Qua fixere sibi tentoria parte, carinas
Extremi et curvo statuere in litore, freti Note: 10
Invictisque animis ambo, validisque lacertis.
Hic dea stans altum clamavit, pectore ab imo
Horrendam intendens vocem, subitumque vigorem
Mentibus injecit, calefactaque corda furore
Belligero incendit, saevique cupidine Martis.
Pugnae gliscit amor cunctis in pectore, bellum
Dulcius est reditu, nec jam dare vela paternas
Mens avet ad sedes, duro sed cernere ferro.
Continuo Atrides armari ad praelia pubem
Magna voce jubet, fulgentiaque induit arma. Note: 20
Principio suris ocreas circumdat ahenas,
Artis opus mirae, multo quas crura tegentes
Fibula jungebat nectens argentea morsu.
Dehinc humeros rutilum thoracem et pectora circum
Induit. hunc Cinyras olli donaverat hospes.
Ad Cyprias nam fama ingens pervenerat oras
[Page v-21]
Argivos classem in Teucros, bellumque parare.
Qua motus, regi donum rex misit amico.
Hunc multa omnigeno variaverat arte metallo
Docta manus; cyanique decem nigrantis, et auri Note: 30
Bissenas fulvi ducens, stannique nivali
Vicenas candore vias: ad colla dracones
Hinc atque hinc terni se attollunt, pulchra colore
Caeruleo queis terga nitent; quale Irides olim;
Aëriae fulgent, omen mortalibus, atras
Ipse inter nubes figit quas Jupiter altus.
Injicit inde humeris ingentem, ac subligat ensem,
Auratis clarum clavis, vagina corusco
Quem septa argento, lorisque ardentibus auro,
Pendeat ut laevo lateri decus, apta recondit. Note: 40
Dehinc ingens, pulchrum, partes versatile in omnes
Attollit clypei tegmen, deni orbibus orbes
Inclusi solido cui circum ex aere coruscant:
Bisdeni umbones stanni e cadente metallo,
E nigro medius cyano tumet: atra cruentae
Gorgonis in summo facies, cui torva tuenti
Horrendi adsistunt comites Terrorque Pavorque:
At, lorum supra clypeo quod pendet aheno,
Argentoque micat pictum fulgente, draconis
Caerulei sinuans flectit sese horrida imago Note: 50
Cui capita ex una tria se cervice profundunt:
Inque orbem linguisque micant, vulnusque minantur.
Dehinc galeam imponit capiti conisque superbam
Quatuor, et setis insignem in vertice equinis,
Quae motae horrifico terrebant lumina nutu.
Tum duo tela manu tollit bellator, acuta
Cuspide, dura, ignem fulvo jactantia ab aere
Sidereas longe ad sedes. Postquam acer in armis
[Page v-45]
Constitit, impulso Juno et Tritonia Pallas
Aere altum sonuere, novo diva utraque regem Note: 60
Portento ditis certans ornare Mycenes.
Aurigae jam quisque suo mandata dedere,
Ordinibus rite instructis, retinere jugales
Ad fossam: pedibus, ferro fulgente corusci,
Ipsi alacres in bella ruunt: clamor ad auras
Immensus primo Aurorae surgentis in ortu.
Junctus eques pediti est; sed fossam primus ad ipsam
Stat pedes, inde equites densi post terga sequuntur.
Heic subitum ex alto Saturnius axe tumultum
Jupiter ingentis pugnae ciet; aethere summo Note: 70
Sanguineum et rorem genitor demisit, acerba
Morte parans multas duro in certamine Martis
Heroum fortes animas detrudere ad Orcum.
Parte alia Troës pubem exhortantur in arma
Colle super medio camporum; maximus Hector,
Polydamasque bonus bello, similisque deorum
Aeneas, divūm in Teucris et cultus honore,
Tresque Antenoridae, Polybusque, et dius Agenor,
Primaevusque Achamas pulchro par corpore divis.
Ordinibus celer in primis ingentia magno Note: 80
Membra tegens clypeo fert se Mavortius Hector,
Sanguineus veluti nigra de nube cometes
Nunc subito exoritur fulgens ferale, recondit
Nunc iterum obscurae multam se nubis in umbram;
Sic Hector variatque vices, per densa virorum
Agmina et imperitans, nunc primos cernitur inter,
Nunc se postremis miscet, totusque coruscat
Aere, Jovis ceu, cum nigram quatit aegida, fulgur
Ac velut in domini messores divitis arvo
Adversa veniunt hinc atque hinc fronte, secantes Note: 90
[Page v-69]
Hordea, triticeam vel messem; decidit hausta
Falce seges; densi terram stravere manipli:
Sic Troum pariter Danaūmque adversa feruntur
Agmina, conciduntque viri se mutua: nemo
Terga fugae dat versa; aequo sed vertice quisque
Arduus incurritque hosti, sistitque ruentem.
Illi inter sese rixantur more luporum;
Dira tuens tristem gaudet Discordia pugnam.
Nam sola ex omni praesens certantibus illa
Divorum adstabat numero: secesserat omnis Note: 100
Turba deūm longe Trojano ab litore, et armis
Quisque sua positis immotus in aede sedebat,
Dīs ubi structa domus juga per stellantis Olympi.
Illic moerentes turbato corde queruntur,
Incusantque Jovem graviter, praebere quod ingens
Trojanisque velit decus, et contempserit idem
Caelicolas, sedeatque in caeli vertice solus,
Conspicuus radiis, regali et laetus honore,
Trojanam spectans urbem, Grajūmque carinas,
Horrendumque aeris ferrique micantia late Note: 110
Fulgura, caedentesque, et dura morte cadentes.
Ac dum pulchra polum bigis Aurora subibat,
Crescebatque novis magis et magis auctibus usque
Clara dies, tela hinc atque hinc stridentia utrosque
Figebant, pubesque solo dejecta cadebat.
At, quo lignator sibi tempore prandia in alto
Monte parat, duro satiatus robora ferro
Caedere, pertaesusque operis revocare labantes
Jam dulci vires victu cupit; ocyus omnes
Hortati socios, densas fregere phalanges Note: 120
Trojugenum Danai. prae cunctis turbidus ira
Prosilit Atrides Agamemnon, teque, Bianor,
[Page v-92]
Ductorem feriens tristes demittit ad umbras.
Tum socium aurigamque viri prosternit Oilea.
Ille quidem, curru exsiliens, citus obvia contra
Arma tulit: mediam Atrides at vulnus adegit
In frontem; aere gravem galeam transverberat hasta,
Ossaque perrumpit, cerebroque infixa cruento,
Perdomuit flagrantem animis ac dira minantem.
Illos victor humi linquit stratos Agamemnon, Note: 130
Candida ubi scissa nudavit pectora veste.
Dehinc ruit, Isus ubi et frater simul Antiphus uno
In curru volitant, ambo Priameïa proles,
Ille nothus, justa contra hic de conjuge natus.
Lora nothus tractat; validam quatit inclytus hastam
Antiphus. Inter oves herbosae in collibus Idae
Hos quondam cepit, lentoque revinxit Achilles
Vimine, post magna solvit mercede redemptos.
At nunc Atrides huic pectus trajicit hastam
Per medium; stricto extremam ferit ense sub aurem Note: 140
Antiphon, et curru moribundum evertit ab alto.
Inde folo stratos victor spoliabat, utrumque
Ille satis noscens. nanque olim viderat ambos,
Ex Ida ad naves captos cum duxit Achilles.
Ac veluti saltu frondosa cubilia in alto
Velocis cervae nactus leo, dentibus atrox
Hinnuleos validis frangit manditque, labore
Mollem animam eripiens nullo; nec moesta propinquam
Si mater cladem vidit, pereuntibus esse
Quit tamen auxilio; subito magis ipsa pavore Note: 150
Contremit, ac viridem per silvam, densaque anhelo
Lustra fugit sudans cursu, si forte sequentis
Effugiat rictumque ferae, dirosque furores:
Sic Troūm nemo fatum his avertere quibat;
[Page Homer-v-120]
Quisque sibi at cladem, perculso corde, timebat.
Hos ubi dejecit, Pisandrumque Hippolochumque
Torvus adit, prolem Antimachi; cui ditia dona,
Magnum auri pondus, dederat Paris: ille dolosis
Dardanidum in coetu verbis, vafraque vetabat
Improbus arte, Helenam reddi flavo Menelao. Note: 160
Hujus tum gnatos major deprendit Atrides
Pulchro ambos una in curru, dum lapsa receptant
Lora manu, ac bijugos retinent, trepidantque paventes
Turbatique animis. veluti leo, concitus ille
Contra ibat: juvenes tremefacto at pectore curru
Ex ipso tenduntque manus, ac talibus orant:
Has, Atride, animas serva: non parva sequetur
Gratiaque, et merces factum. nam plurima in altis
Aedibus Antimachus servat congesta; metalli
Omnigeni ignotum pondus, ferrumque labore Note: 170
Daedaleo factum, fulgentiaque aera nec auri
Vim modicam. hinc pretium solvet non parcus, et ultro
Dona dabit, nos audierit si vivere puppes
Ad Danaum. Regem affati sic mollibus illi
Plorantes verbis, responsum haud molle tulerunt:
Proles Antimachi, Troas qui perfidus olim
Hortari est ausus, Menelaum absumere leto
Ilicet in coetu medio: nec rursus Achivūm
Ad gentem, et Grajas vivum dimittere ad oras;
Unde huc cum dio venit legatus Ulysse; Note: 180
Nunc patrio dignas dabitis pro crimine poenas.
Saeva luet vestro genitor mihi sanguine dicta.
Sic ait, et curru Pisandrum dejicit alto:
Adversi valida pectus nam perforat hasta;
Ille cadit plangens resupino corpore terram,
Desilit Hippolochus: lapsum tellure superstans
[Page v-145]
Quem premit, ac, geminasque manus, cervice refectum
Et caput eripiens, truncum vi propulit heros,
Sub pedibusque virum, foedoque in pulvere volvi.
Hos ibi tum linquit; seque illuc turbidus infert, Note: 190
Ardet ubi major vario certamine pugna.
Quem socii magno pariter clamore secuti
Incurrunt. peditem pulsum pedes urget, equesque
Versa equitem post terga premit; tum pulveris atri
Se campo attollit nubes, quam concita equorum
Aeripedum pulsu ingenti ciet ungula. princeps
Ante omnes caeditque hostem, sociamque phalangem
Hortatur clamans, belloque incendit Atrides.
Ac veluti si forte vorax densum incidit ignis
In nemus, ac venti volvunt incendia, gliscit Note: 200
Flamma furens late, ramosque ac tota repente
Arbusta indomitus prosternit stirpitus ardor:
Ingentem capitum sic Atrides Agamemnon
Dejicit ad terram numerum; multique superba
Cornipedes cervice inter media, agmina currus
Cum sonitu vacuos raptant, clarosque requirunt
Aurigas; tellure jacent hi pulvere in atro,
Gratior alitibus quam sponsis turba futura.
Talia dum campis late dat funera victor
Atrides, extra telorum Jupiter imbrem, Note: 210
Extra pulveream nubem, caedemque, cruoremque,
Horrisonosque virūm fremitus, turbamque ruentum,
Hectora seduxit. Teucros premit usque Agamemnon,
Hortaturque suos, animisque audacibus implet.
Jamque Ili veteris transvecti nobile bustum,
Agrestem et ficum Troës per plana ruebant
Camporum cursu contento, moenia tutae
Optantes urbis. tergo instat saevus Atrides,
[Page v-169]
Vociferans, foedusque manus ac tela cruore.
Verum, ubi perventum Scaeae prope limina portae, Note: 220
Et celsam ad fagum, firmato pectore, primi
Substiterunt; socios et, versa fronte, manebant.
Extremi at, trepida caeci formidine, lato
Palantes campo fugiebant. Nocte sub alta
Ut fugiunt armenta boum tremefacta, fugavit
Omnes cum subito veniens leo: triste sed uni
Ingruit exitium; validis cui dentibus atrox
Cervicem primum fregit, dehinc viscera saevus
Devorat, atque avido nigrum bibit ore cruorem;
Agmina sic Troum palantia maximus heros Note: 230
Insequitur, letoque extremum semper acerbo
Sternit dira fremens: fugit usque exterrita pubes;
Et multi curru ex alto volvuntur Atridae
Sub manibus, varioque ruunt pronique supinique
Ad terram casu. magna sic efferus hasta
Fulgurat ante alios, atque hosti fervidus instat,
Jamque propinquabat muris urbique; deorum
Cum pater atque hominum, summo digressus Olympo,
Sedit in irriguis praecelsae rupibus Idae,
Ille gerens dextra fulgur multo igne coruscum. Note: 240
Hinc Irin croceis fulgentem concitat alis,
Atque jubet mandata leves deferre per auras.
Iri, ait, i Trojae sub moenia, nactaque dium
Hectora, quae ferri mando, fer nuncia verax.
Atriden donec magnum pugnare videbit
Ante aciem primum Argolicam, Troumque phalanges
Caedere, devitet pugnam, sensimque recedat
Ipse pedem referens; alios hortetur in arma
Urgeat et pavidum praesens in praelia vulgus.
Verum, ubi percussusve hasta, fixusve sagitta Note: 250
[Page v-192]
Atrides currum scandet, tunc numine nostro
Laeta olli dabitur victoria; caedat Achivūm
Ut pubem, ad celsas dum naves venerit; ortu
Noctis et occiduis Titan se merserit undis.
Sic ait: illa secat ventos, et vertice labens
Idaeo Trojana tulit se ad moenia; nacta
Magnanimum et celsis in curribus Hectora, juxta
Adstitit, atque ultro compellans talibus infit:
Hector Priamide, sapienti pectore et alta
Mente Jovi assimilis, missu Jovis ipsius ad te Note: 260
Huc veni, patrisque tuli mandata per auras.
Atriden donec magnum pugnare videbis
Ante aciem primum Argolicam, Troumque phalanges
Caedere, devita pugnam, sensimque recede
Ipse pedem referens; alios hortare sed acer,
Atque urge pavidum praesens in praelia vulgus.
Verum ubi percussusve hasta, fixusve sagitta.
Atrides, currum scandet, tunc ab Jove magno
Laeta tibi dabitur victoria; fortis Achivam
Ut caedas pubem, ad naves dum veneris; ortu Note: 270
Noctis et occiduis Titan se merserit undis.
Haec effata Iris paribus longe avolat alis.
Hector at e curru claris conspectus in armis
Desilit, et, magna quassans bellator acuta
Tela manu, huc illuc partem discurrit in omnem,
Hortaturque viros, pugnaeque incendit amore.
Haud mora, consistunt alacres, atque obvia contra
Arma ferunt, frontemque adversaque pectora telis
Opposuere: instant Graji, densantque phalanges.
Ardet pugna iterum: summa nituntur opum vi Note: 280
Hinc atque hinc. laetus totam procurrit Atrides
Ante aciem, exsultatque animis, gaudetque cruentae
[Page v-217]
Prae cunctis laudem primus decerpere pugnae.
Dicite nunc, musae, caeli fulgentia templa
Quae colitis, forti Atridae quisnam obvius aut Tros
Aut socius toto princeps ex agmine venit.
Iphidamas Antenorides, quem, corpore magnum,
Fortem animo, dives Thracum in regione beata
Eduxit puerum Cisses avus, unde Theano
Orta est pulchra genas; nec, postquam contigit aevi Note: 290
Pubentis florem, patriam dimisit ad urbem,
Sed tenuit, gnatamque dedit, formosa , Theanus
Formosae soror, in patria quae manserat aede.
At juvenis, famam sectatus classis Achaeae,
Continuo, thalamum liquens coeptosque Hymenaeos,
Vela dedit, sociis bissena in puppe secutis.
Ventum ubi Percopen curvas liquere carinas,
Et sacrae pedites venere ad moenia Trojae.
Is tunc Atridae sese obvius obtulit. Hasta,
Ut proprius venere, Agamemnon Iphidamanta Note: 300
Appetiit; quae, versa alio, non pertulit ictum.
Amphidamas zonam at mediam thorace sub imo
Percussit; manibus validis et fretus, acutum
Urgebat robur; varium pervadere balteum
Nec potuit. duro argenti luctata metallo
Nam, molle ut plumbum, flexit se ferrea cuspis.
Quam dextra arripiens Agamemnon, ut leo fidens
Ille animi, ad sese traxit, telumque minacis
Evulsum e manibus rapuit: dehinc protinus ense
Cervicemque secat, sternitque immania membra. Note: 310
Sic duro jacuit somno, dum civibus affert
Auxilium, longe, infelix, a conjuge, primo
Quam duxit florentem aevo, magnisque paravit
Muneribus, centum ille boves largitus; ovesque
[Page v-145]
Pollicitus dehinc {mile} simul pinguesque capellas,
Innumerae quae prata illi silvasque replebant.
Tum vero exanimem victor spoliavit Atrides,
Atque abiit Grajos inter fulgentia secum
Arma ferens. Hunc forte Coon, Antenore eodem
Editus, ac natu major, conspexit; et atra. Note: 320
Nube viro luctus velavit lumina fratrem
Ob caesum. ruit ergo furens (nil sensit Atrides)
A latere; ac mediam telum defigit in ulnam
Sub cubito; ac totam valido transverberat ictu.
Horruit Atrides, conspecto sanguine, pugnae
Non tamen et finem posuit: sed turbidus hasta
Irruit, atque ipsi ante omnes fert fata Cooni.
Ille pede arreptum fratrem celer Iphidamanta
Frigentem ad socios foedumque cruore trahebat,
Auxilioque virūm primos virtute vocabat. Note: 330
Huic hastam aerata fulgentem cuspide adegit.
Sub clypeum, stravitque virum, supraque cadaver
Fraternum exanimi rigido caput abstulit ense.
Sic fata explerunt, nigrumque abiere sub Orcum
Ambo Antenoridae sub magnanimo Atrida.
Ordinibus Troum qui mixtus corpora leto
Multa dabat, nunc ille hasta, nunc ense, molari
Nunc saxo horrendum pugnans, manabat ab alto
Sanguis adhuc tepidus dum vulnere; dehinc, ubi vulnus
Siccatum, et sanguis tandem stetit, altus acuto Note: 340
Figebat miserum telo dolor; Ilithyiae
Junonis proles, duris quae partubus adsunt,
Quali saepe solent, partus ubi venerit hora,
Telo aerumnosas stimulare ac figere matres.
Ergo, ut vis duro defecit victa dolore,
Insilit in currus, aurigam et vertere fidum.
[Page v-278]
Jussit equos longe ad naves; labefactaque pressus
Corda malo, cedens altum clamavit Achivis:
O socii, Grajae gentis regesque ducesque,
Vos bellum Argivae pestemque avertite classi, Note: 350
Me quando hinc longe supremus Jupiter arcet,
Nec toto sinit usque die producere pugnam.
Sic ait: elato bijugis auriga flagello
Instat equis: illi ad litus classemque volabant
Ultro alacres, spumisque albentes pectora, et infra
Pulvereo sparsi nimbo, moestumque gementemque
Hostibus e mediis regem in sua castra ferebant.
Hector, ubi Atriden vidit secedere ab armis,
Hortatur socios, acuitque in praelia laetum
Vociferans: Troës, Lyciique, ac Dardana pubes, Note: 360
Este viri, atque animos et notas promite vires.
Optimus en abiit bellator; Jupiter aequus
Eximium praebet mihi nunc decus. ite volucri,
Recta ite in Danaos curru: date lora; paratam
Ut toties vobis cumulet nova gloria laudem.
Haec memorans acri succendit corda furore,
Qualis venator saevos ciet ille Molossos
Instigans aprum contra rabidumve leonem:
Talis magnanimos instigans Troas Achivam
In pubem torvo Marti par concitat Hector. Note: 370
Ipse inter primos graditur, Grajūmque phalanges
Turbidus in medias infert se; qualis, ab alto
Incumbens, niger ex imo ciet aequora turbo.
Quem primum, quem postremum Jove fretus amico
Ille virum Stygias victor demisit ad umbras?
Assaeum ante alios premit, Autonoumque, et Opiten
Et Dolopa Clytiden, et Opheltion atque Agelaum,
Aesymnumque, Orumque, et dura: ad praelia fortem
[Page v-303]
Hipponoum. hos prima Danaūm de gente peremit;
Dehinc pavidum caedit vulgus, miscetque. madentis Note: 380
Imbrifero collecta Noti ceu flamine differt
Nubila trux Zephyrus; fluctu maria alta frequenti
Volvuntur, stridunt aurae, sublataque flabro
Turgida multivago in spumas diffunditur unda:
Sic versat, turbatque hostes, ac disjicit Hector,
Crebra virūm capita ense metens: clademque supremam
Ille adeo genti, et non eluctabile ferret
Exitium; versi fugerent ad litora, in ipsas,
Et sese irruerent trepida formidine puppes;
Esset ni caro Diomedi haec orsus Ulysses: Note: 390
Tydide, nam cur sic ambo haeremus inertes,
Virtutem obliti solitam? mihi proximus adsta.
Turpe etenim ambobus, naves si ceperit Hector.
Haec Laërtiades: Diomedes talia contra:
Ipse quidem maneoque, et forti mente manebo,
Quidquid erit: nostri sedenim non magnus, amice,
Usus erit, laudem nobis cum summus ademptam
Dardaniae. mavult largiri Jupiter urbi.
Sic ait; et curru Tymbraeum evertit acuto
Ad laevam telo figens praecordia mammam. Note: 400
At, comitem famulumque, Moliona stravit Ulysses.
Hos vitae, ac pugnae exortes liquere, ruuntque
Adversum in vulgus turbantes agmina late.
Ut duo, fulmineis confisi dentibus, apri
Venantum incurrunt canibus, torvique feruntur.
Per medios, clade ingenti; sic ocyus, ut se
Convertere viri, turbant sternuntque phalangem
Dardaniam: at pulsi requierunt, pectore paullum
Sedato, Danai, queis Hector terga premebat.
Tum juvenes geminos praestanti corpore, eodem Note: 410
[Page Homer-v-329]
Invectos curru dant leto. utrumque creavit
Eduxitque Merops Percosius, ille futuri
Ante alios augur longe doctissimus omnes:
Ire nec optantes bellum ad crudele sinebat.
Frustra; nam patrios monitus sprevere. cruentam
Parca etenim ad mortem saeva inter bella trahebat.
His rigida vitam Diomedes abstulit hasta,
Exanimesque solo radiantibus exuit armis.
Hippodamum Laërtiades, et Hyperochon Orco
Misit; at exsuvias victor sibi cepit opimas. Note: 420
Tunc pater, ex alta spectans haec desuper Ida,
Ipse parem aequato fecit certamine pugnam.
Obnixi alternis caedebant mutua sese
Hinc atque hinc telis, heros Tydeïus hasta
Paeoniden valida percussit Agastrophon ipsam
Ad coxam: huic bigae, fugiens quas scandere posset
Non aderant. longe vesana mente relictus
Has, dominum frustra quaerens, auriga tenebat;
Ille pedes per bella ruebat, pulvere in atro
Dum cecidit, multo et vitam cum sanguine fudit. Note: 430
Hos procul ut vidit sternentes agmina, clamans
Horrendum cursu rapido volat obvius Hector:
Quem comitans Trojana phalanx ruit agmine denso.
Prospexit subito venientem, atque horruit acer
Tydides, sociumque monens, haec fatur, Ulyssem:
Nobis hic turbo malus ingruit, efferus Hector:
Attamen et stemus, contra pugnemus et una.
Sic ait, ingentemque hastam jacit; ac ferit ictu
Ille quidem Hectoreum certo caput; ante sed, intus
Acta cutem cuspis quam tangeret, aerea cassis Note: 440
Obstitit, oblongam, triplicem, tela omnia contra
Ipse olim dederat regi quam Phoebus Apollo.
[Page v-353]
Hector at absiluit longe conterritus; et se
Rettulit ad socios, nutanti et corpore pronus
Genua solo posuit, terraeque accline parumper
Suffulsit dextra corpus: nox urget opaca
Nube oculos; tenebris nigrescunt omnia circum.
At, dum Tydides primos volat inter, et hastam
Impiger, in viridi stratam tellure, capessit;
Interea lucemque hausit, mentemque recepit, Note: 450
Et, curru exceptus, Troum sese intulit Hector
In turbam, mortemque fuga vitavit acerbam.
Quem rapto insequitur telo rursus Diomedes,
Cedentem et longe dictis incessit amaris:
Mortem iterum fugiens vitas, canis improbe. venit
Quippe malum prope te, quo dignus. rursus Apollo
Eripuit, dirum servans caput; arma capessens
Cui tu vota facis, credo: tamen obvius olim
Te leto sternam, si quis deus et mihi praesens
Venerit auxilio. nunc, quem mihi cunque tuorum Note: 460
Fors alium obtulerit, praestat demittere ad umbras.
Sic ait; et pulchris nudabat Agastrophon armis.
Flavicomae at conjux Helenae, Paris inclytus, arcum
Tendebat contra Tydiden, ille columnam
Post latitans, Ili stabat quae infixa sepulcro,
Prisci Dardanidae. Tydides arma legebat
Paeonidae, varium thoraca, ingentia scuta,
Aere gravem galeam: cornu arcus ille recurvi
Adduxit; nervo nec frustra pulsa sonante,
At dextrum trans acta pedem, plantamque sub ipsam Note: 470
Evadens, penitus telluri est fixa sagitta.
Tum Paris e latebra citus exilit, atque cachinnans
Jucundum, has fudit laetanti pectore voces.
Vulnus habes, cuspisque meo non fugit ab arcu
[Page v-380]
Irrita. sic utinam ventrem tibi fixa sub imum
Illa foret; Troasque metu, longaque levasset
Aerumna; qui te fugiunt horrentque, capellae
Saevum ut balantes pavitant, haedique leonem.
At non dejectusve heros, vel territus: Uno
Arcu fortis, ait, bellator, compte, puellas Note: 480
Fallere docte, palam ferro si cernere mecum
Jam libeat, nil tela tibi, nil proderit arcus.
At nunc, ima pedis telo quod stringere tantum
Contigit, exsultas animo, jactator, inani.
Vulnere nil moveor; ceu si me foemina, parvus
Vel puer imbelli dextra pulsarit. inertis
Tela viri nam cassa volant. contra, mea telum
Dextera quod misit, subit alte, ac dejicit hostem
Exanimum, et siquem paullum modo contigit, olli
Uxor scissa genas moeret, gnatique parente Note: 490
Flent orbi; ipse atro putrescit sanguine terram
Perfundens, non tecta intra de more puellis
Fletus, at alituum saevo discerptus ab ungui.
Haec ille: interea, trepidusque accurrit Ulysses,
Atque hosti adversus carum stetit ante sodalem.
Ille autem seditque solo post terga, sagittam
Et volucrem talo extraxit. dolor ingruit ingens
Continuo. ergo aeger currum conscendit, et altas,
Aurigam ad puppes cursum contendere jussit.
Solus ibi, avecto Diomede, relictus Ulysses, Note: 500
Nec lateri adstabat quisquam comes: at procul omnes
Dilapsi, gelido tremefacti corda pavore.
Ergo altum ingemuit; secum dehinc talia fatur.
En quid agam? fugisse, malum, deprendier unum
Hostibus in mediis, pejus. nanque altus abegit,
Inque fugam hinc Danaos convertit Jupiter omnes.
[Page v-406]
Sed mihi mens geminas cur nunc distracta volutat
Haec secum in partes? Novi quid praestet. inertes
Excedunt pugna, fortis vir perstat eodem
Usque loco, figitque hostem, vel figitur hosti. Note: 510
Tales dum tacito versabat pectore curas,
Interea Troum adventat scutata juventus,
Et magno circum fundit sese agmine, cladem
Illa suam densa cingens claudensque corona.
Ac velut in silvis juvenumque, canumque caterva
Densa ruens aprum premit omni ex parte; profundum
Ille nemus liquens malasque obvertit, aduncum
Et dentem infrendens acuit, circum undique sese
Hi glomerant, instantque acres, hirtisque morantur
Horrentem setis, atque ore immane frementem: Note: 520
Sic Laërtiaden pubes condensa premebat.
Ille sed ingenti contra imperterritus hasta
Prosilit, ac primum dat leto Deïopiten
Egregium, feriens vibranti cuspide colla
Supra humerum: inde Thoona, inde Ennomon occupat, inde
Chersidamanta, celer dum curru desilit alto,
Trans clypeum fixa in ventrem transverberat hasta.
Corruit, ac passis tellurem amplectitur ulnis.
Deserit hos; telo et Charopem ferit acer acuto
Hippasiden, Soci fratrem. qui, vulnus acerbum Note: 530
Vidit ubi cari fratris, luctu efferus, amens,
Advolat auxilio, et propior stans talia fatur:
o Laërtiade, quem fraudum, quemque laboris
Omnigeni clarat non unquam expleta cupido.
Hippasidum vel te jactabis morte, cruentis
Et spoliis hodie amborum, confossus ab hasta
Hac potius vel tu nigras mittere sub umbras.
Dixerat et clypeum vesana concitus ira
[Page v-434]
Ingentem ferit; hasta gravis quem fregit et ipsum,
Loricam et vario fulgentem transiit aere, Note: 540
Atque cutem secuit, costisque abscidit: at intro
Visceribus ferrum demergi haud passa Minerva est.
Non letalem hastam sensit venisse, recedens
Et paullum, his Socum dictis compellat Ulysses:
Ah miser! exitium quem jam fatale merentem
Opprimet. a pugna tu me hinc secedere cogis,
At tibi ego heic mortem dico fore; teque, meo jam
Perdomitum telo, mihi laudem scilicet, Orco
Tristi animam caeca longe sub nocte daturum.
Sic ait: ille fugae dat sese aversus; at hastam Note: 550
Hic tergo infixit medio, pectusque cruentam
Per medium exegit. ruit ingens, terraque subter
Insonuit. caeso insultans haec fatur Ulysses:
o Soce, eduxit frustra quem clarus in armis
Hippasus, en domitus leto es, nec tristia fata
Vitasti. infelix! tibi non pater, et bona mater
Exanimi claudent frigentia lumina, dirae
Sed volucres alis complexae rapta vorabunt:
At mihi, morte obita, Grajūm gens funera ducet.
Haec fatus, validam, Socus quam torserat, hastam Note: 560
Exemit costis, clypeoque: e vulnere sanguis
Emicuit, durique animum subiere dolores.
Magnanimi at Troës, conspecto sanguine Ulyssei,
Clamorem tollunt, seque exhortantur, et omnes
Uni instant. retro ille pedem fert usque recedens,
Et magna caros inclamat voce sodales.
Ter vastum toto clamorem ex ore profundit,
Ter missam audivit vocem fortis Menelaus;
Et citus Ajacem compellans talia fatur:
Ajax, clarum alti germen Telamonis, Ulyssei Note: 570
[Page v-465]
(Nec fallor) pulsas mihi vox circumsonat aures,
Clamantis, solum ceu si Trojana juventus,
Seclusum longe a sociis, pugna urgeat acri.
Ergo, agedum, celeremus opem, densamque ruamus
Per turbam; nequid, solus foede hoste relictus
In medio, ferat ille manu bonus, atque sagaci
Ingenio cunctis praestans vir; raptus et ingens
Ne desiderium, luctumque relinquat Achivis.
Dixit, et antetulit gressum celer: incitus aeque
Ajax par divis graditur, Troasque superbus Note: 580
Dat sese in medios, ubi dium plurima Ulyssem
Turba, instans telis, magno et clamore, premebat.
Cervum avidi ut quondam circumstant agmine denso
Ingentem thoës; telo venator adacto
Quem fixit; citus ille abiit, cursuque sequentem
Evasit, tepidus dum sanguis, dumque moventur
Crura; inde, ut vires penitus jam dira sagitta
Perdomuit, stratum celsis in montibus umbra
Sub nemorum thoës discerpunt: ducat eodem
At subito fortuna horrendum siqua leonem, Note: 590
Illi diffugiunt, praedam hic sibi vindicat unus:
Sic Laërtiaden dextra laevaque premebat
Martia Trojugenum pubes: at saucius heros,
Hastam aegre intentans, a se vix tristia fata
Arcebat. subito magnus cum se intulit Ajax,
Immanem et laeva gestans, turrique superbae
Assimilem clypeum, propior stetit. at pavor omnes
Invasit gelidus Troas, passimque, soluta,
Huc temere, atque illuc trepidi fugere, phalange.
Interea turba e media Menelaus Ulyssem Note: 600
Eduxit, dextra sustentans, impiger egit
Dum celeres, dominum excipiens, auriga jugales.
Ast Ajax Troas contra ruit, atque Doryclum
Morte, nothum Priami, sternit; dehinc Pandocon hasta,
Lysandrumque ferit; dehinc Pyrason, atque Pylarten.
Ac veluti praeceps montano a vertice torrens
Subjectos ruit in campos, ille imbribus auctus
Ab Jove; et ingentes annoso robore quercus,
Et piceas raptat, secum, vastoque sonore
Turbidus aequoreas limum devolvit in undas: Note: 610
Sic campo eximius ruit Ajax, agmina late
Versa virūm sternens; peditesque horrendus, et acres
Turbat equos; longe ignarus dum parte sinistra
Totius in pugnae Martem exercebat amoenas
Ad Xanti ripas Hector, capita alta virorum
Multa ubi praecipue cervice abjuncta cadebant,
Immensusque ibat pugnantum ad sidera clamor,
Nestora Neliden circa, et circa Idomenea.
His sese intulerat ferus Hector, diraque patrans
Vastabat densas curruque hastaque phalanges. Note: 620
Nec tamen urgenti pubes cessisset Achaea,
Et latum praeberet iter dimota; Machaon
Ni, primos inter dum pugnat, laesus acuto
Dextrum ferro humerum subito foret. eminus arcum
Intendit contra, fixitque tricuspide telo
Nanque ducem conjux Helenae, Paris: at metus acer,
Vulnere conspecto, spirantes robur Achivos
Incessit, ne forte virum, verso agmine, Troës
Exciperent. Ergo Idomeneus compellat amicum
Nestora, et haec moesto suspirans pectore fatur: Note: 630
O Nestor, Grajae gentis decus, en age, currus
Scande tuos, tecum et scandat, mora nulla, Machaon;
Alipedes et equos pelle ad tentoria. serva
Regem, oro, medica praestat qui clarus in arte,
[Page v-514]
Unus et est pretio par multis, fixaque tela
Eximere et saevum doctus lenire dolorem.
Haec ait: hortanti paret Neleïus heros,
Atque suos scandit currus; juxtaque Machaon
Ascendit, proles Asclepī, clara medentes
Inter quem caelo sublimem gloria tollit. Note: 640
Tum bijugos flagro admonuit resonante: volentes
Illi corripiunt spatium, curvasque volucri
Ad naves cursu, ac tentoria nota feruntur.
Cebriones Troas turbatos, Hectoris alto
Auriga e curru prospexit; nec mora dium
Hac regem fidus compellat voce minister:
Hector, nos longe camporum in parte remota,
Heic Danaūm vulgo miscemur, limes ubi ipse
Horrisoni est belli: Troës turbantur in illa
Parte alii; magnoque viros, currusque tumultu Note: 650
Disjicit, ac miscet pulsos Telamonius Ajax.
Quippe virum nosco clypei septemplicis orbe
Lato septum humeros. Quin ergo vertimus illuc
Jam bijugos, currumque, gravi certamine pugna
Fervet ubi, mixti et pedites equitesque fragore
Mutua se ingenti caedunt, ardetque virorum
Clamor inexstinctus pugnantum, animisque frementum?
Sic ait; ac torto pendens in verbera flagro
Argutum insonuit. simul audivere flagellum,
Incaluere animis acres, currumque sonantem. 660
Alipedes cursu volucri per Troas, Achivum
Per cunctos rapuere, virum per strata jacentum
Corpora, per clypeos. infra madet axis, et omnem
Perfudit sanguis currum; geminique rotarum
Orbes, cornipedum et pulsu gravis ungula rorem
Purpureum late spargit. cupit ille subire
[Page Homer-v-537]
Adversam Grajorum aciem ac perfringere, jamque
Se dedit in medios atrox, trepidisque tumultum
Intulit, arma ruens contra obvia: saevus et usque,
Ordinibus passim disjectis, ense corusco, Note: 670
Fulmineaque hasta, saxisque molaribus instans.
Nec tamen Ajacem est ausus tentare; sed unum
Vitabat, metuens vimque ac immania membra.
At pater Ajaci altitonans in corda timorem
Incussit. stetit attonitus; timidusque pericli
Rejicit in tergum clypei septemplicis orbem;
Intremuitque artus, pugnaque excedere coepit,
Ille ferae similis vertens huc lumina et illuc
Se circa, dubiusque ferens vestigia retro
Improperata; hosti, conversa fronte, resistens Note: 680
Interdum. fulvum a stabulis ceu densa leonem
Turba canum, atque virūm certat prohibere; boum nec
Impleri cupidum pingui sinit, usque sub alta
Nocte vigil; diro praedae succensus amore
Ille ruit contra; quidquam nec proficit; auras
Certa secant, validis nam tela in torta lacertis,
Atque faces missae terrent, sistuntque: recedit
Moestus mane, gradu et lento sua lustra revisit:
Sic Troum e turba, moerenti pectore, lentus
Digreditur, classemque Ajax, et curva capessit Note: 690
Litora; et Argivis timet Hectoris arma carinis.
Ac veluti, pueris nequidquam obstantibus, arvum
Ingressus tarda quadrupes de gente rudentum,
Multi cui fracti sunt duro in tergore fustes,
Calluit et plagis dorsum; depascitur altam
Dentibus attondens segetem: circum undique molles
Pascentem pulsant pueri, malefirmaque jactant
Brachia nequidquam vi nulla; vixque morantem
[Page v-560]
Expellunt, postquam se pastu implevit opimo:
Sic Telamoniaden Troës, sociique premebant Note: 700
Ingentem: ille autem adversa nunc fronte resistens
Pugnabatque acer, sistebatque agmina; tardae
Versa fugae nunc terga dabat: cunctisque morando
Obstitit, ad curvas ne possent ire carinas.
Ille quidem medius Troumque et pubis Achaeae
Dira fremens stabat; validis contorta volabant
Tela virūm e manibus: pars vasto fixa tremebant
In clypeo, pars magna, solo delata prius quam
Fulgenti quirent ferro contingere corpus,
Horrebant spatio in medio, tepidumque cruorem Note: 710
Optabant, fraudata ictu, defixaque terrae.
Hunc ubi conjectis Euaemonis inclyta proles,
Eurypylus, telis vidit pressum undique, propter
Adstitit, atque hastam ferro vibrante coruscam
Torsit, Phasiaden figens Apisaona regem.
Quippe gravis subter praecordia transiit ictum
Hasta jecur, stravitque virum, et membra omnia solvit.
Eurypylus celer adsiliit, rapiensque trahebat
Arma humeris. humeris Apisaonis arma trahentem
Conspexit pulcher longe Paris, et citus arcum Note: 720
Direxit contra sinuans, dextroque sagittam
Letalem immisit femori. diffractaque arundo est,
Et femur indoluit fixum alto vulnere: vitans
At mortem Eurypylus sociūmque recedit in agmen,
Atque, alta Danaos inclamans voce, profatur:
O socii, o Grajae gentis regesque, ducesque,
State hostem contra, mortemque arcete cruentam
Ajaci; quem tela premunt, quem ferrea grando
Obruit: horrisonae vivus discrimina pugnae
Nec, reor, effugiet. versis at frontibus omnes Note: 730
[Page v-590]
Ajacem circa magnum consistite; magno
Cuncti alacres Telamoniadae prohibete periclum.
Saucius haec, Danaūm succendens pectora, clamat
Eurypylus. versi consistunt agmine denso;
Seque viro agglomerant, humerisque micantia scuta
Inclinant, hastasque aerata cuspide torvi
Arrexere. Ajax venit queis obvius, hosti
Et stetit adversus, sociūm stipante caterva.
Sic latis illic pugnae certamina campis
Ardebant, quales volvunt incendia flammae. Note: 740
Parte alia patriis linquebat praelia Nestor
Vectus equis; madidae largo sudore vehebant
Quae simul ad litus curvasque Machaona puppes.
Hunc pernix longe conspectum agnovit Achilles,
(Stabat enim celsa in puppi, Danaūmque laborem
Spectabat, miseramque fugam) tum protinus ad se
Voce vocat carum e navi Patroclon. amicam
Agnovit vocem, citus ac tentoria linquens
Patroclus prodit Marti par. hoc fuit olli
Principium cladis fatale, ac mortis origo. Note: 750
Peliden prior his affatur clara Menoetī
Progenies: Tibi me quid opus Pelida? vocatum
Quid facere, aut quonam ire jubes? Cui fortis Achilles:
Die Menoetiada, ante omnes mihi care sodales,
Nunc Danai, reor, haec venient ad septa, meisque
Suppliciter genibus se affundent. queis grave tristis
Aerumnae incubuit nec jam tolerabile pondus.
Sed celer i tu, care Jovi Patrocle, rogato
Nestora; quis, curru impositum quem praelia secum
Extra fert? mihi, dum contemplor terga, Machaon Note: 760
Esse Asclepiades est visus: cernere frontem
Haud licuit, celeres cum transcurrere jugales.
[Page v-614]
Talia Pelides. Patroclus jussa capessit,
Itque rates praeter celeri ac tentoria cursu.
Illi ut Nelidae venere ad septa, relicto,
Ad terram Nestor, curru, pariterque Machaon
Descendunt: ast Eurymedon auriga frementes;
Curru abjungit equas. maris heic in litore paullum
Constiterunt, tunicas multo et sudore madentes
Laxarunt, Zephyri perflandas lenibus auris. Note: 770
Dehinc geminis, celsa ingressi tentoria, sellis
Consedere, illis potum formosa Hecamede,
Rite manu rerum commiscens multa, parabat
Hanc senior, Tenedi cum moenia vertit Achilles,
Magnanimi natam Arsinoi, memorabile donum,
Ceperat; exsortem Nelidae coetus Achivūm
Quam dederat, Grajos inter quod primus haberi
Consilio meruit sapiente bonoque. nitentem
Haec illis mensam apposuit tunc sedula, nixam
Cyaneis subter pedibus; mensaeque superne Note: 780
Aeratam imposuit lancem, potantibus aptum
Quae caepe, ac mellis flaventia dona gerebat.
Tum niveam juxta haec Cererem; pateramque, suorum
Gestamen proavūm, patria quam Nestor ab aede
Attulerat, claram bullis radiantibus auro.
Quatuor huic aures exstant, ad quanque columbae
Hinc atque hinc geminae ex auro fulgente locantur.
At duo sunt fundi subter. quae plena Lyaeo
Cum staret gravis, haud ullo molimine tolli
Cuiquam longaevo poterat. tollebat at unus Note: 790
Ille tamen, nulloque ferebat ad ora labore.
Heic mulier tum dia illis Pramneïa vina
Miscuit, et pressi laetis derasit ab orbe
Pauxillum solido, super et candente farina
[Page v-640]
Inspersit; jussitque bibi jam rite paratum.
Illi ubi proluerunt arentia labra, sitique
Jam posuere modum, alterno sermone fruuntur.
Ecce autem in foribus Patroclus constitit. illum
Ut vidit senior, miratus sede nitenti
Exsiluit, prensumque manu in tentoria duxit, Note: 800
Et, blando affatus vulturi considere jussit.
Abnuit, ac celeri haec festinus voce profatur.
Nil opus ut sedeam; mihi nec mora libera, parce
Hortari, venerande senex. multumque verendus,
Et laedi est facilis, qui me vir misit, et unum
Scitari hoc jussit: quis saucius ille, vehebas
Quem curru? at novi, videoque Machaona regem.
Nuncius ergo ibo celer hoc dicturus Achilli.
Nanque, senex, scis ipse, animi quam saevus et asper
Ille sit, et culpae expertem culpare paratus. Note: 810
Talia Patroclus. Nestor cui talibus infit:
Nam cur nunc Danaūm, passi qui vulnera, magnum
Peliden miseret? necdum scit quanta per omnes
Tempestas ivit; quanto castra omnia luctu
Miscentur. curvas ad naves lumina Grajūm
Prima jacent, hastisve icti, volucrive sagitta.
Arcu vulnus habet Diomedes inclytus armis;
Hasta Ithacum fixit, fixitque Agamemnona dium;
Eurypylo dextrum subiens femur hausit arundo;
Hunc ego nunc pugnae subduxi, pulsa sonante Note: 820
Quem nervo cuspis laesit. nec dius Achilles,
Ille bonus bello ut nemo, curatve, doletve
Rem Danaūm lapsam? nec adhuc miserescere saevus
Incipit? an flammam exspectat dum puppibus Hector
Inferat, Argivis frustra et pugnantibus, igni
Cuncta cremet; Grajosque extremum ad litus adactos
[Page v-666]
Caedat acervatim ferro? Non est mihi nanque,
Olim agili fuerat quae vis in corpore. talis
O si nunc essem, primaevo in flore juventae
Qualis eram, Eleos inter, Pyliosque coortum est Note: 830
Certamen, raptis, qua tempestate, juvencis
Leto ego Hiperochiden cum scilicet Itymonea,
Qui sedem in diti sibi fixerat Elide, stravi,
Pignoribus captis, et praeda laetus abacta.
Ille quidem, armentis Pylias avertere turmas
Dum cupit, ac primos inter dum pugnat, acuto
Dextra virum haec telo Stygias demisit ad umbras.
Qui postquam jacuit, tremefactaque fugit agrestum
Dura manus, secum quos duxerat ille, virorum;
Egimus ingentem nos praedam ex omnibus agris, Note: 840
Quinquaginta boum procera armenta, gregesque
Caprarum totidem, totidemque oviumque, suumque
Et decies quindena rubentum corpora equarum;
Nec paucis suberant generoso e semine pulli.
Haec nos cuncta Pylum, Neleus ubi regna tenebat,
Compulimus nocturni: animo est laetatus at ille,
Quod juveni obtigerat, tum primum ad bella profecto
Tam diti praeda magna cum laude potiri.
Ac primo veniens Aurora ut fulsit ab ortu,
Praecones magna clamantes voce vocabant, Note: 850
Elide queis aliquid quisquam deberet in ampla;
Et Pylii tota proceres ex urbe coacti
Rite suas praedam in partes tribuere (superbi
Rapta etenim multis debebant plurima Epei,
Ex quo fracta malis fuerat Pylus, ac data pessum.
Quippe olim veniens armis afflixerat urbem
Alcides, floremque virūm prostraverat omnem.
Bisseni fuimus Nelidae fortibus armis
[Page v-691]
Egregii, solus restabam: cetera fratrum
Turba omnis leto crudeli strata jacebat. Note: 860
Nos igitur, tumidique animi, bellique potentes,
Spernebant, nunquam et cessabant laedere Epei.)
Tum senior Neleus numero sibi legit ab omni
Atque boum, atque ovium tercentum corpora, multam
Pastorum et turbam. magna illi debita nanque
Res erat, alipedes quatuor certamine in omni
Adsueti palmis, currusque, ad praemia missi,
Eximium ut tripodem cursu pernice referrent.
Hos sibi rex illic Augeas ceperat, omne
Contra fas retinens: aurigam at multa dolentem Note: 870
Dimisit, probrisque minax oneravit acerbis.
Haec propter maledicta senex malefactaque , toti
Iratus genti, sibi multa exemit; in omnes
Cetera dehinc jussit tribui, pars ut sua cuique
Expleret magno acceptam cum foenore noxam.
Talia dum laeti curamus in urbe, juvencos
Et pingues vulgo festas mactamus ad aras,
Continuo, tres post soles, venere parati
Bello, multa virūm pubes, multusque frementum
Cornipedum numerus, geminique Moliones arma Note: 880
Induerant pariter, pueri ambo, corpora nondum
Firmi, nec vario docti contendere Marte.
Est quaedam Alphei ripam super edita in alto
Colle, Pyli extremis in finibus, urbs Thryoëssa.
Hanc tristi primam optabant evertere bello.
Necdum etiam campos transgressi moenibus altis
Admorant aciem; caelo est delapsa Minerva;
Atque, Pyli mediam cursans nocturna per urbem,
Armari jussit pubem; cunctique ruebant,
Sponte sua cupidi, saevae in certamina pugnae, Note: 890
[Page v-716]
Me tamen armari Neleus haud sivit, equosque
Abscondit; nec enim varii satis esse peritum
Martis adhuc aevi pubentem flore, putabat.
Non minus at currus inter spectabilis ibam
Ipse pedes; ducebat enim sic Pallas in arma.
Est flumen, dicunt Minyeum nomine, quod se
Arenen juxta aequoreas devolvit in undas.
Heic equites Pylii, pubes delecta, rubentem
Mansimus Auroram, peditumque affluxit eodem
Post nos densa manus. tum, bello instructa juventus, Note: 900
Cuncti una, Alphei, medio jam Sole, fluenta
Venimus. utque Jovi primum de more litatum est,
Alpheo taurum, taurum mactamus opimum
Neptuno, indomitamque bovem, sua sacra Minervae,
Instruimusque dapes turmatim; strataque, in armis
Quisque suis, dedimus jucundo membra sopori
Propter aquam. Haud longe Thryoëssae ad moenia Epei
Constiterant, urbemque armis vastare parabant.
Ante sed inferrent quam se urbi, triste coortum est
Martis opus duri miseris. nam, luce rigavit Note: 910
Terram ubi Sol clara exoriens, nos, rite precati
Caelicolum regem, bellatricemque Minervam,
Congredimur. primo tunc pugnae primus in orsu
Fortem ego, cornipedes capiens currumque, peremi
Mulion, egregium bello sibi legerat ipse
Quem generum Augeas; thalamo cui junxerat ultro,
Natarum primam formaque aevoque, Agameden
Doctam cuncta, effert late quae pharmaca tellus.
Hunc fixi contra venientem cuspide primus
Aerata. jacuit, vasto ingens corpore, in atro Note: 920
Pulvere: laetus ego vacuos celeri pede currus
Insilui, primisque antistans praelia obibam
[Page Homer-v-743]
Ordinibus. trepida capti formidine Epei
Diffugere, solo postquam videre jacentem,
Qui, bello ante alios longe fortissimus omnes,
Dux turmas equitum bellantes primus agebat.
Ast ego nigranti similis per bella procellae
Usque ruens, cepi currus fulvo aere nitentes
Quinquaginta, mea confossi et corpus ab hasta
Quoque duo e curru terram petiere minaci Note: 930
Ore viri. quin morte Molionas Actore cretos
Strassem etiam, pueros deus ipse tridentifer ambos
Ni subito involvens nebula rapuisset opaca.
Tunc laudem Pyliis divūm rex ac decus ingens
Annuit. hostem etenim fusum per plana secuti
Arva sumus, caedi instantes, atque arma legentes
Buprasium donec celeres ad pingue jugales
Egimus, Oleniamque ad rupem, et Alesion, illuc,
Est ubi (sic vocitant) Collis; nos unde Minerva
Ire domum reduces jussit; postremus ubi hasta Note: 940
Vir mihi confossus cecidit. tum laeta juventus
Vertit equos digressa Pylum; gratusque canebat
Quisque Jovem e divis, mortali e gente virorum
Nestora. Talis eram bellantum in pube: suorum
Immemor at soli sibi tantum est fortis Achilles.
Sed tamen ipse etiam flebit, reor, omnis Achivūm
Dardanio fuerit pubes cum perdita ferro.
o bone, nunc patris subeant tibi verba Menoetī,
Quaeque dedit praecepta senex, mittebat Atridae
Auxilio cum te patriis e finibus; ipse Note: 950
Auribus his quae cuncta, et mecum audivit Ulysses.
Quippe ambo Pelei pulchras advenimus aedes,
Cogimus Argolicas dum pubem ad bella per urbes.
Illic tum nobis herosque Menoetius, et tu,
[Page v-771]
Parque deūm pueris puer est inventus Achilles.
Quippe Jovi media Peleus adolebat in aula
Pingue femur tauri ingentis, pateramque tenebat
Auratam vinum fundens ardentia supra
Exta: dapes at vos memini curare. morati
Nos paullum ante fores stetimus: miratus Achilles Note: 960
Exsiluitque, manuque apprensos duxit in alta
Limina, et ingressos blandus considere jussit
Apposuitque epulas large bonus hospes amicis
Hospitibus. functi dapibus, dulcique Lyaeo
Ut sumus, orsus ego sermonem, hortabar utrumque
Nos ad bella sequi. vobis at Martis amore
Ocyus arserunt miro juvenilia corda.
Tum cupidis ambo mandata dedere parentes.
Ac senior primum Peleus praecepit Achilli,
Semper ut in Grajūm numero foret optimus omni. Note: 970
Actorides at plura Menoetius haec tibi dixit:
Nate, patrum claro est te sanguine major Achilles,
Viribus et validis; tu natu major at illo es.
Ergo comes quod opus juveni praescribe, monere
Nec parce: ille tibi parebit vera monenti
Haec mandata dedit senior, quae jam tibi mente
Oblita fluxere. sed, o bone, dicito Achilli
Haec eadem vel nunc. forsan meliora sequetur;
Atque, deus tua dicta aliquis si forte secundet,
Immanem vinces animum, durumque rigorem Note: 980
Inflectes monitis: socio vis magna monenti est.
Quod si forte aliquod devitat conscius omen,
Ab Jove si retulit quidquam dea mater acerbi;
Te saltem, ipse manens, mittat, tecumque suorum
Agmina Myrmidonum, tam nigro in turbine belli
Siquam forte queas Danais affundere lucem.
[Page v-797]
Arma tibi sua det tantisper ferre; reversum
Trojugenae si forte putent in praelia Achillem,
Decepti armorum facie; pugnaque timentes
Abstineant paullum, pubes dum Martia Grajūm Note: 990
Pressa malo, revocetque animos, longique laboris
Vel parvam capiat requiem, vel parva laborum
Dulcis enim requies bellanti. prona levisque
Res fuerit vobis, integro robore, Troas
Pellere defessos, ratibusque avertere ad urbem.
Sic ait, incenditque viro praecordia dictis.
Ergo alacer praeter naves tentoria cursu
Fertur ad Aeacidae celeri. sed, venit Ulyssis
Ut propter puppes; ubi Grajis jusque, forumque,
Atque deūm puro constructa altaria saxo; Note: 1000
Illic Eurypylus, proles Euaemonis alti
Clara, improviso miranti occurrit, acuto
Ille femur fixus telo, et vestigia claudus
Tarda trahens; largusque humeris et vertice sudor
Manabat; saevoque niger de vulnere sanguis
Exsiliens ibat; sed mens immota manebat,
Nec dejecta malo. Quem cernens flevit, et alto
Verba Menoetiades gemitu haec de pectore fudit:
O miseri Danaūm regesque ducesque! futuri
Estis ut heic, longe a patria carisque propinquis, Note: 1010
Esca feris canibus Trojano in litore! at, heros
Eurypyle, immanem, dic, sistent Hectora Graji?
Illius an saeva domiti sternentur ab hasta?
Eurypylus contra: Nullum, Patrocle relictum est
Perfugium Grajis; dura qui morte peribunt
Navibus in mediis. nam, quorum plurima virtus,
Visque, jacent cuncti ad naves, pars cuspide caeca
Eminus, aerata pars vero cominus hasta
[Page v-825]
A Teucris confossa. quibus magis et magis usque
Membra vigent, animosque ciet Mavortius ardor. Note: 1020
Verum age, et hanc animam serva. tentoria ad alta
Duc aegrum; femorique haerentem excide sagittam,
Ac tepidos adhibe latices, nigrumque cruorem
Elue: sparge super dehinc lenia pharmaca, sistat
Queis dolor, ipse tuus tibi quae monstravit Achilles,
Ut perhibent, docuit quem, Chiron, optimus ille
Inter centauros, et servantissimus aequi,
Qui duo sunt medici, Podalirius, atque Machaon,
Saucius horum alter jacet ipse, optatque medentem,
Ut reor, eximium; duro sub Marte laborem Note: 1030
Alter in Iliaco fert miscens praelia campo,
Talibus oranti Patroclus talia reddit:
Aequa rogas: anceps at distrahor. en quid agemus,
Eurypyle armipotens? quae mandat Nestor, Achivūm
Custos, dicta fero Pelidae. nec tamen, etsi
Festinem, deero tibi tali in tempore, amice.
Dixit, et amplexus regem in tentoria duxit.
Cui famulus viso taurorum mollia terga
Substravit: supra porrecto excidit acutum
Patroclus cultro telum, tepidaque cruorem Note: 1040
Lavit aqua, et manibus radicem trivit amaram,
Inspersitque: omnes olli quae inspersa dolores
Sedavit, sicco stetit ater vulnere sanguis.
HOMERI ILIADOS LIBER DUODECIMUS
Sic Danaūm in castris proles invicta Menoetī
Eurypylo vulnus curabat. Troïa pubes,
Atque Argiva gravi interea certamine durum
Martem exercebant conferti; fossaque, et altus
Nequidquam obstabat murus, quem Graja tuendis
Navibus ingentem fuerat molita juventus;
Centum nec tauros mactaverat auspicibus dīs,
Inclusas intus naves, gazamque coactam
Undique ut ille diu servaret. numine structa
Moles magna deūm non aequo, tempore parvo Note: 10
Mansit, dum vixitque Hector, vitavit et arma
Iratus Danais Pelides, et stetit alta
Urbs Priami, nondum Grajorum subruta ferro.
At, postquam Troum quisquis praestabat in armis
Absumptus leto est, Grajūm et pars triste subivit
Fatum, pars tota sospes de gente relicta est,
Ac decimo urbs tandem Priameïa concidit anno,
Et Danai patrios petierunt classe Penates;
Consilium cepere una rector maris alti
Neptunus, Phoebusque, omnem de sedibus imis Note: 20
Eruere extemplo murum, rapidamque frementum
Subjectam in molem subito vim mittere aquarum,
In mare silvosa quotquot volvuntur ab Ida;
Rhesumque, Heptaporumque, Caresumque, Rhodiumque
Aesepumque, et Granicum, diumque Scamandrum,
Et clarum Simoënta; ubi scuta ingentia, multae
[Page v-22]
Et galeae, atque virūm jacuit sub gurgite pubes
Inclyta semideūm. spumantia Phoebus Apollo
Horum cuncta simul convertitque ora, novenos
Perque dies muro laxis immisit habenis. Note: 30
Interea caelo mittebat Jupiter imbrem
Perpetuum, eluvie magna demersa periret
Ocyus ut moles; sublatumque ipse tridentem
Neptunus dextra gestans ducebat aquosum
Agmen, cuncta solo et vellens disjecit in undas.
Fundamenta, labor quae Grajūm jecerat ingens,
Stipitibusque altis, saxoque exstructa molari;
Omnia et aequavit late ad rapidum Hellespontum.
Inde, ubi disjecti nusquam vestigia muri
Restabant, multa litus complevit arena, Note: 40
Dimisitque amnes, rursum se ut conderet alveo
Quisque suo, puras ubi suerat volvere lymphas.
Sic murum Neptunus erat Phoebusque daturus
Exitio, tum circa ingens clamorque virorum
Pugnaque fervebat; celsa et tabulata sonabant,
Aeriae et densa telorum grandine turres.
Ad naves Danai pressique, Jovisque flagello
Edomiti, saevi metuebant Hectoris iras,
Horrendam et faciem. nigrae par ille procellae
Ut prius exercet Martem, et ruit acer in hostem. Note: 50
Qualis aper, leo vel torvus, juvenumque canumque
Venantum in turbam dat sese robore multo
Efferus: hi densantque agmen, contraque resistunt
Crebra manu valida torquentes tela: movetur
Ille nihil, nec corde pavet, nec tuta capessit
Digrediens, mortem nec vitat; seque cruentus
Versatque, immittitque viris. quacumque furens se
Intulit, ingentem pubes dat versa tumultum.
[Page v-48]
Sic Hector partes sese convertit in omnes
Dira fremens; Troasque hortatur primus ovantes,
Pellere trans fossam bijugos: cui non tamen ipsi
Audebant proferre pedem, sed margine acutum
In summo aeripedes hinnibant; lataque fossa
Terrebat, trans quam nec saltu evadere, cursu
Nec facili quibant transire. abruptus utrinque
Nam margo, et praeceps descensus; desuper alti
Et valli horrebant, duro quos robore, acutos,
Ingentes, densos magno fixere labore
Certatim Graji, saevos munimen ad hostes.
Nullus equo, valida currum cervice trahenti, Note: 70
Hac aditus; pediti magnus labor, obvia siqua
Perrumpat, murumque furens evadat ad altum.
Tum prope stans tali compellat voce superbum
Hectora Polydamas: Hector, regesque ducesque
Trojugenae, sociique omnes, impellimus acres
In fossam stulte bijugos: transmittere durus
Quam labor est; circum vallis nanque horret acutis,
Statque ingens juxta murus: quo nulla potestas
Sese inferre equiti, pugnamve capessere in arctum
Concluso, haud, equidem credo, sine vulnere, multo Note: 80
Et lapsu. Ac, siquidem Grajis mala nunc struit, altum
Aethera qui tonitru miscet, pater, hoc ego vellem
Ocyus heic fieri, atque omnes, ex ordine ad unum
Indecores perdi Trojano in litore Achivos
Argolica procul a terra, patrioque sepulcro.
At, subito si forte animis Argiva refectis
Convertat sese pubes, Troasque fugatos
Navibus a celsis iterum premat, inque profundam
Pulsus eques fossam incurrat; non ullus, opinor,
Effugiat, vivus cladem qui nunciet urbi.
[Page v-74]
Quare agite, atque meis cuncti parete volentes
Consiliis: vacuos heic currus, atque retentos
Fidi habeant bijugos aurigae: fortibus armis
Induti pedites peditem nos Hectora denso
Agmine, quo ducit, Grajorum in septa sequamur.
Non erit ut maneantque loco, longumque resistant,
Exitii ad metam si jam venere supremi.
Talia Polydamas: tutum bonus approbat Hector
Consilium. Ergo, armis tectus fulgentibus, alto
Desilit e curru; regisque exempla secuti Note: 100
Desiluere alii pariter. tum quisque relicto
Aurigae mandata dedit, jussitque manere
Ad fossam, bigas retinere inque ordine: quinas
Ipsi agmen totum in turmas tribuere, suosque,
Instructi bello, ductores pone sequuntur.
His Hector praeit eximio cum Polydamante,
Qui, plures numero, praestantes robore, scisso
Optabant muro primi oppugnare carinas.
Priamidis etiam comes ibat tertius audax
Cebriones: alius curru est auriga relictus. Note: 110
Partem aliam ducit Paris, Alcathousque, et Agenor.
Tertia turma Helenum post, Deïphobumque secuta est,
Priamidas; horumque ibat comes Asius heros;
Asius Hyrtacides, patriae qui moenia Arisbae
Liquit, vectus equis ingenti mole, rubente
Et tergo rutilis a flumine Selleente.
Dux Anchisiades Aeneas inde cohortem
Ducebat quartam, claroque Antenore nati
Archelochusque, Acamasque, bonus bellator uterque.
Sarpedon socios tandem postremus agebat; Note: 120
Atque sibi Glaucumque, et magnanimum Asteropaeum
Addiderat comites; visi quod robore cunctos
[Page Homer-v-102]
Sunt praestare alios, se dempto scilicet uno,
Cui nemo primae certabat laudis honore.
Hi, postquam densi junxerunt mutua sese
Tergoribus duris taurorum, cominus ibant
In Danaos incensi animis; nec posse teneri
Sperabant, rapido inciderent quin puppibus actu.
Sic Troësque animis, sociique, volentibus ultro
Consilio parent, dederat quod mente sagaci Note: 130
Polydamas. monitus sprevit praeceptaque solus
Asius Hyrtacides; voluit nec linquere ibidem
Aurigamque et equos: curru sed vectus in alto
Ad naves ibat: demens! quem triste manebat
Fatum illic; nec erat, sibi quod promisit, ovanti
Curru Dardanias rediturus victor ad arces.
Parca virum tristes misit nanque ante sub umbras,
Deucalidae magni perfossum pectora telo.
Egit enim currum laeva ad navalia, pubes
Qua Grajūm, e campo rediens tremefacta, ruebat. Note: 140
Nec valvas nactus clausas, atque objice fultas,
(Portarum nam claustra viri patefacta fugaci
Praebebant turbae; siquis de clade superstes
Adveniat, seque ad naves in tuta receptet)
Turbidus huc advertit equos, mora nulla, frementes
Clamore at socii post terga sequuntur acuto,
Freti armis; nec posse putant consistere Grajos,
In curvas trepido quin se dent pectore puppes.
Pro stulti, ac vana tumidi spe! limine in ipso
Invenere virūm par nobile, bellipotentum Note: 150
Progeniem Lapithum, Polypoeten patre creatum
Pirithoo, atque parem Marti virtute Leontea.
Hi duo pro portis, fulgentes aere corusco,
Stabant. Aëriis procero vertice densae
[Page v-132]
Montibus ut geminae stant quercus, vastaque totos
Flabra dies, pluviasque ferunt, longisque sub altam
Defixis terram immotae radicibus haerent:
Sic illi manibusque, invicto et robore freti
Nusquam absistebant portis, magnumque manebant
Hyrtaciden; quicum pubes condensa ruebat Note: 160
Ad murum, laeva parmas, arentia tollens
Terga boum, altum ululans post Iamenumque, et Oresten,
Asiadenque Acamanta, Thoonaque, Oenomaumque.
Interea Grajos variis hortatibus ambo
Illi urgent pugnare alacres pro navibus. at, cum
Densa phalanx propius venit, formidine capti
Versa fugae dant terga alii: bellator uterque
Sed citus occurritque hosti, pugnamque capessit.
Agrestes ceu cum juvenumque, canumque tumultum
Excipiunt apri venientum in montibus altis; Note: 170
Atque ruunt cursu obliquo: virgulta fragore
Ingenti prostrata cadunt, quacunque furentes
Convertere viam: frendent immania saevis
Dentibus ora; gravi cuspis dum missa lacerto
Transfossis multo eripiat cum sanguine vitam:
Sic horum circa pectus fulgentia densis
Ictibus aera sonant, acri dum Marte resistunt,
Vique sua freti, et saxis, quae crebra superne
Intorquent socii celsis de turribus, hostem
Atque sibi atque suis arcentes navibus, omni Note: 180
Et, quae inerat vicina intra tentoria, gazae.
Densa nivis virides ceu late vellera campos
Consternunt, valido spargit quae turbine ventus
Caeruleas agitans nubes: sic densa cadebant
Hinc effusa, atque hinc manibus stridentia tela
Grajugenum, Troumque. imbri galeaeque sonabant
[Page v-160]
Saxorum horrifico, clypeique umbone tumentes,
Asius at cernens haec, spe deceptus inani,
Ingemuit, dextraque femur percussit, et alto
Suspirans gemitu, haec effudit pectore dicta: Note: 190
Tune etiam es mendax, o Jupiter? en ego, fretus
Te, pater, Argivos dicebam terga daturos;
Nec fore, Trojanae qui sese opponere turmae
Auderet. nunc hi; latebroso in tramite vespae
Ut sibi quae fodere larem, patriumve tuentes
Limen apes, densae pro gnatis praelia miscent,
Nec tecto abscedunt quoquam, cupidoque manentes
Raptori sese objiciunt; sic dira frementes
Soli pro portis forti stant pectore, quoquam
Nec cedunt cuiquam, certi vel sternere duro Note: 200
Dardaniam leto pubem, vel sternier ipsi.
Sic ait; ille Jovem nec fatus talia flexit.
Uni nanque decus genitor, laudemque parabat
Priamidae; auspicio solus Jovis iverat Hector.
Uno pugna loco nec servet. praelia portas
Ante alias alii miscent: sed facta profari
Fortia quaeque, deum veluti, me sanguine cretum
Mortali, durum est, nec fas. pugna undique ad omnes
Nanque atrox portas gliscebat, flammaque murum
Circa ingens ibat caelo: pro navibus (urget Note: 210
Aspera fors quando miseros) pugnabat Achivūm,
Quamvis fracta malis, et moerens corda, juventus.
Dī quoque moerebant ipsi, quicunque juvare
Suerant magnanimos prius inter praelia Grajos.
At gemini Lapithae pugnam invasere. trabali,
Pirithoi proles, Polypoetes turbidus hasta
Per galeam, solido quae malas aere tegebat,
Percussit Damasum. perque aes, perque ossa cerebro
[Page v-183]
Infixa est medio cuspis, domuitque furentem.
Protinus inde neci dedit Ormenon, atque Pylona. Note: 220
Antimachi at prolem praestans virtute Leonteus
Trajicit Hippomachum, teritur qua balteus alvo.
Inde cava ferrum vagina eduxit acutum;
Et primum Antiphaten, adversum ingressus in agmen,
Cominus invadit ferro, terraeque supinum
Dejicit; inde Menona, inde Iamenumque, et Oresten
Sternit, et ingentem dat victor caedis acervum.
Hos illi stratos dum nudant fortibus armis,
Lecta manus juvenum, Trojanae robora pubis,
Ante alios cupidi murum perrumpere, et igni Note: 230
Conjecto Argivas actutum exurere puppes,
Hectora Priamiden, et Polydamanta sequuntur.
Qui tamen ad fossam, suspensa mente, manebant
Ancipites, visam, dum gressum inferre parabant,
Propter avem. altivolans laeva de parte ministra
Nam Jovis ingenti conterruit omine ituros.
Unguibus implicitum quae vasta mole draconem
Puniceis clarum squamis gestabat: at ille
Saucius, aegre animam ducens, convertit in hostem
Ora tamen, supra et pectus prope colla, tenentem, Note: 240
Convolvens sese flexa cervice, cruento
Dente ferox petiit: volucris tum victa dolore
Demisit pedibus praedam, quae decidit agmen
In medium: clangens in ventos illa recessit.
At Teucris micuere metu praecordia, monstrum
Ut Jovis aegisoni dirum videre, jacentem
Ante pedes varia maculosum pelle draconem.
Nec mora, Polydamas turbato haec pectore fatur:
Hector, saepe mihi succenses vera loquenti
Trojugenum in coetu: nec enim civem decet unquam Note: 250
[Page v-213]
Mente loqui falsa quidquam bellive, domive,
Blandirique tibi, atque tuas extollere laudes.
Nunc etiam, quod opus, veraci pectore dicam.
Parcamus Grajis, oro, arma inferre carinis.
Quippe etenim, ut dicam, sic nobis grandia tandem
Orsa cadent. quando fossam transire paratis
Augurium dedit altivolans de parte sinistra
Dirum aquila, ungue ferens ingenti mole draconem
Sanguineum, nondum exanimem; praedamque remisit
Ante, cito nidum quam nisu tangeret, et quam Note: 260
Dulcem praeberet pullis immitibus escam:
Sic itidem, quamvis nobis perfringere portas,
Obstantem et murum contingat robore nixis
Invicto, et cedant pulsi tantisper Achivi;
Attamen indecores gressum referemus eadem
Inde via; et multos Troum linquemus, ad ipsas
Grajorum stratos immani caede carinas.
Sic erit: hoc quicunque bonus responderit augur,
Doctus monstra deūm, populi quem vera monentem
Observent. Haec Polydamas: cristatus at Hector Note: 270
Fratrem torva tuens affatur voce superba:
Polydama, ista, mihi quae scis ingrata, profare;
Quamvis non desit melior, quem promere possis,
Sermo alius. quod vera istaec si rere, monesque
Ex animo, nae sanam aliquod male numen amicum
Exemit misero tibi mentem. Jupiter ipse
Annuit altitonans mihi quae promissa, jubere
Non pudet oblita dimittam ut mente; volantum
Utque velim parere alis? quas nil moror omnes,
Quot sunt, nec curo, seu dextra Solis ad ortum, Note: 280
Solis ad occasum seu laeva parte ferantur.
Nos magno parere Jovi nunc addecet, omnes
[Page v-241]
Qui nutu regit omnipotens hominesque, deosque.
Primum hoc augurium, cunctis et pulchrius, urbe
Pro patria pugnare. Quid hostem? praelia quid tu
Saeva times? cuncti ut pereant, sternantur Achaeas
Et leto ad naves, mortem vitabis, inersque,
Nec pugnax. sedenim si te cessare vel ipsum,
Vel timidis videam verbis avertere ab armis
Quenquam alium; mora nulla, mea confossus ab hasta Note: 290
Indecorem fundes multo cum sanguine vitam.
Dixit; et antetulit gressum, quem pone secuti
Immensum socii clamorem ad sidera tollunt.
Tunc adeo tonitru gaudens et fulmine, celsis
Montibus ex Idae subitam pater ipse procellam
Impulit in naves recta, quae pulveris atri
Vim subitam, vento dirum stridente, ferebat.
Idem Grajūm animos enervans fregit, et ingens
Addidit Hectoreo capiti decus. ergo suoque
Robore, prodigiis et freti, evertere murum Note: 300
Ingentem Danaūm certantes, vellere vallum
Instabant, pinnasque; et propugnacula magnis
Vectibus, ac pilas ingenti mole ruebant
Prima olim positas fundamina turribus altis.
Has ferro aggressi sperant subvertere posse
Emotas, densique everso irrumpere muro.
Stant Graji contra obnixi, clypeosque sinistris
Objiciunt. hosti, spargunt tela omnia dextris,
Ac densa muro subeuntes grandine pulsant.
Nunc huc, nunc illuc per turres cursat uterque Note: 310
Ajax, et socios animis audacibus implet,
Hunc placidis hortans verbis, hunc voce minaci
Increpitans; si forte aliquem cessare videret:
O socii, o quisquis praestanti est robore, quisquis
[Page v-270]
Deterior, quisquis medius; non contigit omnes
Esse pares quoniam bello; pro parte virili
Nunc opus o vestrum, nunc quisque urgete. videtis
Ipsi etiam quid res, quid tempus poscat. eodem
State loco: ne quis vasto clamore, minisque
Territus ad naves fugiat. quin pergite fortes Note: 320
Ulterius, sociumque hortetur quisque: repulso
Hoste, dabit nobis magni fors rector Olympi
Usque sequi Phrygiam Trojana ad moenia pubem.
Hoc ambo exacuunt clamore in praelia Grajos.
Ac velut, hibernis densas ubi Jupiter horis
Depromit, sua tela, nives; tacet aura: profundit
Ille manu magna vellus glaciale, supremos
Jamque tegit montes, camposque, et pinguia culta,
Litoraque, et portus late omnes; una coërcet
Unda imbrem fluctu gelidum; circum omnia candent: 330
Sic lapidum hinc atque hinc nimbus ruit horridus, et quos
In Teucros Graji, quos et Trojana juventus
In Grajos contra torquet: circum sonat omnis
Assiduo murus flictu; fragor aethera complet.
Nec vero portas, nec duros objice postes
Agmina vel Troum, vel rumperet inclytus Hector:
Jupiter ipse, suam prolem, Sarpedona Grajos
Ni contra, magnum ceu contra armenta leonem,
Excitet, indomito succendens corda furore.
Ille gravem clypeum prae se gerit. arte rotundum Note: 340
Quem multa solers duxit faber; aesque superne
Obduxit late fulgens, taurinaque terga
Insuit inferne densans, virgisque per orbem
Extremum fulvi longis ornaverat auri.
Hunc prae se gestans laeva, dextraque coruscans
Bina manu longo praefixa hastilia ferro,
[Page v-298]
Ingreditur; silva qualis leo fulvus ab alta:
Suadet enim vesana fames, magnique superba
Vis animi, tentare pecus vel tuta domorum
Intra septa; viros nec si venabula dextra Note: 350
Vibrantes juxta invenit, saevamque canum vim,
Territus absistit coepto; sed vel stabula alta
Insilit, ac praedam fert victor; vel cadit ipse
Ante, gravi medium transfixus cuspide pectus:
Sic animus dium Sarpedona fortis agebat,
Irruere, atque ingens muri perrumpere septum.
Nec mora, compellans Glaucum sic farier orsus:
Glauce, quid eximios nacti laetamur honores
Sedem, epulas, grato nunquam non plena Lyaeo
Pocula? cur similes divūm nos cetera turba Note: 360
Suspicit in Lycia? partemque tenemus amoenas
Ad Xanti ripas magnam agri, vitibus almis,
Frumento et pingui felicia rura? virorum
Nos decet in primis haec propter stare, caputque
Objectare ultro, Mavors ubi plurimus ardet
Dicat ut hoc aliquis Lycia de gente sodali
Bellator: Nostri reges non dulcia tantum
Vina bibunt, ovium nec pinguia viscera tantum
Vescuntur, laudem obliti; sed robore praestant,
Ac primos inter stant laeti, hostemque lacessunt. Note: 370
Hoc etenim si post belli discrimen, amice,
Vitatum ambobus, senio, letoque carendum
Jam foret; haud equidem primis ego mixtus in arma
Sic ruerem, nec te verbis in pulchra cierem
Praelia. nunc, quando mortis fata undique durae
Instant, quot nequeas numero comprendere, nulli
Quae fugere, aut vitare homini licet omnia; in hostem
Perge alacer mecum, nostro ut vel sanguine magnam
[Page Homer-v-328]
Laudem aliquis referat, laudem vel praebeat ipse
Ut nobis. Haec Sarpedon sic fatus; at acer Note: 380
Haud renuit caro Glaucus parere sodali.
Ergo ibant Lycium ducentes agmen uterque.
Hos ubi prospexit venientes clara Menestheus
Progenies Petei, perculsus corda periclo
Horruit. ad turrim nanque illius aere coruscans
Ibat densa phalanx, clademque infesta ferebat.
Nec mora, circum oculis perlustrans omnia, siquem
Forte ducum videat, dirum qui, robore praestans,
Exitium posset sociis defendere; vidit
Stare simul geminos Ajaces, pectora bello Note: 390
Haud expleta unquam, ac Teucrum tentoria celsa
Linquentem, haud longe. verum exaudire vocati
Haud poterant: aures tantus percellit ab omni
Parte fragor, caelumque sonus ferit, icta remittunt
Quem scuta, et galeae, praeduro et robore postes.
Nanque omnes sese ad portas admoverat hostis,
Atque furens omnes omni tendebat opum vi
Rumpere. praeconem jubet ocyus ergo Thooten
Ire; citis trepidus mandat cui talia verbis:
I celer, Ajacesque voca mihi, die Thoota, Note: 400
Ambos; id satius multo atque optatius; ingens
Instat enim heic Grajis clades, dirumque propinquat
Exitium: Lyciis pubes cum regibus huc se
Nam fert, illa ferox animi, spectataque bello:
Sin illic etiam labor ipsis, pugnaque fervet,
At veniat saltem fortis Telamonius Ajax
Atque bonus volucri Teucer pugnare sagitta.
Sic ait: ille citus confestim jussa capessit;
Atque viam celerans it murum praeter Achaeum;
Et prope stans geminos Ajaces, talia fatur:
[Page v-353]
Belligeri Ajaces, ductores pubis Achivae,
Magnanimi proles Petei vos dia, Menesteus,
Ire citos jubet ad sese, partemque laboris
Ferre aliquam secum, quod multo optatius, ambos;
Ingens instat enim clades, dirumque propinquat
Exitium. Lyciis pubes cum regibus illuc
Nam ruit, illa ferox animi, spectataque bello:
Sin istic etiam vobis labor, ortaque pugna est,
At veniat saltem fortis Telamonius Ajax,
Atque bonus volucri Teucer pugnare sagitta. Note: 420
Sic ait: at dictis paret Telamonius Ajax;
Nec mora, Oiliden compellans, talia fatur:
Ajax, heic stantes tuque, et fortis Lycomedes
Hortari ad pugnam Danaos ne parcite: visam
Ipse illuc, belloque occurram; rursus eodem
Huc referar, postquam socios praesente levaro
Auxilio. haec effatus, abit Telamonius heros.
It comes huic Teucer germanus, cretus eodem
Ille patre. hos sequitur Pandion, atque pharetram
Fert Teucri flexosque manu, bonus armiger, arcus. Note: 430
Jamque adeo fortis turrim advenere Menesthei,
Septa inter muri gradientes tuta, labore
Ingenti pressum nacti. nam, turbinis atri
More, duces Lycii jam propugnacula in alta
Scandebant nisu rapido: pugna aspera gliscit
Jam propior; magnusque virūm ferit aethera clamor.
Primus ibi ante omnes Ajax dejecit Epiclem
Magnanimum, dii socium Sarpedonis, ingens
Ille manu jaciens saxum, quod forte jacebat
Murum intra juxta pinnas; quod tollere nemo Note: 440
Ambabus posset manibus vir, firma juventa
Membra vigens valida, quali nunc corpore gignit
[Page v-383]
Terra viros: alto correptum ex aggere misit
Ajax, et conis insignem quatuor ictu
Infregit galeam, capitisque latentia subter
Ossa, gravi: summa exanimis de turre per auras
Decidit, ut celsa qui se de puppe natator
Corpore subjectas inverso mittit in undas
Ima petens. Glaucum Hippolochi, dum fortis in altum
Evadit murum, Teucer stridente sagitta Note: 450
Fixit, qua extremum vidit nudasse lacertum.
Ille dolens, pugnae nec jam aptus, ab aggere furtim
Descendit retro cedens, ne vulnus Achivūm
Forte videns aliquis verbis se jactet amaris.
Sarpedon Glauci digressu moestus, abire
Ut sensit, pugnae tamen instat fervidus acri.
Nec mora, Thestoriden Alcmaona cuspide acuta
Transadigit, ferrumque trahens eduxit: at hastam
Ille sequens, prono collapsus corpore duram
Planxit humum, circumque aera insonuere jacentem. Note: 460
Tunc ingens pinnam arripuit, validisque trahebat
Ad sese manibus Sarpedon: tota secuta est
Illa manus, magnoque ruens avulsa fragore,
Amplum liquit iter, qua multi irrumpere possent.
Protinus huic magnusque Ajax, Teucerque furentes
Adversi occurrunt. Teucer {strindente} sagitta
Ingentis clypei lorum ferit ocyor ipsum
Ad pectus: gnato sed fatum Jupiter altus
Arcuit, ad puppes Danaūm ne morte periret:
Ast Ajax clypeum assiliens percussit; et hasta Note: 470
Defixa est aere in medio, dirumque frementem
{Repulit}. immani retro conterritus ictu
Cessit enim paullum; muro nec fugit ab alto
Ille tamen, laudis speratae incensus amore;
[Page v-407]
Versus et ad Lyciam clamavit talia pubem:
Quae mora nunc, Lycii? quid statis? promite vires,
Atque animos. durum, quantumvis robore praestem,
Est soli et murum rupisse, et longius altas
Sternere iter Danaūm ad puppes. incurrite fortes,
Ite simul mecum. turba unum viribus anteit. Note: 480
Talia Sarpedon: hi, regis jussa verentes,
Incubuere omnes operi, densique feruntur
Stant Graji contra obnixi, firmantque phalanges
Murum intra; genti durus labor ortus utrique est.
Nam neque vi Lycii fortes irrumpere murum,
Atque viam ad Grajas tandem sibi pandere puppes;
Martia nec Danaūm pubes avertere muro,
Ut semel institerunt, Lycios, ac pellere quibat,
Ceu commune duo aggressi partirier arvum
Agricolae, inter se certant de finibus; ambo Note: 490
Mensuram et manibus gestantes, multa vicissim
Jurgantur, parvi cui cedat limes agelli:
Sic illi ad pinnas magno certamine pugnant
Hinc, atque hinc, caeduntque boum praetenta virorum
Tergora pectoribus, clypeos, parmasque moveri
Alarum in speciem celeres; multique cadebant
Saevis fixi hastis, et si quis verterat hosti
Pulsus terga, locum et servans confossa per ipsum
Maxima pars clypeum. turres pinnaeque madebant
Purpureo sparsae Danaūm, Troumque cruore. Note: 500
Usque urgent Lycii; manet usque Argiva juventus.
Foemina ceu, tolerare colo tenuique Minerva
Vitam sueta, duas aequato examine lances
Attollit, pondusque et lanam pensitat aequans,
Justa, suisque parans mercedem sedula gnatis
Exiguam: sic pugna anceps pendebat utrinque
[Page v-435]
Ante, decus magno quam Jupiter annuit ipse
Priamidae; muri primus qui claustra refregit.
Ille suos altum clamans hortarier infit:
Ite alacres; murum, Troës, perrumpite, Grajis
Puppibus et rapidam certatim immittite flammam.
Sic ait, incendens animos ad fortia. late
Audivere omnes clamorem, atque agmine denso
Incurruntque acres, scanduntque ad culmina magno
Celsa gradu, aeratas quatientes cominus hastas.
Ipse autem ingenti dextra celer extulit alte
Saxum ingens, imaque tumens in parte, superne
Ac sese in conum tenuans, quod forte jacebat
Haud longe a porta. non illud, fortia quamvis,
Bina virūm, quae nunc producit corpora tellus, Note: 520
Sublatum possent stridenti imponere plaustro;
Solus at ille manu raptum torquebat: Olympi
Nam leve tollenti regnator fecerat ipse.
Ac veluti caeso cum pastor ab ariete vellus
Dereptum portatque manu, nec pondere ab ullo
Urgetur: valvas contra sic ille ferebat
Sublatum duras lapidem; quas, robore firmo
Compactas, bifores, munibant objice vectes
Transverso gemini, clavis jungebat et una.
Ipsum inde ad limen veniens, stetit arduus; olli Note: 530
Et ne plaga foret forte irrita, cruraque late
Diduxit, toto et connixus corpore, valvas
Percussit medias. cardo est infractus uterque,
Turbine et immani missus lapis, incidit intro.
Argutum valvae crepuerunt, vectis et ictum
Haud tenuit geminus, sectoque e robore postes
Dissiluere: atrae nocti par, turbidus Hector
Irruit. horrendum fulgebant aerea circum
[Page v-464]
Arma; duas manibus quassabat fervidus hastas.
Nec quisquam auderet, portae cum se intulit altae, Note: 540
Obvius ire, deos praeter, nec sistere posset.
Acres igne micant oculi: tum, versus ad agmen
Iliacum, clamans hortatur scandere murum.
Nec mora festinant jussi. pars ardua septa
Transgreditur, portae pars magna infusa patenti
Irrumpit. Danai trepida formidine curvas
Diffugiunt versi ad naves, et litora cursu
Prima petunt: magno miscentur castra tumultu.
HOMERI ILIADOS LIBER TERTIUS DECIMUS.
Jupiter Argivis ut puppibus Hectora, Troum
Et pubem admovit, durum hos perferre laborem
Aerumnamque illic sivit; longe ipse nitentes
Inde oculos vertit Thracum ad Mavortia regna,
Et Mysos, bello durum genus, Hippomolgos
Et tenui laetos victu, servantior aequi
Nulla quibus gens est. Horum defixerat oris
Lumina; nec Trojae campos, Phrygiumque tueri
Litus erat jam cura: deūm de gente putabat
Nec quenquam auxilio venturum in praelia Grajis, Note: 10
Aut Teucris. Fratrem versum illuc ocyus alti
Sensit Neptunus maris arbiter; ut procul acrem
Spectabat pugnam, et certamina dura virorum
Ille Sami tacitus residens in vertice summo
Threïciae; unde omnis late simul Ida videri,
Trojanaeque arces poterant, et classis Achaea.
Illic nempe, mari digressus, rupe sedebat
In celsa, Danaos miserans, quos Marte videbat
Sub Phrygio domitos; fratrique iratus acerba
Mente Jovi. aërii praerupto a vertice montis Note: 20
Ergo ruit gressum celerans. juga subter euntis
Neptuni pedibus late montana tremebant,
Et nemora, et silvae. ter gressum extendit; ad Aegas
Pervenit gressu quarto; maris alta sub imo
Tecta ubi sunt regi, laetum fulgentia puro
Marmore, clara auro, nullis labentia seclis,
[Page v-22]
Huc postquam venit genitor, mora nulla, volucres
Sub juga cogit equos, aurato crine comantes,
Aeripedes; fulvoque artus ipse induit auro.
Deinde manu auratum cepit de more flagellum, Note: 30
Et currum inscendit, summas et laxa per undas
Lora dedit. subter, circumque immania cete
Exsultant, latebris egressa humentibus, alti
Et regem agnoscunt pelagi: maris unda quieti
Huc, atque huc, leni decedens murmure, pandit
Laeta viam; subtus nec tingitur aereus axis.
Sic invectus equis ad naves ibat Achaeas.
Est specus ampla mari in medio, qua clauditur alta
Hinc Tenedo, hinc celsis praeruptae cautibus Imbri.
Heic Neptunus equos tenuit, curruque solutis Note: 40
Ambrosium apposuit gramen; dehinc aurea vincla,
Ullo quae solvi pacto, frangive nequirent,
Aptavit pedibus; reducem post saeva manerent
Praelia uti regem; pedes inde profectus Achaeas
Qui venit celer ad naves, Argivaque castra.
Heic Teucri, flammae similes, atraeque procellae,
Hectora post magnum; densique, et Marte furentes
Indomito, clamantque, ruuntque; et classe potiri
Argiva sperant, Grajosque in litore, ad ipsas
Compulsos puppes, certae demittere morti. Note: 50
At, qui magnum ambit, quassatque tridentifer orbem,
Neptunus, ponto egressus clamore ciebat
Grajugenas. habitumque, et membra ingentia, vocemque
Invidiam similis Calchanti: coepit et ambos
Hortari Ajaces, verbisque incendere, fortes
Sponte sua, et duro cupidos contendere Marte:
Magnanimi Ajaces, pugnae memor acris uterque
Immemor atque fugae, vos nunc servabitis uni
[Page Homer-v-47]
Rem Danaūm. Teucros, alibi denso agmine celsum
Transgressos murum, haud metuo; quos sistet Achivūm Note: 60
Martia, credo equidem, pubes. heic funera, magnam
Heic metuo cladem, flammae par efferus Hector
Ducit ubi, fretus Jove, jactat quem sibi patrem.
Atque utinam hanc aliquis praesenti numine mentem
Nunc deus injiciat vobis, pugnare nec ipsos,
Nec pavidum ut pigeat firmare ad praelia vulgus.
Ille pedem, quamvis tumidusque furensque, referret,
Ipse virum vel si rex incitet altus Olympi.
Haec fatus, sceptro ingenti Neptunus utrumque
Contigit, ac validum incussit per membra vigorem, Note: 70
Vimque levem subtus pedibus, manibusque superne.
Ipse autem; ut liquidum celeri secat aëra lapsu
Accipiter, saxo cum se demisit ab alto,
Ille sequens ima conspectam in valle volucrem:
Sic celer hos, nisu fugiens pernice, reliquit.
Primus Oilides cedentem agnovit, et ora
In socium obvertit mirans; dehinc talia fatur:
Ajax, nempe aliquis divūm, alti cultor Olympi,
Calchanti similis, jussit pugnare, tueri
Et naves; nec erat Calchas, quem vidimus, augur. Note: 80
Crura, pedumque tuens vestigia nanque notavi;
Agnovique deum: pronum est agnoscere divos.
Praeterea pugnae miro mihi pectus amore
Ardet, membra ciet subitus vigor, et mihi subtus
Non cessant gestire pedes, palmaeque superne.
Haec ille; haec alacer contra Telamonius Ajax:
Et mihi saevae hastam circa gestire videntur
Usque manus, pectusque viget, pedibusque repente
Subsulto ambobus, mensque intus flagrat amore
Martis inexpletum, cupioque invadere pugnam Note: 90
[Page v-79]
Hectora Priamiden contra vel solus. uterque
Talia jactabant, afflati numine, magnis
Ardentes animis, laetique cupidine pugnae.
Interea extremos in bella ciebat Achivos
Neptunus, paullum ad naves qui corda levabant
Aegra brevi requie, fracti defessa labore
Membra gravi, dejecti animos moerore, tuentur
Dum Teucros murum transgressos agmine magno
Ingentem. Hos moesti spectabant, oraque oborto
Humebant fletu miseris, nec posse putabant Note: 100
Exitium extremum, tristesque evadere Parcas.
Cum subito praesens Neptunus in arma phalanges
Incendit, Teucrumque, et Leïton impulit hortans,
Peneleumque heroa, Thoantaque, Deïpyrumque,
Antilochumque, et Merionen, Mavortia corda.
Hos prope stans coepitque hortari, ac talia fatur:
Non pudet, o juvenes primaevi, robora pubis
Argivae! vestra fretus virtute putavi,
Nostras posse mala servari a peste carinas.
Vos quoque si duri est pertaesum denique belli, Note: 110
Si vires languent ad praelia, Marte supremum
Iliaco domitos lux haec spectabit Achivos.
Pro superi! hoc potui sperare; hoc ipse videre
Monstrum oculis? Grajas Trojanam accedere pubem
Ad naves; cervis quae visa fugacibus ante
Est similis, quos per silvas saltusque luporum
Acre genus, pardique, ac thoës perdere nunquam
Cessant, {discrepuntque} avido male dente, vagosque
Imbellesque animi, nec saeva ad praelia natos.
Sic Grajūm quondam Troës roburque, manusque Note: 120
Vitabant, non unquam ausi consistere contra
Vel paullum. patriis nunc longe a moenibus ipsas
[Page v-107]
Pugnant ad naves, vitio regisque superbi,
Et male cessantum populorum scilicet, olli
Qui certant animis discordibus; arma nec arcent
Puppibus, atque sibi clademque et funera, lenti.
Sed licet ex merito late regnans Agamemnon
Culpetur, fortem quod laesit iniquus Achillem;
Non tamen idcirco cessare, ac parcere pugnae
Nos decet: at sarcire malum, et quacunque mederi. Note: 130
Quippe etenim pronum est mentes sanare bonorum.
Hoc certe vobis, qui forti pectore cunctos
Vincitis in Danais, nunc turpe, remittere pugnam.
Haud equidem objurgem, siquis malus obvius hosti
Ire neget: tales languenti corde sedere
Irascor, doleoque. o molles, jam feret istaec
Vestra quies aliquid gravius, penitusque supremo
Rem Danaūm dabit exitio. nunc este pudoris,
Nunc probri memores. ingens nunc omnibus ortum
Certamen. pugnat nanque efferus Hector Achivas Note: 140
Ad naves, portasque et longa repagula fregit.
Sic hortans pugnae mentem succendit amore:
Ajaces circa multa se pube phalanges
Densabant; quas nec Mavors contemnere posset
Adveniens, nec, saeva ciet quae praelia, Pallas.
Stabant, flos juvenum, ac Troas, diumque manebant
Hectora, septi armis; hastasque, et scuta vicissim
Arctarant. clypei clypeis, galeaeque micantes
Confertim haerebant galeis, densusque viro vir:
In conis et pulchra comantes mutua sese Note: 150
Tangebant, moto nutantes vertice, cristae,
Horrebant hastae ingentes, validisque coruscam
Quassatae manibus jactabant cuspide lucem.
Dira fremunt, rectaque parant invadere pugnam.
[Page v-135]
Ante sed incurrunt densi magno agmine Troës;
Quos praeit exsultans animis ingentibus Hector.
Mole lapis veluti magna, magnoque futurus
Exitio, celsa quem torrens rupe solutum,
Impulit in praeceps montano a vertice, lapsu
Horrendo volvit per prona et confraga sese, Note: 160
Exsultatque solo volucer; subterque fragorem
Dant silvae: ille ruens immani turbine fertur;
Planitiem donec nactus, defigitur arvo
Improbus in molli, nec se rotat incitus ultra:
Ad mare sic, puppesque Hector, tentoria et alta,
Spe tumidus, minitans et fata extrema, ruebat;
Verum, ubi ad obstantes condensa pube phalanges
Perventum, ille quidem voluit se immittere gressu
Audaci applicitus; Graji sed cominus aere
Ancipiti, longisque hastis, strictisque furentem Note: 170
Ensibus adversi pepulerunt: Ille retrorsum
Abstitit; ac, Teucros inclamans, talia fatur:
o Troës, Lyciique, et pubes Dardana, eodem
State gradu. haud longum quibit me Graja morari
Pubes, illa licet magno sese agmine contra
Densarit; sed pulsa mea jam cedet ab hasta,
Ut reor; ipse suo si me regnator Olympi
Impulit altitonans haec laetum ad praelia jussu.
Sic juvenum clamans incendit corda furore.
Quos inter princeps, fretus virtute, ferebat Note: 180
Deïphobus se Priamides, ibatque rotundo,
Ingrediens leviter, clypeo protectus: at hastam
Meriones contra intorsit, taurinaque certo
Fixit terga ictu, sed non et transiit; hasta
Longa etenim prius est extremo in robore fracta.
Deïphobus clypeum resonantem a pectore longe
[Page v-163]
Amovit, metuens telum, quod miserat heros
Meriones belli doctus: citus ille recessit,
Mixtus et est sociūm turbae; doluitque nec hostem
Perdomitum, fractumque, amissa cuspide, telum, Note: 190
Ergo abiit praeter naves, tentoria cursu
Nota petens, illinc aliam ut depromeret hastam.
Interea pugnantque alii, immensusque virorum
It clamor caelo. Magno Telamone creatus
Primus ibi Teucer leto dedit Imbrion, armis
Egregium genuit Mentor quem dives equorum.
Pedaeum hic coluit prius, oras classis Achaea
Quam peteret Phrygias, thalamo et sociatus habebat
Stirpe notham Priami de clara, Medesicasten.
At, postquam Grajae Trojana ad litora puppes Note: 200
Advenere, celer petiit Priameia rursus
Moenia, Trojugenasque inter praestabat honore,
Regali exceptus tecto regalibus una
Cum gnatis, Priamo regi dilectus et aeque.
Hunc Telamoniades ipsam percussit ad aurem;
Extraxitque hastam de vulnere: concidit ille,
Alta velut celsi consurgens vertice montis
Fraxinus aerata quondam succisa bipenni
Concidit, ac ramos terrae prolapsa virentes
Admovet. haud aliter procero corpore terram Note: 210
Planxit; et ingentem sonitum circum arma dedere.
Accurrit cupiens Teucer spoliare jacentem.
Hector, ubi vidit venientem, turbidus hastam
Fulgentem intorsit: telum sed vidit, et ictum
Vitavit, paullum deflexo corpore, Teucer:
Hasta, volans praeter, prolem defigitur ergo
In Cteati Actoridae, Amphimachum; transverberat ingens
Et pectus contra venienti ac tela ferenti.
[Page v-186]
Concidit; arma super magno intonuere fragore.
Amphimachi galeam, quae tempora flava tegebat, Note: 220
Detrahat ut capiti, stratum super advolat Hector.
Quem, celeri fertur dum cursu concitus, Ajax
Vibranti appetiit procul hasta; attingere corpus
Nec tamen evaluit; claro nam tectus ab aere
Totus erat: scuti umbonem percussit, et ictu
{Repulit} horrendo: citus ille cadaver utrumque
Absistens liquit; Graji quae protinus ad se
Traxere. Amphimachum Stichius, fortisque Menestheus,
Cecropidum primi, Grajorum in castra tulere:
Imbrium at Ajaces, belli duo fulmina. capram Note: 230
Ut gemini, raptam canibus, per densa leones
Lustra ferunt nemorum, malisque immanibus, alte
Elatam a terra, portant: sic Imbrion ambo
Sublimem Ajaces simul a tellure tenebant,
Nudabantque armis. caput a cervice recidit
Saevus Oilides, ob caesum percitus ira
Amphimachum, atque rotans Trojanum jecit in agmen.
Hectoris ante pedes jacuit quod pulvere in atro.
Tunc et Neptunus tristes exarsit in iras
Ob carum indigna prostratum morte nepotem. Note: 240
Ergo, rates praeter gradiens celer, ocyus ibat
Hortari Danaos, moliri et funera Teucris.
Idomeneus, hasta clarus bellator, eunti
Occurrit rediens a caro forte sodali,
Quem, saevo laesum ferro sub poplite, pugna
Extulerant socii. Idomeneus, mandata medenti
Ut dedit, egressus tentoria celsa, redibat
Caedis adhuc pugnaeque avidus. rector maris alti,
Obvius huic, insit paucis: (vocem ille Thoanti,
Et vultum similis; qui, claro Andraemone cretus, Note: 250
[Page v-216]
Pleurone in tota, celsa et Calydone regebat
Aetolūm populos, multo dīs aequus honore)
Idomeneu, Cretum rex inclyte, nunc ubi Grajūm
Virtus, atque minae tot, quas jactare solebant?
Idomeneus contra gemitu cui talia reddit:
Magne Thoa, nemo, fallunt ni me omnia, nunc vir
Culpari dignus. scimus tractare cruentum
Omnes Martis opus; nulli tremefacta pavore
Torpent corda, piger nec segni pectore quisquam
Devitat pugnam: Saturnius at, reor, ille, Note: 260
Vertit cuncta suo qui nutu, Jupiter Argo
Vult procul, indecori perdi omnes funere Achivos.
Verum age, tu, belloque bonus, suetusque, remissum
Siquem forte alium videas, hortarier; et nunc,
Ne cessa pugnare, hortari et quenque virorum.
At rector maris: Idomeneu, ne Troica linquat
Arva utinam, redeatque domum; sed stratus ab hoste
Ludibrium heic jaceat canibus, quicunque, remissa
Pugna, hodie, ac positis lentus cessaverit armis.
Huc ades ergo, humeris loricam indutus ahenam. 270
Haec opus est una curemus, si quid Achivam
Vel duo rem pariter possimus forte juvare,
Saepe etiam imbelles, collato robore in unum,
Profuerunt. quid nos, haud tantum caedere ferro
Vulgus iners, primis sueti at pugnare virorum?
Haec fatus, rediit rursum deus, aspera pugna
Gliscit ubi. Idomeneus postquam in tentoria venit,
Fortibus arma humeris circumdat, binaque dextra
Corripit aerata fulgentia cuspide tela.
Tum celer ad pugnam graditur; ceu fulgur, Olympo Note: 280
Quod pater ipse manu vibrans demittit ab alto,
Jupiter, ostentum mortalibus, undique clarum
[Page v-244]
Diffundit jubar, et multo fulgore coruscat:
Sic heros in bella ruens fulgebat, et arma
Horrendam circum jactabant aerea lucem.
Ecce autem, egresso vix dum sua septa, minister
Meriones, bello clarus, sese obtulit ipsas
Ante fores, veniens hastam sibi sumere; visum
Idomeneus quem sic verbis compellat amicis:
Velox Merione, ante omnes mihi care sodales, Note: 290
Clara Moli soboles, nam cur huc, praelia linquens
Venisti? num vulnus habes, atque intus adacta
Affligit laesum cuspis? mihi nuncius illinc
Anne venis? qui jam festino; deses inerti
Nec requies, at pugna placet, Martisque labores.
Ille refert: Cretum Idomeneu rex inclyte, siqua
Hasta tibi superest intra tentoria, veni
Sumpturus: nam, qua pugnabam fretus; in aereo
Deïphobi clypeo fracta est immane furentis.
Idomeneus contra fatur cui talia: Et unam, Note: 300
Et tibi vicenas, si fert ita corde voluntas,
Invenies intus; stant omnes pariete claro
Adnixae; quas tot caesis ego victor ademi
Trojugenis: nec enim pugno, reor, eminus hosti
Bella gerens. multae idcirco mihi scilicet hastae,
Et galeae, clypeique aerato umbone tumentes,
Loricaeque graves, horrenda et luce coruscae.
Tum sic Meriones, prudenti mente, vicissim:
Et mihi Trojugenum exuvias tentoria servant
Omne genus: sed longe absunt, ne sumere possim. Note: 310
Nec mihi enim languet vis lento in pectore: primos
Inter at Argivūm sto, cum certamina belli
Dura vocant. alium, pugno dum strenuus hosti,
Fors aliquem lateo; tu certe noscis, opinor
[Page Homer-v-274]
Novi, ait Idomeneus, novi o fortissime, quinam
Sis. quid opus gnaro te nunc mihi dicere quidquam
Istorum? insidiis non si nunc forte locandis
Eximii tota Grajorum in classe legamur;
Insidiis, virtus ubi se dat clara videndam
Praecipue; atque patet, quis forti pectore sit vir, Note: 320
Quis contra ignavo (ignavis nanque errat in ore
Incertus color, atque animus praecordia subter
Stare negat, placide ut sedeant; sed genuaque flectunt.
Alternantque pedes; nigraque in imagine mortis
Defixis corda usque micant, dentesque tremore
Dant sonitum. forti contra manet unus in ore
Usque color; nec mens trepidat, postquam semel audax
Inseditque locum, fraudesque ac furta paravit,
Sed conferre manum, pugna et decernere gestit
Ocyus.) haud quisquam vel tum reprehendere possit Note: 330
Vimque manusque tuas; nec, te inter praelia si quis
Eminus invadat ferro, vel cominus hostis,
Cervicem averso vel tergum fixerit, ultro
Sed primos inter vadenti, pectora, ventrem
Vel medium. sed ne puerorum haec irrita more
Jactemus frustra stantes, quae audita superbus
Forte aliquis risu, vel justa exceperit ira.
I citus ergo, hastamque intra tentoria sume.
Sic ait: ille gradum celerat festinus, et hastam
Corripit aerata fulgentem cuspide, pugnae Note: 340
Atque avidus graditur regi comes acer in hostem.
Sanguineus veluti Mavors in praelia, caedem
Et ruit in mediam; dulcis cui filius una
It lateri affixus Terror validusque, pericli
Nec metuens, trepido bellantum et corda pavore,
Quamvis firma, tamen quatiens. a finibus illi
[Page v-300]
Threïciis Ephyros contra, Phlegyasque feruntur
Magnanimos; nec voto aequi precibusque moventur
Amborum, alterutris dant fuso at sanguine laudem:
Sic duo Grajugenum ductores torva petebant Note: 350
Praelia fidentesque animis, atque aere corusci.
Meriones prior haec: Qua Troum invadere densam,
Deucalide, nunc vis aciem? dextrane feremur?
An magis in medios? an laeva? nam, reor, illic
Praecipue auxilium res poscit, parte nec ulla
Est opus aeque armis, multo et certamine Achivis.
Tum sic Idomeneus: Medias defendere puppes
Qui valeant, alii haud desunt; duo fulmina belli
Ajaces, Teucerque arcu volucrique sagitta
Optimus ante omnes bellator; nec malus idem Note: 360
Stare loco, et gravibus Martem exercere sub armis.
Hi longa explebunt pugna saevumque furentemque
Hectora: nec validum, quantumvis fortis et audax,
Obstantum pariter quibit pervincere robur
Indomitasque manus, ignemque inferre carinis;
Ni gravis ipse manu torrem Saturnius altas
Torqueat in puppes jaculans. haud cesserit unquam
Ingens quippe viro cuiquam Telamonius Ajax,
Constet mortali qui corpore, frugibus almae
Et Cereris vesci suerit, quem laedere possint Note: 370
Aera intorta manu valida, vastique molares:
Ipsi nec pugnans stabili pede cedat Achilli;
Cui rapido haud quaquam potis est contendere cursu
Ergo, age, sic pariter laevum pergamus in agmen,
Aut aliquis nobis decus ut ferat, aut alicui nos.
Sic ait: at rapido Marti par incipit ille
Ocyus ire virūm in turbam, quo jusserat heros
Idomeneus. Troës postquam videre coruscae
[Page v-330]
Assimilem flammae regem, regisque ministrum
Merionen pulchris ambos procedere in armis. Note: 380
Inter se hortati, concurrunt, agmine magno,
Ac sese affundunt circum, juxtaque carinas
Orta recens magno fervet certamine pugna.
Ut rapidas vesana cient cum flabra procellas,
Tempore quo late campique, et strata viarum
Arescunt, spissoque horrent sub pulvere; vento
Se glomerat subito commotae nimbus arenae:
Sic illi densantque acies, et cominus ardent
Se ferro adversi per turbam figere acuto.
Effera protentis pugna late horruit hastis; Note: 390
Quas manibus validis, praelongas membra secantes,
Quassabant. oculos praestringit fulgor ahenus,
Quem jactant leves galeae, extersique recenter
Thoraces, clypeique ardentes, agmine denso
Mutua se urgentis turbae, dirumque furentis
Certe audax, durusque animi foret ille, tueri
Horrendam rerum faciem, immensumque laborem
Qui posset laetus spectaclo, expersve doloris,
Discordes divi, Saturno cretus uterque,
Fortis uterque, viris clademque, et fata struebant. Note: 400
Jupiter Iliacas acies, diumque juvabat
Hectora, Peliden cupiens extollere laude
Ingenti, atque Thetin decorans: (nec perdere Achivam
Ille tamen gentem in Phrygiis decreverat oris)
Neptunus Grajos praesens in bella ciebat
Egressus furtim cani maris aequora; pubem
Nanque premi Argivam Phrygia sub gente dolebat,
Inque Jovem indignans immani exarserat ira.
Unum quippe genus, patria una ambobus: at ortus
Jupiter in lucem prior est, ac grandior aevo Note: 410
[Page v-355]
Norat plura. palam quo circa ferre cavebat
Auxilium Danais Neptunus, clam modo turbam,
Ille viro similis mortali, se dabat usque
In mediam, vario incendens hortamine corda.
Sic gravis hi belli, pugnaeque immanis utrinque
Implicuere ambos, discordi numine, vinclo,
Ulla dissolvi quod vi, frangive nequiret;
Unde solum genibus multi planxere solutis.
Heic, quanquam canis sparsus jam tempora, Grajos
Hortatus, Troumque invasit turbidus agmen, Note: 420
Injecitque fugam Idomeneus formidine captis.
Nanque Cabesaeum leto dedit Othryonea.
Excitus belli fama se nuper ad urbem
Iliacam hic tulerat, Cassandrae incensus amore,
Omnes quae Priami gnatas pulcherrima regis
Vincebat longe forma; quam dote sine ulla
Poscebat, spondens opus ingens, litore abactos
Dardanio egregius bellator pellere Achivos.
Ergo viro Priamus tanta mercede puellae
Regalem annuerat thalamum, confisus at ille Note: 430
Pollicito ingenti, praeceps in bella ruebat.
Huic procul intorquet Cretum rex inclytus hastam,
Dum contra tumidus fert se, gressuque superbo
Incedit; thorax nec ferrum sistere ahenus
Evaluit; medium fulgens defigitur alte
Cuspis at in ventrem: magno ruit ille fragore
Stratus humi. Idomeneus dictis cui fatur acerbis
Irridens: Omnes magna mihi laude ferere,
Othryoneu, supra mortales, si modo praestes
Re, quod pollicitus Priamo es; qui jure spopondit Note: 440
Regalis thalamum tibi gnatae scilicet. ultro
Nos etiam aequa sumus large spondere parati.
[Page 377]
Natarum Atridae quae formosissima regis,
Hanc, tibi uti nubat, patriis ducemus ab Argis;
Nobiscum Iliacam si bello everteris urbem.
Verum age, me sequere ad naves, de conjuge, deque
Dote illic inter Grajos acturus: opimam
Invenies soceros dotem praebere paratos.
Sic ait; atque pede arreptum per tela trahebat
Perque viros. vindex cui protinus Asius audax Note: 450
Adfuit, ille pedes gradiens, quem pone secutus
Auriga, afflantes tergum prope semper habebat
Alipedes. Cretum ductorem figere acuto
Asius optabat ferro; percussit adacta
Sed prior Idomeneus hunc hasta, rupit et alto
Vulnere sub mento jugulum: collapsus at ille
Concidit, ut quondam vel quercus celsa, vel alta
Populus, aërio vel surgens vertice pinus,
Quam, casus videat lignum ut navale marinos,
Aggressi ferro certatim, in montibus altis Note: 460
Ingentem valida fabri stravere bipenni.
Sic currum hic propter stratus, bijugosque jacebat,
Dentibus infrendens ac pressans arva cruore
Foeda suo. domini leto conterritus amens
Auriga obriguit; nec retro vertere currum,
Nec vitare hostes audebat. Martius hasta
Quem medium Antilochus transverberat; arcuit aere
Nec rigido vulnus thorax, at, cuspide ventrem
Saucius, e curru moribundus decidit alto.
Acer equos Teucrūm e turba, mora nulla, frementes Note: 470
Nestorides vertens, in densos egit Achivos.
Asion ob caesum doluitque, ac Idomenea
Deïphobus contra procurrit; proximus hastam
Torsit et ingentem fulgenti cuspide: telum
[Page v-403]
Ille immane volans viditque, et, corpore flexo,
Exiit, occultans clypei sese orbe sub amplo,
Quod, tectumque boum tergis, teretique coruscum
Aere, aptum et duplici loro, de more gerebat.
Hunc subter sese collegit: concita supra
Longe abiit vacuas alio delata per auras, Note: 480
Transque volans, clypeum et stringens, dedit hasta sonorem.
Nec valido incassum fugit tamen acta lacerto,
Hippasiden regno sed clarum Hypsenora in imum
Saeva jecur fixit, subter praecordia, leto
Et stravit. quem Deïphobus premere arva peremptum
Ut vidit, laeto has effudit pectore voces:
Ultus habet poenas en Asius; imaque duri
Tecta petens Orci portasque et ferrea claustra,
Gaudet multa, reor, comitem quod munere nactus
Ille meo est, nigras pariter qui tendat ad umbras. Note: 490
Haec ait. Argivi dictis doluere superbis;
Praecipue Antilochus luctu est confusus acerbo:
Non tamen exstinctum neglexit moestus amicum,
Sed cursans circum clypei tellure jacentem
Objectu ingentis texit; quem deinde sodales
Mecisteus Echii proles, et fortis Alastor
Subductum extulerunt manibus, curvasque ferebant
Exanimem ad naves moestique, et multa gementes.
Acer at interea Idomeneus haud secius acri
Instabat pugnae, cupiens vel mergere caeca Note: 500
Nocte aliquem Troum, vel, caris arcet Achivis
Dum pestem, ipse cadens extremae occumbere morti.
Tunc Aesyetae claro de sanguine cretum
Heroa Alcathoum, qui Dardanii Anchisae
Natarum primam sibi duxerat Hippodamiam,
Quam pater eximio et mater dilexit amore
[Page v-430]
Cum patrias coleret sedes, aequalibus una
Quod cunctis forma insigni praestabat, et omni
Docta opere, atque animi solerti mente. puellam
Ergo sibi thalami sociarat foedere nulla Note: 510
Inter Trojugenas ulli vir laude secundus.
Hunc dedit Idomeneo forti maris arbiter alti
Mactandum, ipse oculos mulcens, formosaque membra
Praepediens. nec jam poterat gressumve referre,
Aut vitare hostem: sed, qualis saxea pila
Stat, vel celsa arbos frondoso vertice, stantem,
Immotoque artus torpentem corpore, pectus
In medium valida Cretum rex perculit hasta,
Loricaeque gravis perrupit ahenea texta;
Fida prius juveni quae mortem arcere solebat, Note: 520
Tum raucum insonuit ferro diffissa: fragorem
Ille dedit terrae afflictus, defixaque cordi
Hasta imo, cor dum trepidat, simul illa tremebat.
Robur ibi Mavors, anima fugiente, remisit.
Idomeneus magnum clamavit laetus, amaris
Deïphobum et verbis irridens, talia fatur:
Deïphobe, an videor sat reddere digna, peremptum
Contra unum qui tres dederim? jactator inepte,
Huc ades, atque manum confer, consistere coram
Nec pigeat. nosces qualis Jove cretus ab alto Note: 530
Hunc veni. magnum Cretae Minoa potentis
Rectorem genuit nam Jupiter; edidit ille
Laudibus eximiis florentem Deucaliona,
Amplae Deucalion me Cretae regna tenentem,
Multa virūm parent cui milia, quemque carinae
Huc vexere tibique, patrique, aliisque futurum
Trojugenum exitio. Idomeneus haec fatur; at anceps
Deïphobus pendensque animi versabat, in agmen
[Page v-455]
Iliacum cedens retro sibi quaereret omni
Unum aliquem e numero comitem, discrimen adiret Note: 540
An solus. potior visa haec sententia menti est,
Iret ut Aeneam ad magnum; qui, praelia vitans
Agmine in extremo stabat, bellator iniqua
Mente ferens, quod Marte bonum, primisque virorum
Certantem, Priamus nullo accipiebat honore.
Hunc adit, atque citus verbis compellat amicis:
Magnanime Aenea, Teucrūm fortissime ductor,
Nunc fer opem, caraeque viro succurre sororis
Exanimi, affinis mentem si cura remordet
Ulla tui. citus huc sequere: Alcathoo simul ambo Note: 550
Forti ut opem, Grajis ne cedat praeda, feramus:
Alcathoo, patria qui te nutrivit in aede
Infantem educens puerum; quem jam inclytus hasta
Idomeneus dulci spoliavit lumine vitae.
Sic ait, incenditque animum. ruit incitus ergo
Idomeneum contra, flagratque cupidine pugnae.
At non Idomeneus visu est conterritus; usquam
Nec fugit, mollis veluti puer; acer ibidem
Sed mansit. ceu torvus aper vi fretus in altis
Montibus, opperiens turbamque, infestaque tela Note: 560
Venantum, solo in saltu stat; terga superne
Horrescunt setis; ardentes igne corusco
Horrendum micuere oculi; frendetque, recurvos
Et dentes acuit, turmas arcere paratus
Atque canum, atque virūm: sic heros Lyctius, usquam
Ille pedem haud referens, visum imperterritus, audax
Aeneam, adversa venientem e parte, manebat;
Voce tamen socios inclamans; oraque ad acrem
Ascalaphum obvertens, Aphareaque, Deïpyrumque,
Antilochumque, et Merionen, Mavortia doctos Note: 570
[Page Homer-v-479]
Praelia. quos hortans, haec fudit pectore dicta:
Huc agite, o socii; solum ne linquite. contra
Qui venit, Aenean metuo: mihi turbidus ecce
Ingruit, ille viros turbare ac caedere fortis,
Atque vigens validae primaevo in flore juventae,
Qua vis nulla homini major, quod bella gerenti
Si mihi nunc eadem foret aetas; atque maneret,
Qui nunc est, animus; pugnarem cominus ultro;
Illo et clarus ego, vel me foret ille perempto.
Sic ait: hi laeta concordes mente sodali Note: 580
Assistunt, humerisque inclinant scuta frequentes.
At contra Aeneas socios hortatur et ipse,
Deïphobumque, Parinque acuens, et Agenora dium,
Dardaniae gentis ductores. pone secuta est
Densa cohors numero ingenti; praeit ipse. liquentem
Ut praeit ad fontem primo cum vespere pastas
Magnus oves aries, cunctae post terga sequuntur
Condensae; mulcent pastori gaudia pectus:
Sic tacita Aeneas gaudebat mente sequentem
Ire ubi conspexit post se magno agmine turbam. Note: 590
Alcathoo super adversis utrinque ruebant
Illi hastis, densique instabant cominus. aera
Pulsa sonant flictu assiduo praecordia circum
Se ferro ancipiti per turbam alterna petentum.
Praecipue gemini ductores, Martia corda,
Idomeneus hinc, hinc Aeneas, armipotenti
Aequus uterque deo, magno certamine corpus
Alter in alterius cupiebat condere ferrum.
Aeneas telum primus contorsit; at ictum
Praevidit vigil Idomeneus, et corpore paullum Note: 600
Inflexo evasit: vibranti cuspide terrae,
Missa manu valida nequidquam, fígitur hasta.
[Page v-505]
Idomeneus ventrem in medium percussit acuto
Oenomaum ferro, duroque obstantia septo
Aera cavi rupit thoracis, et ilia subter
Ima hausit: jacuit collapsus pulvere in atro.
Idomeneus alto defixum in vulnere telum
Vi traxit rapiens: at non et pulchra jacentis
Detrahere arma humeris potuit, sic undique telis
Obruitur, non ille pedes, et fortia, ut olim, Note: 610
Crura levis volucremve sequi, quam miserat ipse,
Vel vitare, hostis quam contra intorserat, hastam.
Ergo locum stabili servabat Marte, cruentam
Usque sibi mortem propulsans, lentus at idem
Retro ferre pedem, praesensque exire periclum.
Hunc contra, tardis dum cedit passibus, hastam,
Usque viro infestus, fulgenti cuspide misit
Deïphobus. frustrata manum fugit hasta per auras
Versa alio, inque humerum subiens defigitur alte
Martigenae Ascalapho: magno petit ille cruentam Note: 620
Corpore pronus humum; sonitum super arma dedere.
Necdum etiam horrendus stratam sibi vulnere prolem
Audierat Mavors, patrii sed vertice Olympi
Auratas inter nubes regione sedebat
In summa, bello secretus; cetera ut omnis
Divūm turba Jovi parens abstabat ab armis.
Densi ergo Troës, densique in bella ruebant
Ascalaphum circa Danai. super insilit acer
Deïphobus, galeamque rapit fulvo aere micantem.
Armipotens cui Meriones, mora nulla, corusco Note: 630
Assiliens ulnam telo ferit: excidit olli
Pulchra manu, atque solo sonitum dedit aerea cassis.
Meriones, vultur ceu dirus, provolat, hastam
Haerentem et recipit, sociumque recedit in agmen.
[Page v-533]
Deïphobum at, manibus medium complexus, ab armis,
Pugnantumque virum turba, strepituque Polites
Eripuit frater; seorsum et post praelia densa
Duxit, ubi currusque illi, fidusque manebat
Auriga, et bijugi celeres. hi multa gementem,
Aegrum animi, languentem artus, ad nota vehebant Note: 640
Tecta: recens fixa manabat sanguis ab ulna.
Nec minus interea socii certamine magno
Martem exercebant. clamor magis et magis usque
Ardet inexstinctus. longa tum fervidus hasta
Aeneas Apharea Caletoriden ferit; aere
Adversi et jugulum saevo pertundit: at olli
Inflexumque humero jacuit caput, et galea alta,
Et fulgens clypeus, magna una est mole secutus
Ad terram: atra viro densa nox ingruit umbra.
Antilochus trepidum, vertit dum terga, Thoona Note: 650
Observans, telo assequitur, venamque, per omne
Quae dorsum currens cervicem irrepit in altam,
Abscidit sectam penitus: nigram ille supinus
Planxit humum, passas extrema in morte sodales
Ad caros tendens palmas: super insilit acer
Antilochus; jamque arma humeris apprensa trahebat,
Huc atque huc volvens oculos celer. undique Troes
Condensi clypeum ingentem, varioque metalli
Pictum opere, usque hastis pulsabant: nec tamen aere
Saevo ipsum poterat quisquam perstringere corpus Note: 660
Nam proli deus ipse tridentifer usque periclum
Nestoreae praesens arcebat, densa micarent
Arma licet circum; nec enim bellator ab hoste
Usquam abscedebat, turba sed fortis in ipsa
Versabat sese, nec longa immota manebat
Hasta unquam in manibus, ferro at crispante coruscam
[Page v-558]
Jactabat lucem, juvenis dum mente volutat
Troum aliquem aut longe jaculari, aut sternere leto
Cominus. haec versans haud ille Adamanta fefellit
Asiaden. subito adveniens percussit acuto Note: 670
Hic medium ferro clypeum: Neptunus at, arcens
Triste viro exitium, telo vim protinus omnem
Abstulit. Antilochi pars scuto infixa, praeustae
More sudis, mansit, pars subter lapsa jacebat
Ante pedes. Adamas socium tremefactus in agmen
Cedebat mortem vitans; fulgente secutus
Meriones hasta cedentem fixit in imo
Ventre, via est leto qua proxima, concidit hastam
Ille sequens, vastoque afflictus corpore terrae
Semianimis sese contorquet. qualis in alto Note: 680
Monte olim taurus, vinclis quem fortia colla
Ducunt implicitum, luctantem et multa, bubulci:
Talis tunc Adamas, immani vulnere ventrem
Saucius, hac sese moribundo corpore et illac,
Ilia singultu quatiens, versabat, adactum
Meriones donec veniens telum abstulit, ad se
Vi retrahens: nigrae illi oculos pressere tenebrae.
Deïpyrum ferit heic Helenus malam super ense
Threïcio, ingenti, galeamque excussit ab alto
Vertice: lapsa solo insonuit, longeque volutam Note: 690
Ante pedes Grajus sibi miles sustulit; atra
Deïpyrum densa nox at caligine texit.
Indoluit cari leto Menelaus amici,
Nec mora, progreditur contra, torvusque minatur
Multa Heleno, dextraque hastam quatit: ille sed arcum
Corripuit: cupidique ardent, hic sternere longa
Pinu Helenum, hic certo Menelaum figere ab arcu.
Priamides misit nervo stridente sagittam.
[Page v-586]
Illa cavum ad pectus pepulit thoraca, resultans
Inde abiit delata alio. velut ampla per aestum Note: 700
Area sive fabae, nigri seu trivit acervos
Cum ciceris, siliqua foetus arente soluti
Absiliunt vanno a celeri; impulsuque vigentis
Agricolae, ac Zephyro subsultat flante legumen:
Sic, ubi thoracem clari tetigit Menelai,
Retro pulsa viam flexit, fugitque sagitta.
Hasta sed Atridae veniens perfodit acuto
Aere manum, qua Priamides apprenderat arcum,
Perque manum est arcu pariter defixa: recessit
Ille agmen citus in socium crudelia vitans Note: 710
Fata; manu et telum suspensa immane trahebat.
Huic hastam subito accurrens eduxit Agenor
Magnanimus, vulnus dehinc lana involvit ovilla,
Ac tereti adstrinxit funda, quam forte gerebat
Assistens regi famulus. Pisander Atriden
Interea contra graditur, quem Parca cruentae
Ad mortis finem ducebat, Marte domandum,
O Menelaë, tuo durae in certamine pugnae.
Hi postquam adversi propius venere, lacerto
Quam valido intorsit Menelaus, devia longe Note: 720
Flexit iter fugiens, ictum nec pertulit hasta:
Pisander clypeum clari pepulit Menelai,
Sed non et penitus valuit demergere ferrum:
Aereus umbo etenim tenuit, praefractaque prima est
Pars hastae: ille tamen gaudebat, jam sibi laudent
Victori sperans. vagina diripit ensem.
Argenti clarum bullis Menelaus, et hostem
Aggreditur: citus aeratam rapit ille bipennim
Sub clypeo, mediam levato aptarat olivo
Quam faber. ambo una plagam inflixere furentes. Note: 730
[Page v-613]
Hic galeae conum percussit pulchra comantis
Ipsam sub cristam, nutantem in vertice summo:
Extremam ad nares frontem hic ferit; ossa sub ense
Argutum crepuere; cruenti pulvere in atro.
Ante pedes oculi jacuerunt, nec mora, totus
Curvato ad terram defluxit corpore: pectus
Cui medium pressit Menelaus calce, jacentis
Arma legens humeris abrepta ingentibus; altum
Et clamans, laeto haec effudit pectore dicta,
Sic erit ut naves tandem linquatis Achaeas, Note: 740
O tumidi, o nunquam satiati Marte cruento
Trojugenae, o noxae foedique haud indiga pubes
Flagitii, quo me violastis, turba pudoris
Nescia, nec veriti, hospitii qui fulmine sancit
Jura, Jovem. iratus vobis qui moenia Trojae
Versa solo dabit altitonans, quod conjuge, quod me
Divitiis ultro insontem spoliastis avitis,
Urbe, domo excepti, atque epulis socialibus. īdem
Nunc inferre ignem classi, curvasque paratis
Ad puppes mactare ducesque, et vulgus Achivūm. Note: 750
Ast erit, injiciat vestro qui fraena furori.
Jupiter, egregie cordatum hominesque deosque
Te super esse ferunt: ex te tamen omne profectum
Hocce malum. Teucrūm noxae, scelerique secundus
Quandoquidem indulges; qui vi laetantur iniqua,
Expleri possunt nec bello aut caedibus unquam.
Expletur quaevis hominum satiata cupido;
Somnus, amor, dulces cantus, choreaeque decentes;
Grata magis quae sunt mortalibus, effera saevi
Praelia quam belli, cujus tamen usque libido
Urit inexpletos, subeunt nec toedia, Troas.
Sic ait: atque viri exuvias, manantia nigro
[Page v-640]
Arma cruore, dedit sociis; redit ipse laborem
Ad durum, et primis miscet se turbidus ira.
Clara Pylaemenei proles hunc regis adivit
Harpalion; patrem Trojana ad bella secuto
Haud licuit patrias cui rursum visere sedes.
Hic medium adversi clypeum percussit Atridae
Cominus, at subter penitus defigere acutum
Aes tamen haud potuit. sociam citus ergo recepit Note: 770
Se, mortem vitans, in turbam, lumina vertens
Anxius huc atque huc, ne quis forte hostis adacto
Figeret incautum telo. dum cedit, ab arcu
Meriones misit, nervo stridente, sagittam
Aere gravem, cluni quae dextro infixa sub ima
Ossa abiit: caros inter dulcem ille sodales
Efflavitque animam, seseque, ut reptile, terram
Extendit supra: niger alto e vulnere sanguis
Ibat, perfusa et tepidus tellure fluebat.
Illum Paphlagones curabant, Martia pubes; Note: 780
Sublatumque manus inter posuere superbo
In curru, et moesti vexere ad moenia; fletum
Quos inter fundens ibat pater ipse, perempto
Nec poenas gnato, quisquam mactaverat hostem.
Caede viri graviter doluit Paris, arsit et ira.
Hospes enim quondam juveni multos fuit inter
Paphlagonas. celerem nervo hic stridente sagittam
In medios misit Trojano ex agmine Achivos.
Vir fuit in Grajis, Polyido vate creatus,
Euchenor, qui dives opum, fortisque Corintho Note: 700
Venerat Iliacum ad litus, non inscius ille
Exitii, quod saeva deūm sibi fata parabant.
Saepe senex etenim Polyidus dixerat, aede
Aut morbo in patria moriturum, aut inter Achaeas
[Page v-663]
Perdomitum naves Trojano Marte: decoram
Ille magis mortem optavit, tabescere tristi
Quam morbo, atque notam, multamque subire relictae
Militiae indecorem. cui malam subter ad aurem
Allapsa est volucris letali cuspide arundo,
Exsolvitque animus sese artubus, atraque noctis Note: 800
Horrendae supra caligo est fusa jacentem.
Horum sic ritu gliscentis praelia flammae
Ardebant. nondum audierat quidquam inclytus Hector,
Norat ab Argivis nec foede in parte sinistra
Dardaniam caedi pubem. victoria Grajis
Nam prope jam laeta obtigerat; maris arbiter alti
Sic mentesque virūm Neptunus in arma ciebat,
Atque, suas idem vires, invictaque promens
Robora, ab Argivis arcebat puppibus hostem.
Haec nondum audierat, nec norat Martius Hector: Note: 810
Septa ubi sed muri, portamque invaserat altam,
Perrumpens densae bellator texta phalangis,
Illic perstabat; qua parte in litore curvo
Subductas magnusque Ajax, et Protesilaus
Constituere olim puppes. depressior illic
Murus erat: Grajae flos illic pubis, equorum
Turba ingens, peditumque; illic Boeotus, Iaon,
Locrique, Phthiique, invicto et robore Epei
Conferti obstabant simul omnes agmine magno;
Nec flammae similem torrenti aspellere quibant Note: 820
Hectora, in Argivas cupidum se immittere puppes,
Cecropidae lecti ante alios, ductore Menestheo,
Quem socii pariter concordi mente sequuntur
Phidasque, Stichiusque, Biasque. at ductor Epeis
Phylidesque Meges, Amphionque, Draciusque.
Phthios ante Medonque, ferox et Marte Podarces
[Page Homer-v-693]
Ibant; ille, nothum divini germen Oilei,
Frater et Ajacis; patria procul aede colebat
Sed Phylacen profugus; furiata mente, novercae
Quod leto dederat germanum Eriopidos: alter Note: 830
Phylacida Iphiclo natus. ducebat uterque
Phthium agmen; juncti et Boeoto puppibus hostem
Arcebant. forti celer Ajax cretus Oileo
Haerebat magno Telamoniadae, comes usque
Perpetuus lateri affixus. cervice juvenci
Ut duo contenta, concordi mente novali
In magno ducunt pressi grave robur aratri;
Ima fluit circum queis largus cornua sudor,
Discretique jugo tantum, vestigia figunt
Aequa pari gressu per sulcos, subter at alte Note: 840
Duram findit humum fulgenti vomere aratrum:
Sic gemini Ajaces simul ibant, alter adhaerens
Alterius lateri; sedenim Telamone creatum
Lecta manus, socii multi, fortesque sequuntur,
Et clypeum excipiunt, quoties lassata fatigat
Genua labor, sudorque viro: contra ortus Oileo
It solus, Locri nec juxta in praelia tendunt.
Haud etenim conferre manum, atque invadere pugnam
Cominus audebant, queis deerat cassis equinis
Aerea densa jubis, et scuta ingentia, et hastae Note: 850
Fraxineae: tantum freti arcu, et vellere ovillo
Contorto in fundam, venere ad moenia Trojae;
Eminus et telis, saxorum et grandine saeva
Aeratas Troum vastabant saepe phalanges.
Ergo et tunc alii claro septi aere praeibant,
Densaque cum Teucris atque Hectore cominus arma
Contulerant; Locri a tergo, de more latentes,
Tela manu assidui spargebant. Troica pubes
[Page v-722]
Esse memor pugnae haud poterat; cui corda micabant
Usque metu longe missis tremefacta sagittis. Note: 860
Tunc adeo, Danaūm puppes, tentoria et alta
Linquentes, foeda patrios cum clade redissent
Ad muros Teucri, audacem bonus Hectora verbis
Esset Polydamas ni sic affatus amicis:
Hector care, nequis dictis parere monentum.
An, tibi quod bello dederunt excellere divi,
Vis et consilio sapienti excellere cunctis?
Non est ut solus capias simul omnia. divi
Dant alium duro insignem clarescere bello;
At choreis praestare alium, cantuve, lyrave. Note: 870
Sunt quibus ipse bonam locat alto in pectore mentem
Jupiter; unde bonum multis mortalibus ingens,
Servanturque urbes totae, servantur et ipsi.
Audi ergo: dicam quod nobis profore credo.
Te circa, frater, flagrat saeva undique pugna:
At Troum, postquam murum evasere, labore
Pars defessa procul secessit, statque sub armis;
Pars naves circa pugnat dispersa, nec hosti
Par numero. ergo refer gressum, proceresque vocato
Tecum omnes, simul ut consultent, vadere Grajas Note: 880
Praestet an in puppes, (tantam si Jupiter aequus
Det laudem); anne domum potius sine clade reverti,
Dum licet. hesternam ne Graji forte rependant
Nam cladem, metuo: naves quod saevus ad altas
Bellator sedet; in tanto nec cardine rerum,
Ut reor, immotus longum cessabit ab armis.
Haec tum Polydamas: tutum non abnuit Hector
Consilium, et curru saevis horrendus in armis
Desilit, atque virum compellans, talia fatur:
Polydama, heic tecum primos tu siste virorum: Note: 890
[Page v-750]
Ipse ibo, ac pugnae occurram; citus inde revertar,
Cum dedero mandata illic, quorum indiget usus.
Sic ait; atque virūm incessit per densa, nivali
Assimilis monti, colles qui vertice supra
Arduus attollit se celso; et, lumina gentis,
Troasque et socios magno clamore vocabat.
Qui simul Hectoream vocem audivere, ruebant
Cuncti ad Pantoiden, ut jussi, Polydamanta.
Hector Deïphobumque, Helenumque per agmina regem
Asium et Hyrtaciden, atque Asiaden Adamanta Note: 900
Hac illac errans quaerebat, sicubi posset
Nancisci. incolumes haud nactus, nec sine clade.
Nam pars ad naves Argivo Marte jacebant
Exanimes, murum pars intra saucia telis
Languebant. pugnae tum laeva in parte sodales
Hortantem adveniens vidit Parin, arsit et ira
Turbidus, ac propior, dictis ita fatur acerbis:
Infelix, violare thoros, Pari, docte, puellas
Et captare, ubi nunc tibi Deïphobusque, Helenusque,
Asiadesque Adamas? bello praeclarus uterque, Note: 910
Othryoneus ubi, et Hyrtacides? nunc omnis ab alto
Culmine Troja ruit: tibi nunc primo ingruit ipsi
Exitium. Fratri, haec jactanti jurgia, formam
Par superis leni Paris est sic voce locutus:
Hector, ne culpa insontem. fortasse mereri
Ista alias potui convicia lentus ad arma.
Imbellem nec me prorsus genuere parentes.
Ex quo etenim es durae exorsus certamina pugnae
Ad naves, conferre manum non parcimus usque
Cum Danais, longum et Martis durare laborem. Note: 920
Quos quaeris, morte absumpti periere sodales,
Deïphobo, atque Heleno exceptis. hi, laesus uterque
[Page v-782]
Aere manum fixo, pugna excessere cruenta;
Arcuit at mortem divūm pater atque hominum rex.
Nunc quocunque lubet duc, laeta mente sequemur;
Non erit ut quenquam possis reprehendere; quanta
Vis etenim cuique est, alacres pugnabimus; ultra
Nanque suas potis est nemo contendere vires.
Sic fatus, fratri mentem et praecordia flexit.
Ergo abeunt illuc, Mavors ubi plurimus ardet Note: 930
Cebrionen circa, et praeclarum Polydamanta,
Phalcenque, Orthaeumque, et magnanimum Polyphoeten,
Palmynque, Ascaniumque, Morynque, duo Hippotionis
Germina, ab Ascaniae missi qui pinguibus oris,
Luce urbem ad Troum hesterna venere, vicissim
Submissi bello defessis. Jupiter egit
Continuo quos dura inter discrimina pugnae.
Immanes veluti nigro cum turbine venti
Camporum per plana ruunt magni Jovis alto
Sub tonitru, atque mari miscent se flabra tumultu Note: 940
Horrisono; spumis albescunt caerula; vasta
Mole tument, seseque urgent ad litora fluctus:
Sic alii, tum deinde alii denso agmine Troës,
Aere omnes clari, adventant, regemque sequuntur;
Ante gradu magno fert sese, non minor ipso
Marte, ferox Hector, scutique ingentia praefert
Texta, boum tergo consuta, atque aere corusco
Tecta super; geminis nutu concussa micabat
Temporibus cassis. clypeo sic tectus adibat
Ille hostem, contra gradiens, densasque phalanges Note: 950
Tentabat, posset si qua pervadere; quibat
Nec turbare tamen mentes ac pectora Grajis.
Primus ibi, Telamoniades immane frementem,
Ille gradu incedens magno, sic voce lacessit:
[Page v-810]
Huc propius consiste: quid Argivos male terres,
Infelix? varias Mavortis novimus artes
Nos etiam; nec tu, sed tristi Jupiter ille
Nos domuit flagro infensus. vastare carinas
Vana tibi sperat nunc mens; at, pellere vim vi
Quae valeant, etiam nobis sunt tela, manusque. Note: 960
Capta magis nostro, vastataque Marte peribit
Ilios alta, opibus dives, multaque beata
Prole virūm. atque adeo tibi tempus jam reor ipsi
Instare, hinc fugiens tremefacto ut corde precere
Atque Jovem atque alios divūm, cupiasque volucri
Accipitrum penna celeres magis ire jugales,
Pulvereum qui te per campum ad moenia cursu
Praecipiti referent. Haec fanti apparuit ales
Ecce Jovis dextra altivolans de parte superne.
Agnovere omen laeto clamore secundum Note: 970
Grajugenae; magnus reddit cum talia contra
Priamides: Ajax jactator, garrule, inepte,
Nam quid ais? quas tu nugas, quae monstra locutus?
Sic utinam claro genitor mihi Jupiter esset
Altitonans, partu et me regia lucis in auras
Fudisset Juno, templisque arisque dicatis,
Quo Pallas, vel quo Phoebus dignarer honore;
Exitium ut Danais feret haec lux omnibus, utque
Hos inter stratus leto simul ipse jacebis,
Stare loco, et conferre gradum, longamque manere Note: 980
Hastam hanc ni renuis; tibi quae florentia morsu
Membra gravi figet: procurvo in litore Achaeas
Stratus ut ad naves immani viscere, multo
Et pingui longum pascas avidasque volucres,
Atque canes. Hector sic fatus protulit ultra
Gressum audax. socii magno clamore sequuntur.
[Page v-834]
Nec minus adversa Graji de parte dedere
Clamorem horrendum, promuntque in praelia vires,
Trojugenum et primos stant contra: gliscit utrinque
Clamor adusque domos Jovis, et caeli aurea templa. Note: 990
HOMERI ILIADOS LIBER QUARTUSDECIMUS
Ingens Nestoreas belli sonus impulit aures,
Dum potu revocat vires, exterritus ergo
His Asclepiaden compellat vocibus heros.
Quis novus hic subito clamor, juxtaque carinas
Florentum fremitus juvenum, divine Machaon?
Tu tamen heic placide potansque sedensque maneto,
Dum caleant igni latices, atrumque lavacro
Abluat in molli tibi flava Hecameda cruorem:
Ipse ibo; et noscam e speculis quae caussa tumultus.
Sic ait; atque intra tentoria celsa jacentem Note: 10
Attollit gnati clypeum Thrasymedis, ahenum,
Caelatum pulchre, fulgentem; patris habebat
Nanque sui clypeum juvenis; tum corripit hastam
Ingentem, aerata radiantem cuspide. talis
Processitque, stetitque extra tentoria. foedum
Cernit opus; cessisse loco, trepidosque referre
Usque pedem Danaos: Troas contra ire superbos,
Et proferre gradum magis et magis usque: jacere
Argivi dejecta solo muri ardua septa.
Ingens ut tacito pontus nigrescere fluctu Note: 20
Cum coepit, vastae opperiens arguta procellae
Flabra: haeret suspensa, usquam nec volvitur unda
Huc propulsa, vel huc; aliquis dum nube solutus
Ex alta veniat ventus celer ab Jove summo:
Sic anceps animi pendebat, multa volutans
Mente senex, partesque labans distractus in ambas:
[Page v-21]
Grajorumne ferat sese inde hortator ad agmen;
An petat Atriden Agamemnona, si quid uterque
Consilii simul expediant. sententia menti
Haec dubiae potior visa est, festinus Atriden Note: 30
Ut ferat ad magnum sese. Troësque et Achivi
Interea instabant caedi; horrendumque sonabant
Ensibus atque hastis pulsata micantibus aera.
Nelidae, per castra viam dum carpit, Achaei
Occurrunt reges, laesi qui corpora ferro
Excessere acie; Tydides, major Atrides,
Tertius inde Ithacus. digressi a navibus ibant
Hi pariter; quorum puppes in litore stabant
Extremo, longe a pugna. tetigere priores
Iliacam nam quae terram, de litore longe Note: 40
Subductas ultra in campum traxere seorsum,
Et muro ingenti cinxere, ac turribus altis.
Litus enim, quamvis latum, complectier omnes
Haud poterat; populique angusto in fine moveri
Haud quibant: alias ergo statuere gradatim
Ante alias, totam et complerunt litoris oram,
Quanta patet cautes projectas inter utrinque.
Quocirca pugnam cupidi spectare, tumultu
Exciti et subito, nitentes cuspide longa,
Ibant festini; tristique in pectore multus Note: 50
Moeror erat. Nestor visus formidine mentes
Perculit. hunc ultro sic est affatus Atrides:
Ingens o Grajae gentis decus, optime Nestor,
Nam cur, hoste, affers huc te, pugnaque relicta?
Heu vereor, mihi ne re praestet Martius Hector,
Trojugenum in coetu quondam est quod voce superba
Pollicitus: Grajis non ante a navibus urbem
Venturum Iliacam, quam captas igne carinas
[Page Homer-v-47]
Ureret, atque ipsos penitus deleret Achivos.
Haec tum pollicitus; quae nunc heu cuncta videmus Note: 60
Jam perfecta dari. pro dî! me, ut saevus Achilles,
Sic cuncti oderunt Danai; nec promere vires,
Mente volunt alacri, nec pestem arcere carinis.
Haec ille: acer equis Nestor cui talia reddit:
Ista quidem manifesta; queat nec Jupiter ipse
Jam facere infectum, quod factum vidimus. ingens
Stratus enim jacuit murus, munimen ab hoste
Quod fore sperabant Danai classique sibique
Invictum, nullis frangendum viribus unquam.
Ipsas pugna atrox ad naves; noscere cernens Note: 70
Nec possis Graji quanam de parte fugaces
Turbentur. nusquam non caedes, densaque mixtim
Funera, confususque ruens ad sidera clamor.
At nos, consilio si quis locus, optime regum,
Quaeramus quid res fieri nunc poscat. inire
Nam pugnam haud jubeo. pugnae non aptus et armis
Bellator, validum enervant cui vulnera corpus.
Haec senior. tum sic Atrides: Nestor, ad ipsas
Quandoquidem pugnant naves, nec structus Achivis
Jam prohibet murus Troas, nec fossa, paratum Note: 80
Quod fore perpetuo casus munimen ad omnes
Spes erat, incassumque abiit labor irritus; omnes,
Nunc, reor, a patria longe carisque propinquis
Jupiter indecori vult leto occumbere Achivos.
Noram quippe, aequa Danais cum mente favebat:
Novi nunc etiam, cum Teucros aequat honore
Caelitibus, nostrasque ligat viresque manusque.
Ergo agite, atque meis cuncti parete volentes
Consiliis. naves, quae primam in litoris oram
Subductae, confestim altum trudamus in aequor, Note: 90
[Page v-76]
Semotas longe a terra quas anchora curvo
Detineat firmans morsu, dum venerit atra
Nox (tristi absistant si pugna nocte sub ipsa
Trojugenae); tum deinde alias deducere puppes
Cura fuat, quaecunque absunt a litore. cladem
Non turpe est ipsas inter vitare tenebras;
Atque malo potior multo est fuga. Talia fantem
Torva tuens sic est sapiens affatus Ulysses:
Atride, nam quae ista tibi vox fugit ab ore?
Exitium Grajis quod nam struis? o mage digne, Note: 100
Indecori praesis qui genti cuilibet, inter
Quam nos sceptra geras; primo queis magnus ab aevo
Jupiter extremae ad finem dedit usque senectae
Duro exerceri bello, nescire laborum
Et requiem, dum quisque obeat sua fata sub armis.
Siccine Dardaniam vis linqui turpiter urbem,
Quam propter tulimus tot dura atque aspera Graji?
Parce loqui, Danaūm te ne quis talia fantem
Audiat, effari quae possit nemo virorum
Suetus sana loqui, sceptroque insignis, et idem Note: 110
Tot populis, quot tu, imperitans. male displicet istud
Consilium, damno et penitus tua dicta, tumultu
In medio pugnaque jubes deducere curvas
In mare cum puppes; cui jam victoria cedit,
Successu magis atque magis laetetur ut hostis.
Miles enim pugnam renuet perferre, carinas
In mare. deduci simul ut conspexerit, hosti
Et cedet, celerisque fugae spe absistet ab armis;
Atque tuum tibi consilium, rex, perdet Achivos.
Haec Ithacus; rursum Atrides cui talia fatur: Note: 120
O Laërtiade, monitu mihi corda subisti
Ima gravi: sedenim invitos deducere classem
[Page v-105]
Haud equidem jubeo Grajos; cupioque doceri
Quid sit opus; meliusque opto, quod prosit Achivis,
Consilium promat quivis juvenisve, senexve.
Tum sic magnanimus Tydides: Istud abunde
Qui praestet, nec abest, nec longo est tempore vobis
Quaerendus; modo si placeat parere monenti,
Nec quisquam irasci incipiat, vel spernere dicta,
Quod vobis aevo me cernitis esse minorem. Note: 130
Nanque meum genus haud, credo, contemnitis; ortus
Qui patre sum Tydeo, Thebis quem bella gerentem
Excepit gremio tellus, conditque sepultum.
Terna etenim {Portei} nata est de semine proles
Inclyta, quae Pleurona, altam et Calydona colebat,
Agrius, atque Melas, belloque acerrimus Oeneus,
Patre meus pater est quo scilicet editus. inter
Praestitit hic fratres mira virtute, paternas
Et tenuit sedes. variis erroribus actus
At Tydeus Argos coluit, caelestibus ut dīs, Note: 140
Atque Jovi est placitum; regali et sanguine gnatam
Adrasti duxit, florens opibusque domoque
Egregia, atque tenens late arva ingentia, dives
Fruge solum, multo circum et pomaria versu,
Lanigerique greges pecoris; tum clarus Achivos
Hasta inter cunctos, si quando bella vocarent.
Haec, ut vera, reor vobis audita. parentum
Nunc memores, ne me imbellem ignavumque putate,
Nec, dicam juvenis si quid bene, spernite dictum.
En agite, ad pugnam vel tardi vulnere, quando Note: 150
Res dura et praesens discrimen cogit, eamus.
Illic semoti a telis, ne saucia quisquam
Figat membra, novo neu vulnus vulnere acerbet,
Hortemurque alios, et pubem, segnis ab armis
[Page v-132]
Quae cessat, voce incensam mittamus in hostem.
Sic ait: hi parent dictis, juvenile secuti
Consilium; atque gradum celerant; dux ibat Atrides.
Sensit caerulei rector maris; oraque cano,
Ora, habitumque, seni similis processit, Atriden
Et prope magnanimum citus adstitit, atque prehensum Note: 160
Dextra, sic blandis compellat vocibus ultro.
Atride, saevus nunc certe gaudet Achilles;
Exsultatque viro dirum cor, spectat Achivūm
Dum caedemque, fugamque. infelix! pectore in alto
Cui nil mentis inest sanae. sic numina perdant
Justa illum, damnoque onerent, probroque merentem.
Sed te nondum omnes dī, rex, odere. videbis
Laetus adhuc Troum raptim regesque ducesque,
Pulvere complentes camporum lata, relictis
Navibus effuso sua ferri ad moenia cursu. Note: 170
Haec ait; et campis celeri pede concitus, altum
Clamavit. quanta conclamant voce novena,
Primam ineunt quando pugnam, vel dena virorum
Milia: Neptunus tantam de pectore vocem
Fudit, et indomitum Grajis in corda furorem,
Robur et injecit subitum, bellare sine ullo
Ut fine, ac forti vellent decernere pugna.
Interea magni supremo a vertice Olympi
Terram humilem late despexit regia Juno:
Atque suum atque sui germanum conjugis ire Note: 180
Per medias vidit festinum laeta phalanges:
Parte alia irriguae celsis in montibus Idae
Rupe Jovem in summa; cui diva infensa, sub imo
Irarum ingentes volvebat pectore fluctus.
Huic ingressa dolos moliri; fallere si qua
Possit, et Argivo districtum avertere bello.
[Page v-160]
Omnia versanti, haec animo sententia sedit,
Compta omni ut pulchre cultu descendat in Idam;
Eximio captum formae si forte lepore
Implicet, exceptoque ulnis et lumina, totam Note: 190
Et mentem ignavo componat callida somno.
Ergo suum fert se in thalamum, quem filius olli
Mulciber exstruxit, valvasque aptavit ahenas
Postibus arcana clavi, secreta subire
Limina ne quisquam posset de gente deorum.
Huc ingressa, operit radiantes lumine valvas:
Et primum ambrosia perfundens membra liquenti
Abluit; hinc oleo perduxit, diva pararat
Quod sibi suaveolens; quod tantum ut morat in alta
Aede Jovis, miro late caelumque profundum, Note: 200
Terrasque, tractusque maris complebat odore;
Hoc postquam corpus perduxit diva, capillum
Et rite aurato discrevit pectine; doctis
Composuit manibus formans pulchrosque, nitentesque,
Et fusos varie divino a vertice plexus:
Fulgidulum hinc peplum, quod longo virgo labore
Ipsa suis olli manibus Tritonia fecit,
Et rerum omnigenis ornavit rite figuris,
Induit; ad pectus multo quod fibula morsu
Aurea nectebat. zona post ambiit arcta Note: 210
Corpus, multiplici ornabat quam fimbria villo.
Dehinc triplicem pulchra gemmam suspendit ab aure
Hinc atque hinc aptans opus admirabile visu;
Atque recens factam imposuit candore nivali
Ambrosio vittam capiti, quae fulgida, soli
Assimilis, partem radios jactabat in omnem.
Tum nitidis soleas pedibus subnectit; et, omni
Ornatu fulgens, thalamo procedit ab alto;
[Page v-188]
Ac Venerem coetu a superūm dea sevocat omni,
Seductam et blandis affatur callida verbis: Note: 220
Dulcis nata, meis precibus flectere? negabis
An flecti? ac noles, quam nunc rem poscere mens est,
Largiri, irascens mihi scilicet, ipsa favere
Quod Danais; tu, diva, soles defendere Troas?
Cui Venus: o Juno, dea magna, o regia magni
Proles Saturni, quod versas mente, profare,
Quidquid id est: fieri possit modo, laeta volensque
Nam faciam, atque omnes impendam sedula curas.
Tum sic orsa loqui fallaci pectore Juno est:
Illecebrasque, tuosque mihi da, diva, lepores, Note: 230
Queis polles, mentesque domas hominumque deūmque.
Nanque abeo extremas almae telluris in oras.
Oceanumque deūm patrem, Tethynque parentem
Visere, qui me ambo primaeva aetate suaque
Excepere domo, curaque aluere puellam
Ingenti; Rhea quam dederat, quo tempore caelo
Saturnum exegit, terrasque et fruge carentem
Sub pontum ad Stygias detrusit Jupiter umbras.
Hos abeo visura, queam si forte molestam
Adveniens blando affatu componere litem. Note: 240
Nanque diu thalamo sejuncti mutua sese
Oderunt; quorum mentes si nectere vinclo
Dulcis amicitiae liceat mihi, magnaque, et omnes
Ante alios merito dilecta vocabor utrique.
Cui Venus: haud quidquam, quod poscas cunque, licetve,
Aut decet abnuere, o divūm regina, supremi
O soror, atque eadem conjux augusta Tonantis.
Dixit; acu et pictum solvit de pectore lorum,
Artis opus mirae, humanas mulcentia mentes
Cuncta ubi rerum inerant, amor, atque cupido, loquela Note: 250
[Page v-216]
Et dulcis, furtim sapientum et corda subire
Blanditiae quotquot suerunt, ac vertere mentes.
Hoc divae in manibus posuit: dehinc talia fatur:
Hoc tibi habe, atque sinu lorum, regina, reconde,
Cuncta ubi sunt, quaecunque optas tibi. non erit ut re
Infecta redeas, coepto et ludaris inani.
Sic Venus: ampla oculos Juno subrisit; et abdit
Diva sinu eximium laetanti pectore munus.
Nata Jovis patrias retulit se rursus in aedes:
At Juno summo digressa est vertice Olympi; 260
Pieriam et lapsu celeri super, et juga pulchrae
Emathiae fugiens, nive tecta cacumina, Thracum
Aërios tranat montes; nec concita subter
Contingit pedibus terram. tum rupibus altum
Linquit Atho, labensque maris descendit ad undam
Fluctisoni, Lemnumque advenit, regna Thoantis.
Convenit hic, Leti fratrem, dea candida Somnum;
Et dextram dextra contingens talia fatur:
Somne, hominum, atque deūm domitor, si tempore in ullo
Audisti facilis mea vota, hoc adde rogatus Note: 270
Optanti eximium nunc munus, nulla vetustas
Quod memori ex animo acceptum mihi deleat unquam.
Mecum ades, atque Jovi, simul ac mihi proximus ille
Procumbet, placido fulgentia conde sopore
Lumina. si facies, auro radiante coruscum,
Pulchro fusum opere, haud ullo corrumpier aevo
Quod possit, solium dabitur tibi, magna laboris
Merces: Vulcanus multa quod sedulus arte
Conflabit meus, atque, pedes quod fulciat apte
Dum celebras epulas, supponet rite scabellum. Note: 380
Huic lenis placido respondit pectore Somnus:
Magni Juno genus Saturni, prima dearum,
[Page v-243]
Nullum ego non ausim divūm sopire, vel ipsum
Oceanum, unde genus divis, immane ruentem,
Volventemque altos ingenti murmure fluctus;
Unum sed metuo propius vel adire, sopore
Vel dulci mulcere Jovem, nisi si velit ipse.
Nam me alias etiam stimulasti, diva, secabat
Aequoreas qua luce vias magno Jove cretus
Alcides, Trojae post moenia diruta bello. Note: 290
Tunc ego complexu molli praecordia magno
Ima Jovi affusus demulsi: tu, dea, cladem
At subitam es molita hosti; flabrisque furentum
Ventorum, ac saevo turbasti caerula fluctu;
Et cursu excussum, sociaque a pube revulsum,
Egisti Coam vesano turbine ad urbem.
Excitus immanes divūm rex arsit in iras:
Atque deos celsa jactans turbabat in aede;
Meque furens animi primum quaerebat, ab alto
Contusum et caelo salsas jecisset in undas, Note: 300
Ni me servasset domitrix hominumque deūmque
Nox, gremio excipiens fugientem. turbidus ira
Ille manum abstinuit, noctem quod laedere sacram
Est veritus. Nunc tu caput objectare periclo,
Diva, jubes iterum, moliri et, quae male cedant.
Tum Juno: Quid, Somne, animo nunc talia versas
Atque tibi trepidat formidine pectus inani?
Anne putas Teucros propter sic posse moveri
Corda Jovi, Alcidae ut gnati sunt mota periclo?
Surge agedum; pretium dabitur, sociare jugali. Note: 310
Quam tibi dudum optas vinclo, pulcherrima coetu
E Charitum, primo vernantum flore juventae,
Pasithea. Ingenti perculsus corda repente
Pollicito Somnus laeto haec citus ore profatur.
[Page Homer-v-270]
En age, diva, lacus Stygios, violandaque nulli
Flumina jurato verax. rite altera pinguem
Tellurem tangat facito. manus, altera salsi
Marmoreos ponti fluctus: testesque vocato,
Quotquot Saturnum circa tenet alta sub umbris
Terra, deos, thalami cupio cui foedere jungi, Note: 320
Te mihi Pasitheam, coetu praecellit in omni
Quae Charitum prima florentum aetate, daturam.
Haec Somnus: dictis paret dea; jurat et omnem
Vim divūm infernam, subter quos Tartara tellus
Ima tenet clausos; Titanas nomine dicunt.
Ut jurata fidem fecit, testataque divos,
Festinant ambo, Lemnoque Imbroque relictis,
Atque auras carpunt nigra caligine septi.
Jamque adeo celsam pariter venere sub Idam
Fontibus irriguam crebris, matremque ferarum, Note: 330
Lectum ad litoream. ponti dein aequora linquunt,
Inceduntque solo raptim; silva alta tremebat
Sub pedibus. Somnus, venientem Jupiter ante
Quam videat, tenuitque gradum, furtivus et altae
Abjetis ascendit ramos, qua nulla per auras
In tota ad caelum surgebat longior Ida.
Heic frondes inter, densa protectus ab umbra,
Sedit avi similis, vocitant in montibus altis
Chalcida quam divi, genus at mortale Cymindin.
At Juno summum celeri pede Gargaron Idae Note: 340
Ibat ad excelsae. quam vidit Jupiter, arsit
Confestim et toto flammatus pectore: qualis
Divae furtivo primum est cum junctus amore.
Obvius et veniens haec leni est voce locutus:
Juno, quo properans alti de vertice Olympi
Huc te affers? nec currus adest, geminique jugales:
[Page v-300]
Tum sic orsa loqui fallaci pectore Juno est:
Longe abeo extremas almae telluris in oras,
Oceanumque deūm patrem, Tethynque parentem
Visere. qui me ambo primaeva aetate suaque Note: 350
Excepere domo, curaque aluere puellam
Ingenti. hos abeo visum, si forte molestam
Adveniens aliqua possim componere litem.
Nanque diu thalamo sejuncti, mutua sese
Oderunt, animisque agitant discordibus iras.
Irriguae in primis volucres radicibus Idae
Stant bijugi, qui me celeri terraque marique
Axe vehant: prius haec summo de vertice Olympi
Sed veni dictura tibi, ne mente doleres
Irata, si forte irem taciturna remotas Note: 360
Oceani longe ad sedes ac tecta profundi.
Sic ait: altitonans contra sic Jupiter infit:
Ire illuc tibi mox actutum, diva, licebit:
Nunc mecum haud pigeat paullum cessare, meoque
Indulgere animo; cui nunquam pectora tantus
Cepit amor; nec quo conjux Ixionis olim
Tempore Pirithoum, similem dīs corda creavit;
Clarum prae cunctis mortalibus Acrisione
Persea nec Danaë genuit quo pulchra, nec illa
Nobilis eximii Phoenicis filia prolem Note: 370
Quo geminam Minoa tulit, dium et Rhadamanthum:
Nec tam grata mihi Semele fuit, Alcmeneve,
Altera magnanimi Alcidae, partu altera Bacchi
Nobilis, humanas solvit qui ad gaudia mentes;
Nec regina Ceres flavo bene compta capillo,
Inclyta nec Latona, eadem nec tu, dea, tanto
Aeque grata mihi complecti pectus amore.
Jupiter haec. Juno verbis cui vafra dolosis:
[Page v-330]
Nam quid ais? tibi quis mentem, Saturnie, dirus
Versat amor? Ida in summa nudoque sub axe Note: 380
Quid si divūm aliquis videat nos forte cubantes,
Atque aliis narret superis? qua fronte reverti
Caelicolum ad sedes tunc possem conscia probri?
Verum, ita si placitum, si fert ita corde voluntas,
Est thalamus tibi, quem Vulcanus condidit, aptans
Postibus ille seras solidis. quin pergimus illuc
Et somnum in clauso petimus de more cubili?
Tum sic altitonans, caelo qui nubila densat:
Ne dubita, divūm neu quenquam, Juno, verere,
Aut hominum: auratam cogens denso aëre circum Note: 390
Sic tibi ego nubem offundam, quae pervia nulli
Sit visu; haud ipsi, qui perspicit omnia, Soli.
Haec ait: ac placidae pariter dat membra quieti
Stratus humi: alma thorum tellus, mora nulla, recentem
Submisit, gramenque sinu foecunda profudit
Suaveolens, densum, lotumque, crocumque rubentem
Flore novo, et violas, et purpureos hyacinthos.
At nubes fudit se circum pulchra repente:
Auratis fulgens radiis, sudoque nitebant
Rorantes caelo passim per gramina guttae. Note: 400
Sic divūm pater atque hominum rex ardua supra
Gargara, perdomitus tandem somnoque, dolisque
Conjugis, oblita carpebat mente soporem.
Quem simul ac toto sopitum pectore sensit
Somnus, continuo ad naves descendit Achaeas;
Nuncius et veniens Neptuno, talibus infit:
Laetus nunc fer opem Danais, Neptune, parumper
Et saltem fessis laudem praebere decusque
Ne dubita: ignarus rerum, victusque sopore
Dum jacet, ille mea domitus vi, et conjugis arte, Note: 410
[Page v-360]
Jupiter. Haec Somnus: longe dehinc avolat ipse,
Et claros hominum coetus, urbesque revisit:
Acrius arserunt Neptuni at corda, juvaret
Quo Danaos. ergo primis se concitus infert
Ordinibus, magnaque hortatur voce morantes:
Argivi, an segnes patiemur ab Hectore vinci
Priamida, ut capiat puppes, pugnaeque reportet
Ut decus? hoc certe speratque, et jactat, ad altas
Quod cessat naves, corda ira incensus, Achilles.
At, si erimus tamen auxilio nos mutua nobis, Note: 420
Non erit invictum cur multum optemus Achillem.
Ergo agite, atque meis cuncti parete volentes
Consiliis. clypeis praesepti ingentibus, ictus
Qui validos perferre queant magis omnibus, aere
Et claro galeis tecti radiantibus, hastas
Et manibus longo quatientes robore, eamus.
Dux ego praegrediar cunctos; nec tempore longo
Stare loco poterit, qui nunc furit, improbus Hector.
Quisquis Marte bonus scutum at breve gestat, habendum
Pejori tradat, tollat sibi grandius ipse. Note: 430
Sic ait: hi dictis parent. ad praelia terni
Quos reges, aegrique, accepto et vulnere tardi,
Armabant, Laërtiades, et primus Atrides,
Inclytus et bello Tydides. quippe virorum
Hi sese cuneis miscentes, omnia obibant,
Armaque mutabant armis; melioribus iret
Septus uti melior, pejoraque pejor haberet.
Inde viri, ut corpus texerunt aere micanti,
Hostem alacres contra vadunt: praeit omnibus, ingens
Qui terram quassat, Neptunus; fulminis ensem Note: 440
Et dextra similem gestat, longumque, coruscis
Horrendum et radiis; quem tristi attingere nunquam
[Page v-336]
Fas quenquam in pugna; subitus perculsa videntum
Terror habet sed corda virūm, longeque coërcet.
Parte alia Troum disponit rite maniplos,
Atque animos juvenum pugnae aptat Martius Hector.
Sic ambo infestis durum certamen in armis
Contulerant, Hector, pater et Neptunus, Achivam
Hic, Phrygiam hic contra certus defendere pubem.
Interea terram fluctu mare proluit ipsas Note: 450
Ad naves, Danaūm densa et tentoria; vastus
It caelo clamor confertim in bella ruentum.
Nec tanto ad terram fremitu ruit unda, furentis
Ex alto Boreae pellunt quam flabra; nec ignis,
Aërio in saltu silvam qui concitus amplam
Corripuit, laxisque intro se immisit habenis;
Nec validas inter frondoso vertice quercus
Dira sonat reboans immani murmure ventus;
Quantus erat Danaūm fremitus Troumque, vicissim
Hortantum sese, vesano et Marte furentum. Note: 460
Primus ibi Ajacem in magnum ferus Hector adegit
Telum ingens recta; frontem ut converterat illuc;
Nec ferrum ablusit quoquam, sed pertulit ictum
Adveniens, duplex qua supra ingentia balteus
Pectora tendebat sese, clypeum alter, at alter
Argenti clarum bullis religaret ut ensem.
Hi ferrum tenuere, viro ne membra subiret
Mollia. Priamides immani turbidus ira
Ingemuit, dextra quod fugerat irrita cuspis;
Et, mortem vitans, socium cedebat in agmen: Note: 470
Ingens cedentem saxo Telamonius Ajax
Ingenti, (nam multa, citas religare carinas
Queis soliti, ante pedes pugnantum sparsa jacebant)
Horum unum attollitque manu, clypeique rotundum
[Page v-412]
Supra orbem, colli prope finem, turbinis instar,
Contorsit magno in pectus stridore per auras.
Qualis ubi rapido Jovis igni procidit ingens
Ad terram quercus radicitus exturbata,
Sulfuris ac tetrum late diffundit odorem;
Tum, si quis vidit propior, micat ima pavore Note: 480
Corda tremens (magni dirum Jovis, et grave fulgur):
Sic prostrata solo vis concidit Hectoris: hastam
Abjecit, clypeusque ingenti est mole secutus,
Et galea: arma sonum dederunt circum aerea. laeti
Accurrunt vasto Danai clamore, jacentem
Spes et erat trahere ad sese; tum spicula densi
Multa manu intorquent, nequidquam: figere nemo
Eminus evaluit, vel cominus. undique regem
Nam circumfusi, procerum flos, prima virorum,
Aeneasque, et Polydamas, et dius Agenor, Note: 490
Et Lyciūm ductor Sarpedon, Glaucus et acer:
Nec sociūm e numero quisquam neglexit, et omnes
Protexere virum, clypeosque ad tela sinistris
Objecere hosti. medio e certamine pugnae
Sublatum donec fidi avexere sodales,
Atque manus inter tulerunt, semotus ab armis
Totam ubi post aciem currus auriga tenebat,
Alipedes et equos. hi regem ad nota ferebant
Moenia, torpentemque artus, aegroque cientem
Ore graves tractim gemitus. dehinc, pulchra fluentem. Note: 500
Vorticibus rapidis ad Xantum, cui genus alto
Ab Jove, cum venere, citi curruque superbo
Depositum stravere solo, laticesque jacenti
Affudere: auram paullum sibi redditus ille
Dulcem hausit, caelumque oculis suspexit apertis;
Inde genu flexo nitens crassum ore, cruorem
[Page v-437]
Evomuit, rursusque ad terram in terga supinus
Defluxit; nigraque oculos caligine texit
Nox iterum. nam plaga ingens mentemque domabat
Perculsam, nec sueta aptos ad munia nervos. Note: 510
At Danai, postquam viderunt Hectora longe
Avectum, Troasque urgent, ac praelia miscent.
Primus Oilides celer Ajax perculit hasta
Satnion Enopiden procurrens, optima Nais
Quem tibi quondam, Enops, pascenti armenta creavit,
Nympha viro, pulchri prope flumina Satnioëntis.
Cominus huic, Ajax defixit in ilia ferrum.
Labitur ad terram resupino corpore; circum
Orta gravi est Danaūm ac Troum certamine pugna.
Ocyus huic, valido quassans immane lacerto Note: 520
Telum, Polydamas, Panthei genus, advolat ultor,
Atque humerum ferit in dextrum Prothoënora, diam
Fortis Areïlyci prolem: gravis hasta cruentum
Trans abiit propulsa humerum: pronus cadit ille,
Sternitur et passis immundo in pulvere palmis.
Polydamas laeto haec tum fudit pectore dicta:
Ni me oculi fallunt, validam non irrita fugit
Panthoidae hasta manum, excepit sed corpore missam
Grajūm aliquis; possit certe vestigia firmans
Qua niti, obscuri sedes dum pergit ad Orci. Note: 530
Sic ait: Argivis mentem dolor, imaque fodit
Corda; sed ante alios magno Telamone creatum
Impulit Ajacem, juxta quem saucius heros
Planxit humum: citus ergo, refert vestigia in agmen
Dum socium, aerata praefulgens cuspide telum
Cedenti adjecit jaculans: praevidit at ictum,
Obliquansque viam se morte abduxit ab atra
Polydamas; telum Archilochus fatale recepit
[Page v-464]
Immemor. hunc placitum dīs est demittere morti.
Summa etenim capiti qua cervix nectitur imo, Note: 540
Hasta subit, nervumque secans praecidit utrumque.
Procidit, atque solum tangit prius ore, solutis
Quam genibus. contra tum sic Telamonius Ajax
Inclamans, fortem compellat Polydamanta.
Polydama, perpende animo, verumque fatere:
Istene vir dignus, caesum Prothoënora caesus
Qui penset? certe mihi nec malus esse videtur
Ipse, malo natus nec semine; Marte superbi
Filius at, fraterve Antenoris: huic reor esse:
Nam similem facie, atque humeris, et corpore toto. Note: 550
Sic ait, ille virum noscens: praecordia Teucris
Ima dolor subiit, morsu et perfodit acuto.
Boeotum heic Achamas Promachum longa ferit hasta,
Fertque citus fratri auxilium; quem scilicet ille
Arreptum pedibus, cupiens spoliare, trahebat.
Tum super haec magno gaudens clamore profatur:
Graji, turba ferox levibus pugnare sagittis,
Et vanas jactare minas assueta sine ullo
Fine, labor certe non solis, multus et usque
Moeror erit nobis: etiam vos tristia. tandem Note: 560
Fata prement; etiam vobis alterna vicissim
Funera. jam Promachus (mentes advertite) longo est
Compositus somno, mea quem vi perculit hasta,
Ne mihi dilatam frater moereret inultus
Ob poenam. in patriis fratrem hoc sibi quisque relinqui
Aedibus exoptat, caedem qui caede rependat,
Ultor et inferias fratri pius immolet hostem.
Haec ait: Argivi dictis doluere superbis.
Peneleo mens ante alios incensa furore.
Ergo ruit contra: venientem, ac dira frementem Note: 570
[Page Homer-v-488]
Stare Achamas coram haud ausus, regisque manere
Penelei telum. qui protinus Ilionea
Dejecit leto cretum Phorbante beato;
Ante omnes unum Troas quem dexter amavit
Majugena, et censu, lucrisque ingentibus auxit.
Huic unum conjux partu edidit Ilionea:
Hasta supercilium cui tum gravis acta sub ipsum,
Ejecitque oculum penitus, nervumque recidit
Pervadens retro; passis at saucius ille
Sedit humi palmis. vagina diripit ensem Note: 580
Peneleus, dextraque micantem extollit, acuto
Cervicem et mediam ferro secat. aerea cassis,
Abscissumque solo jacuit caput: hasta cruento
Haerebat defixa oculo. caput ille, papaver
Ceu sectum, dextraque attollit, clamat et altum
Vociferans: Troës, matremque, patremque jubete
Ilioneo luctus ordiri ac funera. laeto
Nec Promachi conjux {Alegenoridae} ad sua vultu
Tecta virum excipiet reducem, post eruta bello
Pergama cum patrias Graji veniemus ad urbes. Note: 590
Haec ille: at gelidus confestim in pectora Teucris
Insinuat pavor: huc atque huc pallentia vertunt
Ora, fuga liceat duram si evadere cladem.
Dicite nunc, Musae, celsi domus ardua Olympi
Quas habet, occiso quis primus ab hoste cruentas
Retulit exuvias, Neptuni ut numine flexit
Pugna vias, magno et Troum res versa tumultu est.
Hyrtion ante omnes stravit Telamonius Ajax
Gyrtiaden, Mysae ductorem gentis; at acer
Antilochus Phalcenque et Mermeron exuit armis; Note: 600
Meriones leto dedit Hippotiona, Morynque;
At Teucer Prothoona simul premit et Peripheten;
[Page v-515]
Tum deinde Atrides regali Hyperenora sceptro
Insignem longo percussit ad ilia telo,
Visceraque et penitum discindens cuspide acuta
Ventrem hausit: qua nacta viam per vulnus in auras
Vita abiit tenues: oculis nox ingruit atra.
Plurima sed Troum demisit corpora morti
Magnanimo pernix Ajax prognatus Oileo,
Cui similis nemo versis instare sequendo Note: 610
Agminibus, postquam terrorem in corda virorum
Jupiter atque fugam altitonans immiserat atram.
HOMERI ILIADOS LIBER QUINTUSDECIMUS.
At postquam Troës pulsi, verso agmine, vallum
Sunt aegre ac fossam transgressi, ac terga prementum
Sub manibus multi jacuerunt pulvere in atro:
Hi, vacuos juxta camporum in gramine currus
Constiterunt paullum, tremefacti corda pavore,
Ora metu exsangues pallentia; vertice in Idae
Jupiter at somno Junonem propter inerti est
Excitus; inque solo viridi stetit, ac vigil ora
Vertit ad Argivos, Troasque, hos et videt hosti
Terga dare, hos caedi spoliisque instare; simulque Note: 10
Ire maris regem Neptunum. parte jacere
Ast alia dium videt Hectora; fida, sodales,
Pectora, quem circum turbata mente sedebant.
Ille autem vix ore animam ducebat anhelo
Attonitus, sensuque expers, crassumque cruorem
Ejectans: nec enim dextra perculsus inerti
Conciderat. pater hunc hominumque deūmque dolore
Haud tacito miserans, Junonem torvus acerbo
Horrendum adspexit vultu, dehinc talibus infit:
Arte tua abjectusque Hector, Troësque fugati, Note: 20
Vafra dolos versare, et fraudes nectere, Juno.
Quarum, credo equidem, fructus tu prima dolendos
Percipies flagris iterum conscissa cruentis.
Anne dies memori ex animo tibi fluxit, ab alto
Qua te suspendi caelo, geminasque revinctis
Incudes pedibus demisi, atque aurea palmis,
[Page v-20]
Nulla quae frangi vi quirent, vincula nectens
Implicui. vacuo pendebas aëre; divi
Toto indignantes turbabant plurima caelo,
Nec quibant circumfusi te exsolvere vinclis. Note: 30
Ast ego, quem validis apprendere cunque furenti
Contigerat manibus, jaciebam limine Olympi
Praecipitem ex alto longum per inane, pavore
Semianimis donec telluris dura veniret
Ad sola. nec tumidum post haec tamen omnia facta
Pectus adhuc fervens penitus mihi liquerat ira,
Alciden propter laesum. quem scilicet, atras
Ipsa ciens contra Borea stridente procellas,
Mente mala vasti missum per caerula ponti
Abstuleras urbis Coae sub moenia cursu Note: 40
Excussum. pater at gnatum solvique, labores
Et passum duros, Argivae ad moenia gentis,
Atque domus patriae miserans ad tecta reduxi.
Haec si forte animo exciderunt, meminisse recenti
Admonitu rursus cogam, fraudumque, dolique
Ut pigeat, noscas et tandem quid tibi lucri
Blanditiae, amplexusque ferant, sociumque cubile.
Jupiter haec: perculsa animum formidine Juno
Intremuitque artus, celeri et sic voce locuta est .
Esto nunc testis mihi tellus, atque superne Note: 50
Ingens quod partes caelum se tendit in omnes;
Atque, deis qua nil jurari est sanctius, alta
Labens sub terra nigrae Stygis unda; tuumque,
Sancte, caput; nosterque, ausim quem fallere mendax
Haud unquam, thalamus: qui nunc Neptunus Achivos
Allevat auxilio, magna et premit Hectora clade,
Dardaniam et pubem, non suasu ad praelia venit
Ille meo, sed sponte sua, miseratus ad ipsas
[Page v-43]
Argivos naves tot rerum dura ferentes.
Ipsi ego quin fuerim, si me nunc audiat, auctor, Note: 60
Ire, voces quacunque, animo et parere volente
Imperiis rex magne tuis, qui nubila cogis
Altitonans, nigraque tegis caligine caelum.
Sic Dea: sic hominum contra divumque creator
Subridens placido respondit Jupiter ore:
O Juno veneranda, deūm si tu mihi coetu
In magno assideas concors, nostrique vicissim
Conveniant sensus; nae, quem nunc dira cupido
Fert alio, mentem Neptunus vertat, utrique
Et nostrūm adjungat sese facilisque volensque. Note: 70
Verum age, quae dixti, vera si mente locuta es,
Ocyus i superūm ad sedes, celeresque jubeto
Huc veniant Irisque, arcuque insignis Apollo:
Iris ad Argivas ferat ut se nuncia puppes,
Neptunum et regem tristique excedere pugna
Actutum, atque suas jubeat se condere in aedes;
Phoebus at ad pugnam rursum excitet Hectora, vimque
Inspiret praesens validam, saevosque dolores,
Pressa domant qui corda viro, depellat; Achivos
Terreat ut rediens, enervi et vertere cogat Note: 80
Terga fugae, donec trepidum formidine vulgus
Ipsas Pelidae in puppes incurrat Achillei.
Ille suum exhortans in praelia dura ciebit
Patroclum; hunc urbis non longe a moenibus Hector
Congressus leto sternet, tumidumque virorum
Multa caede, meo clarum et Sarpedone vita
Exuto. iratus Patroclum propter Achilles
Hectora tum nigras Orci demittet ad umbras.
Ex illo Argivis a puppibus usque repulsos
Troas terga fugae cogam dare versa, Minervae Note: 90
[Page v-70]
Consiliis, Grajūmque manu dum concidat alta
Ilios. ante modum statuam nec mitior ipse
Irarum, patiar nec divūm accedere quenquam
Auxilio Danais, magni quam dius Achilles
Attigerit finem voti, perfectaque cernat,
Quae sum pollicitus, moto et quae vertice nutu
Ingenti jurans firmavi, qua Dea luce
Genua mihi supplex Thetis est amplexa, rogavit
Ornarem et fortem ut, Danais infestus, Achillem.
Jupiter haec. dictis paret dea; liquit et Idam, Note: 100
Atque deūm celsas abiit sublimis in aedes.
Ut cum saepe viri mens pervolat incita, magnos
Terrae qui tractus lustravit, multaque secum
Corde putans memori versat: locus hic prius, ille
Dehinc alius, tum deinde alius mihi tactus eunti est:
Sic celeri magnum nisu per inane, supremum
Se tulit aërii tunc Juno ad culmen Olympi,
Inque domum venit celsam Jovis, atque deorum
Obtulit adveniens coetu se diva. frequentes
Caelicolae assurgunt venienti, ac pocula praebent Note: 110
Plena manu affusi certatim. negligit omnes
Illa alios: quam pulchra Themis praebebat, amice
Accepit pateram. prae cunctis nam Themis olli
Obvia se celeri gressu tulit; atque ita, magnam
Diva deam trepida compellans voce, locuta est:
Adventus subiti quaenam tibi caussa? videris
Cur perculsa metu, Juno? conterruit an te
Conjux immani Saturnius, ut solet, ira?
Cui Juno graviter suspirans: o Themi, parce
Ista rogare. mei quam saevus, quamque superbus Note: 120
Conjugis est animus, nosti satis ipsa superque.
Verum age, nunc epulis tu curam impende regendis
[Page v-95]
Aequa domo in superūm: cunctos audire licebit
Mox inter divos, quae rerum horrenda minetur
Efferus; haud quisquam possit quae audire, nec angi,
Mortalisve, deusve, licet solemnia laetus
Mente hilari plenis agitet convivia mensis.
Sic ait; auratoque locavit membra sedili.
Omnes perculso moerebant pectore: summis
Illa tenus risit, non laeta fronte, labellis; Note: 130
Atque irata deis haec moesto corde profatur:
Vecordes, stolidique, labos exercet inanis
Quos frustra, iratosque Jovi, cupidosque parantem
Quae lubet, aut verbis, aut vi cohibere. movetur
Ille nihil, longeque sedens nos, nostraque spernit
Orsa: deos dicit nam sese morte carentes
Antistare animis, invicto et robore cunctos.
Ergo, dabit cuivis quam partem cunque malorum,
Aequo ferte animo. Marti sua noxa dolorque
Jam, reor, obvenit; pugna cui dulcis in acri Note: 140
Ascalaphus leto domitus jacet; ille, virorum
Nemo unus Marti est quo carior; ille, fatetur
Esse suo natum fortis quem sanguine Mavors.
Dixerat: iratus femur at percussit utrumque
Pronis Mars palmis, gemituque haec addidit alto:
Ocyus, o superi, nec sit grave, turbidus altas
Hinc feror ad naves Danaūm. stat qualibet illic
Ulcisci gnati mortem: nec fulmine stratus
Ipse Jovis, fuerit mihi si fatale, recuso,
Inter purpureo manantes sanguine rivos, Note: 150
Pulvere in immundo, mediaque in caede jacere.
Haec effatus, equos curru subjungere jussit
Terroremque, Metumque; armis fulgentibus ipse
Interea sese cingens in bella parabat.
[Page v-120]
Heic superis multo gravior majorque coorta
Ab Jove confestim summo foret iraque, et atrox
Flamma odii; metuens cunctis at sede Minerva
Exsurgens subito e celsa, primum evolat extra
Vestibulum; atque dei galeam de vertice ahenam,
Deque humeris clypeum detraxit; cuspide et hastam Note: 160
Aerata dextraeque extorsit, limen ad altum
Sepositam et statuit; verbisque ita fatur acerbis:
O vesane, excors, male perdite, num tibi frustra
Sunt aures? periitne omnis tibi mensque, pudorque?
Non audis, narrat quae Juno candida, ab ipso
Illa recens digressa Jove? eheu tristia, frater,
Tuque prior vis multa pati, ac remeare coactus
Vi dura caeli ad sedes; et grandia nobis
Ferre mala, atque omnes ingenti perdere clade.
Confestim Danaos linquet Troasque superbos Note: 170
Nam pater, ac veniet nobis iratus; Olympo
Et dabit ingentes turbas, fontesque furore
Percitus, insontesque una raptabit. ademptum
Ob gnatum irasci nunc ergo desine, multi
Longe illo manibus meliores vique, vel ante
Sunt caesi, vel post caedentur; nec queat omne
Eximere humanum morti genus ulla potestas.
Haec ait; ac Martem consueta in sede locavit.
Interea Juno tectis Phoebum evocat altis,
Atque Irin, superūm quae fert mandata per auras; 180
Compellansque ambo celeri sic ore profatur:
Ad sese in Phrygiam vos Jupiter ocyus Idam
Ire jubet, coramque audire, ac discere, mandet
Quid fieri. celerate viam, ac parete jubenti.
Haec ait ante fores: intro dehinc Juno reversa,
Aurato sedit solio, festinus Apollo,
[Page Homer-v-150]
Atque Iris celeri lapsu venere ferarum
Ad matrem, crebris manantem fontibus Idam.
Caelicolum hic nacti sunt regem in Gargaro alto
Solum supremo residentem in vertice: cui se Note: 190
Circum suaveolens fundebat candida nubes.
Huic ambo sistunt sese. quos mitis amico
Excepit vultu sedata Jupiter ira:
Paruerant celeres nam jussis, regia Juno
Quae tulit. affatur prius almam his vocibus Irin.
Iri, agedum, celeri lapsu hinc i nuncia regi
Neptuno, et verax, quae mando, haec ipsa referto.
Actutum, tristi bello pugnaque relicta,
Aut abeat superūm ad coetus, aut sub vada ponti
Sin dictis parere negat, spernitque jubentem; Note: 200
Quantumvis fortis, videat ne forte manere,
Si veniam, nequeat me contra; viribus illum
Qui vinco, et major sum natu, sit licet audax
Ille, parem et stulte sese mihi jactitet, horrent
Omnes quem pavido tremefacti pectore divi.
Jupiter haec: Iris paret; ventisque vocatis,
Vertice ab Idaeo Trojanas tendit ad arces.
Ut quondam volitans aut nix, aut frigida grando
Raptim nubifugi Boreae vi concita fertur:
Sic medias fugit raptim levis illa per auras; Note: 210
Neptunoque adstans regi, sic farier infit.
O terras complexe omnes, o crine decore
Caeruleo Neptune, Jovis tibi nuncia missu
Advenio, dictura, jubet quae dicier ipse.
Actutum, tristi bello pugnaque relicta,
I superum longe ad coetus, aut sub vada ponti.
Sin dictis parere negas, spernisque jubentem;
Huc se venturum dicit. verum admonet ante
[Page v-180]
Ut vites conferre manum. nam viribus ille
Te vincit longe, natuque est grandior, etsi Note: 220
Esse parem jactas tu te illi scilicet, horrent
Omnes quem pavido tremefacti pectore divi.
Indignans gemitu; Neptunus talia reddit:
Nam quid ait? tantumne animis tumet ille superbis,
Cogat ut invitum, sibi, quanquam fortis, honore,
Quem tamen esse parem novit? tres nam sumus orti
Saturno fratres, Rhea quos veneranda creavit.
Ille, et ego, tristes et Pluto qui regit umbras
Tres rerum et summam in partes divisimus omnem.
Cuique sua obvenit pars aequa forte; profundi
Regna mihi pelagi, Plutoni horrenda sub imis
Caligo terris, caeli domus aethere in alto
Ampla Jovi. tellus, tractusque ingentis Olympi
Nunc quoque communes post tempora longa supersunt.
Ergo Jovi nil est cur vivam obnoxius: aequus
Me sinat; atque habeat placide, quae tertia cessit
Tunc, sibi regnorum partem: nec robore quanquam
Magno est, ignavum veluti, me territet ille
Sed natos dictis natasque minacibus ultro
Incessat potius, genuit quos ipse, jubentem Note: 240
Queis audire patrem, dicto et parere necesse est.
Talia Neptunus; contra Iris talia: mene
Istaec dura jubes, Neptune, atque aspera fatu
Ferre Jovi responsa? an, verso pectore, mutas
Dictum aliquod? flecti non raro versa bonorum
Corda solent; nosti et, natu majoribus adstent.
Ut Dirae, ac vocem faciles nutumque sequantur.
Tum sic caerulei rector maris: O dea, dicis
Vera istaec; bene habet res et se, mente sagaci,
Quid deceat quid non, cernit cum nuncius: atro: Note: 250
[Page v-207]
Sed mihi felle dolor subit in praecordia, natum
Sorte pari ac fato, verbis cum saevus acerbis
Increpat, imperitans aequali. at, percita quamvis
Fervent corda furore, placet nunc cedere fratri
Sponte mea. dicam ast aliud, veraxque minabor
Ex animo: si forte, invitis meque, Minerva;
Et celeri, forti et Vulcano, Mercurioque,
Junone et magna, soluique pepercerit urbi
Pergameae, vastare volet nec moenia bello,
Argivaeque decus meritum concedere genti; Note: 260
Triste sibi a nobis odiumque iramque paratam
Aeternum sciat esse. Haec fatus liquit Achaeam
Ultro aciem, atque mari genitor se condidit alto:
Absentem optabant moerenti pectore Graji.
His Phoebum affari dictis tum Jupiter orsus:
Dulcis Phoebe, adeas mando nunc Hectora bello
Egregium. ponti Neptunus cessit in alti
Jam vada, formidans alto me corda furore
Flagrantem; quod ni cessisset sponte, fragorem
Ipsi etiam audissent pugnae, quoscunque sub Orco Note: 270
Ima deos circa Saturnum terra coërcet.
Verum hoc ambobus multo est optatius, illi,
Atque mihi, pugnam vitans, iramque manusque
Ipse meas metuens longe quod cessit ab armis.
Nam sudore foret perfectum non sine multo
Certamen. Nunc, quod superest, age, nate, coruscis
Horrendam villis cape turbidus aegida, et usque
Concutiens, Grajas imple terrore phalanges.
Idem tu clari, arcitenens, mihi suscipe curam
Hectoris, atque viro validum per membra vigorem Note: 280
Adspira, ingentesque animos, dum, Graja carinas
Venerit ad curvas fugiens ac litora pubes.
[Page v-233]
Tum statuam quod opus, rursum ut recreata vigescat
Gens, defessa malis, et duro fracta labore.
Jupiter haec: patri non segnis paret Apollo.
Continuo ex altis mittit se montibus Idae,
Accipitri similis rapido, per inane columbas
Qui sequitur, vincitque alis genus omne volantum.
Ut venit, fortis Priami prolem, Hectora dium ,
Jam non membra solo stratum, velut ante; sedentem Note: 290
Corpore sed flexo invenit. nanque, excitus alto
Ceu somno, socios agnorat: anhelitus imum
Aeger nec pectus quassabat, frigidus ibat
Nec sudor: Jovis auxilio sibi redditus heros
At fuerat. pulchro quem juxta constitit arcu
Insignis Phoebus, fuditque has pectore voces:
Hector Priamide, longe semotus ab armis
Cur langues? mentem subiit quaenam anxia cura?
Aegre animam ducens cui talia reddidit Hector:
Quis coram scitare istaec, divum optime? necdum Note: 300
Audisti naves propter bello acer Achaeas
Ut me Ajax, olli socios dum perdere leto
Non cesso, immani saxo male perculit ipsum
In pectus, pugnaque exegit, robur et omne
Solvit: ego hac certe manes me luce putavi,
Atque domos Orci visurum, pectore dulcem
Jam jam animam exhalans. Haec Martius Hector: Apollo
Haec contra: Nunc fide animo; talem tibi magnus
Jupiter ex alta submisit providus Ida
Custodem comitemque, aurato bella gerentem Note: 310
Phoebum ense; exitium tibi qui fatale nec ante
Cessavi prohibere ipsi, nec moenibus urbis.
Verum age, nunc densos equites ad litora, curvas
Et puppes hortare, leves impellere currus:
[Page v-259]
Ast ego praegrediens bijugisque volantibus omnem
Ante viam sternam, diro et terrore fugaque
Turbabo attonitis perculsum pectus Achivis.
Sic ait; ac subitum afflavit per membra vigorem.
Ac velut in plenis praesepibus hordea pastus
Ille diu sonipes, rupit si vincla, virentum Note: 320
Planitiem et fugiens camporum est nactus apertam;
Insultatque solo, celsum et caput arrigit alte
Luxurians, luduntque jubae per colla, nitentes
Perque armos; volat ante levis Zephyrumque Notumque
Arva secans; et nota petit vel pascua equarum,
Vel fluvium, adsuetus vitreas innare per undas:
Genua pedesque levis rapido sic incitus Hector
Jactabat cursu, exhortans ad praelia turmas,
Ut dulci divina sono vox impulit aures.
Cornigero veluti sublimem vertice duri Note: 330
Agricolae in cervum, fida stipante canum vi,
Aut capream, cursu, vasto et clamore feruntur.
Ille quidem rupesve inter virgultave densa
Abditus occultat sese: verum excitus acri
Interea fremitu silva leo prodit ab alta,
Atque viam horrendus mediam tenet: haud mora cuncti
Perculsis cecidere animis; tremefactaque gressum
Turba refert: gelida pallent formidine vultus:
Sic Danai Teucros urgebant agmine denso,
Ancipiti et ferro caedebant, ensibus, hastis Note: 340
Et rigidis: magnum subito at videre maniplis
Hectora ut in mediis, turbato pectore cuncti
Intremuere; omnis excussa est pectore virtus.
Hos inter, proles Andraemonis inclyta, coepit
Corde Thoas fari haec perculso, maximus ille
Aetolos inter bellator, telaque doctus
[Page v-282]
Missa manu torquere, manum et conferre; diserto
Ore idem cedens paucis, contendere verbis
Si quando in coetu pubes coepisset Achivūm.
Hic Grajis est in mediis ita farier orsus: Note: 350
Pro superi! quale hoc percellit lumina monstrum!
Qua, fatum eluctans, vitae se Martius Hector
Restituit rursus? quem spes erat omnibus una
Sub Telamoniadae manibus cecidisse cruento
Perdomitum leto. Grajis male numen amicum
Nempe aliquod mortisque virum de faucibus atrae
Exemit, servatque; neci qui saevus Achivos
Ante dabat, dabit atque iterum. nec enim sine magno
Ille Jove exsultatque in primis, et furit acer
Ut nemo. Haec propter, mentes advertite, dicam Note: 360
Quid fit opus: dictis nemo at parere recuset.
Hortemur vulgus procul hinc secedere celsas
Ad puppes: ipsi ante alios, qui dicimur esse
Egregii bello, stemus; si forte ruentem
Occursu primi valido cohibere queamus
Arrectis adversi hastis; nec, fortis et acer
Sit licet, audebit Danaūm se immittere turbae.
Haec ait: at Graji parent, ac dicta capessunt.
Continuo magnusque Ajax, rectorque virorum
Idomeneus, Teucerque, Megesque, atque inclytus armis Note: 370
Meriones, ipso bellantum flore coacto,
Instruxere aciem adversi, pugnaeque parant se:
Turba retro interea ad naves, ut jussa, redibat.
Incurrunt primi Troës denso agmine, gressu
Quos Hector magno torvus praeit. altus Apollo
Ante virum graditur, niveos circumdatus atra
Nube humeros, saevusque manu praeportat utraque
Aegida terrificam, villis horrentibus hirtam
[Page v-309]
Hinc atque hinc, late fulgentem; Mulciber olim
Quam fecit, donumque Jovi dedit ipse, virorum Note: 380
Terreret pavidas diro ut gestamine mentes.
Hanc gestans manibus, Troas ducebat Apollo.
Quos Argiva phalanx adversa fronte ruentes
Sustinet. it caelo sublatus clamor utrinque
Ingens; tela volant nervis propulsa, frequentes
Bellantum e manibus magno stridore feruntur
Usque hastae, ac juvenum florenti corpore sese
Pars condit, pars magna solo defixa, priusquam
Adversum posset veniens attingere corpus,
In medio stabat, cupiens haurire cruorem. Note: 390
Immotam donec gestavit Phoebus Apollo
Aegida, tela pari certamine missa volabant
Hinc atque hinc, pubes et leto strata cadebat:
Ille sed Argivum postquam conversus ad agmen
Aegida terrificam concussit, voce ruentes
Et contra horrenda increpuit; vim protinus omnem
Infregit, mentes enervans: excidit omne
Continuo robur, dextraeque ad fortia torpent.
Ut geminae deprensa boumve armenta, gregemve
Magnum ovium quandoque ferae, dum caeca silet nox, Note: 400
Incursu turbant subito; procul inscius inde
Pastor abest: Danai magno sic versa tumultu
Terga dabant pavidi, enerves; foedam altus Apollo
Nanque fugam injecit miseris; magnumque secundus
Priamidae saevo ac Teucris indulsit honorem.
Tum vir quisque virum legit, quem mitteret Orco,
Ut rara est laxis acies disjecta maniplis.
Hector dat leto Stichiumque ac Arcesilaum,
Boeotae hunc gentis ductorem, fortis at illum
Ante alios fidum comitem per bella Menesthei. Note: 410
[Page v-331]
Aeneas telo premit Iason, atque Medonta
Ajacis fratrem, atque notham praestantis Oilei
Progeniem. hic celsam patria procul urbe colebat
Extorris Phylacen; irata mente, novercae
Confodit ferro quod fratrem Eriopidos, acer
Regali thalamo sibi quam sociarat Oileus:
Iasus at, claro natus de sanguine Spheli
Bucolidae, Actaeam pubem ductabat in arma.
Polydamas fortem fortis Mecistea mactat;
Priamides Echium prima inter tela Polites; Note: 420
At Clonium eximius morti demittit Agenor;
Deïocho in primis fugienti, pone sagittam
Infra humerum dorso fixit Paris, egit et alte
Horrendum stridens aerata cuspide telum.
Interea, caesos illi fulgentibus armis
Dum spoliant, cursu vallum fossamque petebant
Praecipites trepido Graji, muroque subibant.
Hector at, inclamans altum, jubet ire carinas
Ocyus ad celsas, praeda spoliisque relictis.
Nam procul Argivis a puppibus ire virum quem Note: 430
Si videam, ipse manu confossum protinus Orco
Demittam: nec erit, fratres caraeque sorores
Exstincto ut funus curent; sed foeda jacebit
Esca lacer canibus patriae sub moenibus urbis.
Sic ait; ac bijugos, contingens terga flagello,
Egit equos, rapidoque volans obit omnia curru,
Hortaturque viros. regem clamore secuti
Horrisono, increpitant rapidos urgentque jugales,
Quisque suos. gradiens prae cunctis Phoebus Apollo
Labra celer fossae nullo subversa labore Note: 4400
Proruit, in medium devolvens, stravit eunti
Et turmae longamque viam latamque, volantis
[Page Homer-v-362]
Quam longe teli jactus pertingit, adegit
Quod vir, firma suae tentat dum robora dextrae.
Hac se confertim densi infudere; praeibat
Attollens sacram deus aegida, septaque muri
Sternebat; puer aequoream ceu parvus arenam.
Qui sibi ludicrum studio cum struxit inani,
Ludo rursus idem manibus pedibusque solutum
Disjicit. ingentem Grajae curam atque laborem Note: 450
Sic gentis tu, Phoebe, levi simul omnia miscens
Impulsu, ad terram fudisti; pectus et idem
Complecti attonitum Danais terrore fugaque.
Sic illi, ad naves compulsi, litore in arcto
Constiterant sese hortantes, dīsque omnibus alto
Cum gemitu ac votis tendebant lumina, et ambas
Suppliciter palmas. Nestor queis talia princeps
In mediis fudit moerenti corde, supinas
Ille manus tollens caeli ad stellantia templa:
Jupiter omnipotens, Argiva siquis in urbe, Note: 460
Taurorumve oviumve imponens pinguia flammis
Viscera, pro reditu dulci est tua magna precatus
Numina; tuque pias non aversatus amica es
Aure preces; mentem subeant nunc omnia; cladem
Nunc, pater, horrendam fessis averte, nec omnes
Heic sinito Grajos Phrygio sub Marte domari.
Talibus oravit Nelides: verba precantis
Audiit, ac tonitru caelum concussit ab Ida
Jupiter altisono. pubes Trojana secundo
Freta Jove, incurritque audax, atque acrior instat Note: 470
Ingens ut vasti fluctus maris, alta carinae
Septa supergreditur, venti cum saeva tumentem
Ex alto impellunt vesano turbine flabra;
Sic Troës muro sese infudere patenti,
[Page v-334]
Curribus et magno immissis clamore, cruentam
Protinus invadunt pugnam. stant curribus altis
Hi rigidas dextra quatientes cominus hastas;
Puppibus in celsis stat contra obnixa juventus
Grajugenum, longos, quorum ingens copia, contos
Tela manu gestans navalia, robore duro Note: 480
Firma, aciem inducto summam fulgentia ferro.
Patroclus, curvis dum longe a navibus acres
Praelia miscebant Danai Troësque, soluto
Eurypyli residens intra tentoria mansit
Usque animo; atque aegrum vario sermone levabat,
Inspergens miti vulnus medicamine, duros
Paeonia relevans et sedulus arte dolores.
Verum ubi transgressos muri septa ardua Troas
Sensit, et exortus fugientum est clamor Achivūm;
Ingentemque dedit gemitum, percussit utrumque Note: 490
Et pronis ululans manibus femur; inde, jacentem
Ad socium versus, dedit has de pectore voces.
Eurypyle, indigeas licet aeger me, tibi adesse
Amplius haud equidem possum. nam dura coorta
Pugna est. heic adstans famulus te curet amice,
Soleturque: adeo Peliden ocyus ipse,
Regem hortans si forte queam propellere in arma.
Forsitan admonitu, si quis Deus adjuvet orsus,
Ille meo tandem victus flectetur. amici
Nam saepe admonitu flectuntur corda bonorum. Note: 500
Haec ubi sic fatus, celeri pede concitus ibat.
Interea Graji constanti pectore stabant
Adversi Teucris, multi nec pellere paucos
Navibus a celsis quibant; Trojana juventus
Grajugenum objectas quibat nec densa phalanges
Rumpere, et in medias tandem se immittere puppes
[Page v-404]
Navale ut lignum recto cum limite norma
Dirigit in manibus fabri, quem numine multo
Afflavit, docuitque artes Tritonia Pallas:
Horum pugna aequo sic se tendebat utrinque.
Limite, nec partem vergens flectebat in ullam.
Pugnabant alias alii certamine magno
Ad naves; clarum contra processerat Hector
Ajacem. his ingens ortus labor unius ergo
Puppis erat; nec Priamides Telamone creatum
Exigere, atque cavis ignes inferre carinis;
Nec Telamoniades quibat depellere saevum
Priamiden, deus ipse virum postquam appulit illuc.
Tum, Clytii genus acre, Caletora maximus Ajax,
Ignem infert puppi dum turbidus, occupat hasta Note: 520
Transadigens pectus, magno ruit ille fragore
Ad terram: excussus longe dextra excidit ignis.
Hector, ubi carum vidit sibi morte propinquum
Prostratum ante oculos jacuisse in pulvere, nigra
Haud procul a puppi, magno clamore suorum
Incenditque animos hortans, ac talia fatur:
o Troës, Lyciique, et pubes Dardana, bello
Clari omnes, spatio ne quis mihi segnis in arcto
Heic pugnet. Clytii gnato succurrite, nudent
Ne stratum ad naves Danai fulgentibus armis.
Sic ait: atque ingens vibranti cuspide telum
Ajacem in magnum torsit, nec figere pectus
Ille tamen potuit; vacuas petit hasta per auras
Ajacis famulum comitemque Lycophrona, pulsus
Olim qui patriis, patrata caede, Cytheris
Exsul magnanimi Telamonis tecta colebat.
Huic (prope nam regem stabat), rigido caput aere
Hasta volans laevam supra transverberat aurem.
[Page v-434]
Pronus humum petiit, puppi dejectus ab alta,
Collapsique artus nervis jacuere solutis. Note: 540
Horruit, affaturque his fratrem vocibus Ajax,
Carum Teucre caput, nobis bonus ecce sodalis
Mastorides leto domitus jacet; ille Cytheris
Qui pulsus, nostrasque exsul susceptus in aedes,
Carus erat nobis, aeque ac pater ipse. peremit
Hunc Hector. Quo tela tibi letalia? quo nunc
Arcus, Teucre, abiit, tibi quem donavit Apollo?
Haec Ajax: jussis paret citus ille; propinquus
Adstitit et fratri gestans arcumque sonantem,
Atque gravem telis pharetram: raptimque sagittas Note: 550
Impiger Iliacum celeres mittebat in agmen.
Ille fatum forti Clitum Pisenore fixit,
Panthoidae socium praeclari Polydamantis,
Docta lora manu dum concutit, atque volantes
Pellit equos turbam in mediam, qua plurima fervet
Pugna virūm, seque ostentat magno ille placere
Priamidae, et Teucris cupiens: sed triste repente
Exitium misero super ingruit, arcuit olli
Quod nemo e sociis optanti; cuspis in ipsam
Venit enim averso cervicem, vulnus et aegros Note: 560
Apportans gemitus: curru moribundus ab alto
Corruit; at bijugi retro cessere, sonore
Quassantes bigam ingenti. quibus ocyus ipse
Objecit se Polydamas, tenuitque furentum
Fraena manu: Astynoo Protiaonis inde regendos
Tradit, multa monens, sese ut per bella sequatur
Observans, vacuoque legens vestigia curru:
Ipse autem primis rursum se immiscuit armis.
Ast aliud telum interea depromsit in ipsum
Hectora magnanimus Teucer, quod dira frementi Note: 570
[Page v-459]
Dulcem animam eripiens, pugnam sedasset Achaeas
Ingentem ad naves, dempto duce: sed Jovis alti
Haud latuit mentem, dium qui providus omni
Hectora servabat cura, Teucroque repente.
Eximiam Telamoniadae laudem abstulit ipse.
Nanque arcu in valido nervum de more trahenti
Ad sese, nervum quem multa torserat arte
Bellator, subito rupit: detorta sagitta
Est alio, atque ingens laeva procul excidit arcus.
Horruit; ac fratrem his compellat vocibus heros: Note: 580
Eheu! consilium nobis deus, orsaque pugnae
Mente aliquis laeva praecidit, qui mihi et arcum
Excussit manibus validis, nervumque recentem
Rupit, ego quem primo hodie cum lumine solis
Aptavi cura ingenti, durare volantum
Posset ut impulsus telorum firmus ad omnes.
Haec fratri Teucer: tum sic Telamonius Ajax:
Quin tu igitur flexosque arcus, volucresque sagittas,
Frater, mitte, tuis numen quando obstitit orsis,
Et laudem invidit Danais; scutum indue forti Note: 590
Nunc humero, ingentemque manu tolle impiger hastam,
Et pugna in Teucros, turbamque hortare: carinas
Ne capiant saltem, quamvis victoribus esse
Contigerit, vacui cura ingentique labore.
Rumpe moras: ambo et pariter pugnemus in hostem.
Sic ait: ille abiit celsa in tentoria, et arcum
Seponit, scutumque humeris ingentibus aptat
Quadruplex; capitique habilem flammasque vomentem
Induitur galeam, summo cui vertice equinae
Horrendum setae nutabant: corripit hastam Note: 600
Inde manu validam, fulgentem cuspide acuta;
Evolat et rapido cursu, fratrique revertens
[Page v-483]
Adstitit eximius gravibus bellator in armis.
Ast Hector, postquam Teucri tela irrita vidit,
Sic Troas Lyciosque affatur voce superba:
O Troës, Lyciique, ac pubes Dardana, nunc o
Este viri, vestramque alacres vim promite Grajas
Certatim ad puppes. vidi nanque irrita ab ipso
Facta Jove, his oculis modo vidi, fortia primi
Tela viri. facilis nosci est mortalibus alti Note: 610
Vis Jovis, aequus opem seu cum fert, ac decus auget;
Sive aliquem premit irascens, atque abjicit idem:
Argivos ut nunc certe premit, ac bonus ultro
Nos juvat. o fortes, denso nunc agmine, ad ipsas
Nunc puppes pugnate, viri. quod cominus ictus,
Eminus aut siquis, fatalis venerit horae
Ad metas, leto domitus cadat; ac erit hostem
Arcenti dulci a patria cecidisse decorum;
Uxor et exstincto incolumis, natique manebunt,
Et domus, et patrii census, Argiva paternas Note: 620
Hinc longe ad sedes fugiat si denique classis.
Talibus incendit vires ac pectora dictis.
Parte alia hortari socios non desinit Ajax:
Proh pudor! Argivi, praestat vel dura subire
Fata semel, Grajam vel rem servare, supremam
Et cladem, dirosque ignes arcere carinis.
An, miseri, spes est, naves ubi ceperit Hector,
Posse domum pedibus trans caerula vasta reverti?
Hectora non Teucros omnes clamore cientem
Auditis, furit igne cavas qui exurere puppes? Note: 630
Non ciet ad choreas, at saeva in praelia pubem.
Nil melius nobis at quisquam suaserit, hosti
Quam conferre manus, tristique occurrere pugnae
Cominus. hoc certe praestat, semel ire sub umbras,
[Page v-511]
Aut vitam pulso dulcem servare periclo,
Quam longo implicitos angi ac tabescere bello
Paullatim, fortesque hosti succumbere inerti.
Sic fatus, pugnae cunctos incendit amore.
Tum Schedium, prolem Perimedei, perculit Hector,
Clarum Phocaeae rectorem pubis, at Ajax Note: 640
Laodamanta, satus magno qui Antenore, agebat
Bellator peditum florentes aere catervas.
Durum Polydamas Otum, quem frigida misit
Cyllene, socium Phylidae, gentis Epeae
Ductorem, ferro adveniens mactavit acuto.
Huic ruit adversus, fatum ut conspexit amici,
Phylides: telum vitavit corpore flexo
Polydamas; Panthi gnatum nec passus Apollo est,
Dum primos inter pugnat, demittier Orco.
Ergo Meges medium Croesmi transverberat hasta Note: 650
Ingenti pectus; sonitum dedit ille cruenta
Stratus humo: exstinctoque Meges jam pulchra trahebat
Arma humeris; sed tela Dolops tulit obvia contra
Lampetides, genuit quem maximus ille virorum
Laomedontiades, doctum bella omnia, Lampus.
Is tum Phylidae medium perfodit acuta
Scutum hasta adsiliens; at durus funera thorax
Aere cavo avertit. Phyleus hunc belliger alta
Ex Ephyra tulit olim a flumine Selleente;
Euphetes olli dederat quem regius hospes,
Ferre inter pugnas saevo tutamen ab hoste.
Hic tum illi gnati florenti a corpore letum
Arcuit, ac Dolopis telum fatale repressit.
At contra Dolopi Phylides cuspide acuta
Aeratae conum galeae percussit, equinam
Abstulit et ferro cristam, quae pulvere in atro
[Page v-538]
Fulgens purpureo dejecta colore jacebat.
Huic, Dolopem contra dum pugnat, vincere sperans
Posse virum, auxilio venit Menelaus, et hastam
Quassans obliquus Dolopi stetit, et grave telum Note: 670
Inque humerum tergo fixit, pectusque per altum
Exegit: pronus moribundo corpore terram
Ille petit: lapsoque instant, fulgentiaque arma
Detrahere hi cupiunt humeris. at Martius Hector
Omnes ingenti fratres clamore vocabat
Increpitans, fortem ante alios, Hicetaonis alti
Egregiam prolem, Melanippum. paverat olim
Percota hic tauros in pingui, moenibus hostis
Donec erat longe a patriis: at, litus Achaea
Venit ubi ad Phrygium classis; rediitque paternas Note: 680
Ad sedes, Troasque inter praestabat honore,
Par Priami et natis regalia tecta colebat.
Hunc Hector primum increpitat, proprioque vocatum
Nomine sic notis compellat vocibus ultro.
o, Melanippe, ergo lenti cessabimus? ergo
Nil movet heu cari caedes indigna propinqui?
Nondum etiam correpta vides ut fortia Graji
Arma legunt Dolopis? quin tu per tela per hostes
Me sequere. haud ultra tutis licet eminus hostem
Missilibus contra pugnare, at cernere ferro Note: 690
Cominus, aut illi pereant, aut funditus omnis
Dum cadat alta suis cum civibus Ilios: Hector
Haec postquam effatus, gressum tulit ante; secutus
Vir simul est superis par forma et robore divis
Interea hortatur Grajos Telamonius Ajax:
Este viri, et mentem subeat pudor; atque sodales
Quisque suos veritus, constanti pectore pugnet.
Queis pudor est cessisse loco, carosque verentur
[Page Homer-v-563]
Qui socios, vivunt plures, quam morte domantur:
Qui fugiunt, horum perit omnis visque, decusque. Note: 700
Sic ait: illi, hostem cupidi prohibere carinis
Sponte sua, condunt alto sub pectore magni
Verba ducis, densique armis fulgentibus adstant,
Atque rates septo cinxerunt protinus aereo.
Iliacum in Danaos divūm pater incitat agmen:
At minor Antilochum in Teucros instigat Atrides:
Antiloche, haud quisquam Grajūm florentior aevo,
Haud quisquam est pedibus melior te, viribus aeque
Nec validis pugnare audax. age, figere siquem
Prosiliens possis, morti et demittere Teucrūm. Note: 710
Haec fatus medio ardentem sermone reliquit
Abscedens rursum. Antilochus levis evolat ante
Primam aciem, telumque manu fatale coruscat,
Huc atque huc vertens oculos. Trojana minantem
Turba tuens, gressum retulit. non irrita fugit
Hasta manu e valida, gnatoque Hicetaonis, acer
Dum ruit in pugnam, juxta perlata papillam,
Transiit ingenti perfossum vulnere pectus.
Concidit: arma super magno intonuere fragore.
Advolat Antilochus: celerem super ut canis olim Note: 720
Hinnuleum, nemorum e latebris, notoque cubili
Commotum, longe telo venator adacto
Quem fixit, nervosque omnes ac robora solvit:
Sic te magne super saevus Melanippe jacentem
Irruit Antilochus, cupiens fulgentia ferre
Arma sibi victor: dium tamen Hectora currens
Haud latuit; qui tela inter, turbamque virorum
Per mediam cursu rapido fert se obvius. illum
Ut vidit contra venientem atque arma ferentem
Antilochus, quamquam bello impiger, haud tamen ausus Note: 730
[Page v-585]
Stare loco, tremuitque artus, et palluit ora;
Ille ferae similis, noxae quae conscia, caeso
Vel cane, vel tauros circa pastore, prius quam
Turba virum raptis veniens super ingruat armis,
Tuta petit, montesque fuga sese abdit in altos.
Talis Nestorides tremefacto pectore fugit,
Hector ubi, ac Troës vasto clamore secuti
Densa manu valida coeperunt fundere tela.
At, postquam sociūm in turmam sese abdidit heros,
Restitit, ac frontem rursus convertit in hostem. Note: 740
Interea Troës, praedantum ut saeva leonum
Turba, ruunt contra naves, summique facessunt
Magna Jovis mandata; viris per membra vigorem
Qui magis atque magis praesenti numine dexter
Invictum afflabat, Grajorum pectora contra,
Enervans, partumque decus, laudemque paratam
Eripiens, donec magnus claresceret Hector
Unus supra omnes, flammamque inferret in ipsas
Indomitam victor puppes, Thetidisque nefastam
Parte precem ex omni compelleret. providus ergo Note: 750
Flammam exspectabat, puppi ex ardente videndam
Se daret optanti clara dum luce, fugaret.
Troas ut inde iterum, laudem et praeberet Achivis.
Haec versans, Danaūm in puppes pater usque ciebat
Hectora Priamiden; furiato pectore saevus
Quanquam sponte sua ardebat; vesanus ut hastam.
It quatiens Mavors; aut silvam ingressus opacam
Ignis edax furit aëriis in montibus olim.
Spumant labra, oculis ardentia fulgura torvis
Absistunt, galea alta viro cava tempora circum. Note: 760
Horrendum concussa tremit. rex ipse deorum
Bellanti auxilium caelo nam praebet ab alto,
[Page v-610]
Millibus in multis uni et largitur honorem
Eximium, atque decus: limes quippe ultimus aevi
Haud aberat longe misero, lucemque supremam
Magni sub manibus Pelidae inimica parabat,
Triste urgens juveni fatum, Tritonia Pallas.
Ille quidem cupiens aciem perrumpere, sese,
Qua turbam qua tela videt densissima, certat
Irruere in medios; sedenim frustra omnia tentat, Note: 770
Nec potis est usquam durum pervadere septum.
Nam, turris validae in speciem, denso agmine stabant
Conferti. qualis procurvo in litore cautes
Vasta, horrens, canum procurrens edita in aequor,
Stridentum furias ventorum, undasque, fragorem
Insanum et ponti perfert, ac mole sua stat:
Tales Grajugenae stabant, Troumque catervam
Hectoraque obnixi contra. ferus insilit ille
In medios igni fulgens unde unde corusco.
Caerulea sub nube ingens tumefactaque vento Note: 780
Ut cadit unda ratem supra gravis: albet at illa
Spumigero candens fluctu perfusa; superne
Velum dira fremens niveum quatit aura: tremiscunt
Nautis corda metu leti jam limine in ipso:
Sic Danais micuere sinus formidine, et anceps
Invasit mentes turbataque pectora terror.
Adveniens ceu cum saevo leo dente juvencas
Invadit prato in viridi prope stagna, per herbam
Dum sese innumerae densant; ac servat euntes,
Nescius ille feras contra pugnare magister Note: 790
Cornipedum de caede boum; primasque, vel inter
Extremas graditur; pernici sed leo cursu
Insilit in medias, stratamque ex omnibus unam
Devorat: armentum trepida formidine circum
[Page v-636]
Diffugit omne: omnes Danai sic Hectora dium,
Atque patrem fugere Jovem; solum inclytus heros
Morte Mycenaeum subita stravit Peripheten.
Hunc genuit Copreus, Eurystei jussa ferebat
Qui magno Alcidae: non claro patre sed ortus
Filius est longe melior, virtutibus ille Note: 800
Omnigenis clarus, cursu bonus, acer ad arma,
Consilii prudens auctor, procerumque Mycenes
Par primis. magno tum stratus ab Hectore laudem
Eximiam, atque decus victori praebuit ingens.
Nam, dum versa fugae dat terga, offendit in oram
Ipse sui extremam clypei, Troum omnia contra
Quem tela oblongum talos gestabat ad imos.
Huic temere impegitque pedem, retroque supinus
Concidit, afflictus terrae; galea alta recusso
Aere dedit sonitum ingentem cava tempora circum. Note: 810
Sensit, et accurrens lapsum super adstitit Hector,
Defixitque hastam fulgentem in pectus, amicos
Inter et oppressum, leto dedit. obvius ire
Nemo ausus, nec opem deprenso ferre sodali;
Ipse sibi Hectoreis nam quisque timebat ab armis.
Jamque adeo retulere gradum, et cessere carinas
Post primas, septi extremis, a litoris ora
Quae minus abstabant. Troum denso agmine pubes
Affudit sese, certatimque ingruit hosti:
Argivi primas puppes liquere (coactos Note: 820
Urget enim res dura); alta ad tentoria crebri
Sed mansere tamen, nec se per castra solutis
Ordinibus passim fudere; pudorque, metusque,
Continuit magnum clamantes, atque vicissim
Mutua se hortantes. Quos prudens Nestor, Achivae
Eximius gentis custos, per tecta, parentesque;
[Page v-660]
Et gnatos lacrimis obtestabatur obortis:
Este viri, o socii: nunc famam quenque vereri,
Nunc meminisse decet natorum, conjugis, unde
Ortus et est, patriaeque domus, matrisque, patrisque, Note: 830
Seu vivunt, seu jam sunt passi extrema, per hosce
Qui longe hinc absunt, obtestor; state, manete
Invicto fortes heic pectore, terga nec hosti
Vertite. sic animos incendit Nestor, et acres
Admovit stimulos. nubem at caliginis atrae,
Offusam late, discussit Pallas. obortum
Continuo est oculis jucundum lumen utrinque
Litore ab extremo, pugnaeque a parte cruentae.
Apparet magnusque Hector, sociique, retrorsum
Quicunque abstiterant pugna, et quicunque feroci Note: 840
Obnixi ad curvas pugnabant Marte carinas.
Magnanimo tunc Ajaci, quo caetera stabat
Grajūm turba, loco haud placuit consistere; obibat
Sed magno incedens gressu tabulata; gravemque
Hac illac versans contum quassabat, ahenis
Praefixum clavis, telum ad navalia factum
Bella, bis undenas protentum robur in ulnas.
Ac veluti quondam doctus desultor, ut omni
Quatuor e numero praestantes corpore pulchro.
Legit equos, campo admissos dehinc pellit ad urbem, 850
Ampla volans qua strata viae se publica tendunt;
Mirantur dextra et laeva matresque virique
Spectaclum attoniti; celer ille huc transilit atque huc,
Mutatoque sedet dorso imperterritus; Eurum
Ante levem volucres cursu hi pernice feruntur:
Sic Ajax per crebra gradu tabulata ferebat
Se magno, insiliens nunc hanc, nunc impiger illam
In puppim; tum missa viri vox ibat ad astra
[Page v-686]
Ingens, Argivos vasto clamore jubentis
Tutari curvasque rates, tentoria et alta. Note: 860
Quippe audax Troum in turba non se tenet Hector;
Sed, veluti celeri lapsu Jovis involat ales
Anseribus, gruibusve, aut cycnis, agmine magno
Dum liquidum ripa in viridi pascuntur ad amnem;
Caeruleam affectat puppem sic maximus heros
Assiliens: dextra magnus quem Jupiter, ipsum,
Et socios simul horrendo clamore sequentes,
Impulit ingenti. surgit pugna aspera: nusquam
Cessatur. credas nunc primum praelia inire
Integros, ullo nec fessos membra labore; Note: 870
Sic alacres in saeva ruunt certamina. nec spes
Pugnantum est eadem. non ullo evadere cladem
Posse modo Graji sperabant, diraque fata;
Sperabant Teucri, curvas exurere puppes,
Et pubem penitus morti demittere Achaeam.
Talia versabant animis, densique premebant
Hinc atque hinc sese magno certamine anheli.
Adjecit dextram saevus tum denique puppi
Hector, ad Iliacum quae litus Protesilaum
Pulchra tulit, sed non et sedes pulchra revexit Note: 880
Incolumem ad patrias. hanc circum Troica pubes
Grajaque se duro caedebat mutua ferro
Cominus. haud etenim flexo volitantia ab arcu
Spicula, missa manu abstantes nec tela manebant:
Fortia pectoribus prope juncti at pectora, acutis
Miscebant horrenda securibus, atque bipenni
Praelia certatim ferro, magnique micabant
Ensesque, ancipitesque hastae; insertique nigranti
Ingentes gladii capulo tellure jacebant,
Hi lapsi e manibus pugnantum, fortibus illi Note: 890
[Page v-714]
Ex humeris; subterque ibat cruor undique rivis.
Hector ubi arripuit puppim semel, alta tenebat
Aplustra, et Teucros magno clamore vocabat:
Ignem ferte, viri, pugnamque intendite: lucem
Jupiter hanc nobis aequus dedit, una rependat
Tot moestos quae laeta dies; exurere puppes
Qua datur, iratis huc dis quaecunque profectae,
Intulerunt nobis tot tristia damna, senatus
Iliaci culpa; qui me, obvia ferre volentem
Arma, diu tenuit, pubemque in bella paratam, Note: 900
Exire haud passus. nostras at Jupiter olim
Si laevus mentes laesit, nunc incitat idem
Hortator ductorque. Hector sic fatus; at illi
Acrius incubuere, insano et Marte ruebant:
Nec Telamoniades Ajax jam quibat eodem
Stare loco (obruitur sic densis undique telis);
At retro paullum cessit, fata ultima vitans,
Et liquit tabulata heros, septemque pedali
Constitit in transtro, circum vigilantia volvens
Lumina, bellator conto et gravis usque trabali Note: 910
Instantes arcens Troas, flammamque ferentes,
Atque hortans magno socias clamore cohortes.
O socii, heroës Danai, Mavortia pubes,
Este viri, ac patrium memores expromite robur.
A tergo ne aliquem vobis, nunc esse putatis
Qui ferat auxilium pulsis? an firmior usquam
Est aliquis murus, possit qui avertere cladem?
Urbsne aliqua est proprius, praecinctam turribus altis
Quam liceat populi alterna servare corona?
Bellantum at campo in Teucrūm, longeque remoti Note: 920
A patria, et ponti conclusi degimus unda.
Ergo manus poterunt, non lenta ignavia lucem
[Page v-741]
Ferre aliquam tandem, et rebus succurrere lapsis
Haec ait: ac torvus, furiata mente, petebat
Hasta omnes, quotquot se curvas igne ferebant
Accincti ad naves, quo saevus jusserat Hector;
Bisseni et magna perfossi cominus hasta,
Ante ipsas leto strati jacuere carinas.
HOMERI ILIADOS LIBER SEXTUSDECIMUS.
Sic hi pro celsa miscebant praelia puppe.
Magnanimo coram stabat Patroclus Achille,
Fletu moesta pio perfundens ora; tepentes
Ibant ex oculis lacrimae, ceu jugis aquae fons
Aëria lymphas volvit de rupe liquentes.
Hunc simul ac vidit, dulcem est miseratus amicum,
Talibus et mirans dictis affatur Achilles:
Nam cur sic ploras, Patrocle? ut parva puella,
Pone sequens trepido matris vestigia gressu,
Quae cupit in gremium tolli, vestemque retentat Note: 10
Apprensam manibus, festinam et detinet udis
Suspiciens oculis, gestari et poscit in ulnis.
Huic tu nunc similis lacrimis rorantibus ora
Moesta rigas, Patrocle. Aliquid num triste, quod omni
Myrmidonum genti, mihi vel quod contigit ipsi,
Apportas? Phthia num quis tibi missus ab urbe
Nuncius huc venit soli? certe Actoris ajunt
Vivere adhuc natum; sceptroque insignis avito
Vivit adhuc Peleus; quorum nos fata deceret
Lugere, atque pios utrivis reddere fletus. Note: 20
Anne vicem ploras Danaūm, quod clade carinas
Ingenti ad curvas pereunt, ultoribus et dīs,
Quas meriti, expendunt scelerato sanguine poenas?
Dic age: nil cela, tecum ut simul omnia norim.
Haec ille: at gemitu Patroclus talia reddit:
O Pelida ingens, Grajūm fortissime, Achille,
[Page v-21]
Parce irae, atque audi; tantus dolor urget Achivos.
Quotquot enim, eximia clari virtute, juvabant
Rem Danaūm, longave hasta volucrive sagitta
Vulnus habent, aegrique jacent in puppibus altis. Note: 30
Eminus est ferro laesus fortis Diomedes;
Cominus at Laërtiades, et major Atrides;
Et femur Eurypylo subiit letalis arundo.
Paeonios docti succos artesque, laborant
Hos circum. precibus tu nondum flecteris ullis.
Dī faciant, talis nunquam praecordia tangat
Ira mihi, qualem indomito furiatus, Achille,
Corde foves. cui nam posthac eris utilis ulla
In re usquam, indignam Grajis qui avertere cladem,
Dure, negas? non te Peleus pater, optima non te, Note: 40
Saeve, Thetis genuit: glauco sed caerula fluctu
Aequora, sed durae montano in vertice cautes,
Immitis cui sic animus mansuescere nescit.
Quod si forte aliquod vitas, animoque verere
Augurium; si quid retulit tibi diva creatrix,
Ab Jove; me saltem ne sit grave mittere, mecum
Myrmidonum et pubem; tam nigro in turbine Grajis
Siquam forte queam veniens affundere lucem.
Hoc etiam da, rex; humeris tua fortibus arma
Induere; armorum perculsos fallere Troas Note: 50
Si possim facie, si forte ad bella reversum
Te credant, saeva et, tremefacto pectore, pugna
Absistant, Grajum pubes at Martia paullum
Respiret, jam fracta malis. vel parva laboris
Prodest saepe quies duro in certamine belli.
Pronum erit integris jam fessos puppibus altis
Arcere, ac patriam pulsos compellere in urbem.
Talibus orabat demens, sua fata, suamque
[Page v-46]
Nescius interea precibus se poscere caedem.
Ingemuit graviter, sociumque affatur Achilles: Note: 60
Nam quid ais, Patrocle, deūm genus? haud ego vito
Augurium nunc triste ullum, nec diva creatrix
Ab Jove mi retulit quidquam; sed corda subivit
Ima gravis mentemque dolor, par me orbat iniquus
Aequalem quod forte pari, largitus et ipse
Quod fuerat, fretus non jure, at viribus, aufert.
Hic me angit miserum misere dolor; hic mihi pectus
Moeror habet noctesque diesque. olim mihi Graji
Quam dederant munus famulam, mihi Marte pararam
Urbe olim eversa quam victor, rursus eandem Note: 70
Abstulit Atrides late regnans Agamemnon
Extorri veluti patriaque domoque carenti.
Haec sed missa decet fieri, quae facta, nec usque
Irasci. certe dixi, fixumque sedebat
Hoc animo; tristi non ullum imponere finem
Ante irae, mea quam bellum ad tentoria et altas
Venisset puppes: humeris tamen indue (quando
Sic placet) arma; acres et bello ducito in hostem
Myrmidonas, nigra qua Troës nube carinis
Incubuere graves; conclusi et litore in arcto Note: 80
Angustos intra fines miscentur Achivi,
Ac pavidos magis atque magis Trojana juventus
Tota premit, fidens animi, tumefacta secundo
Marte. meae nec enim galeae videt aera corusco
Clara igni. caesis amplas fortasse replessent
Corporibus dudum sed fossas, aequior in me,
Ut decuit, leni si mente fuisset Atrides.
Nunc Danaos laeti conclusos milite denso
Obsedere: arcens nec caedem et funera Grajis
Tydidae in manibus validis furit hasta, nec ullam Note: 90
[Page v-75]
Audivi Atridae vocem clamantis ab ore
Inviso. diri vox Hectoris una, cientis
Iliacam assidue pubem, circumsonat: illi
Clamore ingenti castris funduntur, et instant
Ferro victores turbam concidere inertem.
Haud minus interea tamen i, Patrocle, carinis
Exitium defende, hostemque invade feroci
Marte, rates igni ne saevo exurat, Achivis
Et reditum patriae dulces praecidat in oras.
Haec mea sed defige animo, penitusque reconde Note: 100
Dicta memor; decus ut magnum mihi victor ab omni
Gente pares Danaūm; forma praestante puellam
Actutum ut reddant, addantque ingentia dona.
Hostem ubi pulsum abiges, gressum huc refer: altus Olympi
Si tibi rex laudem annuerit, ne dira cupido
Caecum animi abripiat, pugnae indulgere cruentae
Me sine belligeros in Troas; ne mihi laudem
Praeripias, rerum laetis neu spernar Achivis.
Ne bello exsultans nimium, tumidusque secundo
Marte, Phrygas caedens, duc laeva mente sub urbem Note: 110
Myrmidonas; divūm ne quis descendat Olympo
Adjutor genti; miro complexus amore
Quam fovet, ac praesens tutatur Phoebus Apollo.
Navibus ut primum abstiterint, Patrocle, referto
Huc gressum: miscere alios certamina campis
Saeva sine, ac longum pugnae durare laborem.
Atque utinam, o divūm rex, ac Tritonia Pallas,
Et Phoebe, haud quisquam Troum de gente, quot usquam
Sunt, Grajūmque necem effugiat: superesse duobus
Et nobis tantum contingat; vertere sacra Note: 120
Ut liceat solis perjurae moenia Trojae.
Illi alternantes vario haec sermone ferebant.
[Page v-101]
Interea haud quibat subsistere maximus Ajax
Amplius, et servare locum: sic grandine crebra
Telorum obruitur; laevo quem numine magnus
Jupiter, adversisque premunt solum undique Troës
Densi armis: strepitu horrendo cava tempora circum,
Assiduo pulsata ictu, sonat aerea cassis.
Laevum heros humerum torpet defessus, in omnem
Scutum ingens partem dum versans objicit hosti. Note: 130
Nec tamen urgentum telis duraque repelli
Vi potis est; stat mole sua defixus, anhelam
Aegre animam ducens: proruptus corpore toto
It sudor rivis, nec respirare potestas
Ulla, malumque malo gravius super ingruit usque.
Dicite siderei, Musae, quae in vertice Olympi
Incolitis divum sedes, tecta aurea: quanam
Argivas primum puppes super incidit ignis.
Hector fraxineam Telamoniadae citus hastam
Cominus ingenti gladio percussit, acuta Note: 140
Cuspis ubi, ligno tereti praefixa, micabat;
Ac summam ferro partem demessuit: Ajax
Trunca manu magna quatiebat robora frustra;
Terrae allisa gravem sonitum dedit aerea cuspis.
Sensitque, exhorruitque Ajax, miranda deorum
Facta videns. belli altitonans cui Jupiter orsa
Abrupit penitus; praesenti et numine Teucris
Annuit ipse decus victoribus. ergo recessit
Extra tela pedem referens: at Troia pubes
Ignem densa citae magno clamore carinae Note: 150
Intulit. indomitis gliscunt incendia flammis,
Ac totam involvunt puppim: furit aestus ad auras.
Tum vero manibusque femur percussit utrunque,
Et trepido has fudit Pelides pectore voces:
[Page v-125]
En agedum, Patrocle, deūm genus, arma capesse
Ocyus; ad naves video nam gliscere flammam.
I citus, ante, rates capiant quam prorsus, et omnem
Eripiant Grajis reditum. celer ocyus arma
Indue tu: pubem ipse vocans in praelia cogam.
Sic ait: ille autem dictis parere sodalis, Note: 160
Atque armis cingi totus festinat ahenis.
Principio suris ocreas ingentibus aptat,
Aurea multiplici nectit quas fibula morsu;
Pectora dehinc circum varium thoraca, micantem
Sideris in morem, magni gestamen Achillei;
Dehinc humeris ensem aeratum suspendit, habebat
Quem vagina ardens claris argentea bullis;
Sustulit hinc laeva scutum impenetrabile, magno
Amplum orbe; atque caput galea contexit equinis
Ornata in speciem setis, motisque superne Note: 170
Horrendum cristis nutanti; corripit inde
Apta suis manibus bellator tela: reliquit
Aeacidae magni ex armis unam omnibus hastam,
Fraxineam, ingentem, nodoso robore et amplo
Aere gravem, nemo ex omni quam pube valebat
Grajugenum vibrare, unus vibrabat Achilles.
Peliaco senior quondam hanc de vertice Chiron
Attulerat Peleo, munus fatale, futuram
Heroum genti saeva inter praelia caedem.
Tum jubet Automedonta citos subjungere curru Note: 180
Alipedes, sociūm e coetu quem scilicet omni,
Magnanimum post Aeaciden miratus, amabat,
Ante alios fidum certamina Martis obire,
Hostiles et ferre minas, bellique tumultum.
Jungit equos curru Automedon, mora nulla, frementes,
Xanthumque et Balium, quos, miro aequare volucres
[Page v-150]
Cursu aptos ventorum animas, Harpyia Podarge
Aërio genuit Zephyro, dum pinguia prata
Oceani magnum pascens percursat ad amnem.
Pedason his addit, quem captum duxit Achilles Note: 190
Eetioneae vertit cum moenia Thebes,
Mortalem, aetherio cretos at semine cursu
Aequantem, currusque simul per bella trahentem.
Myrmidonum interea pubem, tentoria celsa
Ipse obiens, instansque viris, armabat Achilles.
Ac veluti praedae adsuetum genus acre luporum
Nacti cornigerum procero corpore cervum
Montibus in celsis laniant (immania lavit
Omnibus ora cruor) purum dehinc saeva gregatim
Turba ruit simul ad fontem, levibusque liquentem Note: 200
Libat aquam linguis, caedemque eructat; at imus
Lympharum dulci venter distenditur haustu:
Sic magni Aeacidae ad famulum se, robora gentis
Myrmidonum, densi agglomerant proceresque ducesque.
Milibus in mediis hortator stabat Achilles,
Ipse urgens turmasque equitum, peditumque cohortes.
Quinquaginta citis ad Trojam puppibus olim
Venerat Aeacides: in puppi quaque sedebant
Quinquaginta viri; ductores quinque regendae
Praepositi pubi, clari virtute fideque, Note: 210
Ante alios: magno cunctos fraenabat Achilles
Imperio, sceptrique potens, et maximus armis.
Primum agmen vario insignis thorace coërcet
Sperchii proles generosa, Menesthius, amnis;
Filia quem Pelei peperit Polydora perenni
Sperchio, mulier divo conjuncta cubili;
Dictus at est soboles Bori Periereos, olli
Nupta palam fuerat quod magnis non sine donis
[Page v-178]
Regia divinos virgo clam passa hymenaeos.
Agmen deinde aliud ducit Mavortius heros Note: 220
Audax Eudorus. Phylantias hunc Polymela,
Pulchros docta choros pulchre ductare, creavit
Mista deo mulier. magnae, Cyllenius illam,
Solemnem formosa chorum dum forte Dianae
Concelebrat cantu indulgens, conspexit, et arsit
Conspectam; celsumque adiens penetrale, puellae
Congreditur furtim: proles hinc obtigit olli
Eudorus, cursu pernix, et viribus audax;
Quem postquam lucis vitalem eduxit in auram
Mitis, adest duris quae partubus, Ilithyia? Note: 230
Matrem, dona ferens ingentia, fortis Echecleus
Actorides nuptam ad sedes abduxit avitas;
Eudorum at senior Phylas nutrivit, et omni
Educens fovit studio, carique parentis
Egregie partes implevit sedulus omnes.
Tertius agmen agit Pisander maximus armis
Maemalides, hasta ante alios praestantior omnes
Myrmidonas, socio excepto pernicis Achillei.
Agminis at senior Phoenix agitator equorum
Ductor erat quarti. quintum dux agmen agebat Note: 240
Alcimedon, clari Laërceos inclyta proles.
Hos rite ordinibus certis discrevit, et omnes
Instruxit bello Aeacides, vulgusque ducesque:
Tum gravibus mandata dedit non mollia verbis:
Myrmidones, meminisse decet nunc plena minarum
Dicta, diu quae, me irato, jactastis ad altas
Dardaniam in gentem puppes; me quisque morantem
Talibus assidue culpantes plurima verbis.
Dure animi Pelida, parens te felle, meraque
Bile aluit, saevum, immitem, qui multa rogatus Note: 250
[Page Homer-v-204]
Nil audis, sociosque tenes in puppibus usque
Invitos. patriae saltem, quod restat, eamus
Indecores ad tecta domus, demusque vocatis
Retro vela notis; animo quando incidit istaec,
Atque tibi atque tuis male noxia civibus, ira.
Haec saepe in coetu jactastis. nunc opus ingens
Martis adest cupidis. nunc vestrum promite robur
In Teucros, placitamque alacres invadite pugnam.
Sic ait; atque virūm succendit corda furore.
Arctius hi densant, audito rege, catervas. Note: 260
Ac veluti celsas cum vir sibi construit aedes,
Aptans saxa manu, jungensque in pariete, flanti
Usquam per rimas pateat ne semita vento:
Sic densi galeas junxere, atque aerea scuta.
Fulcibant clypei clypeos, galeaeque micantes
Confertim haerebant galeis, densusque viro vir;
In conis et pulchra comantes mutua sese
Tangebant, moto nutantes vertice, cristae.
Sic illi denso stabant pone agmine; raptim
Ante viri duo se cingebant fortibus armis, Note: 270
Patroclusque ac Automedon, saevo aere parati
Unanimes prae Myrmidonum pugnare phalange.
Ad sus festino tum se tentoria gressu
Magnanimus tulit Aeacides, arcamque reclusit,
Pulchram, daedaleam, gnato quam ferre carina
In celeri dederat quondam Thetis, ac dea totam
Complerat tunicis, laenisque arcentibus aurae
Frigora, villosisque tapetibus. heic patera olli,
Artis opus mirae, penitus conclusa jacebat;
Nemo virūm admorat cui labrum fervida potans Note: 280
Vina, deo nulli qua rex libare solebat
Lenaeum laticem, dempto Jove. prompsit ab alta
[Page v-228]
Hanc latebra educens, ac primum sulfure puro,
Post liquida purgavit aqua; dehinc abluit ambas
Rite manus, vinumque hausit, septoque decenter
Constitit in medio, tum vina liquentia supplex
Fudit suspiciens caelum; superumque parentem
Haud latuit, tales dum promit pectore voces:
o rex, Dodonee, Pelasgice, Jupiter, altas
Dodonae procul hinc silvas ac frigida servans Note: 290
Duro saxa gelu; Selli, gens horrida cultu,
Quem circa vates habitant, pedibusque feruntur
Illotis, nudaque cubant tellure; precantem
Siquando audisti me, Jupiter, et mihi laudem
Atque decus, damnum at Grajis clademque tulisti;
Huic etiam facilis, genitor, nunc annue voto.
Ipse quidem ad naves maneo, sed caeca sodalem
Ecce meum belli mitto in discrimina, turmas
Myrmidonum et pariter. decus illi, Jupiter, oro,
Annue victori, altitonans. tu pectore in alto Note: 300
Corda viro inflamma praesens, afflaque vigorem
Indomitum; noscatque Hector pugnare minister
An meus et solus sciat audax; an manus olli
Ardeat ad caedes modo tunc furiata, laborem
Ipse quoque ac duri subeo cum praelia Martis.
Verum idem, Argiva cum belli a classe tumultum
Depulerit victor, violatus vulnere nullo
Fac redeat, queis nunc fulget, conspectus in armis,
Belligeram et secum pubem haec in castra reducat.
Talibus orantem divum pater atque hominum rex Note: 310
Audiit, ac magni partem succedere voti
Annuit, ast aliam voti partem abnuit idem.
Ut belli a socia prohiberet classe tumultum,
Annuit: ad naves ut sospes deinde rediret,
[Page v-252]
Abnuit, inque auras vocem dispersit inanes.
Pelides, postquam fuditque liquentia vina,
Oravitque Jovem, ingressus tentoria, sacram
Arca iterum inclusit pateram, progressus et extra,
Constitit ante fores, cupidus certamine Martis
Implicitos duro Troas Danaosque tueri. Note: 320
Interea socii cum magnanimo Patroclo
Ibant, ardentes animis invadere pugnam;
Crabronum et ritu se protinus effundebant.
Crabronum, insipiens puerorum turba lacessit
Quos subter tellure, foditque cubilia ad ipsam
Caeca viam; multisque malum commune procaci
Stulta parat ludo: propter nam forte viator
Dum meat, ignarus trepidos commovit, at illi
Erumpunt animis ingentibus, ac lare pugnant
Pro patrio, sedesque suas, gnatosque tuentur. Note: 330
Myrmidones bello instructi, non segnius, altis
Navibus effusi, certatim in bella ruebant.
Clamor inextinctus ferit aurea sidera. magna
Voce Menetiades socios hortatur, et urget:
Myrmidones, socii Pelidae fortis Achillei,
Esse viri, atque animos validasque expromite vires.
Nunc decus eximium regi laudemque paremus,
Qui Danaos virtute omnes et viribus anteit,
Atque habet egregios Martem conferre ministros.
Ipse suam agnoscat noxam nunc major Atrides, Note: 340
Primum Grajugenum quod nullo affecit honore.
Sic ait; ac verbis incendit corda virorum.
Ergo ruunt densi, in Teucros: circum undique puppes
Horrendum sonuere: alte sublatus ad astra
It clamor Danaūm, vasto fremit aura tumultu.
At Troum, postquam prolem videre Meneti
[Page v-278]
Belligeram, famulumque una, fulvo aere coruscos,
Turbatique animi subito, motaeque phalanges.
Quippe iras posuisse truces, et rursus amico
Sese animo dium sociis junxisse putabant Note: 350
Peliden; trepidoque obiens circum omnia visu,
Quisque fuga optabat supremam evadere cladem.
Primus ibi ante omnes hastam Patroclus ahenam
Torsit in adversos, ingens ubi turba fremebat
Protesilaëam circum condensa carinam.
Certa volat, dextrumque humerum transverberat hasta
Pyraechmae, fortes qui Paeonas ex Amydone
Duxerat et pulchris, quos irrigat Axius, arvis.
Concidit, ac terram resupino corpore pressit
Ille gemens: socii circum fugere; perempto Note: 360
Nam duce, praestabat cunctos qui Marte feroci
Paeonas, eximius late conterruit omnes
Patroclus, repulitque altis a puppibus; ignem
Et dirum exstinxit: navis semusta relicta est
Illic: turba Phrygum trepidabat versa tumultu
Ingenti: Danai instabant formidine captis,
Per curvas vasto effusi clamore carinas.
Ac veluti montis cum celso a vertice, lucem
Ille ciens subitam, nubes, nimbosque deūm rex
Dimovit; saltus apparent, ac juga late, Note: 370
Diffusoque aperit caelo se fulgidus aether:
Sic, Danai curvis a puppibus igne repulso,
Exiguam nacti requiem curae atque laborum,
Nondum etiam pugna, sedato Marte, soluti.
Troës enim nondum pulsi omnes agmine verso
Terga fugae dederant, sed, Grajum urgente caterva,
Adversa obstantes cedebant fronte retrorsum.
Heic, acies ut se laxavit fusa, peremit
[Page v-306]
Quisque virum dux excipiens. femur hausit acuto
Aere Menetiades, hastamque per ossa trementem Note: 380
Egit Areïlyco: moriens petit ille cruentam
Pronus humum. pectus, nudata in parte, Thoanti
Trajicit ad clypeum bello fortis Menelaus.
Concidit, ac membris jacuit tellure solutis.
Phylides contra venientem ac dira frementem
Amphiclum observans prior occupat, inque supremum
Crus, ubi sura viro tendit se crassior, hastam
Impulit, ac ferro nervos discidit acuto:
Olli nigra oculos tenebris nox pressit obortis.
Nestoridum, valida percussit Atymnion hasta Note: 390
Antilochus, telumque per ilia propulit: ille
Concidit ante pedes: immani concitus ira
Tunc Maris Antilochum contra ruit, atque cadaver
Fraternum stetit ante minax: dius Thrasimedes
At prior incautum excepit, fatale parantem
Figere in Antilochum telum, fixitque trabalem
Hastam humero: summum cuspis demersa lacertum
Diffidit, ac ruptis tepefacta sub ossibus haesit.
Stratus humi insonuit; nox obruit atra jacentem.
Sic, gemini geminis domiti sub fratribus, una Note: 400
Sedem Erebi petiere, ambo Sarpedonis alti
Egregii comites, Amisodare, natus uterque
Te patre, qui populis monstro cladique futuram,
Nutristi indomitam, vetus est ut fama, Chimaeram.
Ast Ajax Cleobulon Oiliades capit, arcta
Implicitum in turba, capto dehinc victor ademit
Dulcem animam, gladium flexa in cervice recondens
Fulgentem penitus capulo tenus: omne cruore
Intepuit calido ferrum; nigra obruit olli
Mors oculos, urgensque immani pondere fatum. Note: 410
[Page v-334]
Peneleus rapido atque Lycon sibi mutua gressu
Incurrunt. hastam nam frustra misit uterque.
Abludens dextra erranti. mora nulla coruscum
Ergo ensem strinxere ambo, pugnamque furentes
Cominus invasere. Lycon prius acer equina
Horrentem crista conum percussit: at ensis
Absiluit longe, capulum diffractus ad ipsum.
Cervicem ast ima ferro fulgente sub aure
Peneleus ferit. intro alte subit aereus ensis,
Atque cute a summa pendet caput; ille, solutis Note: 420
Artubus, ingenti consternit corpore terram,
Meriones Acamanta cito pede flammeus altos
Scandentem assequitur currus, figitque corusco,
Aere humerum juxta: curru cadit ille volutus:
Nigra oculis nubes confestim offusa jacenti est.
Idomeneus Erymanta premit, rigidamque per ipsum
Impulit os hastam; penitus quae fixa cerebrum
Ossaque pervasit crudeli vulnere, dentes
Excussi, largusque oculos complevit, et ora,
Naribus ac totis prorupit sanguis hianti. Note: 430
Sic tum quisque virum dux Grajus compulit Orco.
Ast alii; ceu dira agnosve haedosve luporum
Turba rapit grege de medio, quem pastor in altis
Montibus incautus spargi sinit: ocyus illi
Adsiliunt, raptantque pecus molle ore cruento.
Sic alii Troas Danai super insiluere,
Atque premunt pugnae oblitos, versosque fragore
In terga horrisono. fulvo Ajax aere coruscum
Hectora contorto cupiebat figere telo
Usque sequens: varii Martis non inscius Hector Note: 440
Taurino ingentes humeros clypeo usque tegebat,
Posset ne laedi jaculis, volucrive sagitta.
[Page v-361]
Ille quidem Teucrum versam rem sentit, Achivis
Et pugnae cessisse decus; tamen atque resistit
Interdum, atque suis hostem imperterritus arcet.
Ac veluti aërii nubes de vertice Olympi
It caelo raptim ventis illata sereno,
Cum nimbos ciet altitonans atramque procellam
Jupiter; a Grajis Troum sic turba carinis
Ingenti clamore, metuque repulsa, profundam Note: 450
Transgrediens fossam haud foeda sine clade, ruebat.
Hectora Dardanii cursu pernice jugales
Extulerunt magno armorum sub pondere: pubem
Fossa ingens aliam tenuit, multique trahebant
Qui celeres currus bijugi, temone, relictos
Fugerunt, fracto, reges. Patroclus at acer
Instabat, Danaos hortans, Teucrisque supremum
Omnibus exitium meditans. clamore fugaque
Illi, acie late sese ut fudere soluta,
Implevere vias passim; tum pulveris atra Note: 460
Sub nubes ibat caeli ad convexa procella:
Cornipedes at equi rapido sub moenia cursu
Tendebant, Grajūm a septis et classe fugati.
Patroclus quo turba virūm se plurima campis
Miscetque impellitque, illuc clamore minisque;
Urget equos; et multa virūm protrita sub axe
Corpora, et eversi currus volvuntur: at altam
Transiliunt recta fossam de semine creti
Aetherio alipedes, in magno munere Peleo
Quos dederant divi validosque et morte carentes. Note: 470
Hi rapido tendunt cursu: Patroclus avebat
Hectora nancisci, ferroque invadere; longe
Praecipitem at rapiens volucrum fuga vexit equorum.
Ut nigra quondam tellus pulsata procella
[Page v-384]
Obruitur, late autumno cum Jupiter imbrem
Immensum effudit, magna et pater incitus ira
Intonuit, terretque viros, qui prava frequenti.
Dicunt jura foro, vique urbe expellere certant
Justitiam, metuunt nec dīs expendere poenas:
Exundant ripis amnes, rapidoque feruntur Note: 480
Cursu torrentes montano a vertice rivi,
Abrumpuntque cavas rupes, per prona voluti
In mare purpureum: vastum gemit unda: boumque
Atque hominum foeda sternuntur clade labores:
Dardanii rapido sic nota ad moenia cursu
Cornipedes turba ingenti fugiuntque, gemuntque.
Patroclus primas magno ut terrore phalanges
Attonuit, socioque abjunxit ab agmine, rursus
Inde agit ad naves, tuta nec condere sese
Urbe sinit pavidos, inter sed moenia, ripas Note: 490
Et fluvii, curvasque rates, caedebat acuto
Aere, instans tergo assidue; Phrygioque peremptis
Ferro tot Danais cogebat pendere poenas.
Ac primum telo Pronoum ferit ille corusco,
Pectus ut ad clypeum nudarat: corruit ingens,
In dura et nervis jacuit tellure solutis.
Enopis hinc leto dat prolem, Thestora. curru
In pulchro hic curvus, turbata mente, sedebat
Attonito similis, trepidisque undantia lora
Exciderant manibus. quem dextram perculit adstans Note: 500
Cominus in malam, telumque exegit acutum
Per dentes, curruque virum detraxit ahena
Fixum hasta. scopulo qualis piscator, in aequor
Saxa ubi procurrunt, residens, linoque, recurvoque
Aere trahit sacrum suspenso corpore piscem:
Sic illum curruque acer Patroclus hiantem
[Page Homer-v-409]
Extraxit, telum et quassans intra ora trabale,
Dejecit terrae vitali lumine cassum.
Hinc ferit ingentem saxo stridente Eryalum,
Dum ruit adversus, medium in caput: omne quod intus Note: 510
Diffissum est penitus praedura in casside; at ille
Planxit pronus humum; mors circumfusa jacenti
Dulcem animam exsolvit, vacuasque emisit in auras.
Dehinc Erymanta, instans caedi, Amphoterumque, et Epalten,
Tlepolemumque Damastoriden, Echiumque, Pyrenque,
Ipheaque, Evippumque, ac Argeaden Polymelum
Stravit humi, cunctosque una demisit ad umbras.
Sarpedon Lycios Patrocli Marte domari
Ut vidit, pavidos hortatur et increpat audax:
Proh pudor! o Lycii, fugitis quo denique? nunc nunc Note: 520
State, alacres pugnate. virum contra obvius ipse
En feror, ut norim tandem quisnam iste secundo
Marte ferox, Troas foeda qui sternere clade
Haud cessat, primosque virūm tot mersit acerbo
Funere. Sic fatus curru ingens desilit alto.
Desiluit pariter curru Patroclus, et infert
Ultro magnanimo sese imperterritus hosti.
Unguibus ut gemini curvis rostroque timendi
Magno alta pugnam clangore in rupe lacessunt
Vulturii: sic acti animis audacibus illi Note: 530
Ad pugnam vasto adversi clamore ruebant.
Quos longe ut vidit Saturnius, haud mora, moesto
Junonem gemitu compellans, talia fatur:
Heu heu! Patrocli ferro nunc saeva domari
Fata jubent dium Sarpedona, quo mihi nemo
Carior est usquam in cunctis mortalibus. ergo
Mens mihi nunc geminas in partes anxia nutat,
Versanti, an pugna e tristi, medioque tumultu
[Page v-436]
Nube cava ereptum, Lyciae felicibus oris
Restituam, anne sinam Patrocli occumbere dextra. Note: 540
Magnos pulchra oculos cui Juno talia contra
Dicta refert: Nam quae, Saturnie, verba locutus?
Olim qui fato est jam primo addictus in ortu,
Rursus mortalem solvas a morte? voluntas
Quod tua fert, facito; sedenim tua facta probari
Posse aliis speras incassum talia divis.
Quin aliud dicam, memori quod pectore conde.
Gnatum si fato subducas ipse, videto
Prolem etiam servare suam ne forte quis aeque
Divūm alius velit, ac saevis dimittere ab armis. Note: 550
Multi bellantur gnati Priameia circum
Moenia nanque deūm: quos tu nunc scilicet: omnes,
Servato, exacues magnam, Sarpedone, ad iram.
Quin agedum, tibi si carus, miserare caducum
Si juvenem, duri medio in certamine belli
Patrocli sinito dextra teloque domari.
Inde, ubi perdomitum vigor omnis, vitaque linquet,
Tu Letum ac dulcem Somnum illuc mitte, cadaver
Qui gelidum Lyciae portent felicis ad oras.
Heic illi exsequias solvent fratresque, sodales; Note: 560
Et cari, ac tumulum statuent, tumuloque columnam
Adjicient, vita functos quae dona sequuntur.
Haec Juno: paret divum pater atque hominum rex.
Continuo in terram caelo demisit ab alto
Sanguineos late rores, hoc moestus honore
Ille suam decorans prolem; cui triste parabat
Jam letum Troja in pingui Patroclus, ab urbe
Absenti longe patria, adspectuque suorum.
Ut propius venere, adversi tela ferentes,
Patroclus comitem ac famulum Sarpedonis, imo; Note: 570
[Page v-463]
Ferrum adigens ventri, ferit eximium Thrasimedum;
Collapsosque artus, anima fugiente, resolvit.
Sarpedon telum fulgens contorsit: at ipsum
Figere Patroclum haud potuit; sed Pedasus ictum,
Fortis equus, dextro venientem excepit in armo;
Atque ruens altum ingemuit, se pulvere in atro
Et volvens, vacuas vitam dispersit in auras.
Dissultant bijugi, stridunt juga, lora jacentem
Propter equum confusa: malo sed protinus acer
Automedon finem imposuit, non segnis acutum Note: 580
Nam valida femore a magno dextra eripit ensem,
Exanimumque abscidit equum curru ilicet; at se
Composuere alii directas inter habenas.
Tum gemini heroës, voti deceptus uterque,
Invadunt saevae rursus certamina pugnae.
Telum iterum frustra Sarpedon misit inane;
Cuspis enim, Patrocli humerum super acta sinistrum
Stridens, haud tetigit corpus. Patroclus at aere
Posterior volucri petit hostem: vana per auras
Hasta manu e valida nec fugit, venit at, alto
Ima viri et subiens praecordia vulnere fixit.
Concidit: ut quondam procero vertice quercus,
Populus aut ingens, aut pinus concidit alto,
In nemore, agrestum ferro quam turba bipenni
Excidit, validis lignum navale carinis;
Sic heros currum ad fulgentem stratus, et ipsos
Propter equos, magno extendit se corpore, frendens,
Atque solum manibus contingens putre solutis.
Ac velut armentum nactus leo saepe juvencum
Invadit fulvum praestanti corpore, magnis Note: 600
Acrem animis; moriens altis mugitibus implet
Ille nemus rictu subter, malisque leonis:
[Page v-490]
Sic Lycium ductor Sarpedon triste gemebat
Indignans; fidum et compellans nomine Glaucum;
Carum, Glauce, caput, bello bone, nunc opus omnem
Vimque animi, et validas alacrem te promere vires;
Nunc pugnae, si Marte vales, tibi corda cupido
Incendat. primum Lycios hortare, volucri
Cuncta obiens cursu, ductores: densa jacentem
Tela ferant circa Sarpedona; dehinc ades ipse, Note: 610
Meque super pugna fortis bellator. in omnes
Nam tibi, amice, dies fuero moerorque pudorque,
Exstinctum ad naves duro in certamine Achaeas
Exuerint si me Danai fulgentibus armis.
I, Glauce, atque hortare alios, pugnamque capesse.
Sic fanti nigram diffudit pallida nubem
Mors, oculos naresque urgens caligine densa.
Calce Menetiades tum pectus pressit et hastam
Haerentem eduxit: simul et praecordia, et ipsam
Secum animam traxit rediens e vulnere cuspis. Note: 620
Myrmidones regis bijugos tenuere, frementes,
Atque fugam fracto rapidam temone parantes.
At Glauco, audivit cari cum verba sodalis,
Ingens corda dolor fodit; cupidusque juvare,
Haud poterat; vulnusque manu pressabat acerbum,
Quo Teucer, murum conanti scandere in altum,
Fixit nudatum telo stridente lacertum.
Ergo vocans longe mittentem spicula Phoebum,
Ingemit, ac lacrimis fatur sic moestus obortis:
Audi haec, Phoebe pater, Lyciae seu pinguis opimam Note: 630
Nunc sedem, Trojam seu lustras, undique vota
Nanque audire potes, potes et prodesse dolenti,
Ut doleo nunc, rex, vulnus grave passus; acuti
Atque manum stimuli figunt, nec sistitur ater
[Page v-518]
Sanguis adhuc; torpetque humerus; sustollere telum
Nec valeo, aut hostem contra pugnare. peremptus
Interea jacet heu Sarpedon, optimus inter
Ille viros, magni proles Jovis: at pater ullum
Non tulit auxilium, nec fert. sed tu mihi, Phoebe,
Tu saevum hoc sana vulnus, tu deme dolores Note: 640
Indomitos, roburque omnes infunde per artus,
Ad pugnam ut socios horterque, exsangue cadaver
Et cari primus pugnem super ipse sodalis.
Talibus orantem dictis audivit Apollo.
Nec mora, sedatique omnes posuere dolores,
Eque alto manans stetit ater vulnere sanguis,
Atque animo et membris venit vigor aptus. ab alto
Missam sensit opem Glaucus; gaudetque precanti
Magnum confestim quod numen praebuit aurem.
Ergo duces primum Lycios hortatur, et orat Note: 650
Arma omnes circa Sarpedona ferre jacentem.
Inde gradu magno Teucros obit, auxilioque
Polydamanta vocat clamans, et Agenora dium:
Aeneanque Anchisiaden, atque Hectora magnum,
Quem prope stans, trepidus celeri sic ore profatur:
Pro pudor! oblitus socios male negligis, Hector;
Qui, procul a patria, gnatisque, et conjuge, nullam
Non pro te subeunt aerumnam, animamque volentes
Projiciunt; quos tu in mediis nunc deseris armis.
Sarpedon jacet eximius, servabat opimam Note: 660
Qui Lyciam, ante alios omnes et fortis et aequus.
Patrocli domuit miserum Mars nempe sub hasta.
Verum agite, o socii, justus nunc fortia cunctis
Corda dolor stimulet, ne jam fulgentibus armis
Nudent, ac stratum nigra tellure, cadaver
Myrmidones foedent, irati ob funera Grajūm,
[Page v-546]
Qui Lycio ad curvas ferro occidere carinas.
Sic ait: at Teucrūm subiit praecordia moeror:
Sarpedon queis egregius, quanquam advena, magnum
Urbis erat columen; multis quod lecta juventus Note: 670
E populis fuerat venientem ad bella secuta,
Ipse quod et primos inter virtute ferebat
Eximiam pugnans laudem. concordibus ergo
Cuncti animis recta in Danaos, iraque feruntur
Incensi; praeit indignans et morte sodalis
Dira furens Hector. venientem ut vidit, Achivos
Patroclus contra prudensque et fortis in arma
Incitat: ac primum Ajaces, Mavortia corda,
Exacuit, verbisque celer compellat amicis:
Ajaces, prohibere hostem sit cura; manete; Note: 680
Este virūm in pugna quales, prius; este vel ambo
Nunc magis atque magis fortes. jacet, acer Achivum
Insiluit princeps murum qui Marte superbus,
Sarpedon. utinam raptum hunc foedare pudendis
Vulneribus liceat, manantiaque arma cruore
Detrahere ex humeris; ferro et mactare, virorum
Quisquis defendet stratum tellure cadaver.
Sic ait: illi hostem congressi pellere et ultro
Ardebant, acres animis, pugnaeque parati
Ergo ubi firmarunt densatas rite phalanges Note: 690
Hinc Troës Lyciique, hinc Myrmidonesque et Achaei;
Adversi exstincto saevam de corpore pugnam
Invadunt altum clamantes. arma virorum
Pulsa tonant, ingens late fragor aethera complet.
Jupiter at nubem densae caliginis atram
Ipse manu super extendit, durum ille cadaver
Exsangue ad gnati praebens certamen utrisque.
Principio movere loco vi Troës Achivos.
[Page v-568]
Ictus enim fuerat vir bello haud futilis inter
Myrmidonas, prognatos Agacleo, dius Epigeus. Note: 700
Budei quondam qui moenia pulchra tenebat
Regnator: profugus forti sed fratre perempto
Thetidis et magni supplex ad limina Pelei
Se tulit; ac tecto exceptus, dehinc missus Achilli est
Magnanimo comes Iliacas bellator ad oras.
Huic, dextram ad corpus dum fert exsangue, molari
Hector percussit saxo caput: omne quod intra
Diffissum est penitus praedura in casside: at ille
Planxit pronus humum. mors circumfusa jacentem
Obruit, atque animum tristes detrusit ad umbras. Note: 710
Indoluit cari Patroclus morte sodalis,
Perque aciem primam ruit efferus. ille cito par
Accipitri, qui cornices, sturnosve frequentes
Involat, ac magno sequitur clangore per auras.
Haud secus acer equis Troas, Patrocle, ruebas
In medios, immane fremens ob funus amici.
Hic subito adveniens fatum Ithaemeneo Sthenelaum
Perculit ingenti saxo, validamque resolvit
Cervicem, et geminos discidit vulnere nervos.
Turbatis fugere animis et Troës et Hector. Note: 720
Magna volat valido quam longe missa lacerto
Hasta viri, ostentat seu cum sua robora ludum
Exercens, bello seu cum petit eminus hostem;
Tam longe Argivos Teucri fugere tumultu
Ingenti: at Glaucus Lyciae dux pubis acuto
Convertit, clamore fugam, fortemque Bathyclea
Chalconis prolem stravit, domus Hellade in alta
Cui fuit, atque opibus, censu et praedivite felix
Inter Myrmidonas florebat. Glaucus ahena
Cui medium pectus ferit hasta, terga prementem Note: 730
[Page v-597]
Aggrediens subito, conversa fronte: fragorem
Ille dedit terrae afflictus. doluere peremptum
Argivi: Troës laetati, morte jacebat
Quod domitus fortis bellator. nec mora, corpus
Circum Dardanidae steterunt denso agmine: Graji
Sed patriae memores virtutis, tela ferebant
Obvia in adversos recta. ferit heic bonus hasta
Meriones, tectum galeae solido caput aere,
Laogonum, praestantem animis quem dius Onetor
Progenuit; Jovis Idaei qui sacra sacerdos Note: 740
Curabat, populo cultus ceu numen ab omni.
Huic aurem subter malamque infixit acutum,
Meriones telum, membris effusa cadenti
Est anima, horrendaeque virum texere tenebrae.
Aere gravem Aeneas intorsit protinus hastam
Merionen contra, sperans contigere ferro
Posse virum, clypeo tectus dum promovet audax
Ulterius gressum. veniens telum citus ille
Providit, flexitque artus, pectusque repente
Pronum acclinavit terrae: post terga virenti Note: 750
Hasta solo defixa, extrema in parte tremebat,
Vis dum exstincta omnis penitus. spe lusus inani
Aeneas doluit, valido vibrata lacerto
Cuspis humum frustra casso quod fixerat ictu;
Atque has irato fudit de pectore voces:
Merione, egregius quanquam scis flectere membra
Saltator, mea si tetigisset te modo paullum
Hasta, leves saltus flexusque oblitus, inerti
Corpore stratus humi jacuisses tempus in omne.
Meriones contra fortis cui talia reddit: Note: 760
Aenea, quanquam praestanti es robore, pronum
Haud tamen est omnes tibi leto sternere, contra
[Page Homer-v-621]
Qui te cunque viri veniunt, nam semine cretus
Mortali es certe mortalis. quem mihi ferro
{Contigat} medium si quando figere acuto,
Armipotens, fretusque tua vi quamlibet, Orco
Immani moriens animam dabis, at mihi laudem.
Haec fantem increpuit Patroclus: Verba per auras,
Egregius bello, frustra quid inania jactas,
Merione? veriti nec enim mala jurgia Troës Note: 770
Exstinctum linquent, o dulcis amice, cadaver,
Ante, petat moribundo aliquis quam corpore terram
Bella manu peragi par est, consultaque verbis.
Nunc pugnare decet, non dictis addere dicta.
Haec fatus, praeit ipse, subit post Martius heros.
Ac veluti, densi agricolae cum dura bipenni
Robora succidunt certatim in valle reducta;
Auditur longe vastus fragor: haud secus illic
Aeraque, taurorumque obstantia terga sonabant
Ensibus, atque hastis pulsata micantibus. ibat Note: 780
Usque fragor superas longe a tellure sub auras.
Jamque adeo nemo agnosset Sarpedona dium
Mente vir observans solerti: totus ad imos
Nanque pedes heros a summo vertice, nigro
Pulvere tectus erat, telisque, atroque cruore.
Hi sese denso miscebant agmine corpus
Ad gelidum. quales verno se tempore muscae
Arguto in caulis densant miscentque susurro,
Affusae ad mulctram, lactis cum plena liquore
Vasa madent niveo: talis se plurima regis Note: 790
Ad Lycii stratum glomerabat turba cadaver.
Jupiter interea duro a certamine nusquam
Lumina vertebat fulgentia, semper et acrem
Contemplans pugnam, volvens et mente sub alta
[Page v-646]
Plurima Patrocli secum de caede, putansque
Hoc animo: Hectorea num vi domet aequus et ipsum
Protinus heic, dium juxta Sarpedona, et armis
Exuat; {incolumen} servans an longius, atram
Augeat aerumnam multis, durumque laborem.
Haec tandem sedit menti sententia, fortis Note: 800
Pelidae ut famulus rursum Troasque fugaret
Hectoraque ad muros, palantiaque agmina caedens
Bellator, multos tristi demitteret Orco.
Ergo Priamidae pectus tremefactaque turbat
Corda, metum inspirans. currum celer insilit Hector,
Et fugit, ac socios hortatur, tuta capessant,
Extremam et vitent cladem. nam senserat alti
Ille Jovis geminas flecti in contraria lances.
Ipsi etiam cessere loco, trepidamque repente
Corripuere fugam Lycii, turbataque mens est Note: 810
Omnibus, immani perfossum pectora telo
Ut regem attoniti viderunt caede jacentem
In media: dejecta super nam multa virorum
Corpora procubuere horrenda strage, deum rex
Ut saevam intendit duro certamine pugnam.
Graji ergo, arrepto Sarpedone, pulchra trahebant
Arma humeris, gravia, aere micantia: quae procul inde
Ferre Menetiades socios ad litora jussit.
Interea his Phoebum compellat Jupiter ultro:
Ocyus i, vacuas delabere, Phoebe, per auras Note: 820
Iliacum ad litus, mediaque e caede, volantum
Telorum et nimbo carum Sarpedona longe
Tolle celer, nigrum concreti rite cruorem
Vulneris abstergens; vivoque in flumine corpus
Ablue, et ambrosia perduc; dehinc indue veste
Augusta, atque citis portandum trade gemellis
[Page v-671]
Somnoque et Leto. sublatum ditibus. illi
Deponent Lyciae in populis; ubi funus amici
Eximio solvent juveni, carique propinqui,
Ac tumulum ingentem statuent, tumuloque columnam Note: 830
Imponent, vita cassos quae dona sequuntur.
Jupiter haec; patri non segnis paret Apollo
Inque gravem Idaeo descendit vertice pugnam.
Continuo e mediis tollit Sarpedona telis,
Ablatum et longe puris in flumine lymphis
Abluit, ambrosiae perductum et rore linquentis
Induit augustae claro velamine vestis;
Fratribus hinc geminis Somno Letoque ferendum
Dat patrias longe ad sedes. hi jussa capessunt,
Et juvenem in Lyciae deponunt pinguibus oris. Note: 840
Interea Patroclus, equos hortatus, et acrem
Automedonta, gravis Troas Lyciosque premebat
Usque sequens; tristemque sibi cladem intulit ipse,
Demens! magnanimi nam si praecepta sodalis
Haud foret oblitus, fatum vitasset acerbum:
Sed magni nutus vincit Jovis orsa virorum
Omnia; qui fortemque fugat, palmaque potitis
Laudem adimit, quamvis in praelia civerit ipse.
Is tum et Patroclo concussit fraena furenti,
Atque animi laxas permisit laevus habenas. Note: 850
Quem primum, quem tu leto, Patrocle, dedisti
Postremum, adversi cum dī te ad fata vocabant?
Adrestum primo incursu, Autonoumque, et Echeclum
Et Perimum Megaden, et Epistora cum Menalippo
Dejicit, inde Elasumque, et Mulion, atque Pylarten.
Hos leto dedit: ast alii passim, agmine verso,
Diffugere, {runtque} effuso ad moenia cursu.
Tunc adeo Trojam cepissent dira furentis
[Page v-699]
Actoridae manibus Graji: sed Phoebus Apollo
Constiterat celsa in turri, clademque parabat Note: 860
Patroclo, ac Priamum auxilio Troasque levabat.
Ter muri flexum assiluit fortissimus heros,
Ter clypeum ipse manu valida percussit Apollo
Retro pulsum abigens. at quarto evadere nisu
Conantem, contraque ruentem, torvus acerba
Increpuit voce arcitenens; ac talibus infit:
Quo, Patrocle, ruis? nec te, nec Achillea qui te
Fortior est multo, multo et generosior, urbem
Troum belligerae fas est evertere gentis.
Haec Phoebus: muro absiluit conterritus ille, Note: 870
Tela dei metuens longe jaculantis, et iras.
Ast Hector bijuges Scaeae prope limina portae
Sistit equos; anceps et secum versat, an hostem
Irruat in medium sese audax, tuta subire.
Anne suos jubeat murorum septa gregatim.
Haec dubio secum volventi pectore, Phoebus
Adstitit, ille bonum bello, viridemque juventa
Asion assimulans, Hecubae fratrem, atque Dymantis
Prolem, Sangarii ad ripam qui fluminis almos
Incoluit Phrygiae campos et pinguia rura. Note: 880
Huic similis dium alloquitur sic Hectora Phoebus:
Nam quid iners cessas, Hector? certamina pugnae:
Quid refugis? certe non te decet. o utinam te,
Quanto deterior sum, tanto fortior essem!
Non impune foret vitanti praelia et hostem.
Verum age, Patroclo adversos immitte jugales,
Morte virum siqua sternas, laudemque decusque
Det tibi, Trojugenas praesens qui servat, Apollo.
His postquam affatus regem, per tela, laborem
Perque virūm abscessit medium deus. Hector at hostes Note: 800
Cebrionen jubet in medios impellere saevo
Admonitos flagro bijugos. iratus Achaeam
Ingreditur Phoebus turbam, Grajisque tumultum
Ingentem, Teucrisque decus parat ocyus ingens.
Hector praecipiti curru volat arduus, ullum
Nec Danaūm morti dignatur sternere; solum
Axe Menetiaden volucri petit. haud minus ille,
Hunc ubi conspexit venientem, desilit alto
In terram e curru; laeva hastam cuspide acuta
Gestat; saxum albens, solidum, rude, sustulit alte Note: 900
Dextra heros, toto et connixus corpore, misit
Hectoreum in corpus; nec longe ablusit; inanes
Horrendum frustra nec telum fugit in auras.
Hectoris aurigam vasto nam perculit ictu
Cebrionen, Priamo regi quem serva crearat.
Huic, dum lora manu tractat, defixus in ipsa est.
Fronte lapis, fregitque irrumpens subdita utrique
Ossa supercilio dejecti pulvere in atro
Ipsos ante pedes oculi jacuere cruenti.
Ille, velut ponti subeunt qui caerula, pronus Note: 910
In caput e curru terram petit: ossaque et artus
Vita fugit. quem, sic dictis irrisit amaris
Patroclus: Proh quam levis est! quam se jacit apte
In caput? hic certe piscosi per vada ponti
Ostrea vestigans multos satiare queat vir,
Desiliens celsa, vel cum furit unda, carina,
In campum qualis nunc desilit. euge! venuste
Ipsi etiam saliunt inverso corpore Troës.
Haec ubi sic fatus, celeri pede turbidus ibat
Cebrionen supra. qualis leo cui stabula alta Note: 920
Vastanti ferro confixum pectus adacto est,
Attulit exitium cui virtus: talis adibas
[Page v-75]
Cebrionen, Patrocle, audax: nec segnius Hector
Desiluit curru saevis horrendus in armis.
Illi Cebrionae duram de corpore pugnam
Invadunt. gemini quales in monte leones,
Impasti, dirumque frementes, corpore magno
De cervae horrendum rixantur: tristia tales
Patroclusque Menetiades, et Martius Hector
Praelia contulerant de corpore Cebrionai; Note: 930
Alter et alterius vibranti cominus hasta
Bellator medium cupiebat figere pectus.
Exanimum capite arripuit validaque tenebat
Fratrem dextra Hector: contra Patroclus at audax
Arripuitque pedem assiliens, ad seque trahebat.
Interea circum duro certamine Troum
Ac Danaūm pubes omni pugnabat opum vi.
Quales adversi certant in saltubus olim
Montanis Eurusque Notusque evertere silvam
Ingentem; fagusque et duro cortice cornus, Note: 940
Fraxinus et nutans immani turbine, longis
Mutua confligunt ramis, fissoque fragorem
Robore dant late horrendum; nemus omne remugit
Tales hinc Graji, pubes hinc Dardana pugnant
Urgenturque, urgentque: neque his fuga nota, nec illis.
Stabant multa solo defixa hastilia circa
Cebrionen, pulsae nervo et stridente sagittae;
Multa, manu valida contorta, immania saxa
Pugnantum clypeos pulsabant. ille jacebat,
Ingens ingenti spatio porrectus, in atro Note: 950
Turbine pulvereae nubis, currusque volucres
Atque agiles flexus bellantum oblitus equorum,
Ac dum sol medium scandebat celsus Olympum,
Hinc atque hinc denso volitabant aerea nimbo
[Page v-778]
Tela: sed occiduas cursum ut sol flexit ad undas,
Trojanam Graji tandem solvere phalangem;
Cebrionen telis ad se traxere cruentum
E mediis, medioque tumultu, et pulchra tulere,
Certatim detracta humeris ingentibus, arma.
Interea ruit in Teucros Patroclus, et instat Note: 960
Horrendum clamans, Marti par. ter citus agmen
Irruit in medium, ter stravit morte novenos
Ille viros. quarto at cum te, Patrocle, procellae
Assimilem densos misisti fortis in hostes,
Tunc misero niger extremi se terminus aevi
Ostendit. pugna in tristi nam Phoebus Apollo
Occurrit subito, numen grave. Martius heros
Pugnantum in cunctis nequaquam agnovit euntem.
Septus enim densa veniebat nube. propinquus
Hic stetit, aversi et dextra dorsumque humerosque Note: 970
Perculit ingenti. subita vertigine rapti
Circum oculi, summoque excussa est vertice cassis,
Longa, corusca, viro, rapidoque sub ungue frementum
Cornipedum insonuit; foedataque crista cruento est
Pulvere. foedari fulgentem et densa comantem
Ante nefas fuerat praeclaram cassida, suetam
Divinumque caput magni, pulchramque tueri
Pelidae frontem: tunc Jupiter aequus eandem
Priamidae gestare dedit, largitus honorem
Eximium, brevis ad metas quod venerat aevi. Note: 980
Fracta etiam in manibus Patrocli tota minutim est
Hasta gravis, praedura, ingens, praefixa corusco
Aere; solo cecidit clypeus, loroque revinctus
Rite habili, atque viri talos protentus ad imos;
Loricam et solvit magno Jove natus Apollo
Ipse manu: at mentem juveni stupor occupat. artus
[Page v-805]
Contremuere omnes, resolutaque membra. dolore
Amens, attonitusque animi stetit: ocyus ergo
Cunctantis dorso infixit vir Dardanus hastam,
Panthoides Euphorbus; erat qui clarus in omni Note: 990
Aequaevae pubis numero, tractare vel arma,
Vel currus agitare leves per praelia, cursu
Vel pernice pedum volucres praevertere ventos.
Hic bellum petiit qua primum luce, sub armis
Discere militiam exorsus, bisdena virorum
Corpora bellator curru dejecit ab alto.
Qui telum, Patrocle, tibi tunc primus adegit,
Vulnere nec stratum domuit tamen, at celer hastam
Fraxineam ad sese rapuit, fugitque suorum
Territus in turbam, nudum nec cernere contra est, Note: 1000
Atque manere ausus saevae inter praelia pugnae.
Patroclus, plagaque dei confectus, et alto
Vulnere, cedebat retro, sociumque ferebat,
Effugeret siqua mortem, se tardus ad agmen.
Quem simul ac vidit languentem, et cuspide corpus
Perfossum, ad caros vestigia ferre sodales,
Continuo per densa virūm volat igneus Hector
Agmina, et assistens propior, defixit in {ile}
Cominus aerata praefixum cuspide robur,
Exegitque premens per dorsum: concidit ingens Note: 1010
Ille solo, luctuque omnes turbavit Achivos.
Ut leo cum fulvus praestantem viribus olim
Sternit aprum pugna victum, certamina parvo
Magna ineunt siquando ambo de fonte, frementes
Dirum animis, cupidusque sitim restinguere uterque
Multa Patroclum sic Troum caede superbum
Priamides, hasta confossum cominus, Hector
Fudit humi, vitam eripiens; idemque perempto
[Page Homer-v-824]
Adstitit, ac tales effudit pectore voces:
Patrocle, Iliacam sperasti evertere fundo Note: 1020
Posse urbem, et captas abducere trans vada ponti
Troadas in patriam, demens, quas usque tuentur
Hectorei, cursu in pugnam pernice ruentes,
Alipedes; hastaque haud cesso insignis obire
Praelia, servitium triste arcens, Marte feroces
Inter primus ego Teucros. te dira minatum
At frustra, heic avidi, nullo prohibente, vorabunt
Vulturii. infelix! cui nil bello acer Achilles
Profuit; ad pugnam tibi qui mandavit eunti
Haec, reor: Ante cavas mihi ne, Patrocle, redito Note: 1030
Ad naves, ferro quam scindas victor acuto
Hectoreum thoraca, artusque cruore madentes.
Talia mandavit, credo, cum praelia inibas,
Atque animum vecors vecordi movit inanem.
Ille refert, alto languens a vulnere, et aegram
Ore trahens animam: Gaude, Hector, parce superbus
Nec facinus jactare tuum. tibi nanque supremus
Jupiter, et magnus laudem concessit Apollo;
Qui me ambo divi nullo domuere labore
Mortalem. arma graves illi mihi numine laevo Note: 1040
Detraxere humeris. bisdeni adversa tulissent
In me tela viri nam si tibi scilicet, Hector,
Assimiles, cunctos domuisset nae mea leto
Hasta simul: sed Parca gravis, Latonia sed me
Confecit primo proles, tum deinde virorum
E numero Euphorbus; tu nunc me tertius armis,
Confossum, spolias. aliud tibi nunc ego verax
Dicam: tu memori dictum sub pectore conde.
Nec tibi vita diu procedet. jam tibi triste
Impendet capiti letum, et mala Parca, domando Note: 1050
[Page v-853]
Invictaque manu, fatali et cuspide Achillei.
Haec fantem involvens nigra mors obruit umbra,
At volucri lapsu membris digressa petivit
Orcum anima, aegra suam sortem flens, atque relictae
Lugens purpureumque decus viresque juventae.
Exanimem hunc, tamen affatur sic inclytus Hector:
Tu mihi triste canis letum, Patrocle; sed ante,
Formosae Thetidis dium genus, altus Achilles
Ipse mea quid si vitam efflet fixus ab hasta?
Sic ait; extraxitque alto de vulnere telum, Note: 1060
Stratum calce premens corpus; retroque supinum
Repulit aerata propulsum a cuspide. quassans
Hinc hastam, cursu rapido petit Automedonta,
Magnanimum Aeacidae famulum, demittere et ipsum
Leto avidus: nati divino at semine, Peleo
Caelestes dederant quos magno in munere divi,
Abstulerunt certa servatum a morte jugales.
Magnanimum haud latuit Menelaum stratus acerba
Morte Menetiades; claro qui horrendus in aere
Provolat ante aciem primam, gelidumque jacentis
Corpus obit. Qualis partu modo functa recente
Mater obit vitulum, primos tum passa labores
Lucinae, duri nixus ante inscia, proli
Permetuens, querulis implens mugitibus auras;
Talis Patroclum circa bonus it Menelaus.
Proque viro clypeumque ingentem opponit, et hastam
Quassat, morte parans dejectum sternere, quisquis Note: 10
Obvius arma ferat; Panthi sed filius audax,
Patroclum ut vidit stratum celer advolat; ipsum
Et prope stans corpus, Menelaum his increpat ultro.
Atride Menelae, genus Jovis, atque virūm rex,
Istinc cede procul; gelidum ne attinge cadaver.
Exuvias mihi linque cruentas. me prior inter
Praelia Patroclum nemo nam vulnere laesit
Vel Tros, vel socius. victorem praemia pugnae
Ferre sine, in Teucris multa et clarescere laude.
Cede, iterum hinc, moneo, stulta ne mente furenti Note: 20
Eripiam dulcem, transfosso pectore, vitam.
Infremuit, gemituque Atrides talia reddit:
Jupiter ut foeda est ventosae gloria linguae!
Non pantera, leo non efferus, aut aper audax
Dira fremens, tantum spirant; nec pectore tantos
Versant forti animos confisi robore, quanta
[Page v-23]
Brutum Panthoidis inflat fiducia pectus.
Sed neque belligerum vires Hyperenora, nec flos
Aetatis, magnique animi juvere, feroci
Marte mihi est ausus cum se conferre, pudendis Note: 30
Nec timuit probris venientem incessere, inertem
Ille vocans, mollemque animi, Grajisque fugacem
Prae cunctis. nec enim, rediens pedes in sua tecta,
Uxorem, et caros juvit, reor, ille parentes.
Te quoque fors eadem manet, improbe, si mihi stabis
Adversus. procul hinc, moneo, secede tuorum
In turbam vitaque malum, re doctus ab ipsa
Stultus enim discit sero, cum discere frustra est.
Talibus Atrides instantem ac torva tuentem
Increpuit: nec dicta virum flexere. vicissim Note: 40
Magnanimo tales reddit qui pectore voces:
Poenam ergo, Menelae, meo dabis, inclyte, fratri,
Quem strasti juvenem leto, jactasque peremptum.
Cui sponsam in thalamo viduasti, saeve, recenti,
Mersisti et luctu infando ac moerore parentes,
Queis ego jam miseris longi solatia fletus
Magna feram, abscissumque caput, tuaque arma revertens
Si tulero, inque manus Pantoque, et Phrontidi ponam.
Verum age, jam durum ferro tentare laborem
Tempus adest, dubiumque alacres invadere Martem. Note: 50
Haec fatus, clypeum adducta ferit incitus hasta;
Nec tamen aes rupit; cuspisque umbone reflexa est
In solido. Atrides Menelaus, mente precatus
Ille Jovem, saevo contra irruit aere secundus;
Cedentem et retro collum percussit in imum,
Atque manu impellens, transfixo gutture, ferrum
Parte alia exegit molli e cervice cruentum.
Concidit; arma super magno insonuere fragore.
[Page v-50]
Caesariem, Charitas quae posset pulchra decere,
Purpureus largo perfudit flumine sanguis, Note: 60
Cirrorum et plexus argento auroque revinctos.
Agricola ut prolem late frondentis olivae
In solo educit septo, qua purus aquae fons
Arva rigat, pulchram, fundentem germina; vertex
Cui nutat placidis perflatus leniter auris,
Et multo candent flore omnes undique rami;
At subitus veniens immani flamine turbo
Stravit humi ex imis radicibus exturbatam:
Sic hasta insignem tunc Panthoiden Euphorbum
Atrides Menelaus, acuta cuspide leto Note: 70
Dejectum, victor spoliabat fortibus armis.
Ac velut in celsis nutritus montibus audax
Cum leo vi fretus pascentem in valle juvencam,
Armenti decus, arripuit; fregitque tremendo
Dente ferox primum cervicem, hinc viscera saevus
Dilaniat superaccumbens, hauritque cruorem;
Multa canes latrant longe, longeque magistri
Clamores tollunt vastos; verum obvia ferre
Arma timent; gelidus cepit praecordia terror:
Sic nulli est animus, virtusque in pectore praesens, Note: 80
Cominus adversis Menelaum invadere telis.
Jamque adeo facile exuvias, spolia ampla, tulisset,
Euphorbi detracta humeris: at magnus Apollo
Eximiam invidit laudem, saevoque repente
Mavorti similem contra impulit Hectora, vocem
Ille, ducis Ciconum, simulans et corpora Mentae.
Nec mora stans propior volucri sic voce profatur:
Hector tu frustra cursus heic curris inanes,
Belligeri et sectaris equos per plana volucres
Aeacidae, tractare feros et flectere habenis Note: 90
[Page v-77]
Quos homini durum est mortali, praeter Achillem
Eximium, Peleo mater quem diva creavit.
Interea Atrides Patrocli ad corpus acuto
Aere tibi socium stravit Menelaus, ad arma
Trojugenum fuerat nemo quo fortior uno,
Panthoiden Euphorbum. Haec postquam est fatus Apollo;
Digreditur, mediisque virūm se immiscuit armis:
Hector at indoluit casu turbatus acerbo;
Perque acies ac tela acri circum omnia visu
Observans, videt hunc humeris rapere inclyta ovantem Note: 100
Arma, hunc exanimem nigra in tellure jacere;
Ibat cui roseus lato de vulnere sanguis.
Nec mora, procurrit fulgentibus acer in armis,
Horrendum clamans, furiisque incensus, et igni
Aetnaeo similis, nudus quem Mulciber usque
Versat inexstinctum. venientem, et voce minantem
Horrisona, sensit longe Menelaus, et altum
Ingemuit; dubiusque animi, trepidusque pericli,
Talia magnanimo secum sub corde volutat:
Hei mihi! pulchra hosti si nunc spolianda relinquam Note: 110
Arma et Patroclum, me propter caede cruenta
Qui domitus jacet heic, Danaum pudet, atque fugacem
Est metus excipiant ne probris: Hectora solus
At si consistam contra Teucrosque pudore
Victus, permetuo a multis ne jam opprimar unus.
Troas enim huc secum rapit omnes efferus Hector,
Sed quid ego haec autem? laevo qui numine cunque
Congreditur, pugnatque viro, largitur honorem
Cui Deus, huic misero supra caput ocyus ingens
Volvitur exitii moles, reprehenderit ergo Note: 120
Haud quisquam Danaūm, qui me cessisse videbit
Priamidae, quem saeva cient in praelia divi.
[Page v-101]
Ajacem quod si nancisci Marte ferocem
Contingat, reduces ambo pugnabimus ipsos
Vel contra divos, gelidum si forte cadaver
Extractum e turba dio servemus Achilli,
Exiguum ingentis curae luctusque levamen.
Talia dum secum versat sub corde, cohortes
Iliacae adventant, praeit Hector: tuta capessit
Ille pedem referens, gelidoque a corpore cedit, Note: 130
Respectans. Qualis torvus leo crassa comanti
Horrens colla juba, longe a praesepibus altis
Atque viri atque canes quem vasta voce frequentes,
Ac densis urgent telis; huic fortia corda
Anguntur, stabulisque excedit moestus, opimis:
Talis Patroclum flavus liquit Menelaus.
Inde ubi jam socium cedens pervenit ad agmen,
Conversus rursum stetit, ac circumtulit acres,
Densam aciem lustrans, oculos, cupidoque requirens
Lumine magnanimum Ajacem Telamone creatum. Note: 140
Nec longum in medio tempus, videt ecce sinistro
Bellantum in cornu firmantem ad fortia turmas,
Hortantemque viros dura in certamina; magnum
Terrorem intulerat cunctis nam Phoebus Apollo.
Ergo illuc celeri cursu impiger advolat, ac stans
Ad latus, has trepido fudit de pectore voces:
Ajax, dulce caput, celera, si forte perempti
Ambo Patrocli pariter servamus Achilli
Exanimum saltem corpus: Mavortius arma
Nanque viro detracta sibi jam vindicat Hector. Note: 150
Sic fatus, regi penitus praecordia movit
Magnanimo. per prima Ajax ruit agmina; flavus
It comes, ac durum repetit certamen Atrides.
Hector Patroclum pulchris spoliaverat armis,
[Page v-125]
Et nudata manu saevus jam membra trahebat,
Aere caput properans humeris abscindere acuto,
Raptatumque feris canibus donare cadaver:
Ingens cum subito sese Ajax obtulit, amplam
Ceu turrim, clypeum praeportans. territus Hector
Continuo retulitque pedem, sociūmque recessit Note: 160
In cuneos trepidus; saltu et pernice paratum
Insilit in currum, fulgentiaque arma, perempti.
Exuvias, Teucris dat muros ferre sub altos,
Victori decus eximium, monumentaque laudis.
Patroclum ingenti scuto ingens contegit Ajax,
Statque truci horrendus vultu. ceu cum leo parvam
It circa prolem; silvae cui lustra per altae
Dum teneros ducit catulos manus obvia sese
Venantum ostendit: visu trux flammea torquet
Lumina; demittitque supercilium, ac tegit atra Note: 170
Nube oculos, pugnaeque parat se turbidus: Ajax
Haud aliter circa Patroclum interritus ibat.
Quem prope magnanimus stabat Menelaus, et ora
Suspirans lacrimis madefacta rigabat obortis.
Interea Lyciae dux gentis, Martia proles
Hippolochi, Glaucus, torvo dium Hectora vultu
Aspiciens dedit has irato e pectore voces:
Hector forma alios praestas, non Marte, nec armis;
Atque fugax, fortis falso audis. nunc age tecum
Versa, urbem civesque tuos qua denique serves Note: 180
Solus cum Teucris. Lycia de gente virorum
Nemo ire in Danaos posthac, vestrasque tueri
Quippe volet sedes. nobis nam nulla relata est
Gratia, et incassum longi periere labores
Pugnantum assidue, duro et sub Marte gementum.
Tune alium eripiasque hosti servesque minorem,
[Page Homer-v-149]
Improbe, qui, junctum sociali foedere, junctum
Dulcis amicitiae vinclo, Sarpedona praedam
Liquisti Argivis? magnum Sarpedona, qui te
Auxilio toties ipsumque urbemque levavit.
Huic avidos tu arcere canes a corpore saltem
Exanimi haud ausus? Lycia de gente jubenti
Nunc igitur mihi si quis pareat, ocyus omnes
Ire domum jubeo. vestram defendite soli
Vos urbem, cui fata parant extrema ruinam.
Quod si vera animo virtus, si pulcher inesset
Ille ardor Teucris, mentes qui corripit olim
Impavidas et corda virūm, durum urbe laborem
Pro patria, saevaeque ineunt qui praelia pugnae;
Patrocli posset, raptum facto agmine, corpus Note: 200
Iliacam intra urbem condi. pertractus in urbem
Si modo Patroclus fuerit, Sarpedonis arma,
Atque ipsum reddent Graji, praedamque rependent
Confestim praeda. nam stratus morte minister
Illius est, Grajos qui pollet fortior unus
Ante omnes, ductatque invictae robora pubis.
At tu magnanimum Ajacem consistere contra,
Aspicere aut recto venientem lumine non es,
Nec pugnare ausus: multo est nam fortior ille.
Haec Glaucus: torvo cui vultu Martius Hector: Note: 210
Cur talis tu vir tanto isthaec verba locutus
Fastu es? Glauce, viris prudenti corde putabam
Te praestare equidem longe omnibus, arva feracis
Qui Lyciae foecunda colunt: nunc mentis, amice,
Esse inopem duco, stulte qui talia jactas;
Meque ais Ajaci vasta se mole ferenti
Haud obstare ausum. sed me nec tela virorum
Terrent, nec strepitus pulsa tellure volantum
[Page v-175]
Cornipedum: at magni nutus Jovis omnia vincens.
Ille virum, cum vult, fortem fugat, ac decus aufert Note: 220
Victori; atque idem, cum vult, ciet aequus in arma.
Verum age, sta propior pugnanti, atque adspice durum
Martis opus. nosces an tota luce futurus
Sim, qualem dicis, timidusque, fugaxque: superbum
Viribus anne aliquem Danaūm, belloque furentem,
Patrocli ne jam pugnet pro corpore, sistam.
Sic ait, atque suas magno clamore phalanges
Hortatur, dictisque omnes instigat in hostem:
o Troës, Lyciique, et pubes Dardana, nunc nunc
Este viri; subeat nunc pugnae corda cupido, Note: 230
O socii, validas cuncti nunc promite vires,
Pulchra ego Pelidae fortis dum scilicet arma
Induar, exuvias, Patrocli a corpore victor,
Quas rapui, spolians, leto mea quem dedit hasta.
Haec ubi dicta, gradum celerans Mavortius heros
Digreditur tristi a pugna, cursuque citato
Haud longe assequitur socios, qui pulchra ferebant
Arma procul fortis Pelidae, ac tuta petebant
Moenia. tum, pugnae longe a certamine, mutat
Arma armis. sua dat Teucris nam ferre sub arces Note: 240
Iliacas, humeris sibi fortibus induit ipse
Arma citus magni Aeacidae caelestia, Peleo
Quae patri munus quondam tribuere beati
Caelicolae; gnato senior dedit ille; senectae
At finem in patriis gnatus non attigit armis.
Hunc magnus, caelo nubes qui congregat alto,
Jupiter ut vidit divinis fulgere in armis
Pelidae, quassans caput infit talia secum:
Infelix! nequaquam animo tibi nigra subit mors,
Illa tuo impendens capitis verum induis arma Note: 250
[Page v-202]
Dia viri, tremefacto alii quem bella gerentem
Corde horrent. olli victor fortemque bonumque,
Nil tibi tu metuens, stravisti morte sodalem;
Armaque, dedecorans caesum, capitique humerisque
Detraxti. magnum sedenim tibi largiar ultro
Nunc decus, et fatum pensabo triste: reverso
Nec tibi enim Andromache post praelia dura paternam
In sedem, occurret, magnique arma inclyta Achillei
Excipiet gaudens. Haec secum Jupiter aequus;
Atque, supercilium demittens, dicta potenti Note: 260
Firmavit nutu. Hectoreis arma omnia membris
Congruerunt, apte corpus complexa; cruentus
Mars animum subiit penitus, roburque vigoremque
Artubus infudit mirum. tum sustulit altum
Clamorem exsultans, sociumque reversus in agmen,
Pelidae similis, caelestibus acer in armis
Horrendum late fulgebat. nec mora, laetus
Cuncta obit; atque viros animis audacibus implet,
Mesthlenque, Glaucumque, Medontaque, Thersilochumque,
Asteropaeumque, Disenoraque, Hippothoumque, Note: 270
Phorcynque, Chromiumque, et suetum fata deorum
Ennomon augurio, casusque aperire futuros.
Hos ita vociferans in praelia concitat Hector.
Audite, o socii, quos huc, tot milia, gentes
Finitimae auxilio miserunt; non ego turbam,
Et numerum quaerens vestris vos urbibus orans
Excivi: at pueros matresque ut corde volenti
Iliacas Marte a Grajo servetis. opimis
Idcirco haud parco donis, epulisque, meorum
Atque meam absumens rem largus, vestraque curans Note: 280
Commoda, vosque bonis magis et magis omnibus auctans.
Ergo aliquis mihi nunc, conversa fronte, phalanges
[Page v-227]
Irruat in Danaūm, certus vel perdere, dulcem
Vel servare animam: nanque haec commercia belli.
Patroclum, si quis rapiens at pertrahat agmen
In Troum, magnusque viro si cesserit Ajax,
Olli dimidias tribuam, mihi victor habebo
Dimidias ipse exuvias; aequetur honore
Ut mihi, parque ferat decus, et praeconia laudis.
Sic ait: hi magna se densi mole ferebant Note: 290
In Danaos recta, infestis manus horrida telis;
Fidentesque animi sperabant posse cadaver
Ajaci Telamoniadae vi demere, raptum
Ad sese: amentes; multos nanque ille virorum
Morte super stravit, confossos cuspide ahena.
Qui, simul ac magno venientes agmine Teucros
Prospexit, fortem prior his compellat Atriden:
Dulce caput Menelae, Jovis genus, instat utrique
Grande malum, ac metuo ne pugna evadere salvis
Ipsis haud liceat nobis: de corpore nec tam Note: 300
Patrocli timeo, Troum fortasse vorabunt
Cui discerpta canes, et saevae membra volucres,
Quam capiti ne triste meo fatum ingruat, angor,
Atque tuo; densa belli sic undique nube
Involvit campos Hector, dirumque propinquat
Exitium ambobus. primos citus ergo vocato
Grajugenum auxilio, si quis forte audiat usquam.
Haec Ajax; dicto paret Menelaus, et alta
Voce vocans Danaos inclamat, prima virorum:
O socii, o quotquot Danaūm regesque ducesque; Note: 310
Atridae quicunque Agamemnonis, et Menelai
Solemnes celebrant epulas et vina vocati,
Ac praesunt populis, ductantque in praelia turmas,
Eximio insignit quos Jupiter altus honore.
[Page v-251]
Non ego dispicere in medio certamine possum
Quenque ducum; tantae Mavors incendia pugnae
Suscitat: ast aliquis veniat vel sponte, nec esse
Ludibrium canibus Patroclum in litore lentus
Iliaco sinat. Haec magno clamore profatum
Fortis Oilides bello celer audiit Ajax, Note: 320
Primus et ad vocem sese tulit impiger, inter
Densa virūm currens citus agmina. deinde secuti
Una ambo, rex Idomeneus regisque minister
Meriones, torvo Marti par. cetera nam quis
Nomina tot dicat, post hos in saeva ruentum
Praelia certatim rursus, Martemque cientum?
Incurrunt primi Troës, praeit inclytus Hector.
Ut quondam ingentis circum ostia magna fluenti,
Jupiter effuso quem concitat horridus imbri,
Unda maris fluvium contra fremit, atque repulsum Note: 330
Rejicit eructans: ripaeque et litora vasto
Curva boant sonitu: sic Troum clamor ad auras
It late gliscens. Argivi exsangue cadaver
Circumstant, septi clypeis, atque aere corusco,
Unanimes. quorum galeis fulgentibus atram
Offudit nubem Saturnius. ille nec ante
Patroclo infensus, dulcis dum vita manebat,
Aeacidae famulo fuerat; nec membra perempti
Tunc Phrygiis praedam canibus tulit esse; sed acres
Ferre viro auxilium bonus impulit ipse sodales; Note: 340
Incurrunt primi Troes, subitoque tumultu:
Argivos pepulere loco: cessere cadaver
Linquentes trepida capti formidine. quenquam
Nec stravere tamen Teucri; clamore trahebant
Tantum ad se magno Patroclum. absterrita pubes
At mansura diu longe haud erat: ocyus omnes
[Page v-278]
Nanque loco statuit, vertitque acerrimus Ajax,
Corporis et specie, factis et fortibus omnes,
Pelida excepto, qui longe anteibat Achivos.
Turbidus ille aciem primam secat, ac ruit hosti Note: 350
Obvius. Agrestis magno ceu robore quondam
Fertur aper; torvusque canes in montibus altis,
Florentumque agmen juvenum fugat, horridus ut se
Convertit per densa ruens virgulta; cohortes
Sic Telamoniades Ajax, quaecumque corona
Patrocli densa medium cinxere cadaver
Dissipat incursans, Teucros nec laude potiri,
Abreptamque finit praedam inde ad moenia ferre.
Hippothous Lethi proles praeclara Pelasgi,
Lora pedem ad summum nectens, exsangue trahebat Note: 360
Per mediam corpus turbam, magno ille probari
Priamidae cupiens Teucrisque. ast ingruit ipsi
Triste malum subito, nec mortem arcere cruentam
Optanti quisquam potuit. Telamonius heros,
Per turbam per tela ruens, nam cominus hastam
Fulgentis fixit galeae per ahenea septa.
Scissa viro est penitus ferrata cuspide cassis,
Et telo ingenti, valido et percussa lacerto.
Purpureus lato confestim e vulnere sanguis
Emicuit, misso diffusus in arma cerebro; Note: 370
Collapsique artus, amisso robore; pesque
Excidit e manibus; tum supra cernuus ipse
Concidit exanimum corpus, vitamque reliquit
Larissa longe a pingui; carosque parentes
Haud potuit juvisse, vicem nec reddere, vitam
Lege brevem dura Parcarum nactus, et aevo
Florente Ajacis magni confossus ab hasta.
Tum petit Ajacem stridenti cuspide saevus
[Page v-304]
Priamides: vidit veniens telum ille per auras,
Et flexo paullum declinans corpore cessit Note: 380
Iphiti prolem Schedium (fortissimus inter
Phocaeos fuit hic proceres, claro in Panopeo
Tecta colens dives regalia, multaque fraenans
Imperio invictae bellator milia pubis)
Huic hastam ad jugulum defixit, ahenea summo
Evasit tergo cuspis trajecta: fragorem
Ille dedit, super arma virum insonuere cadentem.
Phaenopis egregiam prolem Phorcyna, cadaver
Dum tegit Hippothoi, ventrem Telamonius Ajax
Per medium incurrens ingenti perculit hasta, Note: 390
Atque cavum rupit penitus thoraca. sub altum
Cuspis abit corpus crudeli vulnere, et haurit.
Ilia: tellurem palmis et pectore planxit
Ille cadens. primi Troum, et Mavortius Hector
Intremuere artus, retro et cessere: dederunt
Clamorem Argivi horrisonum, Phorcynque peremptum,
Hippothoumque citi traxere, atque aerea texta
Armorum solvere humeris, laetique tulere.
Jamque adeo Teucri Grajo sub Marte subirent
Iliacos trepidi muros, ac tuta domorum, Note: 400
Ignava mentem capti formidine, ferrent
Eximiam et Danai virtute ac robore laudem
Praeter fata Jovis: sed fortem in praelia Phoebus
Ipse ciet subito Aeneam, faciem Periphanti
Epytidae similis; praeco illi fidus in aede
Qui patria, prudens rerum doctusque parente
Cum sene consenuit. simulans hunc Phoebus Apollo
Adstitit Aeneae; dictisque ita fatur amicis:
Aenea, nam quī fato altum vel sine divis
Ilion eriperes tuque et Trojana juventus? Note: 410
[Page v-328]
Quod facere ipse alios vidi olim, robore fretos,
Et virtute sua, et numero, nactosque timoris
Expertem populum; si nunc, victoria nobis
Cum datur, haud aequo Danais Jove, corda pavore
Perculsi fugitis, torpentque ad praelia vires?
Sic ait: ille deum cernens agnovit, et altum,
Ad socios, dium et conversus ad Hectora, clamat:
o Hector, primi o Troës sociique, fugatos
Turpe fuat, Grajo domitos et Marte subire
Moenia, et Iliacas intra nos condere turres. Note: 420
En mihi delapsus caelo deus adstat ab alto,
Atque docet, nutu qui temperat omnia, nobis
Auxilio esse Jovem. fortes invadite pugnam
Ergo, viri, recta in Danaos et densa feramus
Arma iterum, saltem, vacui cura atque labore,
Patrocli condant raptum ne in castra cadaver.
Haec fatus, primam ante aciem prorupit, et acer
Constitit. at Troës magno clamore secuti
Convertere fugam, Grajisque infesta tulere
Arma omnes. longa primus transverberat hasta Note: 430
Magnanimum Aeneas Leocriton, armipotentis
Germen Arisbantis, clari socium Lycomedis.
Martius hunc miserans Lycomedes morte peremptum
Continuo propiusque virum stetit, et jacit hastam,
Ac ferit Hippasiden Apisaona per jecur alto
Vulnere, pastorem populorum; genuaque solvit.
Venerat hic Trojae sacras bellator ad arces
Paeonia e pingui magni comes Asteropaei,
Deterior paullo virtute ac fortibus armis.
Exstinctum hunc miserans Mavortius Asteropaeus Note: 440
Provolat, ipse etiam cupiens invadere pugnam
Et conferre manum: frustra; Graji undique densis
[Page Homer-v-354]
Jam septi stabant clypeis, praeque aere micantes
Tendebant hastas Patrocli ad corpus. obibat
Omnes nanque Ajax, instans hortatibus, usquam
Cedere nec retro quenquam, procurrere in hostem
Nec quenquam, et solum ante alios pugnare sinebat:
Uno omnes at stare loco, mediumque cadaver
Protegere infestis orabat cominus hastis.
Haec praecepta ingens dabat Ajax. terra cruore Note: 450
Purpureo perfusa madebat, densa cadebant
Corpora Trojugenum sociūmque, et pubis Achaeae.
Haud etenim Argivis ibat sine sanguine pugna;
Argivūm at numerus longe minor aere peribat
Vulnifico, memorum semper sibi ferre vicissim
Auxilium, et pugnae junctis tolerare laborem
Viribus, ac durae casus avertere mortis.
Sic, flammae similes ardenti, praelia saevae
Miscebant pugnae. caelo Solemque putares
Auricomum, Lunamque una periisse: premebat Note: 460
Sic pugnam nubes condenso pulvere, primos
Et Danaūm, circumstabant quicunque cadaver
Triste Menetiadae. nulla caligine septi
Parte alia Grajorum alii Troumque sereno
Martem exercebant caelo: fulgebat acutis
Late Sol fusus radiis, non montibus ulla
Usquam, non campis nubes. nec pugna vigebat
Usque, sed abstantes longe volitantia tela
Luctificosque arcus vitabant. gentis Achivae
Flos tristem in medio aerumnam longumque laborem Note: 470
Durabant bello, densa caligine pressi,
Et circum aeratis pulsati cominus hastis.
At duo magnanimi juvenes, clarissima Grajūm
Lumina, Nestoridae, Thrasymedes Antilochusque,
[Page v-377]
Nondum etiam audierant Patroclum extrema tulisse
Fata, sed in primo vivum pugnare tumultu,
Trojugenum et caedi victorem instare putabant.
Nam, conversa fuga postquam videre suorum
Agmina, pugnabant seorsus: mandarat utrique
Hoc etenim Nestor, gnatos hortatus amice Note: 480
Navibus a curvis genitor cum misit in arma.
Hi procul ergo aberant; aliis certamen at ortum
Grajorum primis fuerat grave, luce dabatur
Nec tota requies fessis; sudore madebant
Crura, genuque, pedesque, manusque, oculique, cadaver
Confertim ad famuli pugnantum bellipotentis
Aeacidae, Troasque arcentum atque Hectora dium.
Ac velut, ingenti cum vir derepta juvenco
Terga dedit turbae juvenum, et manantia multo
Pingui certatim manibus distendere jussit; Note: 490
Illa operi sese accingit; diversaque in orbem
Vi trahit: extra humor citus effluit, imaque fusum
Pingue subit tractu valido; terga undique sese
Extendere: trahunt gelidum certamine magno
Sic Danai corpus Teucrique, arctata pusillo
Turba ingens spatio; spesque his ad moenia raptum
Pertrahere, his curvas ad naves. durus utrinque
Exoritur, fervetque labor sine fine: cruentus
Nec qui bella ciet Mavors, Tritonia Pallas
Nec vires, magnosque virūm reprehenderit ausus Note: 500
Contemplans, ira quamvis commota furenti.
Durum luce illa pugnae sic ipse laborem
Jupiter intendit Patrocli ad triste cadaver.
Necdum etiam forti Pelidae fama sodalis
Venerat exstincti: nam longe a puppibus altos
Trojae pugnabant ad muros. ergo, peremptum
[Page v-404]
Ignorans, retro sperabat, limine tacto
Portarum, incolumem venturum in castra. sciebat
Nanque viro non posse capi, nec se sine, Trojae
Moenia, nec secum; mater quod caerula soli Note: 510
Dixerat, illa Jovis referens arcana supremi
Consilia: ast miserum genitrix celaverat alma
Dilecti ante alios omnes de morte sodalis.
Illi hastas circa exanimum saevo aere micantes
Protendunt, contraque obnixi mutua sese
Hinc atque hinc urgent, nec cessant sternere leto.
Atque aliquis Grajūm furiato haec pectore fatur:
O socii, nobis hinc turpe in castra reverti;
Nigra sinu vasto nobis heic terra dehiscat
Omnibus. id satius multo est, quam ferre superbis Note: 520
Hunc tolli a Teucris ingenti non sine laude.
Contra aliquis Troum bellator talia clamat:
o socii, hunc juxta, vel si fatale domari
Omnibus est leto, pariter pugnemus, et hosti
Nemo loco pulsus cedat, Martemve remittat.
Sic aliquis socios clamans incendit in arma.
Gliscit pugna atrox, ferri sonor aerea pulsat
Caelorum convexa altas sublatus in auras.
Aeacidae interea diversa in parte jugales,
Egressi turba e media, bellique tumultu, 530
Flebant, aurigam ut primum sensere cruenta
Priamidae foedo prostratum in pulvere dextra.
Illos Automedon, Dioreos inclyta proles,
Urgebat, celerique attingens terga flagello,
Et blandis hortans verbis, terrensque minaci
Voce iterum atque iterum increpitos: nec castra reverti
In Danaūm, latus qua tenditur Hellespontus,
Illi, nec tristi se bello inferre volebant;
[Page v-433]
Sed, velut immotae stant vasta mole columnae
Busta viri supra vel supra busta puellae; Note: 540
Sic stabant curru juncti, dejectaque terrae
Admorant capita; ex oculis per moesta tepentes
Ora ibant grandes lacrimae flentum sibi rapti
Aurigae desiderio; juba densa comanti
Crine jugum propter circlis elapsa fluebat
Horrens, fusa jacens immundo in pulvere. divūm
Hos coelo rex conspectos miseratus ab alto est;
Et quassans caput, haec tacito sub pectore secum:
Heu miseri, indignique ambo ferre ista! senectae,
Mortis et expertes cur nam vos numina quondam Note: 550
Mortali dedimus Peleo? luctusque laboresque
Anne hominum ut misera duros cum gente feratis;
Qua nulla est curae subjectior, atque dolori
Aerumnaeque, omni e numero, quaecunque liquenti
Vescunturque aura, terrestri et corpore serpunt.
Attamen haud patiar vobis, pulchroque potitum
Hectora Priamiden curru vectarier. arma
Non satis est indutus habet quod rapta? superbis
Quod tumet exuviis, fama et se jactat inani?
Quin ego nunc vobis, artusque animosque vigore Note: 560
Complebo indomito, raptum ut servare volucri
Automedonta fuga liceat, curvasque referre
Incolumem ad puppes. Teucris decus addere nam stat
Majus adhuc, Danaos ut sternant caede, carinas
Dum tandem veniant ad celsas, Solque revisat
Oceanum, et sacra terram nox contegat umbra.
Sic ait; invictumque pater per membra vigorem
Afflat equis: alacres, excusso pulvere, densas
Arrexere jubas, Troumque per agmina, perque
Agmina Grajugenum currum rapuere sonantem. Note: 570
[Page v-458]
His, quamvis cari turbatus morte sodalis,
Automedon vectus ruit inter praelia; qualis
Anseribus vultur mixtus; cursuque volucri
Nunc turba e Teucrūm refugit, nunc rursus eodem
Involat, ac trepidum turbat, verso agmine, vulgus:
At non caede viros sternit, dum terga ruentum
Turbidus insequitur. nec enim sacro licet uni
In curru vibrare hastas, et ducere fraena.
Hunc, luctu attonitus cursu dum fertur inani,
Alcimedon tandem, Laërcei clara propago Note: 580
Aemonidae, vidit; stans et post terga, calentem
Et currum, dictis affatur talibus ultro:
Automedon, istud quisnam tibi futile divūm
Consilium injecit, mentemque exemit? in hostem
Incursas medium solus; cui morte sodalis
Stratus: at Aeacidae gerit Hector clara superbus
Arma humeris, partoque tumens exsultat honore.
Magnanimus contra Automedon huic talibus infit:
Alcimedon, quisnam bellaces inter Achivos
Par tibi nosse animos et mores morte carentum Note: 590
Cornipedum, praeter Patroclum, vivus agebat
Qui prius indomitos par divis: nunc mala Parca
Oppressit miserum, viridique exstinxit in aevo.
Ergo age, lora manu cape tu, longumque flagellum:
Ast ego desiliam curru, pugnamque capessam.
Haec ubi dicta, citum Alcimedon celer insilit axem,
Docta lora manu capiens, longumque flagellum:
Desilit Automedon. quos longe prospicit Hector,
Et lateri adstantem laetus compellat amicis
Extemplo Aenean dictis, ac talia fatur: Note: 600
Belligerae Troum gentis bone ductor, et auctor
Consilii sapiens, Aenea, fortis Achillei.
[Page v-485]
Conspicor en bijugos prodire in praelia, inertes
Et simul aurigas: hoc spes est posse potiri,
Si modo vis forti socium te adjungere coepto.
Audebunt nec enim contra nos obvia ferre
Arma, loco nec stare, acri et contendere Marte.
Talia Priamides, Anchisae at Martia proles
Obsequitur dictis. humeros protectus uterque
Taurino graditur tergo solidoque, levique, Note: 610
Multiplici super inducto constraverat aere
Quod faber, omnigenos bello munimen ad ictus.
Una ibant Chromiusque ingens, similisque deorum
Aretus; certaeque viros demittere morti
Sperabant, bijugosque alta cervice superbos
Excipere, ac secum patrias abducere ad arces.
Dementes! nec enim sine caede ac sanguine multo
Ferre gradum retro a magno Automedonte licebit.
Ille Jovem supplex non cassa in vota vocavit,
Complevitque altum vi, firmo et robore pectus; Note: 620
Tum celer hac fidum compellat voce sodalem:
Alcimedon, ne longe absta, sed terga propinqui
Fac mihi cornipedes afflent. non ante furoris
Hector nanque modum statuet, pugnaeque, superbus
Aeacidae quam scandat equos, me teque perempto,
Argivamque aciem turbet; vel, quod reor, ipse
Confossus primos inter det sanguine poenas.
Haec ait, atque ambo Ajaces vocat, ac Menelaum:
Ajaces Danaūm ductores, et Menelae,
Patrocli exanimum corpus servare jubete, Note: 630
Proque viro pugnare, hostique obsistere Grajos
Praestantes virtute alios: vos tristia vivis
Ocyus at nobis fata o depellite. nanque
Huc rapido adventant cursu per tela virosque
[Page v-512]
Hector et Aeneas, nemo quos viribus aequat
Aut animis tota Troum de gente. deorum
Sed posita in genibus sunt haec. jaculabor et ipse
Vi tamen interea. curabit cetera magnus
Jupiter, invicto qui temperat omnia nutu.
Sic ait, ac librans longam vi conjicit hastam, Note: 640
Et clypeum Areti medium ferit; aereus umbo
Nec tenuit venientem; alte trans aurea balthei
Texta subit, penitusque infixa est inguine cuspis.
Ac veluti validam ferro fulgente bipennim
Cum manibus juvenis tollens, certo ferit ictu
Cervicem agrestis tauri post cornua, totum
Et penitus nervum praecidit; corruit ingens
Stratus humi, quassatque artus: sic ille supinus
Membra solo quassans cecidit, vibrataque in imis
Visceribus cuspis vitae saepta intima solvit.
Hector dehinc telo petit Automedonta corusco.
Ille hastam adversus viditque, et corpore flexo
Exiit, acclinis telluri: transvolat hasta
Atque viri post terga solo est infixa, caputque
Pars postrema super, dum vis consumpta, tremebat
Jamque adeo stricto congressi cominus ense
Pugnarent; pugnae cupidos at solvit uterque
Ajax adveniens audita voce sodalis.
Hos veriti cessere micanti corde retrorsum
Hector et Aeneas, forma et praestante deorum Note: 660
Assimilis Chromius, perfossumque ilia ferro
Aretum foedo liquere in pulvere. Marti
Tum rapido par Automedon, mora nulla, coruscis
Exanimem nudatque armis, ac talia fatur:
Aegra Menetiadae ob letum moerore levavi
Corda tamen paullum nunc vel pejore perempto.
[Page v-539]
Haec ait; exuviasque viri, multo arma cruore
Foeda, cito imposuit curru; scandebat et ipse
Sanguine conspersus; magni ceu membra juvenci
Depastus leo, digrediens rubet ore cruento. Note: 670
Rursus Patroclo super ingens pugna coorta est,
Luctifica, immanis; caelo quam lapsa ciebat
Bellipotens Pallas praesenti numine. gnatam
Miserat hortari Danaos nam Jupiter ipse,
Jam melior, Grajūm fortem et miseratus acerbam.
Purpuream veluti nigra sub nube deūm rex
Irin ut extendit, miseris mortalibus omen
Aut belli, aut hiemis gelidae, quae dira virorum
Omne opus abrumpit late, pecorique molesta
Lanigero, pavidas angit formidine mentes: Note: 680
Purpureo sic illa humeros circumdata nimbo,
Adveniens Grajūm turbae sese intulit, acri
Corda virum incendens hortatu ad praelia; et omnes
Ante alios dictis, propior cui stabat, Atriden
Magnanimum exacuens Menelaum, corpore diva
Longaevo similis Phoenici, et voce sonora:
Atride Menelaë, ingens te nempe sequetur
Dedecus ante omnes, fidum si forte sodalem
Aeacidae magni Trojae sub moenibus altis
Ore canes avido raptabunt. strenuus ergo Note: 690
Pugna ipse, atque alios hortare in praelia Grajos.
Martius huic retulit Menelaus talia contra:
O Phoenix pater, o longaeva jure verende
Canitie, mihi si Pallas Tritonia robur
Praebeat, avertatque procul stridentia tela,
Stare loco haud equidem dubitem, pugnaque tueri
Patroclum; exstinctus qui cor mihi fixit acerbo
Luctu imum. at flammae similis furit Hector, et atrox
[Page Homer-v-565]
Usque viros caedit; laudem quando annuit olli
Jupiter, et multo victorem insignit honore. Note: 700
Haec ille: ast animo gavisa est caesia Pallas,
Omnia quod divūm primam inter numina sese
Praesentem auxilio vellet, supplexque vocaret.
Ergo humeris validum robur genibusque secunda
Afflavit, pectusque animis audacibus altum
Implevit: qualis parvae est audacia muscae,
Acta viri toties quae longe a corpore, mordax
Involat, humanum cupiens haurire cruorem.
Huic similis gelidum Patrocli ad corpus Atrides
Provolat; aeratamque jacit vi turbidus hastam. Note: 710
Vir fuit in Teucris, clari genus Eetionis,
Forte Podes, belloque acer, praedives avito
Et censu, eximie cunctis in civibus Hector
Quem coluit pugnaque bonum dapibusque sodalem.
Hunc, dum terga fugae dabat, ipsam fixit Atrides
Ad zonam, crudumque egit trans ilia ferrum.
Corruit ingenti sonitu. super advolat heros,
Exanimum et corpus Trojano ex agmine turbam
Grajorum in mediam laetanti corde trahebat.
Hectora tum lateri adsistens hortatur Apollo, Note: 720
Phaenopis Asiadae similis, qui, cultor Abydi,
Saepe illum hospitio venientem excepit amico,
Hospitibus carus prae cunctis. osque habitumque
Huic similis, juvenem sic ultro affatur Apollo:
Hector, quis posthac Grajis ex omnibus alter
Te metuat, quem sic terret Menelaus, inersque
Bellator, mollisque animi qui dicitur esse?
En abit ille trahens Trojano ex agmine victor,
Quem tibi confossum crudeli morte peremit,
Clarum Marte Poden, dium genus Eetionis. Note: 730
[Page v-590]
Sic ait: huic subita mentem et praecordia texit
Nube dolor: fulvo ante aciem volat aere coruscus.
Tum pater auratis Saturnius aegida villis
Sustulit, ac densis late omnem nubibus Idam
Involvit, saevis implens fulgoribus auras;
Horrendumque dedit tonitru, magnaque tremendum
Gestamen dextra concussit, vimque sequendi
Invictam Teucris, trepidamque immisit Achivis
Ipse fugam, et gelidum, perculsa mente, pavorem.
Boeotus fugit ante omnes ac tuta capessit Note: 740
Peneleus, dextrum pugnanti ut strinxit acuto
Polydamas humerum telo; nec vulnus adegit
Altius, ille quidem propior jaculatus. at Hector
Cominus egregium percussit Leïton hasta,
Germen Alectryonis magni, qua jungitur ulnae
Dextra, virum cogens pugna desistere. circum
Lumina qui volvens fugitque exterritus, hastam
Nec jam posse manu tractans confligere Teucris
Sperabat, moerore animum dejectus acerbo.
Hectora, dum sequitur fugientem Leïton, hasta Note: 750
Idomeneus medium ferit in thoraca, papillam
Juxta, sed primo fracta est in robore cuspis
Ima. Phryges, regis perculsi corda periclo,
Exclamant: stantem in curru jaculatus at Hector
Deucaliden, misso regem contingere telo
Haud potuit: magno confossum at vulnere juxta,
Meriona e fidi aurigam armigerumque, peremit
Caeranon; alta, virum comitans, qui moenia Lycti
Liquerat. (hac primum a curvis nam luce carinis
Meriones in bella pedes processerat, ingens Note: 760
Morte sua Teucris decus ille daturus, euntem;
Pone sequens celeres ni Coeranus ante jugales
[Page v-614]
Duxisset, lucemque olli vitamque tulisset,
Ipse sed Hectorea subiisset fata sub hasta.)
Huic subter malamque auremque est fixa, revulsos
Expulit et dentes, ac linguam cuspis ahena
Discidit. curru delapsus corpore vasto
Planxit humum, manibusque effusas liquit habenas;
Meriones flexo ad terram quas corpore pronus
Sustulit; ac regem compellans talia fatur: Note: 770
Pelle cavas citus ad naves, nec parce flagello
Nanque, ut tute vides, Grajūm res versa, decusque.
Sic ait: Idomeneus at flagro pulchra comantes
Admonuit bijugos, moerenti et pectore curvas
Territus ad puppes laxatis fertur habenis.
Nec magnum Ajacem, nec te Menelae voluntas
Versa Jovis latuit, cujus victoria nutu
Alternans fugit Danaos, Troasque revisit.
Nec mora, sic fari est orsus Telamonius Ajax:
Proh superi! et stultus norit jam, numine verso, Note: 780
Trojugenis praebere decus victoribus ipsum
Quippe Jovem; queis nulla usquam tela irrita, dextra
Missa, cadunt nostro sine vulnere, quisquis inersve
Torserit, aut fortis. nullum non ipse per auras
Nanque regit. nobis contra tela omnia frustra
Lapsa solo, terram consternunt cassa sine ictu.
Ergo age, collatisque una quaeramus, amici,
Consiliis, quanam raptumque ex hoste cadaver
Hinc trahere, et reduces caris afferre queamus
Laetitiam sociis; moerenti pectore qui nos Note: 790
Prospectant pavidi, nec jam cohibere cruenti
Hectoris indomitasque manus, dirumque furorem
Posse putant, medias foedet ne caede carinas.
Atque utinam hinc aliquis celeri pede nuncius iret
[Page v-640]
Pelidae; nec enim quidquam, reor, audiit, absens
Et nescit saeva raptum sibi morte sodalem.
Sed, qualem poscit res, nullum conspicor usquam
In Danais: tenebris late sic omnia circum
Caligant, nubesque operit currusque virosque.
At tu, summe deūm rex Jupiter, hanc precor arce Note: 800
Foedam Grajugenis noctem, caelumque serena
Luce aperi, atque oculis rerum da cernere formas.
Dehinc, tibi sic placitum quando est, vel perde videntes
Luce, pater, nos in clara: Telamonius Ajax
Has imo fudit suspirans pectore voces.
At flentem caelo miseratus Jupiter alto est;
Continuo et noctem nigrae caliginis atram
Dispulit: affulsit Sol pura luce; patebat
Cuncta oculis acies late manifesta. propinquum
Ergo his compellat Menelaum vocibus Ajax: Note: 810
Adspice, rex Menelaë, aliqua si forte videre
Vivum in parte queas prognatum Nestore magno
Antilochum; fortique jube, mora nulla, profectus
Nunciet Aeacidae, fidum, quo carior illi
Nemo erat, exstinctum crudeli morte sodalem.
Haec Ajax: dicto paret Menelaus, et illinc
Digreditur moestus. qualis leo plena relinquens
Septa boum; quem turba canum condensa virūmque
Impleri cupidum pingui vetat, usque sub alta
Nocte vigil: diro praedae succensus amore Note: 820
Ille ruit contra, quidquam nec proficit: unde
unde volant validis nam tela intorta lacertis,
Atque faces densae terrent, sistuntque; recedit
Moestus mane, gradu et lento sua lustra revisit:
Talis Patroclum Menelaus mente reliquit.
Invita lente ingrediens, metuitque cadaver
[Page v-666]
Ne Danai linquant praedam hosti, corda pavore
Perculsi; atque ambos Ajaces, Merionenque
Hortatur, firmans dictis, ac talia mandat:
Ajaces Danaūm ductores, Merioneque, Note: 830
Nunc memor esto aliquis Patrocli; qualis in omnes,
Quam bonus et comis fuerit, dum vita manebat;
Qua miserum laevo spoliarunt numine Parcae.
Haec fatus, procul inde abiit festinus; et omnem
Lumina fert tacitus per turbam, cunctaque visu
Perlustrat cupido: qualis, quam cernere acutum
Ante omnes perhibent aquilam, quaecunque volantes
Aerios tranant campos, sublimis ab alto
Quae leporem caelo exiguum sub fronde virentis
Dumeti videt inspiciens, subitoque cubanti Note: 840
Involat, ac pedibus correptum eviscerat uncis:
Talis tu, Menelaë, tuens huc acer et illuc
Versabas oculos per turbam, sicubi vivum
Cernere Nestoriden densa inter milia posses.
Nec longum in medio tempus, videt ecce sinistra
Antilochum pugnae firmantem in parte sodales,
Hortatuque suas urgentem in praelia turmas.
Hunc adit, ac propior compellans, talia fatur:
Nestoride, regum germen, citus huc ades; audi
Quae porto infelix tibi nuncius, ira deorum Note: 850
Quae miseris utinam nunquam fecisset Achivis.
Quippe vides, reor, ipse, labat quo turbine pulsa
Res Danaūm, quaenam clades foeda ingruit; instant
Ut Grajis Teucri victores. optimus armis
Stratus morte jacet Patroclus, moeror adempto
Quo gravis orbatos luctusque invasit Achivos.
Sed tu, nunc quod opus, puppes non segnis ad altas
Curre; doce ignarum Aeaciden quae facta; cadaver
[Page v-692]
Dic celeret, si forte queat, servare sodalis,
Nudum; nanque armis potitur Mavortius Hector. Note: 860
Sic ait. Antilochus perculso at pectore totus
Horruit: ora diu pressit dolor altus; oborto
Fletu oculi maduere, imis vox faucibus haesit.
Nec tamen Atridae neglexit jussa; capessit
Sed cursum; datque arma celer servanda sodali
Laodoco, bijugos illi qui fidus habenis
Flectebat propior. cursu pedes ipse volucri
Nuncius ad naves it dio tristis Achilli.
Nec tibi tunc, pressosque malo, carique dolentes
Digressu Antilochi, socios, Menelaë, juvare Note: 870
Mens fuit. Egregium bello fortissimus heros
Suscitat auxilio sociis Thrasimedea, cursu
Patrocli ad gelidum rapido redit ipse cadaver:
Adstitit et geminis Ajacibus, atque ita fatur.
Illum equidem misi ad naves, ut nuncius iret
Pelidae magno infelix: quem non tamen esse
Venturum reor huc in praelia, ferveat etsi
In caput Hectoreum luctuque incensus et ira.
Non etenim in Teucros, credo, pugnabit inermis.
Nos igitur moliri aliquid nunc addecet ipsos Note: 880
Exanimum siqua liceat jam tollere corpus,
E tristi et salvis actutum excedere pugna.
Haec ille: haec retulit contra Telamonius Ajax.
Vera istaec dicis, ductor praeclare. cadaver
Ergo subite humeris pariter tu, Merionesque,
Ocyus et medio sublatum efferte tumultu.
Nos animisque pares et nomine, terga ferentum
Ne laedi telis possint, pugnabimus una
Priamiden contra obnixi, Troumque phalangem.
Sic ait: illi ambo complexi exsangue cadaver Note: 890
[Page v-722]
Sustulerunt ulnis alte a tellure, dedere
Clamorem horrisonum Troës, videre cruentum
Ut ferri a Danais corpus; rectaque ruentes
Incurrunt, canibus similes, qui vulnere laesum
Ore suem rabido invadunt, atque ante feruntur
Venantum turbam juvenum, discerpere captum
Dente avidi, ac saevos foedare in sanguine rictus
Ille sed in mediis, confisus robore, frontem
Ut primum adversam convertit, protinus omnes
Absistuntque metu pavidi, celerique capessunt Note: 900
Tuta fuga; trepidus quassat praecordia terror:
Agmine sic denso Troës, post terga sequentes,
Ensibus, atque hastis instabant caedere acutis:
At, quoties gemini, conversa fronte, ruentem
Contra aciem Ajaces steterant; versoque colore
Pallebant, subita trepidi formidine mentem;
Cominus audebat nec sese credere pugnae,
Et rapto certare armis de corpore quisquam.
Sic turba e media, mediaque ex caede cadaver
Illi alacri curvas ad naves mente ferebant. Note: 910
Interea magno gliscebat pugna fragore
Aspera. ceu subito cum flamma illata frequentem
Igni urbem rapido incendit, combustaque passim
Tecta ruunt, volvitque furens incendia ventus:
Sic hos pone virūm sonitus, sonitusque rotarum
Ingens horribili cedentes usque tumultu
Insequitur: pergunt illi. cervice jugales
Ut valida montis raptant per confraga lignum
Vel navale, trabem vel magna mole, labore
Fessi artus duro, largo et sudore madentes: Note: 920
Sic gemini heroës Patrocli exsanguia leto
Membra indefessi portant: post terga ruentem
[Page v-746]
Ajaces turbam cohibent, sistuntque. superbus
Agger silvoso torrentia flumina dorso
Ut cohibet, campisque arcet vim dira frementum
Undarum, cogitque alio deflectere cursum,
Vasta mole obstans, vi nec perruptus ab ulla
Sic ambo Ajaces sociūm post terga, ferentum
Patrocli exanimum corpus, Trojana morantur
Agmina, pellentes retro: magis et magis illi Note: 930
Usque instant; duo praecipue sed fulmina belli,
Aeneas Anchisiades, atque inclytus Hector.
Ac veluti sturni condensa nube feruntur,
Graculus aut magno volat agmine plurimus, altum
Et stridunt; clades parvarum dira volucrum
Visus ubi accipiter trepidos conterruit olim:
Sic magno Aenean clamore atque Hectora visum,
Pugnam oblita phalanx raptim vitabat Achaea,
Tuta petens; fossamque intra circaque corusca
Multa virūm passim ceciderunt arma; dabatur Note: 940
Ulla nec assidui requies vel parva laboris.
HOMERI ILIADOS LIBER DECIMUS OCTAVUS.
Sic illi ardentum pugnae certamina ritu
Flammarum exercent: Pelidae nuncius at se
Obtulit Antilochus, procurvo in litore, celsas
Ante rates, nactus, turbata mente sedentem,
Et quod erat secum tristi sub corde putantem.
Quippe gemens tales volvebat pectore curas:
Me miserum! quianam dant huc ad litora Graji
Curva fugam, totisque ruunt verso agmine campis?
Heu metuo adversi ne laevo numine divi
Re mihi complerint misero, quos caerula mater Note: 10
Portendit quondam luctus; dixitque futurum,
Myrmidonum ut primus virtute ac fortibus armis,
Me vivo, solis jucundum lumen, et auras
Linqueret, Iliaco prostratus Marte. Menoetī
Occidit heu proles bello fortissima! leto
Patroclus jacet infelix! Ast, igne repulso
Hostili, ad curvas jussi remeare carinas,
Priamida nec cum saevo decernere pugna.
Ille suo tales versat dum pectore curas,
Nestoris eximii germen sese obtulit ecce Note: 20
Antilochus; lacrimas fundens perque ora tepentes,
Atque trahens imo gemitum de corde, profatur:
Hei mihi, Pelide, magnae tibi nuncius adsum
Infelix cladis. quam cur non arcuit aequus
Divūm aliquis? jacet heu Patroclus. pugna cadaver
Fit gravis ad nudum: ferus Hector nanque habet arma.
[Page v-21]
Sic ait: huic subitus tristi caligine moeror
Nubem animo densam offudit. putrem rapit amens
Ambabus cinerem palmis, vultuque decoro,
Et capiti superinfundit; fuligine turpi Note: 30
Spirans nectareum foedata est vestis odorem.
Ipse, ingens spatio ingenti porrectus, in atro
Pulvere procubuit, manibus turpabat et auream
Caesariem iratis vellens. Tum, quotquot Achilles
Atque Menoetiades bello cepere, dolore
Fixae acri, accurrunt famulae, circumque jacenti
Affusae, moestumque ululant, et pectora plangunt
Ingenti attonitae, labefacto corpore, luctu:
Antilochus parte ex alia turbatus, obortis
Ora udus lacrimis plorat; validisque retentat Note: 40
Pelidae usque manus manibus; ne forte corusco
Ipse sibi jugulum ferro secet. alta gemebat
Nanque amens luctu, moesto circum omnia complens
Clamore, horrendum exululans. Procul audiit imis
In specubus gnati questus Nereïa, patris
Intra tecta, Thetis; vocemque agnovit, et almo
Ore graves fudit gemitus, lamentaque, luctu
Indulgens. coetu divam cinxere frequenti,
Caeruleae quaecunque maris Nereïdes imi
Stagna colunt, Glauceque, Thaliaque, Cymodoceque, Note: 50
Nesaee, Spioque, Thoëque, Halieque decora,
Cymothoë, Actaeeque, et candida Limnoria;
Amphithoë, Meliteque, et Agave pulchra, et Iaera
Dotoque, Protoque, Pherusaque, Dynameneque,
Dexamene, Amphinomeque, et florens Callianira,
Dorisque et Panope; ante alias Galatea sorores,
Inclyta, Nemertes, Apseudes, Callianassa,
Et Clymene formosa, Ianiraque, tuque Ianassa,
[Page v-47]
Et Macra, atque Orithyia, atque comas Amathea
Formoso cohibens plexu, centumque, sub alto Note: 60
Queis domus est ponto, Nereïdes. omne frequenti
Hae coetu implerunt vitreum specus, et simul omnes
Plangebant niveis moerentia pectora palmis.
Queis Thetis in mediis orsa est hos anxia questus:
Audite, atque meos cunctae cognoscite luctus,
Nereïdes, mecum flentes mea damna, sorores.
Heu misera! heu partu eximio male functa! vigentem
Artubus atque animo, heroum quo fortior usquam
Nemo fuit, gnatum peperique aluique. sub auras
Arbor uti pingui e sulco se attollit, et auctu Note: 70
Usque novo ad caelum surgit, succreverat ille
Sic, validusque artus, formaeque insignis honore.
Hunc ego Trojugenum sacras ad bella sub arces
Tristia misi olim; tecta in Peleïa mater
Nec reducem excipiam; dulci et dum vescitur aura,
Atque videt solis pulchrum jubar, angitur usque
Infelix; pressoque malis nil ferre salutis
Adveniens possum genitrix: tamen ocyus ibo
Ut carumque caput videam, noscamque dolorem
Quem doleat tantum, bello secretus ab omni. Note: 80
Haec effata cavum linquit specus. omnis euntem
Nympharum sequitur juxta chorus, arvaque, largo
Perfusae fletu, Neptunia pectore findunt.
Inde, ubi jam Trojae pingues ad fertilis oras
Advenere, actam scandunt longo ordine, fluctu
Caeruleo egressae, celsas qua parte carinas
Myrmidones circa Peliden rite locarant.
Huic, imo gemitus rumpenti e pectore, mater
Adstitit, ac tollens ploratum, dulce prehendit
Gnati diva caput manibus; dehinc talia fatur 90
[Page v-72]
Quid fles, nate? angit quis te dolor? en age matri
Dic; ne cela animo quidquam. facta omnia summo
Ab Jove sunt certe, manibus quaecunque supinis
Orasti supplex; ad curvas omnis Achivūm
Ut pubes compulsa rates, et pressa malorum
Mole gravi, angustis te nempe in rebus egeret.
Huic, gemitum ducens alto de pectore, contra
Pelides: Mater, mihi Jupiter ista secundus
Annuit, indulgens precibus votoque: sed, eheu,
Esse queat rapto quid nunc mihi dulce sodali Note: 100
Patroclo? colui quem semper, semper amavi
Ut caput ipse meum, misero mihi raptus acerbo est
Funere. qui vitam eripuit ferus Hector, ademit
Arma idem spolians, ingentia, pulchra, tuentum
Mira oculis; dederunt ipsi, dona inclyta, quondam
Quae Peleo divi, qua te, dea, luce cubili,
Injecere viri mortalis. degere vitam
Aequoreas inter nymphas te morte carentem
Aequius at fuerat: thalamo sibi jungere Peleum
Mortali de gente aliquam. non, diva, doleres Note: 110
Multa gemens nati ob letum, quem bella secutum
Tristia, non reducem excipies in tecta, laremque
Ad patrium. vitaeque piget lucisque, virorum
Esse nec in numero patiar me, fata sub hasta
Primus dura mea subeat ni perditus Hector,
Patroclo et meritas fuso det sanguine poenas.
Cui mater lacrimis haec rursus moesta profusis:
Ergo, gnate, tibi veniet cita funeris hora;
Mors tibi confestim post Hectora nanque parata est.
Ille refert, graviter suspirans pectore ab alto: Note: 120
Dispeream vel nunc, cui fata juvare sodalem
Egregium misero suprema in morte negarunt.
[Page v-99]
Heu nimis, heu, longe patria ab tellure domoque
Occidit, ille meum frustra, desertus, amici
Auxilium, infelix, tam duro in tempore poscens.
Nunc quoniam ad patrios nec me remeare penates
Fata sinunt, nec opem dilecto ferreus ullam
Patroclo, sociisve tuli, quos tot mihi dirus
Hector demisit leto; verum usque carinas
Ad curvas sedeo, telluris inutile pondus, Note: 130
Talis ego, fortes qualis nemo inter Achivos
Bellator: fantem in coetu qui vincere possint
Eloquio, haud desunt alii. Proh Jupiter, absit
Discors ira deūmque hominumque a pectore, quamvis
Cordatos saevire tamen quae cogit, et atro
Assimilis fumo gliscit praecordia circum,
Perque means animum, stillanti dulcior ipso
Melle, sinu in medio capit auctus major in horas.
Ceu mihi totum ira pectus complevit Atrides.
Sed quae facta, licet dolor angat, mittere praestat; Note: 140
Ac durae mentem domitos vi subdere sorti.
Nunc abeo, capitis cari si caede superbum
Hectora nanciscar; nigraeque occumbere morti
Haud renuo, volet ille alti cum rector Olympi,
Dīque alii, quorumcunque est sub numine vita
Morsque virūm. mortis postremae fata nec ipsa
Invicti fugit vis Herculis, ille Tonanti
Ante alios fuerit quamvis acceptior omnes:
Sed domitus fatoque gravi, Junonis et ira est.
Sic et ego, me dura premet si Parca, jacebo Note: 150
Mortuus; at meritae referam nunc praemia laudis;
Troiadumque aliquam, sinuosa et veste nitentum
Dardanidum, ambabus tergentem mollia palmis
Ora, gravi cogam gemitu jactare querelas.
[Page v-124]
Norint me cessasse diu certamine belli
A duro. nunc arma, parens, in saeva ruentem
Ne retine incassum: precibus nec flectere blandis,
Nec verbis poteris mihi mentem vertere amicis.
Huic Thetis: ista quidem, quae fatus, vera negare
Haud ausim. fessis pulchrum est avertere praesens Note: 160
Exitium sociis, claramque affundere lucem.
Sed tua Trojugenae potiuntur pulchra corusco
Aere arma; indutus quae nunc gerit Hector, inani
Laetitia exsultans: longum at laetarier ille,
Ut reor, haud quibit; cui mors jam dura propinquat.
Ergo ne te armis audax immitte prius, quam;
Me reducem huc videas. prima cum luce revertar
Nanque ferens, faciet solers quae Mulciber, arma.
Sic ait; atque viam celerat festina; sed ante
Aequoreas abiens sic est affata sorores: Note: 170
Vos nunc ite, maris gremium vos condite in alti,
Caeruleumque senem visurae, aedesque paternas;
Et, quae facta, patri narrate: micantis Olympi
Ipsa hinc ad sedes abeo, Vulcania tecta:
Egregius si forte faber caelestia gnato
Arma meo donare velit, quorum indiget usu.
Sic ait: illae undas moestae subiere. supremi
Pulchra Thetis longe ad sedes tendebat Olympi,
Ferret ut arma parens gnato. dum pergit ad altas
Illa domos divūm; magno clamore cruentum Note: 180
Priamidem interea fugiens Argiva juventus
Venerat ad naves, et fluctisonum Hellespontum.
Necdum etiam media telorum e nube sodalem
Aeacidae extulerant Graji. post terga secuti
Troes enim densi instabant, currusque virūmque
Turba ingens, igni et similis Priameïus Hector,
[Page v-154]
Ter pedibus retro apprendens exsangue cadaver
Priamides traxit, socios et voce vocatos
Horrisona increpuit; ter magnis viribus ambo
Ajaces gelido aspulerunt a corpore; fretus Note: 190
Ille suo contra perstabat robore; turbam
Acer et in mediam nunc se, mediumque tumultum
Injicit; immotus nunc stat, magnaque suorum
Voce animos firmat, nusquam decedit et hosti.
Ac velut impastum flammato corde leonem
Pastorum nequeunt vigiles arcere catervae:
Sic gemini Ajaces, Mavortia corda, furentem
Hectora ab exanimi Patroclo arcere nequibant.
Jamque adeo abreptum rapuisset victor, et ingens
Cepisset decus et speratae praemia laudis; Note: 200
Iris ni subito venisset nuncia forti
Pelidae, illa jubens armari ad praelia. caelo
Clam Jove, clamque aliis quam dīs Saturnia misit.
Haec juveni stetit ante oculos, ac talibus infit:
Surge age, Pelide armipotens, omnesque tremende
Ante viros; fer opem Patroclo. nanque carinas
Stat gravis ad curvas dudum pugna illius ergo,
Seque acies caedunt hinc atque hinc: pugnat Achiva
Exsangui pubes pro corpore; Troia certat
Arreptum Iliacas at pubes tollere ad arces. Note: 210
Inclytus ante omnes Hector furit; atque potiri
Exstincto, atque caput molli a cervice resectum
Figere avet summo in vallo. Consurge, jacere
Desine; jam subeat mentem pudor, optime Achilleu,
Te vivo, Iliacis Patrocli membra relinqui
Ludibrium infelix canibus. tibi turpe sodalis
Si veniat lacerumve tui foedumve cadaver.
Sic dea. sic contra Pelides: Iri ferentem
[Page v-182]
Ista deum quis te celso huc demisit Olympo?
Illa refert: Magni conjux Jovis, inclyta Juno; Note: 220
Nec missam summus scit Juppiter ipse, deorum
Nec quisquam e numero, caeli qui tecta frequentant.
Tum sic Aeacides: nam qui nunc, diva, tumultum
Ire virum in medium possum, cui scilicet arma
Hostis habet; mater vetuit quem bella subire
Et prius, huc rediens quam venerit ipsa? Spopondit
Vulcani nam facta manu, quibus induar arma
Laturam caelo. Nec fortes inter Achivos,
Quod norim, est quisquam, cujus sint artubus arma
Apta meis, magnum Ajacis Telamone creati Note: 230
Si clypeum excipias. Sed et Ajax nunc, reor, inter
Primores pugnat Patroclum propter, et hasta
Ut solet hostiles turbat, caeditque phalanges.
Haec ille: haec roseo contra Thaumantias ore:
Pulchra tibi in mediis nunc hostibus arma teneri
Ipsi etiam scimus: primam tamen i vel inermis
Ad fossam; Teucrisque offer, metuende, videndum
Os modo; si gelida capti formidine tandem
Absistant pugna; longo si fessa labore
Gens Danaum paullum respiret. saepe salutem Note: 240
Parva quies tulit in medio discrimine belli.
Haec effata levi nisu dea fugit in auras.
At carus regi superum consurgit Achilles;
Cui fortes dedit horrificam Tritonia Pallas
Aegida circum humeros, aurata et nube decorum
Ipsa caput cinxit, summoque a vertice late
Fulgentem incendit praeclaro lumine flammam.
Ac velut aerias quondam se attollit in auras
Fumus, litoreae surgens a moenibus urbis;
Quam, fluctu septam circum pontoque locatam Note: 250
[Page Homer-v-208]
In medio, admotis oppugnant molibus hostes:
At cives tota quam longa est luce cruento
Haud cessant trepidi e muris decernere Marte;
Inde ubi se occiduas tandem sol mersit in undas,
Densae igni flagrantque faces, et fulgor ad altas
It nubes, signum sociis, si forte carinis
Advecti auxilio veniant, finemque laborum
Ferre aliquem, ac duram possint avertere cladem:
Haud aliter clarum flammae jubar emicat alte
Ad caelum dio e capite, horrendumque refulget Note: 260
Ille quidem muro est ingenti egressus, et altam
Constitit ad fossam, turbae sed mixtus Achivūm
Haud tamen est; carae occursant nam jussa parentis.
Illic stans, altum clamavit. Pallas at una
Vocem divino claram de pectore misit
Horrendum exclamans, tremefactaque pectora Troum,
Atque omnes late implevit terrore phalanges.
Ac veluti clarum tuba clangens insonat, hostis
Densus ubi obsessae cladem fert cominus urbi:
Sic magni Aeacidae late vox clara sonabat. Note: 270
Turbatae mentes Teucrorum; pulchra comantes
Convertere viam bijugi, stragemque futuram
Horrescunt; pavidi perculsis mentibus haerent
Aurigae, horrenda specie ut videre coruscam
Pelidae celso diffundi e vertice flammam,
Quam saeva indomito succenderat igne Minerva.
Ter latam stans ad fossam clamavit Achilles:
Ter magno Teucri ac socii fugere tumultu.
Tunc adeo bis sex Troum, Mavortia pubes,
Celso dejecti curru, jacuere, suisque Note: 280
Pectora confossi, visu miserabile, telis:
Hostibus at Graji depulsis, corpus ovantes
[Page v-131]
Patrocli e pugna extulerunt, mollique feretro
Imposuere: udi fletu funduntur amici
Cui circum; sequitur Pelides, pulchra profusis
Ora madens lacrimis, postquam conspexit amicum
Porrectumque toro, confossumque ilia ferro;
Ad pugnam curru imponens quem miserat ipse,
Nec reducem rursus pugna ex ardente recepit.
Heic indefessum Juno Saturnia Solem Note: 290
Invitum Oceani subter vada caerula misit:
Ille mari latuit mersus; certamine ab omni
Grajugenae at fessi nigra sub nocte quierunt.
Parte alia, pugna postquam excessere cruenta,
Abjunctos curru Teucri solvere jugales:
Continuo et, nondum potu dapibusque refecti,
In coetum coeunt. heic recto corpore cuncti
Stabant; nemo ausus considere. Corda tremebant
Namque metu, Aeacides fuerat quod visus, Atridae
Iratus postquam longum cessarat ab armis. Note: 300
Pantoides quibus in mediis ita farier infit
Polydamas, veri prudens, transactaque rerum
Qui solus norat, rerum et ventura, sodalis
Hectoris, ac partu vitales fusus in auras,
Hectora Cisseis Priamo qua nocte creavit.
Sed longe melior lingua hic fuit: Hector at hasta.
Is tunc has prompsit facundo e pectore voces:
Consulite, o socii, magnaque expendite cura
Quid fieri praestet. muros hinc ire sub urbis
Hortor ego, Aurorae medio nec velle manere Note: 310
Adventum in campo, non longe a navibus. Hostis
Si veniat, nimium tuta distamus ab urbe.
Ille vir iratus quando cessabat Atridae,
Argivus levior Mavors fuit, et mihi Grajas
[Page v-258]
Dulce erat ad puppes longam producere noctem,
Speranti ratibusque insigni et laude potiri.
Nunc dium timeo Peliden. nanque, superbis
Ut furit usque animis, non campis ille manebit
In mediis, vario passim contendere Marte
Troës ubi et Graji fuerunt: at moenia bello Note: 320
Incursans, rerum trepidos certamine tristi
Deque urbe et de conjugibus decernere coget.
Quare agite, o socii, longe bine cedamus in urbem.
Consiliis parete meis. nam sic erit ipse
Ut dico: Pugna Aeaciden absterruit alma
Nox veniens: quod si nos, huc progressus in armis,
Mane novo inveniat, qui sit noscemus. in altum
Ilion evadet fugiens hinc nanque libenti
Pars animo: longe pars major strata jacebit,
Vulturibus dulces epulas canibusque datura Note: 330
Iliacis. talem, dī, longe avertite cladem.
At, parere mihi si vultis vera monenti,
Nocte quidem clausis, vel moesto corde, licebit
Consilio firmare animos, belloque parari;
Atque urbem poterunt turres, portaeque, superbi
Et postes, vectesque arcta compage tueri.
Dehinc, instructi armis primo surgentis in ortu
Aurorae, densa turres et celsa corona
Moenia cingemus. labor olli curaque major
Tum fuerit muros circa pugnare; carinas Note: 340
Et repetet vana spe lusus, moenia circum
Postquam agitans cursu frustra satiarit inani
Efferus alipedes alta cervice superbos.
Nanque urbi nec sese immittet quamlibet audax;
Nec vastam dabit: ante suo nam corpore pascet,
Ipse canes. Haec Polydamas: quem Martius Hector
[Page v-284]
Torva tuens, dictis contra sic fatur acerbis:
Polydama, istorum laudo nil prorsus; et odi
Futile consilium. Concludi rursus in urbe
Meque jubes, Troum et pubem? nondum satis intra Note: 350
Cessastis turres et propugnacula clausi?
Nondum animus vobis otī satur, atque morarum est?
Clara urbem Priami per gentes fama ferebat
Olim auri atque aeris ditem, aggestisque beatam
Divitiis: nunc exhaustis pretiosa supellex
Jam domibus periit. Nam venum plurima gaza
Maeonias abiit longe, Phrygiasque per urbes,
Intumuit magna in Teucros cum Jupiter ira.
Nunc idem quando ad naves mihi ferre secundus
Annuit eximiam laudem, Grajūmque phalanges Note: 360
Admovisse mari pulsas, ne talia demens
In populis consulta effer: queis non erit ullus
Pareat ut Troum; patiar parere nec ipse.
Nunc age quae dicam concordi mente facessat
Quisque alacer. victu primum revocate labore
Exhaustas longo vires, per castra frequentes
Divisi in turmas; dehinc sic custodia cordi,
Nec pigeat somni expertem producere noctem.
Quod si quem nimius dolor angit, curaque rerum,
Quas habet aggestas dives, simul omnia caris Note: 370
Civibus apponat large. nam praestat amicos
Hisce frui, Grajos quam vi pugnaque potiri.
Cras iterum, aurorae prima sub luce, carinas
Ad Danaum ferro Martem instauremus acuto.
Aeacides quod si vere surrexit in arma,
Ipse sibi exitium arcesset. per bella ruentem
Haud ego nanque virum fugiam, verum obvius ultro
Consistam, sive ille decus laudemque reportet,
[Page v-308]
Sive ego. communis Mavors, versaque superbum
Saepe vice abjecto victorem sternit ab hoste. Note: 380
Haec ille: acclamant vecordi pectore Troës.
Quippe viris mentem exemit Tritonia Pallas.
Hectora laudarunt suadentem prava, monentem
Recta sed haud quisquam laudavit Polydamanta.
Tum victu revocant vires, et corpora curant.
Interea tota Patroclum nocte frequentes
Plorabant Graji, luctum quibus orsus Achilles:
Ingentem in mediis, palmas tot caede virorum
Horribiles super imponens frigentia leto
Pectora, dans gemitus crebros, moestaque sodalem Note: 390
Voce vocans. Qualis fulvus leo, durus ademit
Cui catulos silva raptos venator in alta,
Absenti; rediens luctu furit ille, profundos
Et cursu lustrat saltus, vestigia cernat
Sicubi pressa viri; cor tristi exaestuat ira:
Talis moesta alto suspiria pectore ducens
Myrmidonum in medio luctum est exorsus Achilles:
Proh superi! ut vanis fudi verba irrita ventis,
Qua te luce, Menoeti, animo confidere jussi.
Quippe tibi patrias promisi Opoëntis ad oras Note: 400
Ducturum incolumem gnatum post eruta bello
Pergama, victorem praedaque et laude superbum.
Ast optata viris non perficit omnia summus
Jupiter. hoc nobis nam fatum instabat, utrumque
Purpureo terram perfundere sanguine eandem
Litore in Iliaco, nec me Thetis inclyta, Peleus
Nec pater excipiet reducem, sed nigra tenebit
Exstinctum heic tellus. at nunc, Patrocle, subibo
Posterior quando terram, non ante sepulcro
Te condam, arma caputque tua quam caede superbi Note: 410
[Page v-335]
Hectoris tulero, bis sex et corpora pubis
Iliacae ante pyram, secta cervice, corusco
Mactarim ferro, te ob caesum percitus ira.
Interea ad naves, caput o mihi dulce, jacebis
Sic ut es: affusae circum noctesque diesque
Dardanides cultae sinuosa veste, decorae
Troades et positum flebunt, quas cepimus ipsi
Vique hastaque urbes cum vastabamus opimas.
Haec ait, atque jubet socios circumdare flammas
Magno confestim tripodi; corpusque, cruento Note: 420
Foedatum tabo, tepida perfundere lympha.
Haud mora jussa viri faciunt, aptumque lavacris
Imponunt igni tripodem, purosque superne
Infundunt latices, subterque arentia flammae
Pabula subjiciunt. costas ingentis aheni
Ignis obit; liquor interea calet almus aquai.
Fumidus at resono cum ferbuit humor in aere,
Frigentes lavere undis, oleoque liquenti
Perduxere artus, unguento et lata novenni
Vulnera complerunt. dehinc lecto molle cadaver Note: 430
Impositum, lino tenui texere supremo
A capite ad talos, quam longe tenditur, imos;
Et vestem stravere super candore nivali.
Post haec Myrmidones, cum magnanimo Pelida
Moerentes, noctem luctu, quam longa, trahebant.
Junonem interea conjux fraterque, sedentem
Ad latus, aetherei compellat rector Olympi:
O Juno veneranda, animi laetare: peractum est
Jam tibi opus. fremit arma citus, pugnaeque parat se
Aeacides; Danaos ut jam te suspicer esse Note: 440
Progenitos; tantam impendis queis sedula curam.
Illa sub haec: Quid ais, Saturnie? quod tibi verbum
Excidit ore? viro quod vir mortalis, inopsque
Mentis, totque astu moliri nescius orsa,
Fecerit; hoc nequeam, quae glorior esse deorum
Prima, genus vel quod majus mihi, vel tibi jungor
Quod thalamo, in superos regnum cui contigit omnes?
Talem me irasci frustra, nullasque decebat
Iliacae clades moliri ac funera genti?
Haec inter sese divūm rex, magnaque Juno. Note: 450
Vulcani Thetis interea pervenit in aedes
Astriferas, late fulgentes aere corusco,
Eximias inter divūm tecta omnia, claudus
Ignipotens olim sibi quas construxerat ipse.
Hunc operi intentum, largo et sudore madentem,
Invenit circa folles. nam tempore solers
Bisdenos uno tripodas properabat, in aede
Regali ut starent pariter, pulchris decus ingens
Parietibus; fundoque auratos cuique rotarum
Subdiderat lapsus, in coetum ut sponte deorum Note: 460
Irent ipsa sua, rursusque in tecta redirent
Nulla ducta manu, visu mirabile monstrum.
Jamque opus ingenti cura perfecerat ingens.
Restabant pulchrae, quas nondum aptaverat, aures:
Rite sed aptandis clavos cudebat ahenos.
Haec dum solerti festinat Mulciber arte,
Ecce fores intra veniens sese intulit altas
Pulchra Thetis, niveis fulgens quam candida vittis
Excepit Charis occurrens, Vulcania conjux;
Et dextram dextrae jungit, dehinc talia fatur: Note: 470
O Theti pulchra, pedem nam cur ad nostra tulisti
Limina; diva, soles raro quae visere, quamvis
Cara mihi ante alias, venerandaque? verum age mecum
Huc ades, hospitibus quae par, ut fercula ponam.
[Page v-387]
Haec effata, ultro media in penetralia ducit
Diva deam, pulchraque libens in sede locavit,
Argenti clara bullis, varioque decenter
Picta opere, extremae suberat cui rite scabellum.
Post haec, voce vocans Vulcanum, talia fatur:
Huc ades, o Vulcane; Thetis nam caerula te vult. Note: 480
Huc modo quae nostras, vetus hospita, venit in aedes.
Sic Charis: at contra Vulcanus: Magna, colenda
Et merito mihi diva domi est. quae multa dolentem
Servavit quondam, caelo prolapsus ab alto
Cum cecidi saevae propter crudele parentis
Consilium, quae me claudum occultare volebat.
Tunc miser ingentes luctus, clademque subissem,
{Excepsent} gremio ni me Thetis inclyta, et alma
Eurynome, Oceani proles immane fluentis.
Harum ego et in specubus tum feci multa labore Note: 490
Daedaleo, amne novem sub ponti conditus annos,
Armillas, calycesque, et pulchra monilia collo,
Omnigenas, et acus vesti retinacula. magni
Me circum Oceani spumans immensa fluebat
Unda, ruens vasto cum murmure: quaque laterem
Parte deum nemo norat, nemoque virorum,
Ni, quae servarant lapsum, Thetis, Eurynomeque.
Nunc igitur, nostras quoniam dea venit in aedes,
Me Thetidi pretium acceptae persolvere vitae
Addecet. ergo dapes tu rite apponere opimas Note: 500
Festina interea, dum folles armaque pono.
Sic fatus, durae incudis consurgit ab atro
Stipite, mole ingens vasta deus, oraque flamma
Torridus assidua, claudus pede, tenuia magno
Crura trahens nisu; follesque amovit ab igne
Seponens; dehinc arma locat fabrilia puro
Fulgentem argento, fuerat queis usus, in arcam.
Post haec osque deo, atque manus, hirsutaque tersit
Pectora, cervicem et validam purae indita lymphae
Spongia. dehinc tunicam induitur, dextraque capessit Note: 510
Sceptrum ingens; proditque foras gressu male claudus
Alterno. hinc atque hinc regem comitantur euntem,
Sustentantque manu famulae, quas fecerat auro,
Vivis persimiles florenti aetate puellis;
Queis et mens inerat formoso in corpore, voxque
Et vigor, atque artes variae, quas scilicet ipsi
Caelicolae docuere. hae regi utrinque meabant
Ad latus: ille autem, figens vestigia gressu
Incerto, sedi se admovit, pulchra sedebat
Qua Thetis, ac dextrae dextram conjunxit: amico Note: 520
Dehinc laetus tales prompsit de pectore voces:
O formosa Theti, o merito mihi cultaque semper
Caraque, cur nostras venisti haud sueta sub aedes?
Quid tibi opus? quodcunque optas effare, jubebis
Quidquid enim, actutum faciam, dea; sit modo, possim
Quod facere, atque mea praestari quod queat arte.
Haec ille: haec lacrimis contra dea fatur obortis:
Vulcane, an, caelum colimus quaecunque, dearum
Totque ac tam duros perpessa est ulla dolores,
Quot gravis attribuit miserae mihi Jupiter uni? Note: 530
Solam Nereïdum mortali nanque jugavit
Ille viro, Aeacidae Peleo; subiique cubile
Diva hominis moerens invita mente; senecta
Qui tristi jacet exhaustis nunc viribus intra
Tecta miser. luctus alios mihi Jupiter idem
Aggerat. eduxi nam postquam sedula gnatum,
Eximium heroum; postquam succreverat, ingens
Arbos foecundo veluti succrescit in arvo,
[Page v-437]
Navibus in curvis Trojae sub moenia misi,
Vastaret bello ut Teucros: at rursus eundem Note: 540
Haud reducem excipiam tecta in Peleia mater.
Quin etiam mihi dum vivitque ac lumina solis
Cernit adhuc, dolet usque animo; nec ferre levamen
Possum aliquod flenti, curisque ingentibus aegro.
Namque, illi eximium dederant quam munus Achivi,
Formosam ante alias florenti aetate puellam,
Hanc rursum eripuit vi abducens major Atrides.
Ille autem, saevo tabescens ima dolore
Pectora, fervebatque ira, et cessabat ab armis.
Interea Grajos procurvo in litore Teucri Note: 550
Conclusere cavas ad puppes, arma sinebant
Nec proferre usquam, septisque erumpere ab arctis.
Tum primi Argivum proceres venere, meumque
Suppliciter gnatum orabant, ingentia dona
Polliciti: cladem Grajis arcere sed ipse
Abnuit. inde suis carum Patroclon at armis
Induit, ac saevae jussit se immittere pugnae,
Myrmidonumque una densas inducere turmas.
Hi tota, quam longa, die prope limina Scaeae
Pugnarunt portae, cepissentque Ilion altam, Note: 560
Ipse Menoetiaden veniens ni Phoebus Apollo,
Pugnantem primos inter, multaque superbum
Caede virum, subita stravisset morte, decusque
Priamidae saevo eximium laudemque dedisset.
Haec propter supplex, genibusque affusa tuis, te
Obtestor genitrix pro gnato; quem premet eheu
Parca gravis miserum primaevo in flore juventae,
Pulchra viro si forte velis largirier arma,
Scutumque, galeamque, et crurum tegmina nexu
Multiplici, et thoraca. habuit nam quae prius, arma Note: 570
Perdidit, a Teucris extincto rapta, sodalis.
Ille solo jacet abjectus nunc corpore inermi.
Sic Thetis; at contra Vulcanus: Fide, nec ista
Angat cura tibi mentem, dea. sic ego nigrae
Illum utinam celans possem subducere morti,
Cum misero adveniet fatum grave, quae petis, arma
Ut mox cuncta aderunt olli, pulchraque tuentum
Percellent specie, fulgenti et lumine visus.
Haec fatus, divam linquit: redit ipse relictos
Ad folles, quos ut sopitum vertit ad ignem, Note: 580
Jussit quenque deus fungi sua munia rite.
Spirabant folles una in fornacibus altis
Bisdeni, omnigenas ultro non segniter auras
Fundentes; nunc, festino quae proforet, auram
Nunc aliam, quamcunque faber sibi posceret, et quae
cunque foret magis apta operi. mora nulla corusco
Inde igni large imposuit genus omne metalla,
Aurumque, argentumque, et stanni pondera, et aeris
Indomiti; magnamque locans in robore duro
Incudem ut statuit, forceps laevam, gravis aere Note: 590
Malleus implevit dextram; nec multa moratus
Daedaleum informat clypei quincuplicis orbem
Ingentem, solidum, candentique ambiit ora
Fulgentem versu triplici, mollique revinxit
Argento, in lori faciem quod flexile duxit.
Tum variis totum formis caelavit, et omnem
Insculpens rerum speciem mira indidit arte.
Illic telluremque almam, caelumque, liquentes
Oceani et campos fecit, Solemque labore
Perpetuo haud unquam fessum, plenamque coactis Note: 600
Cornibus, et puro candentem lumine Lunam;
Et caelum quaecunque ornant labentia circum
[Page v-485]
Sidera, Pleiadasque, Hyadasque, et Oriona magnum,
Immanemque ursam (plaustrum cognomine dicunt)
Vertentem sese contraque Oriona tuentem,
Oceani quae sola unquam non tingitur amni.
Tum geminas pulchris praecinctas menibus urbes
Fecit. in hac positaeque dapes, et laeta parantur
Connubia. ante faces lucent longo ordine, sponsae
Post, matrum e thalamis egressae, rite per urbem Note: 610
Ducuntur; laeto circum sonat aura Hymenaeo;
Exsultansque chorus juvenum se versat in orbem,
Ac terram plaudit pedibus; quos inter et acris
Tibia multifori buxo, jucunda sonantes
Et citharae, matres sua quaeque ad limina primas
Ante fores tacitae similes mirantibus adstant.
At procul hinc coetu complerat magna frequenti
Turba forum, ancipiti confestim lite coorta.
Quippe viri duo certabant alterna vicissim
Jurgia miscentes noxa super, ante patratam Note: 620
Ob caedem. cives compellans, omnia sese
Jam solvisse alter clamabat: se nihil unquam
Accepisse alter jurabat. ponere finem
Ergo ambo optabant docto sub judice liti.
Huic pars acclamat vulgi: pars altera at illi
Aequa favet; studiis gliscunt certamina. turbae
Sedabant fremitum praecones. sedibus et jam
Marmoreis sacro in circo consueta locarant
Membra senes: juxta clamosi sceptra tenebant
Praecones; accepta senes quae rite gerentes, Note: 630
Post alios alii surgebant, et sua quisque
Pandebant quae certa foret sententia. fulvi
In mediis auri duo magna talenta jacebant,
Danda olli, visus veri consultior omnes
Qui foret ante alios, et qui servantior aequi.
Urbem aliam hinc atque hinc, cinctae fulgentibus armis,
Circumstant acies geminae. queis certa voluntas
Vel dejecta solo dare moenia celsa, vel omnem
Urbis partiri gazam cum civibus: illi
Nondum animo fracti parebant; furtaque belli, Note: 640
Clam pubem armantes, secreta in parte parabant.
Tunc varia murum stantes cinxere corona
Matres, atque nurus, puerique, ac debilis aevo
Turba senum; juvenes abeunt; quos [torvus] euntes
Praegreditur Mavors simul et Tritonia Pallas,
Ambo auro excusi, auratis in vestibus ambo,
Ingentes, pulchrique, armisque insignibus ambo
Conspicui, ceu sancta deum par numina: substat
Mole minor pubes mortali sanguine creta.
Hi, sedem insidiis nacti aptam, fluminis alveum, Note: 650
Quo saturum pecus omne ibat de more liquentis
Ad potum lymphae, tecti fulgentibus armis
Insedere locum: in speculis procul inde sedebant
Queis duo delecti juvenes, oviumve boumve
Flexipedum adventum servantes. nec mora longa
In medio. pecus en prodit; duo pone sequuntur
Pastores, inflantque leves alterna cicutas,
Laeti animi, fraudum securi. protinus illi
Ignaris densi incurrunt, armentaque sternunt
Pulchraque, et oves rapiunt niveas, caeduntque magistros. Note: 660
Ast alii longe belli de rebus habebant
Consilium. hi subitum postquam audivere tumultum,
Praedantum et voces, et rapta armenta, relictis
Sedibus una omnes consurgunt, atque frementes
Subjiciunt in equos pernici corpora saltu,
Corripiuntque viam; jamque adsunt agmine magno,
Consistuntque: altas gliscit pugna aspera utrinque
Fluminis ad ripas. caedunt se mutua longis
Hinc atque hinc hastis aerata cuspide; turbam
Per mediam graditur Discordia saeva, Tumultus Note: 670
Et demens; dirumque fremens male noxia Parca
Hunc tenet integrum, transfixum hunc membra recenti
Vulnere, duro alium leto furibunda jacentem
Per mediam pedibus turbam trahit, illa cruore
Sparsa manus, pallaque humeros induta cruenta.
Spirantes pugnam credas miscere corusco
Aere viros: caeduntque, ruuntque, et corpora vita
Cassa trahunt, magno instantes certamine utrinque.
Nec non cernere erat molli tellure novale
Amplum, ter ducto proscissum vomere, tauros Note: 680
Multus ubi stimulo increpitans versabat arator.
Hos arvi reduces postremo in limite baccho
Vir dulci excipiens omnes ex ordine obibat,
Cuique manu cyathum de more: refecti
Viribus ad sulcos vertebant quisque suos se,
Extremum optantes camporum attingere finem.
Arva secant illi, tellus post terga relicta.
Aurea sit quamvis, curvo ceu vomere versa,
Nigrescit verae similis, mirabile visu.
Septa etiam agrorum densis horrentia spicis Note: 690
Addidit, intentosque operi, falcemque tenentes
Messores. jam fervet opus; flavique manipli,
Par sulco in versum procumbunt: pone secuti
Tres, qui operas urgent, partem vinxere; resecta
Queis pueri frumenta legunt, praebentque, ferentes
Assiduae sublata ulnis Cerealia dona.
Hos inter dominus stat gestans sceptra, tuetur
Et tacitus, complent laetum cui gaudia pectus.
Praecones patula subter convivia quercu
Sacra parant, caesoque epulas struxere juvenco. Note: 700
Nec minus et longo fessis messoribus aestu
Miscebant tritae Cereis dona alba puellae.
Vinea non longe surgit, multa gravis uva,
Aurea, pulchra, nigris passim variata racemis.
Sustentat vites vallorum argenteus ordo:
Circum fossa nigrans cyano, septumque nitenti
Candens e stanno; quo tantum semita ducit
Una, meant ultro per quam citroque ferentes
Pondera, dum plenis spumat vindemia labris.
At laeti juvenes, aevo et florente puellae Note: 710
Uvam in textilibus dulcem gestant calathiscis.
In mediis citharam pulsat puer, atque decorum
Voce Linum molli simul accinit. hunc chorus omnis
Cantuque et plausu sequitur fremituque canentem.
Haud procul hinc armenta boum capita alte ferentum
Fecerat, excudens auro stannoque. juvencae
Linquebant stabulum sordens, et nota petebant
Pascua, non longe ripis arguta sonantis,
A fluvii, et cursu rapido per prona ruentis,
Plurima cui virides ripas praetexit arundo. Note: 720
Una ibant auro clari fulgente magistri
Quatuor, atque novem celeri pede, fida magistris
Turba, canes albis horrentes corpora villis.
At duo prima inter metuendi armenta leones
Unguibus ingentem taurum rictuque tenebant,
Mugitus edentem altos, frustraque gementem
Raptabant. trepidi juvenes et fida canum vis
Accurrere: illi, jam tauri tergore scisso,
Viscera purpureumque hauribant ore cruorem.
nequidquam clamore instant, et voce molossos Note: 730
Instigant crebra pastores; morsibus illi
Appetere haud audent aversi, horrendaque vitant
Ora; modo allatrant magis et magis usque propinqui
Pascua praeterea multa faber inclytus arte
Ampla ovium fecit pulchra in convalle, nitentum
Eximio candore, et septa agrestia, et aptas
Pastori sedes, tentoria, tectaque denso
Duram hyemem contra pluviasque mapalia culmo.
Inde chorum varians apte distinxerat, illi
Assimilem, Cnosso in lata quem Daedalus olim Note: 740
Inventum instruxit flavae, ut perhibent, Ariadnae.
Heic laeti juvenes, forma et praestante puellae
Plaudebant choreas, manibus per mutua junctis.
His tenui lino vestes: at membra nitentes
Velabant illis tunicae, subtemine denso.
Hae nivea pulchras gestabant fronte corollas:
Illis ex humero pendebat fulgidus auro,
Argento amplectens nectit quem balteus, ensis.
Haec pedibus magnum doctis nunc turba per orbem
Sese agili saltu versabat: fictor ut olim
Ille rotam manibus tractans convertit, utrinque
Experiens docili quam se ferat incita cursu;
Nunc celeres variis miscebat mutua gressus
Ordinibus. stabat spectantum laeta corona
Pulchras densa tuens choreas; geminique rotabant
In mediis sese juvenes, cantumque praeibant.
Extremo clypei radiantis in orbe locavit
Oceani vastis undantem fluctibus amnem.
Fecit ubi ingentis clypei mirabile textum;
Addidit et thoraca, ipso magis igne coruscum, Note: 760
Temporibusque habilem galeam, solido aere nitentem
Pulchram, daedaleam; cui summo in vertice crista
[Page Homer-v-611]
Aurea nutabat, tum lento denique stanno
Candentes ocreas, fulgentia tegmina crurum.
Quae bonus ut mira perfecit Mulciber arte,
Laetus Achillea coram locat omnia matre.
Accipitri at rapido similis dea lapsa per auras,
Fugit siderea de sede nivalis Olympi,
Arma, dei munus, portans radiantia nato.
Oceanum crocea linquens in veste, ferebat
Aurora et divis lucem et mortalibus almam.
Cum Thetis ad naves venit, Vulcania secum
Dona ferens. gnatum heic Patrocli exsangue cadaver
Complexum invenit, flentemque, et pectore ab imo
Altos rumpentem gemitus; circumque frequenti
Plorantes coetu socios. cui diva repente
Adstitit, ac dextra dextram complexa, profatur:
Istum vel moesti patiamur, nate, jacere,
Cum semel est dulci spoliatus luce deorum Note: 10
Numine. tu, mittit quae Mulciber, arma capesse
Pulchra, oculis miranda; humeris non induit umquam
Qualia vir quisquam mortali semine cretus.
Haec effata, cito coram deponit Achille
Arma solo, mirae artis opus, quae pulsa dedere
Horrendum flictu sonitum. conterrita pubes
Myrmidonum intremuit: nec lumina tollere contra
Quisquam ausus: cuncti retro fugere. tuenti
Pectus at Aeacidae saevas magis arsit in iras,
Atque oculi flammae in morem micuere corusci; Note: 20
Gaudebatque, interque manus caelestia dona
Versabat, mirans artem formasque, laborem
Et varium: volvitque oculos per singula; matrem
Continuo et caram compellans, talibus infit:
O mater, deus arma dedit se digna; deorum
Qualia par manibus quae fiunt, arte virorum
Ulla nec fieri possunt ulloque labore,
Esse opera. ergo citus bello armor: sed mihi cura
Solicitat mentem, interea ne vulnera turpes
Patrocli muscae subeant, vitaque carentes Note: 30
Dedecorent, foedentque satis ne vermibus artus.
Cui Thetis: Ista tibi mentem ne cura fatiget,
Nate. ego nam foedas, examina dira, volantes,
Membra virum suerunt quae bello extincta vorare,
Ipsa abigam; ac, totum vel si porrectus in annum
Heic jaceat; qualis nunc est, tibi labe sine ulla
Integer, aut etiam formosior usque, manebit.
Verum et, in coetum Grajis jam rite vocatis,
Da veniam Atridae, atque irarum desine; bello
Dehinc armare, tuasque exprome iri praelia vires. Note: 40
Sic ait, atque animis gnatum dea fortibus implet;
Patroclo at dulcem ambrosiam, purique liquentes
Nectaris infudi succos, putrescere posset
Ne corpus, nares instillans riter per ambas.
Continuo, curvum gradiens per litus, Achilles
Heroas Danaum primores, lumina gentis,
Belligeram et pubem festinus voce vocabat
Horrenda. ipsi etiam nautae, clavumque regentes,
Quique penum curant, certatim puppibus altis
Effundunt sese, conspecto rursus Achille, Note: 50
Postquam depositis longum cessaverat armis.
Tum claudi gressu lento vento venere ministri
Mavortis gemini, Tydiden inclytus armis,
Et sapiens Laertiades, vestigia longis
Firmantes hastis, a vulnere tardus uterque;
Et coetu in magno primi sedere virorum.
Postremus venit Grajorum ductor Atrides
Saucius, in tristi pugna quem fixit acuto
Aere Coon Antenorides. tum denique, ut omnes
Convenere, celer surgens haec fatur Achilles: Note: 60
Quid mihi, quidve tibi, Atride, fuit utile tristes
Exercere iras super et certare puella?
Quam cur non illa confodit luce Diana,
Ipsa suo sternens jaculo, qua victor opimam
Lyrnessum cepi, murisque opibusque potitus?
Non tot strata solo jacuissent milia Grajum,
Hostili confossa manu, dum turgidus ira
Desideo; Troum res unde est aucta, decusque
Hectoreum, at contra memori de pectore Grajis
Nulla unquam nostram tollent oblivia rixam. Note: 70
Verum haec, facta semel quae sunt, nunc mittere praestat,
Perdomitam et durae mentem submittere sorti.
Quod superest, iras en pono: non decet usque
Irasci, saeva nec flecti mente. sed hortans
Nunc age Grajugenas impelle ad praelia, Teucros
Rursus ut experiar pugna; noscamque, carinas
Posthacne audebunt prope celsas ducere noctem.
Quorum aliquis, longo cursu defessa, libenter
Genua, reor, flectet, vesanae incendia pugnae
Effugiet, si forte mea tremefactus ab hasta. Note: 80
Sic ait: at Graji laetas ad sidera voces
Extulerunt, regi Argivo placatus Achilles
Quod posuit tristes, bello jam redditus, iras.
Hos inter sceptro insignis, sedem ille, tenebat
Quam prius, haud linquens, sic fari est orsus Atrides:
O socii Heroes Danai, Mavortia pubes,
Stantem audire decet; non inter verba loquenti
Obstrepere. id fanti durum nimis, ore diserto
Sit licet. in turba nam quis, multoque tumultu
Audiat, aut dicat? quae vox evincere vulgi Note: 90
Tanta queat fremitum? mentes advertite; et uni
Quae fabor nunc Pelidae, cognoscite cuncti.
Saepe in me Danai iactarunt probra, malumque
Objecere mihi facinus: sed non ego caussa
Ipse fui: altitonans at Juppiter, et mala Parca,
Tristis et, obscura quae nocte vagatur, Erinnys.
Haec etenim Grajum in coetu mihi numina Noxam
Injecere malam, dementi percitus ira
Eripui qua luce tuum tibi munus, Achille.
Quid facerem? quae vult deus omnia perficit. ipso est Note: 100
Ab Jove nata nocens Noxa omnibus. haec pede molli
Ingreditur; nec pressa solo vestigia ponit,
Sed volucri fertur lapsu, graditurque virorum
Per capita, usque nocens miseris mortalibus; ambos
Atque malo ingenti, rixantum aut implicat unum.
Ipsi Noxa Jovi fertur nocuisse, deorum
Maximus atque hominum qui dicitur: hunc tamen olim
Juno, deum regem, decepit foemina, Thebis
Alcmena Herculeos partus qua luce trahebat.
Nam pater in divum jactarat talia coetu: Note: 110
Dique, deaeque omnes, vestras advertit mentes,
Atque audite, lubet quae nunc expromere dicta.
Hac, partu praesens quae praesidet, Ilithyia
Luce virum educet dias in luminis oras,
Finitimos regat imperio qui maximus omnes,
Illa hominum de gente, meo qui sanguine creti.
Tum sic Juno, struens fallaci pectore fraudem:
Narras falsa; istud nec re complebis inane
Pollicitum: vel tu jura mihi, Olympie, cunctis
Hunc fore finitimis regem, qui luce parentis Note: 120
Ex utero hac dulces vitae prodibit in auras,
Ille tuo cretus de sanguine. Talia Juno.
Jupiter at fraudem non sensit. nec mora, damnum
Juratus subiit vafrae astu conjugis ingens.
Juno etenim celeri lapsu de vertice Olympi
Confestim Argivam sese demisit in urbem,
Norat ubi Stheneli Perseo sanguine creti
Egregiam uxorem, mensis cui septimus ibat
Foetum ventre marem gestanti; lucis in almae
Quem subito eduxit, nondum actis mensibus, oras; Note: 130
Alcmenae at partus maturos diva repressit,
Continuitque, adsunt quae partubus, Ilithyias.
Ipsa deūm post haec stellatas venit in aedes
Nuncia fallacis facti, magnumque superbi.
Audax voce Jovem compellans, talibus infit:
Magne deūm pater altitonans, tibi nuncia veni,
Hoc dictura; memor conde hoc sub pectore dictum.
Editus est partu jam vir qui temperet Argos
Imperio, Stheneli Persidae filius, ex te
Cui genus est, dignus certe qui sceptra capessat. Note: 140
Sic ait illa: Jovi laeso praecordia fodit
Ima dolor; Noxamque, suum genus, ipse nitenti
Arripuitque coma iratus? celsisque deorum
Aedibus ejecit; dīs et juravit, Olympi
Ad sedes, caelumque astris fulgentibus aptam
Immanem nullo redituram tempore Noxam.
Atque deūm atque hominum generi quae sueta nocere est.
Haec ubi juravit, natam dejecit ab alto
Axe rotans dextra ingenti: delapsa per auras
Pestis in humanos pervenit noxia coetus. Note: 150
Hanc propter divum rex et pater usque gemebat,
Rege sub Euristeo foede servire videret
Cum gnatum, ac duros nunquam non ferre labores.
Sic et ego Argivos cum perderet efferus Hector
[Page v-134]
Ipsas compulsos ad naves, triste, crearat
Quod mihi Noxa, malum sensi, gemuique labore
Implicitus duro fallacis numine divae.
Nunc, quoniam cepi damnum, laevus mihi sanam
Jupiter et mentem exemit, stat, maxime Achilleu,
Te quavis placare, ullis nec parcere donis. Note: 160
At tu surge iterum, belloque armare, tuoque
Hortatu fortes incende ad praelia turmas,
Dona dabo, quaecunque adiens tua septa daturum
Me Laertiades hesterna luce spopondit.
Quin age, consiste heic paullum, festinus inire
Quanquam aveas Martis certamina, dona ministros
Huc tibi cuncta mea prolata e puppe jubebo
Ferre, quibus possis, credo, mitescere visis.
Haec ille. haec contra Aeacides: Atrida virorum
Regnator ductorque, isthaec seu munera ut aequum Note: 170
Solvere, seu tibi tu malis retinere, licebit
Utrumvis. saevo nunc omnem impendere curam
Marti opus: haud frustra dictis contexere dicta,
Et longas traxisse moras, dum grandia pendent
Orsa; aliquis Grajum cernens ut rursus Achillem
Gaudeat Iliacas ferro vastare phalanges,
Vosque idem, exemplo incensos, agat ardor in hostem.
Sic ait: at sapiens contra sic fatur Ulysses:
Ne mihi, ne, quamvis fortis similisque deorum,
Pelide, Grajos durae in discrimina pugnae Note: 180
Jejunos impelle urbis sub moenia. longum
Instat enim pubi certamen, cum semel ambae
Concurrent acies, et cum bellator utrisque
Afflarit praesens animum deus. ergo jubeto
Ire suam quemque ad puppem, potuque, paratis
Et dapibus vesci; vis unde ac robora constant
Firma viris. jejunus enim quis solis ab ortu
Solis ad occasum possit producere pugnam?
Ille licet praestetque animis, et Martis amore
Flagret inexpleto, pugnanti fessa gravescunt Note: 190
Membra tamen; subit atque sitis vesana, famesque;
Genua labant, subter stabilis nec gressus eunti est.
At contra dapibus qui vir satur atque Lyaeo,
Congreditur, longaeque invadit praelia pugnae,
Huic animusque audax viget usque in pectore, membra
Nec languent defessa unquam, verso agmine donec
Diffugiant dilapsi omnes, quibus institit, hostes.
Quare age, dimisso nunc coetu, corpora curet
Quisque jube. Grajum interea regnator Atrides
Dona heic in medio statuat promissa, frequentes Note: 200
Ut videant oculis Danai; tuque auctus honore
Eximio, laetere animi, vultumque serenes.
Praeterea stans in mediis hoc juret Achivis:
Intactamque, omnisque expertem reddere probri
Se tibi servatam caste sancteque puellam.
Sic animo hanc propter si quid curae insidet, omne
Deponas prorsum, pacata mente, licebit.
Post haec lauta tibi convivia ponat amicis
Accipiens epulis intra tentoria; quidquam
Ne desit juris non omni ex parte solutum. Note: 210
Tu quoque sic fies posthac servantior aequi,
Atride. regi donis nec turpe minorem est
Rite virum placare, prior quem laeserit ipse.
Tum sic Atrides: quae fatus, cuncta probavi,
O Laertiade, laetorque audisse: relictum
Nec tibi enim fanti quidquam est quod posceret usus.
Ista libens equidem jurabo; falsa nec audax
Dicam, teste deo. sed, quamvis praelia inire
Fortis avet, maneat paullum tamen effice Achilles.
Vosque manete itidem cuncti; dum jussa feruntur
Dona, sacro et laeti sancimus foedera ritu.
Hoc tibi ego mando nunc munus: delige primos
Omnibus e Danais juvenes, qui ditia portent
Dona mea e puppi, ductum promissa, puellas
Et ducant. celer interea paret ocyus aprum
Talthybius Soli mactandum rite Jovique.
Tum sic Pelides: alias curabitis ista,
Cum vacuum a pugna tempus continget, in arma
Nec tantus rapiet, quantus me nunc rapit, ardor.
Quippe jacet campis pubes confossa virorum,
Saevus quam, dextro fretus Jove, perdidit Hector.
Vos curare dapes Danaos et vina jubetis:
Ast ego jejunos horter, potusque dapumque
Immemores bellare; dehinc post, sole cadente,
Ultos pulchre hostem, probrum ultos gentis Achaeae
Omnigenis expleri epulis, dulcique Lyaeo.
Certe ego nec quidquam vescar, per guttura potus
Nec mihi sicca ullus descenderit ante, sodalem
Quam carum ulciscar. qui nunc mihi, caesus acuto
Aere, jacens intra tentoria, versus ad altas Note: 240
Ora fores fletur, socium cingente corona.
Hunc propter non laeta mihi convivia cordi,
Sed caedes, fususque cruor, gemitusque virorum.
Huic prudens rerum contra sic fatur Ulysses:
O Pelei proles, Danaum fortissime Achilleu,
Tu me hasta es melior multo, et praestantior: usu
Rerum ego sed multum, prudenti et pectore vinco.
Nanque prior natus te sum, rex, pluraque novi.
Ergo meis pigeat ne te submittere dictis.
Marte viri pugnaque cito satiantur, acutum Note: 250
[Page v-221]
Aes ubi, ceu stipulam, bellantum corpora fudit
Strata solo numero ingenti: vix pauca supersunt
Fato erepta, velut quae fertur in horrea messis;
Depressam inclinat lancem cum Jupiter altus,
Bella suo genitor qui tristia numine torquet.
Exstinctos nec ventre licet lugere: per omnes
Turba cadit nam multa dies: (quaenam ergo futura
Sit cuiquam requies unquam curae atque doloris?)
Verum opus est vita functos condique sepulcro
Forti animo, inque diem fleri: tum deinde, supersunt Note: 260
Incolumes durae qui post certamina pugnae,
Esusque, ac laeti potus meminisse; refectis
Viribus, o socii, rursum ut pugnamus in hostem
Acrius, indomito septi aere. Hoc omnibus esto
Hortamen pugnae; ne quis post prandia lentus
Desideat, maneatque hortantem in bella; malo ne
Pulsus eat, deses fuerit quicunque relictus
Ad naves. cuncti potius denso agmine castris
Effusi in Teucros concordi mente feramur.
Haec ubi sic fatus, gnatos sibi Nestoris ambos, Note: 270
Phylidenque Megeta, Thoantaque, Merionenque
Et Creontiaden Lycomedea cum Mebalippo
Delegit comites. simul hi tentoria Atridae
Celsa petunt, dicto et citius praecepta facessunt.
Septenos portant tripodas, fulvo aere lebetas
Bisdenos, bis sex pernici corpore ducunt
Cornipedes, septem forma praestante puellas,
Et doctas operum: post has Briseida pulchram.
Magna auri Laertiades appensa talenta
Ipsa decem gestans, prae cunctis ibat: euntem Note: 280
Pone alii juvenes portantes dona sequuntur.
Hi coetu in medio statuere ex ordine cuncta.
Tum stetit exsurgens Agamemnon; Talthybiusque
Voce deo similis regem prope constitit, aprum
Ille gerens manibus. cultrum dein strinxit Atrides,
Magni ad vaginam gladii quem semper habebat
Suspensum; atque apri setas, libamina prima,
Praecidit. tum deinde Jovi cum voce supinas
Rite manus tendens sic fatur: sede sedebant
Quisque sua interea Danai, tacitique loquentem, Note: 290
Ut par, audibant regem. qui lumina caelo
Attollens dedit has alto de pectore voces:
Optimus haec summusque deum, precor audiat ipse
Jupiter, et Tellus, et Sol, et Erinnyes, alta
Sub terra quae vafra hominum perjuria plectunt.
Omnis ego expertem reddo Briseida probri,
Intactam, sancteque habitam casteque puellam.
Si fallo, si quid perjurus mentior, omnes
Iratos habeam divos, atque omnia pendam,
Perjuros quae damna homines, cladesque sequuntur. Note: 300
Sic ait; atque apri jugulum secat aere corusco;
Quem cani maris immensum projecit in aequor
Talthybius, magna vi torquens, piscibus escam.
Tum Grajos inter surgens, haec fatur Achilles:
Jupiter, ut noxas miseris mortalibus infers
Ingentes! nec enim, socii, mihi pectus Atrides
Commossetque ira perturbans, vique puellam
{Abduxet} praeceps confusa mente, deum rex
Ni dare multa neci voluisset milia Grajum.
Nunc ite, ac ac victu vires revocate; refectis Note: 310
Artubus ut mecum pariter tendatis in hostem.
Sic fatus coetum solvit festinus. Achivi
Quisque suas ibant ad naves. tradita dona
Myrmidones laeti curabant; atque carinam
Aeacidae ad magni gradientes cuncta ferebant.
Ponunt gazam intra tentoria, sedibus idem
Captivas jussere suis considere; equosque
Pastum armenta inter celeres egere ministri.
Briseis forma tibi par, Venus aurea, postquam
Patroclum ferro confossum vidit acuto, Note: 320
Circumfusa viro cum luctifico ululatu,
Cervicemque, sinumque, ora et formosa secabat
Unguibus; ac tales fundebat pectore questus:
Patrocle, o dulci vita mihi dulcior, heic te,
Heic ego te infelix nuper digressa reliqui
Incolumem: rediens eadem nunc, optime ductor,
Extinctum invenio. rerum ut me tristia semper
Ex aliis alia excipiunt! cui tradidit olim
Me pater ac genitrix, vidi pro moenibus urbis
ipsa virum aerata confossum cuspide: vidi Note: 330
Tres miserae fratres mater quos una crearat
Germanos, tristi cunctos procumbere leto.
Tu me flere tamen. dulcis Patrocle, vetabas,
Quod mihi morte virum mactarat victor Achilles,
Moenia quod clari vastaverat alta Mynetis.
Nam me dicebas taeda sociare jugali
Velle tuo Aeacidae, celsaeque ad moenia Phthiae
Puppibus in curvis vectae celebrare frequenti
Myrmidonum in coetu, sacris de more litatis,
Solemnesque epulas, et laetificos Hymenaeos. Note: 340
Jure igitur talem, tam miti pectore, ploro
Nunc ego inexpletum lacrimans, doleoque peremptum.
Tales illa pio questus dabat ore: puellae
Plorabant aliae simul aegro pectore, flentes
Furtim quaeque suos alieno in funere casus.
Peliden magnum at circumstans multa rogabat
Turba senum, duro prandens ut membra labori
Firmaret, gemit ille; preces et respuit omnes:
Ne vero, ne me, obtestor, compellite, dulces,
(Si mihi nunc quisquam potis est parere) sodales, Note: 350
Ante dape aut potu refici; cui pectora tristis
Moeror habet. solem juvat expectare cadentem;
Longa juvat luctu in misero jejunia ferre.
Haec fatus, reges alios dimisit: Atridae
At gemini mansere illic, et dius Ulysses,
Nestorque, Idomeneusque, incano et vertice Phoenix,
Quisque gravem curam conantes demere: blandis
Ille nihil verbis, vario et sermone movetur
Ante, ineat belli quam praelia saeva cruenti;
Et socii memor usque gemitque, ac talia fatur: Note: 360
Infelix, mihi supra omnes dilecte sodales,
Prandia tu multo sueras mihi lauta paratu
Ponere festinusque et sedulus, arma ferebant
Belligeros quoties in Troas Martia Graji.
Nunc tu, care, jaces ferro confossus; at ipse,
Triste tui desiderio cor fixus, abunde
Quae mihi sunt intus, dapibus nec vescor, et omni
Abstineo potu. nec enim contingere quidquam
Tristius hoc possit misero graviusque; nec ipsum
Audirem subita exstinctum si morte parentem. Note: 370
Cui patria nunc in Phthia fortasse tepentes
Ore fluunt lacrimae, quod longo a tempore degit
Avulsus tali gnato; quem praelia dura
Invisae propter scelus exitiale Lacaenae
Ignoto exercent peregrinae in litore gentis;
Nec leto raptum si quis jam nunciet esse,
Qui mihi, spero equidem, Scyro nutritur in alta
Vivus adhuc, roseoque deos pulcherrimus aequat
Ore Neoptolemus. soli mihi triste parari
Sperabam letum, patria procul urbe domoque Note: 380
Iliacis strato sub muris; teque futurum
Incolumem, Phthiam posses qui classe reverti,
Atque mihi puerum Scyro deducere, et olli
Remque meam monstrare, et servos, celsaque tecta.
Namque reor Peleum vitali aut lumine cassum,
Aut vitae jam posse ullo vix munere fungi,
Defessumque gravi senio, pressumque dolore
Assiduo, tristem infelix dum prospicit horam,
Me leto exstinctum in Phrygiis quae nunciet oris.
Haec memorans flebat Pelides; flebat et una Note: 390
Primorum coetus procerum, quos quisque reliquit
Aedibus in patriis, memori dum mente revolvunt.
Hunc caelo miserans fletum Saturnius alto
Ut vidit, tali compellat voce Minervam:
Fortem, nata, virum sic ergo deseris? acer
Nec tibi jam cordi est Pelides, ante carinas
Qui sedet, ac moerens turbata mente sodalem
Flet raptum? curant alii sua prandia: at ille
Siccusque impastusque dolet. delabere caelo,
Atque ferens nectarque almum, dulcesque liquentis Note: 400
Ambrosiae succos, instilla in pectora, bello
Ut vigeat, nec membra fames illapsa fatiget.
Haec ait, et cupidam pater acuit. ilicet harpen
Assimulans latamque alas, et voce sonantem
Arguta, caelo emicuit, vacuamque per auram
Labitur. Argivi jam se fulgentibus armis
Cingebant per castra alacres: dea nectar Achilli,
Ambrosiam et dulcem stillavit pectus in altum,
Genua fames regi ne tristis fessa subiret:
Ipsa redux nisu celeri petit alta parentis Note: 410
Tecta, deum sedes. Graji se litore toto
E curvis alacri fundebant mente carinis.
Crebra nivis densae volitant ceu vellera summo
Ab jove, propellunt Boreae quam flabra sereni:
Sic densae celsis galeae fulvo aere micantes
Navibus exibant, clypeique umbone corusco,
Fraxineaeque hastae, thoraca et ferrea septa.
Ad caelum fulgor late ibat, totaque circum
Aere renidebat tellus, densisque virorum
Sub pedibus sola pulsa gemebant. dius Achilles Note: 420
In medio armabat sese; cui saeva paranti
Praelia frendebant dentes, flammaeque corusci
In speciem ardebant oculi; tum corde sub imo
Gliscebat dolor indomitus. sic turbidus ira
In Teucros divina, dedit quae Mulciber, arma
Induitur. suras ocreis ingentibus ambit,
Multa nitens claro argento quas fibula nectit:
Dehinc aptat thoraca ingentem pectora circum;
Et multo insignem argento suspendit ab altis
Ensem humeris, saevo aere gravem: tum sustulit heros Note: 430
Scutum ingens denso textu impenetrabile, lucem
Sanguineam jactans, ceu cum rubet aurea Phoebe.
Ac velut accenso clara igni flamma refulget
E medio nautis fluctu, circumflua ponto
Insula ubi attollit sese: (procul ardet in altis
Montibus illa ovium ad caulas: hos per mare, coetu
Carorum avulsos, vexantque feruntque procellae)
Sic magni e clypeo Pelidae clarus in auras
Fundebat sese fulgor. tum deinde comantem
Attollit galeam, capitique imponit; equinis Note: 440
Horrentem setis galeam, flammasque vomentem
Sideris in morem. juba circum densa tremebat
Aurea, Vulcanus mira quam fuderat arte.
Tum sese pulchris dius tentavit in armis
Aeacides: anne apta forent satis omnia; et artus
Inclusi possent partem se vertere in omnem.
Visa vice alarum fungi sunt arma, soloque
Sponte sua regem vacuas attollere in auras.
Inde gravem, ingentem, praeduram fervidus hastam
Depromit, patrium gestamen. quibat Achivum Note: 450
hanc nemo vibrare: unus vibrabat Achilles,
Longum fraxineae robur trabis, ex Pelio alto
Quam Chiron caesam Peleo dedit, esset ut olim
Heroum, Martis dura inter praelia, clades.
Interea curru Automedon atque Alcimus alto
Alipedes jungunt rapidos, et pectora circum
Dant phaleras, fraenosque ori malisque sonantes
Injiciunt; ac lora manu retracta superbae
Aptarunt sellae. scuticam dehinc pulchra micantem
Corripuit dextraeque habilem, curruque locavit Note: 460
Se bonus Automedon: retro conscendit Achilles,
Sol veluti, radians late fulgentibus armis.
Tum patrios sic torvus equos hortarier infit:
O Xanthe, o Balie, stirps diae clara Podarges,
Cura sit aurigam melius servare; cruentae
Et satur ut fuero vobiscum caedis, amicas
In Danaum turmas et castra Argiva referre.
Incolumem: non, ut Patroclum, linquere foede
Hostibus in mediis vitali lumine cassum.
Haec ait ille: celer pedibus tum Xanthus honestum Note: 470
Demisitque caput moestus, pulchramque reflexit
Cervicem: cui circlo omnis juba fusa repente
Excidit ad terram propter juga. nec mora, magnae
Junonis nutu vocalis, talia fatur:
Et nunc te fidi servabimus, acer Achille:
Sed misero lux dira propinquat. nec tibi luctus
Nos caussa: at magnusque deus, legesque severae
Parcarum. nec enim, nobis cessantibus, arma
Detraxere humeris Patroclo fortia Troes:
Sed, nemo divum quo fortior, inclyta proles Note: 480
Latonae, stravitque virum, largitus et ingens
Priamidae saevo decus est. nos quippe vel ipso
Cum Zephyro, ventos longe qui dicitur omnes
Ante alios levior, cursu certemus: at illi
Fatum erat (estque etiam tibi, rex) hominisque, deique
Sub manibus domitum crudeli occumbere leto.
Haec fato Furiae vocem pressere. dolore
Arsit, et his tacitum dictis invasit Achilles:
Quid mihi, Xanthe, canis fatum? non te decet, ista
Non opus est fari. novi mihi triste paratum Note: 490
Heic letum longe a patria amplexuque parentum.
Nec tamen absistam pugna, prius, effera Troum
Quam pubes cedat bello satiata cruento.
Sic ait; invectusque alto clamore phalanges
Per medias curru primum processit in agmen.
Sic laeti armabant se curvo in litore Graji
Te circa, Pelida, insano Marte frementem.
Nec minus et Troes, campi qua plana tumescunt
In collem, trepidi turmas in bella ciebant.
Juppiter interea Themin omnes jusserat almam
In coetum divos sinuosi a vertice Olympi
Cogere. continuo partes dea fertur in omnes
Hac illac cursans, cunctosque ad limina jussit
Ire Jovis. dicto parent magnique, minores
Et divi numero ingenti: nec flumina, praeter Note: 10
Oceanum, nymphae nec desunt, quae nemora alta,
Quae fontes fluviorum habitant, quaeque herbida prata
Illi aedem in magni postquam venere Tonantis
Sedibus in rutilis, patri quas Mulciber olim
Fecerat ipse manu solerti, ex ordine cuncti
Consedere. Themin fratris nec jussa ferentem
Sprevit fluctipotens Neptunus: venit ab alto
At pelago, et sedit medius fulgente deorum
In coetu; atque Jovem scitari talibus infit:
Nam cur nos, rapidi jaculator fulminis, urgent Note: 20
Huc tua jussa iterum? Grajum an de gente Phrygumque
Mente aliquid versas? quos inter dira frementes
Ocyus ardescant vesanae incendia pugnae:
Haec ille: haec contra caelo qui nubila cogit
Juppiter: O terram quassans Neptune, sub alto
Pectore quid versem nosti, cunctosque vocarim
Cur subito in coetum divos. mihi cura virorum est
Tristia fata licet miseris, cladesque parentur.
Attamen aerii supremo in vertice Olympi
Ipse procul rerum contemplans cuncta manebo; Note: 30
Atque animum pascam spectaclo heic solus. abite
Vos Danaos Troasque inter, vestroque levate
Quos lubet auxilio. solus nam pugnet Achilles
Si Troas contra solos, nusquam, agmine verso,
Stare loco possint, certaeque obsistere cladi.
Quippe viri adspectum dira formidine capti
Ante etiam horrebant: nunc, rapto saevus amico,
Dum furit, ipsa urbis metuo ne moenia sternat
Versa solo, fati nec possit lege teneri.
Juppiter haec fatus, vesano corda tumultu Note: 40
Miscuit, atque animos belli succendit amore.
Ergo odiis in saeva abeunt discordibus arma.
Ad naves tendunt Juno et Tritonia Pallas,
Complectensque solum Neptunus, largus et auctor
Lucri Mercurius, solerti pectore praestans.
Mulciber una ibat, torvusque ac robore fretus
Immani, claudo nutans vestigia gressu.
At contra Mars bellipotens, intonsus et una
Phoebus, et horrisonis gaudens Dictynna sagittis,
Xanthusque, et risu gaudens Venus, atque supremo Note: 70
Cara Jovi Latona, Phrygum petiere catervas.
Ac, dum longe aberant divi a mortalibus, acres
Elatique animo Graji superante vigebant,
Quod celer, exortus post otia longa, ruebat
In bellum, Phrygiae clades ac terror, Achilles:
Trojugenae at gelido perculsi corda pavore
Horrebant, dium saevis quod fulgere in armis
Peliden Marti similem videre cruento.
[Page v-46]
Verum ubi di turmas inter venere virorum,
Exarsere animis irae, calefactaque late Note: 60
Corda virum, hinc atque hinc in caedem, ac tela ruentum.
Stans etenim nunc pro muro Tritonis ad altam
Clamabat fossam, vasta nunc voce sonabat,
Caerulei frangunt qua sese ad litora fluctus.
Parte alia torvus Mavors, nigrae ille procellae
Assimilis, summa Teucris hortator ab arce
Clamorem dabat insanum; Simoentave propter
Cursans pulchra sacrae per culmina Callicolones.
Sic geminas egere acies in saeva beati
Praelia caelicolae; pugnam et, ceu turbine rupto, Note: 70
Excivere gravem. divumque hominumque superne
Horrendum intonuit genitor: subter sola terrae
Ingentis, montesque altos, et celsa tridenti
Concussit juga Neptunus. tum roscida rivis
Ida, imae valles, supremaque culmina, late
Contremuere, Phrygumque aedes, Argivaque castra:
Umbrarumque infra regnator pallidus alto
Exsiluit solio clamans exterritus, olli
Desuper immani terram Neptunus hiatu
Ne findens penitus disrumperet, ima paterent Note: 80
Et dis atque viris penetralia, nigra tenebris
Tristia, senta situ, visu deformia, et ipsis
Caelicolis horrenda: ruentum in bella deorum
Tantus erat supra summa in tellure tumultus.
Nam regem contra Neptunum stabat Apollo
Fulgentemque arcum gestans volucresque sagittas:
Sanguineum at contra Mavortem caesia Pallas:
Junoni opposuit sese Dyctinna, sagittis
Auratoque arcu gaudens, nemorumque fragore,
Venatrix, soror arcitenens tua Phoebe. domorum Note: 90
Servator lucrique dator Cyllenius arma
Latonam contra quassabat. constitit acrem
Vulcanum contra ferus alto gurgite, Xantum
Nomine quem divi perhibent, hominesque Scamandrum.
Sic infesta deos contra di tela ferebant.
Pelides Troum ardebat se immittere turbae
Hectora Priamiden contra, bellique potentem
Illius ante omnes Martem satiare cruore.
Adversum huic, populos qui concitat, acer Apollo
Dardanium ciet Aeneam, per membra vigorem Note: 100
Ipse viro adspirans: Priamoque Lycaona cretum
Voce deus referens, verbis haec fatur amicis:
Magnanime Aenea, quonam promissa, minaeque
Nunc abiere tibi! Troum quae regibus olim es
Pollicitus, dum laeta agitas convivia: Achillem
Excipere ac pugnam collata invadere dextra.
Haec ille: Aeneas contra cui talia reddit:
Priamide, nam cur me invitum in praelia trudis,
Pelidenque jubes contra pugnare superbum?
Non ego nunc primum tulero forti obvius arma Note: 110
Aeacidae: congressum alias me terruit hasta,
Ex alta fugientem Ida; quo tempore nostris
Ingruit armentis, bello vastavit et altam
Lyrnessum veniens, et Pedason: at mihi tristes
Juppiter avertit Parcas, membrisque vigorem,
Vimque dedit celerem genibus, ne fata subirem
Pelidae manibus domitus, manibusque Minervae.
Quippe virum dea magna tuensque, acuensque praeibat,
Et Lelegas Troasque jubebat sternere ferro.
Ergo virum nemo pugnae in certamine Achillem Note: 120
Stare queat contra; divum cui bella gerenti
Semper adest aliquis, fatumque avertit; acutum
Cui volat e manibus telum rectaque per auras,
Sponte sua veluti, fertur, nec desinit ire
Ante, viri subiens quam figat cuspide corpus.
Quod trahat aequato si nunc examine lances
Juppiter, haud facile me vicerit ille, rigenti
Non si conflatum ferro se jactitet esse.
Haec ille: haec contra, proles Jovis, altus Apollo.
Heros magne, deos quin tu quoque morte carentes Note: 130
Poscis opem? summi germen Jovis alma creavit
Quem Venus, ut perhibent; diva editus ille minor est:
Altera nata Jovis, longaevi est altera Nerei.
Ergo age et infesta procurre interritus hasta;
Nec metue immanesque minas, et dicta superba.
Haec ait, atque habilem fudit per membra vigorem
Inspirans. ruit ille virum per densa corusco
Aere nitens, magnoque infert se infestus Achilli.
Quem procul ut vidit gradientem regia Juno
Turbam prima deum sociam vocat, atque ita fatur: Note: 140
Neptune ac Pallas, corde haec versate sub alto
Quo casura modo sit res. fert obvius arma
Aeneas contra Peliden; auctor Apollo
Cui mentem pugnae vesano incendit amore.
Quare agite, aut pulsum longe hunc vertamus, Achillem
Aut aliquis nostrum praesens juvet ocyus, et vi
Compleat, atque animis pugnantem audacibus auctet,
Sentiat ut carum se primis esse deorum
(Nam pretio digni nullo, qui Troica divi
Arma juvant), nosque huc summo de vertice Olympi Note: 150
Descendisse omnes, armisque occurrere, nequid
Ipse grave a Teucris hodie ferat. hac ubi victor
Functus erit pugna, subeat licet, aspera quidquid
Parca illi nevit, matris cum fusus ab alvo est.
Haec opus est illum nostra nunc voce moneri,
Ne metuat, siquis divum forte obvius inter
Arma dabit sese. mortali objecta deorum
Nam facies horrore animum percellere suevit.
Sic dea: sic contra Neptunus: parce furori
Indomito, Juno, nec tantos pectore motus Note: 160
Concipe. non etenim te sic decet, o Dea, frustra
Irasci; tristique deos committere pugna
Turpe fuat nobis majoribus. hinc super altam
Digressos potius speculam considere praestat.
Bella viri interea curabunt. praelia quod si
Forte ineat saevus Mavors, aut Phoebus Apollo,
Pugnantem aut sistant Peliden; arma feremus
Adversi; durum gliscet certamen, et ambo,
Credo equidem, bello semoti rursus Olympi
Celsa petent coetumque deum, vi fractus uterque Note: 170
Et nostris domitus manibus. dehinc talia fatus
Magni caeruleus rector maris, Herculis altum
Praegrediens divos murum petit, aggere structum
Ingenti, Troes quondam ac Tritonia Pallas
Quem fecere Jovis nato, vitare sequentem
Quiret ut in campos procurvo ab litore cetum.
Illic Neptunusque pater, divumque caterva
Consedit, nubem induti, quae densa nequiret
Vi dissolvi ulla, clarumque admittere solem.
Di procul inde alii pulchrae juga Callicolones Note: 180
Te circa Phoebe arcitenens, Martemque cruentum
Insedere, altas bello qui proruit urbes.
Hinc atque hinc illi diversa in parte sedebant
Multa inter sese vario sermone serentes
Consilia: infestis ordiri at praelia telis
Cunctantes. in saeva pater quos arma ciebat
Desuper, aerio residens in vertice Olympi.
Interea denso complerat agmine campum
Aere viri claro fulgentes, aere corusci
Et claro currus. tum pulsu terra tremebat Note: 190
Quassa pedum turbae confertim in bella ruentis.
In medium ardentes animis pugnaeque parati
Prodibant gemini heroes, duo fulmina belli,
Aeneas Anchisiades, et dius Achilles.
Fert prior Aeneas magna se mole; tuensque
Torva, gravi et nutans galea procedit aheni
Praetendens laeva clypei versatile pondus,
Ac dextra quatiens aeratam turbidus hastam.
Pelides alia contra de parte ruebat.
Immanis veluti leo, quem demittere morti Note: 200
Ardent collecti agricolae, turbaque frequente
Longe instant, spernens clamorem telaque gressu
It lento: juvenum sed ferro siquis adacto
Laeserit, ille acer sese convolvit, et ora
Pandit hians, (dentes circum spuma effluit albos)
Horrendosque ciet gemitus, et verbere caudae,
Hinc atque hinc geminum caedens femur et latera alta,
Excitat ad pugnam sese atque instigat in hostem;
Jamque adeo torvus, recta ruit, aut dare certus
Morti aliquem, primos aut inter sternier ipse: Note: 210
Haud aliter contra Aenean vis effera mentis
Invictum et robur dium stimulabat Achillem.
Hi postquam propius venerunt, talibus audax
Aeneam Aeacides compellat: Densa virorum
Agmina tot {curnam} cursu permensus, in armis
Stas, Anchisiade? mecum an committere pugnam
Est animus, speras, me victo, regna potiri
Quod Troum aequalis Priamo? sed lumine vitae
Si me forte orbes, non te tamen ille supremum
Evehet ad rerum culmen, gnatisque relinquet Note: 220
Posthabitis demens alieno regia sceptra.
Anne tibi pretium Troes dixere feracis
Partem agri, arbusto felicem et vitibus almis,
Quam teneas victor, me caeso? quod tibi factu
Haud facile esse reor, mea quem conterruit hasta
Pulsum alias. jamne oblitus qua luce fugavi
Solum, armento actum longe, cursuque sequebar
Idaeis volucri de montibus? ante volabas
Tu celer haud unquam respectans. inde subisti
Moenia profugiens Lyrnessi: protinus ipse Note: 230
Quam Jove cum magno cepi magnaque Minerva;
Victor et abduxi vastata ex urbe puellas,
Servitio addicens. aequus te Jupiter et di
Tunc alii ereptum servarunt: nec tamen idem
Nunc etiam, credo, servabunt, captus inani
Ut spe rere animo. quare cede ocyus ultro,
Atque pedem refer hinc in turbam, nec mihi demens
Adversus consiste, malum sed prospice, et ante
Vita. rem stultus, cum facta est denique, sentit.
Haec ait: Aeneas contra cui talia reddit: Note: 240
Pelide, verbis terreri posse, puellum
Ceu mollem, ne me nunc spera. opprobria novi
Ipse etiam, atque jocos mordax jactare procaces,
Alter enim alterius scimus genus atque parentes,
Auditos tantum fando; nam cernere neutri
Contigit. esse ortum fortis de sanguine Pelei
Te perhibent Thetide e pulchra, Nereïde nympha:
At me magnanimo Anchisae peperit Venus alma.
Horum hodie alterutri gnatum sibi morte peremptum
Plorabunt. nec enim verbis puerilibus inter Note: 250
Nos dirimi hanc credo sic pugnam posse. doceri
Ulterius quod si vis haec, et discere nostrum
Rite genus, multis notum mortalibus; audi
Dardanus est auctor generis, Jove natus ab alto.
Dardaniam hic princeps fundavit: condita nondum
Sacra erat in campo namque Ilios: ima colebant
Sed loca silvosae riguis in saltubus Idae.
Dardano Erichthonius dehinc rex est editus, omnes
Ille viros inter longe ditissimus, uni
Cui tria per campos pascebant milia equarum, Note: 260
Pullis gaudentum teneris; per prata vagantes
Florea quas formam Boreas miratus amavit.
Nec mora, equo similis nigra cervice comanti,
Armentum ingressus, bissenas corpore pulchro
Progenuit generosus equas. hae, cum sola terrae
Se per culta leves cursu pernice ferebant,
Triticeam haud celeri frangebant sub pede messem;
Et, cum terga super ludebant caerula ponti,
Spumigero haud subter fluctu cedente, volabat.
Cretus Erichthonio Tros est, Trojanaque gessit Note: 270
Regna. triplex Troi praeclara est edita proles,
Ilusque, Assaracusque, et dis forma Ganymedes
Haud impar, hominum quo non formosior alter
Editus est unquam vitales lucis in auras.
Hunc divi rapuere, Jovi formosus ut almum
Misceret nectar, cumque immortalibus aevum
Dis ageret longum, summi novus incola caeli.
Ilus at eximium genuit dehinc Laomedonta;
Tithonum dehinc Laomedon, Priamumque creavit,
Lampumque, Clytiumque, et clarum Hicetaona bello. Note: 280
Ortus at Assaraco Capys est; cui filius inde
Obtigit Anchises. Anchisa glorior esse
Natus ego: Priamo est natus patre nobilis Hector.
Haec mihi gens, horum dico me sanguine cretum.
Virtutem at minuit, cum vult, mortalibus aegris,
Aut auget, rerum late cui summa potestas,
Jupiter. incassum stantes parcamus inani
Eloquio at, veluti pueri, garrire virorum
Bellantum ante oculos, medio in certamine belli.
Quamvis multa licet nam fari opprobria, quorum Note: 290
Pondus nec centum remis impulsa carina
Ferre queat. lapsu celeri nam lingua virorum
Volvitur, omnigenisque scatet sermonibus: ampla est
Verborum seges, hinc atque hinc quam carpere possis.
Quale etenim dices, tale auditurus et ipse es.
Sed quid opus verbis rixari vana loquentes?
Irrita ceu geminae jactant convicia moechae
Saepe viam egressae in mediam, incensaeque dolore
Vera sibi objectant, et falsa, ut jusserit ira.
Non tu me cassis ardentem avertere dictis Note: 300
Hinc poteris, contra ni pugnes. ergo age et alter
Aerata alterius gustemus cuspide corpus.
Sic ait; et clypeum rigida ferit eminus hasta
Immanem, horrendum; saeva umbo cuspide subter
Ingemuit; laeva quem longe a corpore Achilles
Territus amovit. telum nam credidit ingens
Magnanimi Aeneae penitus pervadere scuti
Posse moras; demens, oblitus dona deorum
Inclyta nequaquam vinci mortalibus armis.
Nec tum, praevalido stridens contorta lacerto Note: 310
Aeneae, fregit Vulcania munera cuspis.
Haesit enim detenta auro, postquam duo septa
Ruperat, haud ultra sed vim perferre, nec, infra
Quae tria restabant, potuit transmittere terga.
[Page v-269]
Quippe etenim vario Vulcanus quina metallo
Duxit terga, duo solido aere duoque nitente
Stanno, auro medium fulgente. hoc denique nacta,
Aerea nequaquam processit longius hasta.
Posterior dehinc Pelides telum jacit ingens
Arduus; et clypeum ferit amplum, tenue ubi limbum Note: 320
Aes erat ad summum, taurique argentia terga
Crassa minus; subiit penitus qua fraxinus ictu
Pelias horrendo. sonuerunt aerea subter
Texta. timens flexitque artus, scutumque removit
Ab sese Aeneas: at stridens turbine magno
Hasta, viri post terga, solo est defixa, tremensque
Stabat ibi, postquam geminum disruperat orbem
Ingentis clypei. visu conterritus heros
Restitit; attonito similis, turbataque verso
Ora haesit vultu pallens, quod tam prope vidit Note: 330
Fatiferam nutare hastam. tunc saevus acutum
Vaginaque ensem eripuit, torvumque repente
Clamans in trepidum Pelides irruit hostem
Concitus. Aeneas saxum tellure molare
Sustulit arreptum vasto ingens pondere, junctis
Viribus haud quirent duo quod sustollere, quos nunc
Terra viros gignit: solus, nulloque labore,
Ipse manu versans valida torquebat in hostem.
Jamque adeo contra venienti, ac dira frementi
Aeneas clypeum Aeacidae, galeamve, coruscum Note: 340
Tutamen capitis, saxo percelleret; ense
Cominus et vita Aenean orbaret Achilles;
At vasti sensit maris arbiter, atque deorum
In medio, tales fudit de pectore voces:
Pro superi! Aeneae miseret me fortis, Achilli
Qui domitus jam jam nigrum descendet ad Orcum.
Demens, quod Phoebo suadenti paruit; olli
Qui tamen extremam haud poterit depellere cladem.
Cur insons alios propter dolet, ampla benigna
Usque manu praebet cunctis qui munera divis? Note: 350
Quin agite, atque virum servemus limine in ipso
Versantem leti, ne fors et Jupiter irae
Haud parcat, morte Aeneam si mactet Achilles.
Quippe viro belli fatum est evadere casus,
Ne genus exstinctum pereat, cui Dardanus auctor,
Ille Jovi ante omnes carus, quos tempore in omni
Ex sese heroas mortali et matre creavit.
Nam regale genus Priami Saturnius odit:
Rex erit Aeneas Teucris, dehinc ordine longo
Et nati, et natos proles quae tarda sequetur . Note: 360
Talia Neptunus: cui Juno talia reddit:
Tu, Neptune, tuo versa istud pectore, cladi
Aeneam eripias, leto an patiare domari
Aeacidae manibus quamvis fortemque piumque.
Nanque ego, mecum una et Pallas Tritonia multis
Caelicolum in coetu verbis juravimus ambo:
Haud unquam cladem Teucris arcere, nec omnis
Ilios extremo si corruat igne, cremetque
Captam urbem nulli parcens Argiva juventus.
Haec ubi caerulei rector maris audiit, inter Note: 370
Tela ruens turbamque virum, se protinus illuc
Intulit, Aeneas ubi Tros et dius Achilles
Contulerant pugnam; nubem et caligine densa
Pelidae ante oculos fudit. tum vi deus hastam
E clypeo Aeneae raptamque extraxit, et ipsos
Aeacidae ante pedes posuit. dehinc impulit alte
Sublatum a terra Aenean: quo concitus heros
Impulsu, longe medios currusque virosque
[Page v-326]
Transiliens, aciem confestim praepete lapsu
Venit ad extremam, qua sese in praelia parte Note: 380
Armabant semoti omni Caucones ab hoste.
Heic deus Aeneae propior stetit, atque ita fatur:
Nam quis te divum Pelidae jussit Achilli
Certare incautum, Aenea? te fortior ille est,
Carior et superis. cui tu decede, nec arma
Obvia fer, quoties occurret; morte peremptus
Nigrum abeas Parca ne frustra obstante sub Orcum.
Verum ubi jam lectum et sua fata subibit Achilles,
Fide animo, et primus densas invade phalanges:
Morti alius nam te nemo demittet Achivum. Note: 390
Sic monitum liquit media inter verba, repente
Ex oculis densam et nubem discussit Achilli
Adveniens. lucem ille hausit, manifestaque cernens
Omnia se circum, ingemuit; dehinc talia, visu
Attonitus, tacito secum sub pectore fatur:
Pro superi! nam quae video miranda retectis
Monstra oculis? en hasta solo jacet; ille nec usquam
Apparet, cupiet tristes quem mittere ad umbras
Appetii. Aeneas etiam caelestibus ergo
Carus erat divis, ego quem jactare putabam Note: 400
Falsa levem. valeat: me certe in praelia posthac
Haud unquam poscet, qui nunc instantia fugit
Fata libens. age jam Danaos hortabor, et ultro
Experiar Teucrorum alios congressus in armis.
Sic ait, inque aciem rediit, socioque citato
Hac illac volitans gressu exhortatur in hostem:
Ne longe a Teucris fortes absistite Achivi.
Cominus ite virum contra vir; quisque capessas
Pugnam alacer. durum est, quantovis robore praestem,
Tot sectari hostes uni, et decernere ferro Note: 410
Contra omnes, non ipse queat Mars, ipsave Pallas
Armipotens aciem contra se immittere tantam,
Vesanumque operis tanti durare laborem.
Quidquid ego at manibus pedibusque ac robore possum,
Totum equidem expromam nil parcens. impiger hostes
En feror in medios: Troum nec laetus abibit
Ille, reor, quicumque meam prope venerit hastam.
Talibus hortatur Danaos . contra inclytus Hector
Trojugenas acuit dictis; atque obvius ire
Velle ait Aeacidae: Troes, ne dira minantem, Note: 420
Ne quis Peliden timeat. contendere verbis
Dis ego non ipsis metuam: pugnare sed hasta
Durum opus est; longe nobis nam robore praestant.
Omnia non effecta dabit, quae jactat, Achilles.
Efficiet partem, pars irrita cedet in auras.
Ipse viro adversis occurram interritus armis,
Sit manibus licet ille ipso non segnior igni;
Segnior haud igni manibus: vi durior aere.
Sic ait ille urgens Teucros: denso agmine longas
Protendere hastas. vasto hi clamore ruebant: Note: 430
Hectora sed Phoebus propter stetit; atque ita fatur.
Hector, magnanimo ante aciem ne solus Achilli
Congredere: at turbae immixtus bellique tumultu
Excipe; ne te hasta feriat, vel cominus ense.
Haec Phoebus: Troum se turbae immiscuit Hector,
Ille dei attonitus monituque et voce loquentis.
At Teucros ruit in medios vi fretus Achilles,
Horrendum clamans; et cominus Iphitiona
Sternit Otryntiden, densas in bella catervas
Ducentem; forti quem nympha creavit Otrynteo Note: 440
Nais, Hydae genitum populo in praedivite, celsi
Aeriis Tmoli sub rupibus. arma ferenti
[Page v-385]
Huic hastam caput in medium defixit Achilles,
Inque duas totum crudeli vulnere partes
Diffidit. ille ingens ingenti pondere nigram
Planxit humum. super haec Pelides verba profatur.
Otryntida jaces; dudum qui magnus Achivis
Terror eras. heic mors misero tibi contigit, orto
Gygaei prope stagna lacus, ubi pinguia dives
Rura tibi genitor piscosum liquit ad Hyllum, Note: 450
Hermum et vorticibus rapidis per culta fluentem.
Talia Pelides: olli nox lumina texit,
Atque acie in prima frigentia membra jacentis
Protrivere rotae Danaum. Peleius heros
Pugnacem ante alios Trojanos Antenore cretum
Demoleonta gravi percussit cuspide ad ipsum
Tempus per galeam; nec ferrum cassis ahena
Mergi avidum tenuit: fractum os, vastoque cerebrum est
Vulnere foedatum penitus. Quem dius Achilles
Ardentem ut domuit leto; Hippodamanta, relictis Note: 460
Dum bijugis fugit ante, hasta perfodit adacta
In tergum: ille animam exhalans immugiit, altum
Taurus ut immugit, quem regi Helicona tuenti
Flava manus juvenum vi tractum sistit ad aram;
Gaudet fluctipotens Neptunus. post, ubi liquit
Huic animus nervos atque ossa immane gementi,
Priamiden saeva Polydorum turbidus hasta
Insequitur, similem dis pulchro corpore. Grajis
Haud pater hunc muros extra pugnare sinebat.
Quippe erat et minimus natorum, et carior olli Note: 470
Ante omnes: cursu et nullum non vincere suerat.
Tunc etiam ille, pedes vesana mente volucres
Ostentans, primos studio cursabat inani
Per Troum cuneos dulcem dum perdidit amens
Tandem animam. propter fugienti dius Achilles
Nam telum dorso in medio defixit acutum,
Apta ubi fulgentem nectebat fibula balteum
Aurea, et obstabat duplex ad vulnera thorax.
Hasta gravis ventrem trajecta cuspide ad imum
Exiit: altum ululans duplicato poplite pronus Note: 480
Ille cadit; tenebris nigrescunt omnia, flexo
Corpore, lapsa manu retinenti viscera utraque.
Hector ubi fratrem crudeli vulnere vidit
Confossum, terrae acclinem, sua viscera habentem
In manibus; luctuque animum confusus, et ipsos
Moesta nube oculos caligans, non tulit ultra
Circumagi, saevumque hostem vitare, sed igni
Assimilis magnum contra volat acer Achillem,
Dextra fulgentem quatiens interritus hastam.
Quem simul ac vidit venientem et dira frementem, Note: 490
Exsilit Aeacides, ac laetus talia fatur:
En prope adest, animum qui vir saevo mihi luctu
Fodit: et eximium stravit mihi morte sodalem.
Cominus en conferre manum licet; agmina frustra
Nec cursare inter, vitareque mutua pugnam.
Sic ait; ac torvus compellat voce superba
Priamiden: Ades huc, propiusque accede supremi
Ocyus exitii ad metas. Haud territus Hector
Retulit huic contra: Ne me, Pelida, minaci
Posse puta, ut puerum, terreri voce. peritus Note: 500
Aeque ego probrosis cuivis contendere dictis.
Robore (novi equidem) tu praestas, viribus impar
Sum tibi ego: divum sed res haec scilicet omnis
In manibus; spolier, spoliem te an lumine vitae
Quamvis deterior percussum cuspide. acutum
Et mihi nam ferrum summa est, ni fallor, in hasta.
[Page v-437]
Sic ait; atque hastam vibrans intorsit: at illam
Ipsa levi afflatu Pelidae a corpore Pallas
Repulit. acta procul secat auras, et redit, ipsos
Hectoris ante pedes et concidit. acer Achilles Note: 510
Advolat horrendum clamans, trepidumque corusco
Sternere avet telo: deprensum at Phoebus Apollo
Eripuitque manu facili deus, ambiit atra
Et nube. insiluit contra ter dius Achilles,
Ter densam pepulit nebulam. verum, irritus ut se
Immisit quarto furiata mente deo par;
Increpuitque virum, rupitque has pectore voces;
Et nunc fugisti mortem, canis improbe. venit
Te prope namque malum: sedenim servavit Apollo
Raptum iterum; cui vota, reor, facis ante, sonantum Note: 520
Quam subeas strepitum telorum, atque horrida Martis
Praelia. verum alias pugna congressus ad Orcum
Mittam ego te; adjutor si quis deus et mihi pugnas
Inter adest. alios nunc Teucros, obvius ut se
Quisque dabit, saevae pergam demittere morti.
Haec ubi sic fatus, Dryopem rigida ferit hasta
Cervicem in mediam: collapsus decidit olli
Ante pedes. atro sinit hunc in pulvere volvi:
Ipse Philetoriden Demuchum, corpore magnum,
Acrem animis, hasta, succiso poplite, primum Note: 530
Detinuit, stricto invadens dehinc protinus ense
Dulcem animam exemit. duo tam praeclara Biantis
Germina dejecit curru, te Dardane, et una
Tecum Laogonum fratrem; telo eminus illum
Transadigens, gladio te cominus. ocyus inde
Saevus Alastoriden leto dat Troa. furenti
Obvius hic venit, genibus si forte prehensis
Parceret oranti, vivum et dimitteret, aevi
Et miserans florem, haud leto mactaret acerbo.
Demens! nec norat non posse inflectier ulla Note: 540
Arte virum, ingenio haud mitem placidumque, sed acri
Corde trucem ante omnes. dextra hic jam genua tenebat
Suppliciter, precibus cupiens mollire furentem.
Ad jecur ille adigens gladium demersit acutum;
Quod misero ejectum cecidit, nigroque cruoris
Amne sinum implevit: densae involvere tenebrae
Exanimum. rigida aggreditur dehinc Mulion hasta:
Aerea cui geminas cuspis trajecta per aures
Ivit. Agenoridae gladio dehinc torvus Echecli
Ingenti medium secuit caput: omne cruore Note: 550
Purpureo ferrum intepuit: mors ingruit olli
Nigra oculis, duroque immanis numine Parca.
Inde, ubi se cubiti nervi junxere, corusca
Deucaliona ferit per dextram cuspide; mansit
Saucius ille hostem, capitique instantia fata
Praevidit, stricto cervicem perculit ense
Pelides, pulchraque caput cum casside terrae
Dejecit: mediis magna vi excussa medulla
Ossibus exsiluit; jacuit porrectus at ille
Membra solo collapsa. furens, hoc deinde relicto Note: 560
Eximium, Pirei claro de sanguine cretum,
Rhigmum adit, e Thracum nuper qui pinguibus oris.
Venerat. hunc jaculo medium percussit: in imum
Ventrem abiit penitus mucro; curru excidit ille.
At famulo Aeacides vibrantis cuspide teli
Fixit Areithoo dorsum, dum territus acres
Retro vertit equos. moribundo hic corpore nigram
Planxit humum: bijuges turbati, effusaque lora.
Ignis ut arentem per saltum in valle reducta
Cum furit, ac validi miscent incendia venti; Note: 570
Flamma nemus late sese diffundit in omne:
Sic campum superis par vi ruit ille per omnem
Triste manu telum quatiens, turbataque sternit
Agmina: terra madet largo perfusa cruore.
Ac veluti validos cum lata fronte juvencos
Vir junxit, densis qua sternitur aequa maniplis
Area, trituros alba hordea; pressa teruntur
Illa boum pedibus facile: sic fortis Achillei
Alipedum subter pedibus calcantur equorum
Ingentes passim clypeique, et frigida leto Note: 580
Corpora, ferratique axes, orbesque rotarum
Sanguine foedantur: canthi, et rapida ungula rores
Sanguineos spargunt commixto pulvere. saevus
Laudis inexpleto Pelides ardet amore,
Ille madens sudore manus et caede tremendas.
HOMERI ILIADOS LIBER VICESIMUSPRIMUS.
Verum ubi perventum, rapidus qua flumine pulchro
Volvit aquas Xanthus, magni de semine cretus
Ille Jovis; Teucros aciem dissolvit Achilles
In geminam. partem sub muros victor agebat,
Hesterno fugere die qua dira furentem
Hectora Grajugenae palantes: (versa ruebat
Hac fugiens Phrygiae pars pubis: terga prementem
Sed tenuit Juno densae caligine nubis
Peliden) cursu praeceps pars altera sese
In fluvium tulit, ingenti prolapsa ruina, Note: 10
Vorticibus rapidis puras argenteus undas
Volvit ubi. horrendum subter sonuere fluenta,
Et virides circum ripae gemuere: natabant
Huc atque huc alto contorti gurgite: clamor
Caelo ibat varia plorantum voce virorum.
Ignis ut infesto volucres ardore locustae
In vada profugiunt fluviorum: gliscit, et auram
Per vacuam fundit subito se flamma; paventes
Hae raptim sese condunt frigentibus undis:
Aeacidae magni sic visu exterrita Xanthum Note: 20
Turba virūm praeceps et turba implebat equorum.
Pelides hastam ripa in viridante myricis
Acclinem liquit; Marti par ipse cruento,
Ense manum solo praefulgens, fluminis alveum
Insilit in medium; saevaeque cupidine caedis
Ardet inexpleta. ferrum rotat acer in orbem,
[Page v-20]
Et metit hac illac, quae fors dedit obvia cunque
Corpora. tum moestae voces gemitusque coorti
Indecores: late fuso rubet unda cruore.
Delphinum veluti fugitant per caerula pisces Note: 30
Ingentem, ac trepida capti formidine portus
Litorei subeunt latebras, atque intima complent;
Ille avido ferus ore vorat, quos ceperit, omnes.
Sic Troes, pavido tremefacti corde, fluenti
Per rapidos turbant flexos, abruptaque subter
Riparum densi fugiunt. tum denique longa
Heros caede manum fessus, bissena fluentes
Inter aquas juvenum delegit corpora, fuso
Patrocli ad bustum solvant qui sanguine poenas.
Hos prae se pecudum ritu, formidine dira Note: 40
Attonitos mentem, exegit; lorisque revinxit
Implicitos post terga manus, quae scilicet ipsi
Tortilibus circum tunicis innexa gerebant.
Tum sociis dedit ad curvas deducere puppes:
Ipse furens rursus pavidum se immittit in hostem.
Heic illi occurrit fugiens ex amne Lycaon,
Dardanidae proles Priami; quem duxerat olim
Vi captum patrio, veniens nocturnus, ab agro.
Hic ferro juvenis caprificum caedere acuto
Instabat, ramosque solo dejecerat, orbem Note: 50
Ille parans curru; subito cum dius Achilles,
Triste malum misero, advenit, curvisque carinis
Vendidit avectum longinquae ad litora Lemni.
Gnatus ibi pretium persolvit Iasonis: hospes
Imbrius Eetion multa mercede redemit,
In claram, Priamo servans, et misit Arisbam;
Ad patrios fugiens clam se tulit unde penates.
Luces ille domo undenas, usuque suorum
Laetatus dulci est: bissena luce cruentis
Injecit manibus reducem deus ipse tremendi Note: 60
Aeacidae; juvenem tristes, qui acturus ad umbras
Orci erat, ire licet, vitaque excedere nollet.
Hunc ubi conspexit faciemque agnovit Achilles,
Nudatumque armis vidit, galeaque carentem,
Et clypeo, atque hasta, (quae jam projecerat amens
Cuncta solo: largus fugienti e flumine vires
Sudor enim fractas lassarat, fessa domabat
Genua labor) secum haec animo indignante volutat:
Pro superi! quod monstrum oculis hoc conspicor ingens?
Ipsis jam Teucri e tenebris altaque resurgent Note: 70
Nocte Orci, stravit mea quos jam dextera leto:
Qualis et hic venit sospes, quem scilicet ipse
Nuper ego sacram in Lemnum avexique, reliqui
Et pretio addictum. non illum spumea cani
Unda maris tenuit, multos quae objecta coërcet.
Nunc age et ille meae vim libet, acumen et hastae,
Ut norim docearque an sit rediturus et illinc,
An semel exceptum gremio terra alma tenebit,
Quae fortes etiam retinet. Versabat Achilles
Haec secum: ille animi attonitus prope venit utraque, Note: 80
Genua manu cupiens amplecti. qualibet atram
Nam fugere optabat mortem et crudelia fata.
Dextra Pelides aeratam sustulit hastam;
Ille assurgenti subiit plagamque ferenti,
Et genua apprendit pronus: praelonga superne
Hasta solo defixa ingens post terga tremebat,
Caede viri expleri cupiens. exterritus, amens
Ille manum hanc genibus supplex admovit, acutum
Hac telum arripuit retinens; dehinc talia fatur:
Ecce tuis genibus supplex advolvor, Achille, Note: 90
[Page v-47]
Parce meam veritus fortunam, duraque tangat
Sors animum. bello captus tibi, te penes, o rex,
Assedi mensae primum Cerealia gustans
Dona, die, quo me patrio nocturnus in agro
Cepisti, ac sacrae duxisti ad litora Lemni.
Venditus inde boves illic merui tibi centum.
Ter totidem bobus redimar nunc. plurima passus
Huc redii. duodena dies haec ducitur, ex quo
Ilion adveni; miserum quem fata secundo
In manibus posuere tuis. me Jupiter odit, Note: 110
Credo equidem, rursus tibi me qui tradidit; aevo
Atque brevi natum vitales fudit in auras
Laothoe genitrix, Altae senis inclyta proles,
Altae qui Lelegas magna ditione gubernat,
Pedason altam habitans gelidum prope Satnioenta.
Hanc etenim Priamus thalami sibi foedere junxit.
Inde sumus patri geniti duo; quos tua jam jam
Ambos dextra neci dederit rex. caelitibus dis
Nam specie haud impar Polydorus concidit hasta,
Magne, tua peditum in primis: ego triste parari Note: 110
Heic mihi nunc video fatum; nec numine laevo
Actum huc posse manus spes evadere vestras:
Hoc etiam, extremum quod dicam, nunc animo hauri:
Non idem gessit me venter et Hectora, saevus
Qui socium mitemque tibi fortemque peremit.
Talibus orabat verbis, fletusque ciebat
Priamides; cui vox immitis venit ad aures:
Demens, quod pretium narras? quae lucra redempto
Pro capite? ante meus fatum quam triste subiret
Patroclus Teucris interdum parcere paullum Note: 120
Haud renui, et multos cepi, pretioque redemptos
Dimisi: at posthac mortem vitare cruentam
Non erit ut possit quisquam, mala numina ducent
In nostras quemcunque manus sub moenibus urbis
Iliacae; Troum quisquis fuat obvius omni
E numero, nedum Priami de sanguine cretus.
Tu quoque nunc adeo morere ocyus, o bone. frustra
Quid ploras? etiam Patroclus, qui tibi longe
Praestabat, domitus leto jacet. en ego qualis
Sim quantusque vides, formaque et mole, parente Note: 130
Eximio atque dea prognatus matre: supremum
Attamen adveniet mihi fatum et Parca severa,
Mane, die aut medio, vel sero vespere, Troum
Eripiet mihi nempe aliquis cum lumina vitae,
Aeratave hasta figens volucrive sagitta.
Sic ait: ille autem, genibusque et corde soluto,
Amisitque hastam torpens formidine, passis
Et manibus sedit collapsus: cui ferit ense
Pelides humerum stricto cervice sub ipsa.
Ferrum intro subiit capulo tenus: ille virenti Note: 140
Pronus humo jacuit porrecto corpore; largus
Purpureo terram perfudit flumine sanguis.
Tum pede correptum medias projecit in undas,
Gurgitibus volvi rapidis; ac talia fatur
Vociferans: Istic impastis praeda jaceto
Piscibus, affusi lambent qui vulnera. mater
Non tua te lecto impositum plorabit, at altum
In mare propellet fluctu volvente Scamander;
Atque aliquis ponto saliens summas petet undas
Cetus, ut immani voret ore Lycaona pinguem. Note: 150
Pessum ite, Iliaca donec potiamur Achivi
Urbe, fugae dantes turpi vos terga, fugaces
Pone ego at usque sequens et caedens Marte secundo.
Nil vos pulchra fluens, argento, et purior amnis
[Page v-130]
Juverit, heu miseri; caesis placare juvencis
Quem soliti, vivos rapidas cui mittere in undas
Cornipedes. illo nequidquam obstante cadetis
Dira morte omnes; caedem solvetis et omnes
Patrocli, ac Danaum clades, qui, me gravis ira
Dum tenet, ad curvas densi cecidere carinas. Note: 160
Sic ait: at fluvius majores arsit in iras;
Versabatque animo dium qua sistere Achillem
Posset, et extremam Teucris avertere cladem.
Interea quatiens hastam Peleius heros
Ingentem, caedisque avidus, petit Asteropaeum,
Pelegonis clarum germen, pater Axius amne
Pulchra fluens lato quem scilicet, ac Periboea,
Regis Acessameni gnatarum maxima natu,
Edidit. hunc, telum quassans immane, petebat
Pelides: contra e fluvio sed fervidus heros Note: 170
Constitit, ille gerens duo longo hastilia ferro.
Acribus huic animis mentem et praecordia Xanthus
Implerat, furiis incensus morte peremptos
Tot propter juvenes, medio quos victor in amne
Pelides ferro trepidos mactarat acuto,
Hi postquam propius venere adversa ferentes
Arma, prior mirans haec dius fatur Achilles:
Tu quis es? unde domo? qui me procedere contra
Haud veritus. gnati miserorum. qui mihi quoque
Occurrunt, Marte indomito per bella ruenti. Note: 180
Inclyta Pelegonis proles cui talia reddit:
Nam cur, magne, meos ortus scitaris, Achille?
Paeoniae pinguis longe hinc ego natus in oris,
Belligeros duco praelongis Paeonas hastis
Horrentes. undena dies haec luxit Olympo,
Iliacas ex quo veni bellator ad arces.
Ampla fluens generis mihi princeps Axius amnis,
Axius, illimem nullus quo pulchrior undam
Volvit agens fluvius, quam late maxima tendit
Se tellus. clarum is nam Pelegona edidit; hoc sum Note: 190
Natus ego, ut perhibent. sed jam tentare laborem
Martis, et infestis tempus concurrere telis.
Haec ait ore minax tumido: dextra extulit hastam
Librans Aeacides, decisam ex Pelio alto,
Fraxineam, ingentem: telum at contorsit, utraque
Ille manu dexter, geminum heros Asteropaeus.
Hoc clypei umbonem percussit: (nec tamen orbem
Pervasit solidum penitus, nanque obstitit aurum,
Dona dei) hoc dextrae cubitum perstrinxit, in auras
Unde levi niger emicuit de vulnere sanguis: Note: 200
Hasta virum at supra labens tremebunda propinquae
Haesit humo, cupiens libato in corpore mergi.
Hastam posterior, recto volitare per auras
Assuetam lapsu, Pelides Asteropaeum
Misit in adversum furiata mente: sed ipso
Erravit paullum stridens a corpore, et altam
Percussit ripam, penitusque infixa virenti est
Aggere dimidiam ad partem. tunc impiger ensem
Eripit a femore, ac trepido celer ingruit hosti
Pelides. hastam Pelidae evellere longam Note: 210
Ille manu valida ripa e viridante nequibat.
Ter, trahere arreptam cupiens, concussit; omisit
Haerentem penitus ter spe frustratus inani.
Tum quarto aggressus curvatam frangere nisu est.
Ante sed ingenti dejecit cominus ense
Conantem Aeacides. immani vulnere ventrem,
Namque viro medium discidit, viscera hiatu
E magno fluxere solo delapsa: tenebris
[Page v-181]
Exspiranti oculos urget nox. acer Achilles
Insiluit supra pectus; fulgentiaque arma Note: 220
Detrahit; hinc tales effundit pectore voces:
Sic jace, ut es meritus: durum tibi, flumine quamvis
Prognato, pugnare Jovis cum prole supremi.
Flumine dicebas nam te ortum scilicet: ipso
Ab Jove at ortus ego. genuit me, qui regit acres
Myrmidonum late populos, bello inclytus ille
Peleus; huic genitor fuit Aeacus ab Jove natus.
Fluminibus praestat ceu Jupiter, ab Jove cretos
Flumineo est itidem generi praestare necesse.
En tibi adest ingens fluvius: ferat ille jacenti Note: 230
Auxilium, si quod potis est. pugnare sed isti
Cum Jove non licet altisono, cui rex Achelous
Ipse parem haud audet se dicere, nec pater ingens
Oceanus, vastos immani gurgite fluctus
Tot volvens; unde et fluvii, et maria alta, per omnes
Et late fusi terras fontesque lacusque.
Is quoque tela Jovis magni timet, atque fragorem
Horrisonum, caelo intonuit cum saevus ab alto.
Sic ait; et ripae infixam trahit impiger hastam,
Atque virum fulva porrectum linquit arena, Note: 240
Caerulea versandum unda, densisque vorandum
Exanimem anguillis et piscibus, ocyus album
Qui morsu coepere adipem tondere procaci.
Paeonas hinc ruit in medios bellator, equestri
Adsuetam bello pubem: quae versa tumultu,
Hac illac trepido fugiebat fluminis alti
Ad ripam, cunctis qui fortior, Asteropaeum
Ut videre manu Pelidae atque ense furentis
Fulmineo domitum. leto heic dat prima virorum
Lumina, Thersilochumque, Mydonaque, Astypylumque, Note: 250
[Page v-209]
Mnesumque, Thrasiumque, atque Aenion, atque Ophelesten.
Hos dedit, hinc alios leto daret acer Achilles
Paeonas: instantem caedi sed gurgite ab alto
Increpuit Xanthus. mortali pectus et ora
Ille viro similis, confestim farier infit:
Fortior ante omnes, Pelida, immanior idem
Ante omnes, tot dira patrans horrendaque divūm
Praesidio fretus. Troas tibi Jupiter omnes
Mactandos ferro si jam dedit, hinc procul actos
Camporum per plana neci demittere perge. Note: 260
Plena mihi exstinctis nam sunt jam pulchra fluenta
Corporibus, lymphas nec vastum evolvere in aequor
Possum usquam. arctor enim congesta caede: cruentus
Tu tamen usque instas omnes et sternere ad unum
Morte paras. parce o jam tandem ac desine. mentem
Attonito invasit mihi nam stupor, inclyte Achilleu.
Haec Xanthus: retulit contra cui dius Achilles:
Ista quidem fient quae vis, divine Scamander,
Non tamen absistam Troas mactare superbos
Ante, metu includam pavidos quam moenibus, ipsum Note: 270
Hectora et experiar, seu me leto dabit ille,
Illum ego seu potius victor sub Tartara mittam.
Sic ait, ac Teucris rursum se turbidus infert.
His Phoebum interea compellat vocibus amnis.
Heu heu, Arcitenens Jove nate, ut jussa parentis
Oblitus neglecta tui es! te jussit adesse
Qui Teucris, clademque viris avertere, donec
Sol pontum subeat fugiens, umbrentur et arva.
Talia dum memorat, ripa se immisit ab alta
Praeceps in medium Pelides. ille, tumenti Note: 280
Dira fremens fluctu, contra irruit, altus et omnes
Egit aquas raptim, commoto gurgite, densos
[Page v-234]
Impulit et Troas, leto quos dius Achilles
Strarat acervatim. ripam hos ejecit in altam,
Mugitum dans horrendum, ceu taurus: at udo
Occuluitque sinu vivos, servavit et imis
Vorticibus pulchri conclusos rite fluenti.
Peliden gravis at circumstetit unda, virumque
Urgebat clypeo incumbens vi concita; stare
Nec pedibus quibat figens vestigia rectis.
Erga amplam ramis diffusam ingentibus ulmum
Arripuit manibus: radicitus exterminata
Illa cadit, lapsu ripam dissolvit et omnem,
Objectu et denso ramorum rauca fluenta
Continuit, pontem jacens transversa per amnem
Praebuit. ast heros medio de gurgite sese
Proripuit; celeri et cursu per plana volabat
Camporum trepidus. nec terga urgere volantis
Ingens interea cessat deus; et ferus atro
Gurgite se attollit supra ruiturus, Achillem Note: 300
Sistat ut a pugna, Teucrisque avertat amicus
Exitium. longe absiluit Peleius heros,
Quam longe volat hasta manu contorta. liquentes
Ut rapido quondam se lapsu nigra per auras
Fert aquila ex alto venatrix, nulla volantum
Quam celeri aut cursu, validis aut viribus aequat;
Sic fert se campo Aeacides. dirum arma sonabant
Quassa humeros circa et pectus: fugit incitus ille,
Obliquatque vias: pone affluit amnis, et alto
Rauca sonans urget fugientis terga tumultu. Note: 310
Caeruleo veluti si quando e fonte colonus
Instat aquam virides rivo ductare per hortos,
Ille unco removens obstantia terga ligone;
Profluit unda levis, subterque illata lapillos
Dimovet; hinc celeri lapsu per prona locorum
Murmurat, ante ipsum ductorem et concita fertur:
Sic magni cursu rapido tumida unda fluenti
Peliden quamvis celerem premit usque liquenti
Et pede consequitur: nec mirum, numina quando
Sancta deum praestant mortali sanguine cretos, Note: 320
Conversa quoties voluit consistere Achilles
Fronte audax, et nosse deis anne omnibus aeque
Infensis pulsus fugiat; Jove natus ab alto
Prolutum toties fluctu labente superne
Urgebat fluvius. moerenti corde repulsa
Ille artus tellure leves tollebat ad auram
Subsiliens: subter magna vi at fessa domabat
Genua fluens cursu obliquo citus amnis; et imis
Subducens pedibus mollem solvebat arenam.
Ergo altum ingemuit, caeloque ardentia tollens Note: 330
Lumina, sic moesto Pelides corde profatur:
Jupiter, ut nullus me divum sustinet alto
Eripere a fluvio, miseroque avertere pestem
Nunc! alias ultro patiar nam quidlibet. his me
Non alius divum quisquam, sed caerula mater
Ipsa malis onerat: quae me lactavit inani,
Oraculo mendax deceptum. nanque sub urbe
Iliaca ajebat periturum, Phoebe, sagittis
Esse tuis. utinam Troum fortissimus Hector
Hanc animam Stygias victor misisset ad umbras. Note: 340
Fortis ego pulchra jacuissem morte; perempti
Exuvias fortis raperet: nunc Parca perire
Indecori leto deprensum in flumine cogit:
Qualem praecelso decurrens monte subulci
Hibernus puerum rapit alto gurgite torrens.
Talia jactanti Neptunus, magnaque Pallas
[Page v-274]
Adstiterunt; similesque viris mortalibus ambo
Ora habitumque, manuque manum tenuere labantis
Aeacidae, ac blandis firmarunt pectora dictis.
Primus ibi haec fari coepit maris arbiter alti. Note: 350
Parce metu, Pelida, animo timor omnis abesto:
Tales auxilio tibi nunc di venimus aequo
Huc Jove, Neptunus, mecum et Tritonia Pallas.
Quippe tibi a fluvio non est fatale domari.
Desinet hic (nosces jam tute), irasque remittet,
Vimque ferox omnem. nostris tu corde volenti
Consiliis pare. pugna ne absiste cruenta
Ante, omnem pellas quam pubem in moenia victor
Iliacam; quicunque instantem ac terga prementem
Fugerit. occisum post Hectora laetus ad altas Note: 360
Fac redeas puppes. nunc saevo haud parce furori.
Certa tibi nostro datur en victoria nutu.
Haec fati, ad coetum celeres rediere deorum,
Unde huc digressi. campo at Peleius heros
(Magna deum praecepta urgent) se protinus infert:
Campo, quem late ripis effusa replebat
Unda fluens; pubis duro sub Marte peremptae
Multa ubi mixta simul fluitabant armaque passim,
Corporaque. adversus fluvio ruit ille: repulsa
Et pedibus terra subsultat; mole tenetur Note: 370
Nec celer undarum opposita. vim Pallas in altum
Pectus enim, atque habilem infudit per membra vigorem.
Non tamen edomito vesanos corde furores
Deposuit Xanthus. magis et magis usque fluebat
Pelidae sese affundens: totumque superbus
Amnem attollebat contra; fratremque vocabat
Clamans auxilio Simoenta: Huc ocyus, huc, o
Frater, ades mecum; robur sistamus ut ambo,
Vimque viri indomitam: mox nam Priameïa fundo
Moenia versa dabit; Troum nec turba furentem Note: 380
Sistet pulsa loco: sed tu, bone, quod potes, affer
Auxilium, celer heus ex alto magna fluenta
Fonte imple, ac rivos una omnes volve; superbos
Tolle audax fluctus, truncosque et rapta fragore
Saxa cie ingenti: juncto sistamus uterque
Amne virum immanem, dīs qui sese improbus ipsis
Ferre parem haud dubitat. cui jam nec profore vires,
Nec decus eximium formae, nec quae induit arma
Pulchra humeris, ajo; quae mox demersa jacebunt
Alto cuncta lacu, limo super obruta. multa Note: 390
Ipsum quin etiam certum est involvere arena:
Et sabuli immensis offusi claudere circum
Aggeribus, non ipsa queant Danai ossa jacentis
Ut legere. injiciam tantam super undique corpus
Colluviem. ille viro tumulus, fuat altus: humari
Nec sit opus, ducent rapto cum funus Achivi.
Sic ait, inque ruit Peliden turbidus alto:
Cum gemitu, fluctusque una, spumasque, virorum
Confusam et caedem miscetque ac tollit in auras
Arduus: Iliaco dirum rubet alta cruore Note: 400
Unda viro superincumbens. Tum regia Juno
Exclamat, metuens Pelidae, gurgite vasto
Oppressum abriperet subito ne turgidus amnis;
Vulcanum et genitrix compellans talia fatur.
Surge age, nate, ingens te coram nanque Scamander
Dira furit, dignus te, ut remur scilicet, hostis.
Ergo ferum cohibe; multamque exprome furentis
Vim flammae. ipsa Noti celeris, Zephyrique procellam
Immanem, pontum in medium digressa, ciebo;
Turbine quae tristes rapido ferat incita flammas; Note: 410
[Page v-335]
Et capita involvens Teucrorum, incensaque late
Arma urat. claro tu ripas igne per omnes
Grassare, arboribus densis nec parce, Scamandrum
Quantus et est, involve igni; nec dira furenti
Vel blandis flectat verbis, vel terreat ullis
Corda minis; nec vimque tuam furiasque remitte
Ante ego quam jubeam monitum clamore, coerce
Tum demum indomitae parcens incendia flammae.
Sic ait: immensum jaculari at Mulciber ignem
Continuo coepit, campum qui protinus omnem Note: 420
Corripuit; passimque solo prostrata virorum
Corpora, quos leto fortis demisit Achilles,
Urebat late gliscens. exaruit omnis
Subter humus: ripis exundans constitit humor.
Autumno veluti Boreas undantia lymphis
Arva superfusis arenti flamine siccat
Confestim adveniens; spectat gaudetque colonus:
Sic late campus siccatis aruit undis
Omnis, et exanimem turbam celer abstulit ignis.
Vulcanus claro fulgentem lumine flammam Note: 430
Protinus in fluvium vertit. furit incitus ignis;
Urunturque ulmi, salicesque humilesque myricae,
Lotosque, humentesque ulvae, mollisque cyperus,
Quae virides passim vestibant plurima ripas.
Quin et, vorticibus mediis quicunque natabant
Hac illac varii pulchro sub flumine pisces,
Torrentur, solers quem spirat Mulciber, igni.
Uritur ipse alto latitans jam Xanthus in alveo:
Compellatque dolens Vulcanum, ac talia fatur.
Vulcane, haus quisquam tibi divum par fuat: ausim Note: 440
Nec tibi ego pugnare, uris qui tam gravis hostem
Igne tuo. irarum precor o jam desine: Troas
At vel confestim Pelides exigat urbe.
Quid mihi opus certare? urbi quid ferre caducae
Auxilium? Haec ardens medio jactabat ab alveo.
Interea multo fervebant igne fluenta:
Igne lebes multo ceu cum fervescit opimum
Pingue liquefaciens magni suis, undique lentum.
Aestu adipem assiduo subjectans. arida subtus
Ligna jacent, gliscitque ingenti flamma sonore: Note: 450
Sic tum pulchra aestu miscebat flammeus ardor
Flumina, nec solito se cursu evolvere lymphae
Audebant; inhibet saevus vapor; ac domat igni
Mulciber. Inclamans Junonem denique Xanthus
Suppliciter tales effudit pectore voces:
Juno, tuus cur nam mea gnatus flumina torret
Praecipue, ac diro saevus furit igne? quid unus
Commerui? non ipse obsto tibi, diva, deorum
Quantum alii, quotquot soliti succurrere Teucris.
Nunc, tibi si placitum, desistam: desinat una Note: 460
Ille tamen. verax juro insuper, o dea, nunquam
Venturum auxilio Teucris, nec tempore cladem
Aversurum ullo: non, igni tota supremo
Troja ubi flagrabit, laetique incendia Graji
Miscebunt. Xanthum fari cum talia Juno
Audiit, his, gnatum compellans, vocibus infit:
Desine jam, Vulcane, meum genus, inclyte: divum
Mortales propter non fas torquerier isto
Nanque modo. Haec paucis Juno. dicto ocyus ille
Exstinxit flammam gliscentem ac dira furentem: Note: 470
Unda redux pronum sese dejecit in alveum.
Xanthus ut est domitus Vulcano, pugna quievit
Amborum: Juno, quamvis irata, diremit.
Ast aliis animo divis furor incidit ingens,
Horrendus; mentesque odiis discordibus actae
Exarsere: ruunt vesano in bella tumultu.
Ampla pedum pulsu tellus immugiit, aether
Insonuit circum vasto clangore. deorum
Audiit in summo residens quem rector Olympo;
Atque animi laetus risit, simul atque ruentes Note: 480
Saeva deos animo discordi in praelia vidit.
Jamque adeo haud longe distant. Mars scuta virorum
Frangere cui ludus, pugnam orsus, cuspide ahena
Praefixum robur dextra quatit, atque Minervam
Aggreditur princeps, dictisque incessit acerbis:
Improba, cur acuis dira in certamina divos,
Confidens, audax, animis elata superbis.
Anne oblita malum es facinus, cum scilicet, hortans
Tydiden hasta ut peteret me saevus, adactum
Ipsa manu telum ursisti, mihi corpus acuto Note: 490
Dilacerans ferro? poenas, ut digna, vicissim
Nunc dabis atque lues tandem commissa. profatus
Haec ubi sic; villis horrentem perculit hasta
Aegida; quae frangi nec magni fulmine quiret
Icta Jovis. divam telo sic ille trabali
Appetiit frustra. cedens Tritonia paullum
At retro, saxum, campo quod forte jacebat,
Sustulit arreptum dextra, ingens mole, nigrumque,
Et facie scabrum informi, quod, limes ut esset
Certus agri, positum prisci statuere coloni. Note: 500
Hoc Marti validam cervicem diva cruento
Percussit, solvitque artus: per jugera septem
Ille cadens jacuit porrecto corpore, et atro
Pulvere foedavit crines: circum arma dedere
Ingentem flictu sonitum. dea risit, et altum
Exclamans, fudit laetanti has pectore voces:
Demens, nondum etiam sensisti, robore et armis
Quanto ego sim melior, quam tu, mecum, improbe, qui te
Haud metuis conferre tamen? sic strate, dolensque,
Maternas luito Diras, quae irata merentem Note: 510
Devovet, Argivūm pravus quod gente relicta
Foedifragam haud dubitas Troum defendere gentem.
Haec ait, atque oculos avertit diva nitentes.
Ast illum Jove nata Venus dextraque prehensum
Erexit, duxitque manu, vix mente recepta,
Immanes gemitus rumpentem pectore ab imo.
Quam simulac vidit Juno, dea candida, tali,
Haud mora, compellans affatur voce Minervam.
O Jovis aegisoni proles Tritonia, rursus
Effrons illa (vides?) Martem per tela cruentum Note: {540}
Ex acie ducit; celeri super ingrue cursu.
Sic hortata deam Juno est: ruit illa volucri
Laeta pede; ac Venerem assequitur. pectusque sub ipsum
Perculit ingenti dextra. collapsa solutis
Concidit haec genibus, languens, animisque, Virenti
Ambos vidit ubi pariter tellure jacentes,
Effudit gaudens virgo has Tritonia voces:
Tales o utinam sint omnes, quotquot Achivam
Rem contra pugnant, Priamo Phrygibusque ferentes
Auxilium; fortes aeque, validique; jacenti Note: {550}
Venit ut adjutrix Marti Venus, et mihi sese
Contulit adversis invicto pectore telis.
Nae, longo functis bello Phrygiaque potitis
Urbe, frui placida jamdudum pace liceret.
Talia jactabat: risit Saturnia Juno.
Sic Phoebum interea Neptunus voce lacessit:
Phoebe, quid abstamus? tempus concurrere, pugnam
Sunt alii quando exorsi. nam turpe reverti est
[Page v-417]
Immunes belli Jovis ad caelestia tecta
Aeratasque domos. agedum, prior incipe, natu Note: {560}
Qui minor es: nec enim mihi pulchrum invadere pugnam,
Aevo qui longe tibi praesto, pluraque novi.
Stulte, ut corde cares! memori nec mente recursant,
Quae divum soli tulimus mala plurima quondam
Litore in Iliaco; celsa Jovis aede profectos
Conduxit pacta cum nos mercede superbus
Laomedon anni ad spatium, addictosque premebat
Imperitans, jussisque deos haud mollibus urgens.
Tunc ego Trojugenis urbemque et moenia struxi
Lata, oculis miranda, virum quae frangere nulla Note: {570}
Vis queat, herbiferis nemorosae in vallibus Idae.
Ducebas camuros tu, Phoebe, ad pascua tauros.
Verum ubi mercedis dulces optantibus horae
Attulerunt finem; pretio fraudavit utrumque
Laomedon, terrensque minis dimisit inani
Spe lusos. memini saevum tibi namque minari:
Atque pedes vinctum atque manus serviliter ambas,
Puppe cava impositum trans vasti caerula ponti
Missurum hinc venum longinque ad litora gentis.
Quin etiam ambobus ferro dicebat acuto Note: {580}
Abscissurum aures. irato corde reversi
Nos divum sumus ad sedes, fallacia questi
Pollicita, et cassos, nulla mercede, labores.
Gratus an haec propter tu facta juvasque fovesque
Trojugenas? non tu nobiscum incumbis, ut omnes
Laomedontiadae pereant male funditus, ipsis
Cum gnatis, et conjugibus, patriaque, domoque.
Haec rector maris: Arcitenens cui talia reddit:
Vecordem, Neptune, reor, sensuque carentem
Jure putes, misera tecum pro gente virorum Note: {590}
[Page v-343]
Si pugnem similes foliis qui nempe vigescunt
Interdum, atque alacres vescuntur munera terrae,
Inde brevi enerves languent pereuntque. cruentae
Nos igitur pugnae parcamus: mutua caedant
Illi se telis, ac pergant cernere ferro.
Sic fatus, retro gressum tulit, ille parentis
Nam fratrem est veritus collata invadere dextra.
Quem simul ac vidit, regno memoranda ferarum,
Silvipotens Dictinna, soror convicia fratri
Fecit, et irato dedit has de pectore voces: Note: {600}
Phoebe fugis? laudem Neptuno linquis et omnem,
Atque decus multo quaesitum, ignave, labore?
Cur, demens, arcumque et inania spicula gestas?
Non magnis posthac verbis te patris in aede
Jactantem audiero, jactabas qualia nuper
Inter caelicolas: telis arcuque paratum
Letifero contra Neptunum invadere pugnam.
Sic ait: increpitus nihil at respondit Apollo.
Magna sed immanes conjux Jovis arsit in iras;
Atque, deam probris onerans, haec ore profatur: Note: {610}
Quī nam, effrons, ausa es tu me consistere contra?
Durum opus est mecum pugna contendere, quamvis
Auratosque arcus gestanti, et lucida ferro
Spicula. foemineo generi te nempe leaenam
Jupiter attribuit, quam velles et dare leto
Annuit; infestisque Orco demittere telis
In domibus stratas necopina morte puellas.
Nae tibi, diva, feras agitare in montibus altis
Est satius, silvisque vagantes figere cervas,
Quam conferre manum stulte melioribus. at, si Note: {620}
Bella tamen tentare placet, pugna ocyus, ut jam,
Noris, ego quanto sim fortior, improba; quae me
[Page v-488]
Par veluti virtute, audes consistere contra.
Sic effata, manum laeva comprendit utramque:
At dextra pharetram ex humeris detraxit, et ambas
Circum aures multo pulsabat non sine risu
Huc illuc sese versantem: effusa cadebant
Tela solo; volucres terram stravere sagittae.
Tum lacrimis perfusa genas dea fugit, ut altae
Accipitrem fugiens rupis tremefacta columba Note: {630}
Cum volat in latebram, cui non fatale cruento
Ungue capi fuerat: sic longe diva relictis
Aufugit levibus jaculis pulchraque pharetra.
Latonam at divum compellans nuncius, infit:
Non ego congrediar tecum, dea: triste supremi
Uxores contra Jovis est pugnare. deorum,
Ut lubet, in coetu jactato. me tibi victum.
Haec ille: at curvosque arcus, volucresque sagittas
Diva legens, passim putri tellure jacentes,
Sustulit, arma parens victae infelicia natae. Note: {640}
Illa fugam celerans, late fulgentis Olympi
Venerat in sedes, Jovis aurea tecta, patrisque
Insedit genibus, perculso corde; tremebat
Ambrosius circum peplus. risitque, puellam
Et pater ad sese excepit, dehinc talia fatur:
Quis te, nata, ausus divum est sic plectere, ceu si
Patrasses aliquid manifesto in lumine probri?
Haec genitor paucis: paucis cui filia contra
Virgineis gaudens vittis, nemorumque tumultu.
Juno, pater tua me conjux pulsavit, et omnes Note: {650}
Una deum incendit vesana in praelia mentes.
Haec illi alterno miscent sermone. Scamandri
Interea campo longe digressus Apollo
Ilion ingreditur sacram. nam corda premebat
Cura ingens olli, manibus ne structa deorum.
[Page Homer-v-515]
Urbs, praeter fatum Graja sub gente periret,
Illo capta die, versis et subruta muris.
Ast alii ad sedes venere ingentis Olympi
Caelicolae, hi tumido volventes pectore fluctus
Irarum, hi parta praestanti laude superbi; Note: {660}
Atque omnes magno taciti assedere Tonanti.
Haud minus interea Troas dabat acer Achilles
Exitio, sternens pariter currusque, viroque.
Vastus ut incensa late furit ignis ab urbe
Fumiferam glomerans nubem; quem suscitat ingens
Ira deūm: cunctisque labor, multisque suprema
Ingruit actutum clades: sic atque labores
Atque mala Iliadis Peleïus intulit heros.
At Priamus (sacra in turri nam stabat) Achillem
Territus ingentem agnovit; cui Troica pubes Note: {670}
Terga dabat, nusquam consistens, robore vique
Cassa omni. ergo altae plorans fastigia turris
Deserit, ac senior, portas ubi venit ad ipsas,
Custodes trepide compellans, talia mandat.
In manibus, juvenes, portas retinete patentes,
Dum pavidi cives veniant: (versa agmina, Achilles
Instat enim turbans: clades heu foeda propinquat)
Verum ubi se fessum portis immiserit agmen,
Continuo firmos juncto apte robore postes
Claudite. namque urbi dirus ne se inferat una Note: {680}
Vir metuo. Haec senior dederat mandata: recludunt
Illi continuo portarum claustra, remoto
Objice; quod miseris tam nigro in turbine lucem
Attulit. Arcitenens tum Phoebus moenia linquens
Evolat, ac sese fert obvius, arceat hostem
Ut Teucris, clademque extremo in tempore sistat.
[Page v-540]
Illi urbem rapido cursu, murumque petebant,
Arentesque siti, collecto et pulvere foedi:
Versa virum dius Pelides terga premebat,
Ingentique hasta pubem sternebat. acerba Note: {690}
Usque truci rabies gliscit sub corde; decusque
Eximiae cupit usque referre et praemia laudis.
Illo sacra die cepissent moenia Graji
Ipse Antenoriden ni Phoebus Agenora praesens
Excitet egregium bello. cui corde sub alto
Indidit audaces animos deus; et stetit atrae
Ipse manus inhibens praestanti numine Mortis,
Haud procul a Fago, circum denso aere septus.
Is, tergo instantem non longe ut vidit Achillem,
Constitit, et curis ingentibus anxius altum Note: {700}
Dat gemitum, et tacito secum haec sub corde volutat:
Me miserum! fugiam dirum tremefactus Achillem
Si turbae immixtus fugientum ad moenia Troum,
Sic quoque me capiet, ferroque invadet acuto
Imbellem obtruncans. Quid si versa agmina dira
Caede sinam hic foede sternat; celer ipse capessam
Iliacum at fugiens campum, saltusque virentes,
Et dumeta Idae subeam; dehinc vespere sero,
Fessus ubi abluero sudorem in flumine, furtim
Dardanios redeam ad muros? sed inania stulte Note: {710}
Haec mihi cur frustra mens alto in pectore versat?
Heu metuo, in campum ne me divertere ab urbe
Sentiat, ac rapidis pedibus citus occupet heros,
Nec mihi jam liceat mortem et crudelia fata
Effugere. invictis nam longe viribus omnes
Ille viros animisque unus praestantibus anteit.
Quin potius contra gradior, pro moenibus et sto
Obvius? illi etiam corpus violabile ferro,
[Page v-568]
Una et inest anima; utque ferunt mortalis et ipse est,
Jupiter usque virum magno licet auctet honore. Note: {720}
Sic ait, inque gradu manet hosti adversus eodem,
Fortem animum pulchro pugnae succensus amore.
Ac veluti densos frutices, lustra horrida, linquens,
Venantem contra fert se panthera, periclum
Nec metuit, nec versa fugae dat terga, nec usquam
Clamore, atque canum latratu exterrita cedit;
Eminus ac telo, vel cominus icta, furori
Haud parcit confossa tamen, nec desinit acri
Ire animo contra, dum vel saevum arripit hostem,
Vel cadit ipsa suo se frustra in sanguine versans: Note: {730}
Sic magni proles Antenoris, altus Agenor,
Versa negat dare terga fugae imperterritus ante,
Collata saevo dextra quam pugnet Achilli.
Ille gravem prae se clypeum gerit; et quatit hastam
Ingentem librans; magno et clamore profatur:
Hac te luce urbem sperabas, inclyte Achilleu,
Eversurum altam Priami, Troasque daturum
Exitio. demens! haec longus moenia circum
Restat adhuc labor, et duro sub Marte dolores.
Multa intus pubes, nec bello ignava, tuemur, Note: {740}
Pro se quisque, urbem, carisque parentibus omnes,
Conjugibus natisque omnes dura omnia contra
Adsumus auxilio. sed tu tua fata subibis
Jam, reor, heic, quamvis saevus bellator et audax.
Sic ait, ac telum dextra contorsit acutum
Ingenti. stridens auram secat hasta, sub ipsum
Acta genu, adversum crus certo et perculit ictu,
Ocrea quod circum stanno ingens ducta recenti
Horrendum insonuit: longe tamen hasta retrorsum
Pulsa iit, aerata subiit nec cuspide corpus. Note: {750}
[Page v-594]
Dona etenim obstiterunt denso Vulcania textu.
Pelides tum deinde furens in Agenora dium
Irruit: eximiam cupido sed magnus Apollo
Invidit laudem; rapiens et Agenora, tectum
Nube cava longe deus abstulit, atque pericli
Securum bellique immunem jussit abire:
Ipse dolo a Teucris ignarum abducit Achillem.
Nanque, arma et vultum mentitus Agenoris, ipsos
Pelidae stetit ante pedes, citus irruit ille,
Praecipiti cursu fugientem pone secutus. Note: {760}
Dum fugit hic, dum terga premit Peleïus heros
Arva secans, Xanthi retro et conversus ad amnem
Usque brevi spatio praeeuntem attingere sperat
(Nanque dolo captum spe Phoebus lactat inani):
Interea trepidi venere ad moenia Troës,
Atque intus laeti se condunt agmine denso,
Confertimque urbem complent, nec sistere cursum
Quisquam audet muros extra, sociosque manere;
Quaerere nec pugna quis raptas, quisve reversus
Incolumis: plenis cupidi sed condere in urbem Note: {770}
Certant se portis, cursu quoscunque volucri
Ereptos leto servarunt genua pedesque.
HOMERI ILIADOS LIBER VICESIMUS SECUNDVS.
Sic trepido hi cursu fusi per moenia, quales
Hinnulei, terguntque artus sudore madentes,
Atque sitim potu restinguunt, membraque longo
Fessa opere acclinant ad propugnacula. Grajūm
Interea pubes muro clypeata propinquat
Hectora sed vinctum duri vis effera fati
Extra urbem tenuit, Scaeaeque ad limina portae.
Parte alia Aeaciden compellat Phoebus Apollo:
Nam cur me insequeris celeri pede fretus, Achille,
Mortalis divūm? nec sentis, quem premis audax, Note: 10
Esse deum; stultusque furis sine fine modoque.
Non tibi jam cordi est turbatos perdere Troas.
Quos urbs tuta sinu condit: tu devius erras
Incassum. nec enim leto me straveris, aevo
Natum immortali, Parcarum et lege solutum.
Huic celer immani Pelides concitus ira:
Laesisti male me Arcitenens, teterrime divūm,
Huc muro avertens. multi nanque, ante subirent
Quam muros, strati jacuissent pulvere in atro.
Eximia nunc me fraudasti laude; fugacem Note: 20
Servasti et pubem ex facili; quod scilicet ullum
Haud metuis facti ultorem. mihi nanque facultas
Si foret ulcisci, non hoc impune tulisses.
Haec ait; atque animis ingentibus efferus urbis
Iliacae ruit ad muros. per nota sonantem
Ut rapiens currum plani volat aequora campi
[Page v-22]
Victor equus cursu facili: sic genua movebat
Atque pedes alacer, cursu nec lassus Achilles.
Hunc Priamus longe agnovit, campoque volantem,
Fulgentemque armis, clarum ceu sidus, in aestu Note: 30
Quod primo autumni exoritur, lateque coruscis
Astra inter claret radiis, fulgetque sub alta
Nocte; canem dicunt quem nimbiferi Orionis;
Igne ardens claro sidus, verum omine diro
Triste, sitim morbosque ferens mortalibus aegris:
Sic pectus circa Pelidae saeva micabant
Aera, furens rapido cursu dum fertur ad urbem.
At senior tristesque alto de pectore plorans
Rumpebat gemitus, manibus pulsabat honestum
Et caput elatis alte, moestoque ululatu Note: 40
Clamabat, dulcem exorans inflectere gnatum
Si posset. Scaea stabat nil territus ille
Pro porta, opperiens venientem immotus Achillem,
Vesano et pugnae mentem succensus amore.
Cui senior tenditque manus, moestaque morantem
Voce vocans, lacrimis haec supplex fatur obortis:
Hector dulce caput, sanguis meus, huc ades, istum
Nec solus, nullo Troum stipante, maneto;
Confestim subeas fatum ne triste cruento
Stratus ab Aeacida: multo est nam fortior ille. Note: 50
Improbus o utinam dis tam carus foret aequis,
Quam mihi. jam leto domiti, campoque jacentis
Membra canes rabidae traherent, diraeque volucres;
Linqueret ac saevus mihi tunc praecordia moeror.
Ille orbum fecit multa me prole bonaque
Efferus; atque alios mihi gnatos morte peremit,
Venum alios capiens longinquas misit in oras.
Quin et nunc Teucros inter tuta urbe receptos,
(Me miserum!) haud video, frustra quaerens, Polydorum
Dīs forma similem, clarumque Lycaona, dia Note: 60
Quos mihi Laothoë peperit. sed, lumine dulcis
Hi vitae in castris Danaūm si forte fruuntur,
Aere queant redimi, atque auro: nam plurima nobis
Gaza domi est, gnatae quam praebuit inclytus Altes.
Quod si morte jacent, Orcum et subiere, dolebo
Ipse quidem, et mater, quorum de sanguine creti:
Luctus erit populo brevior tamen, ultima si non
Tu quoque fata feras Pelidae stratus ab hasta.
Murum, gnate, subi: fer gressum in moenia, Troas
Ut pavidos serves, et Troadas, ut decus ingens. Note: 70
Victori ne des Pelidae, neu tibi dulcis
Flos aevi pereat misero. Me respice saltem,
Gnate, mala pressum aerumna, sensuque vigentem
Mentis adhuc: fessum extremae. sub fine senectae
Quem forte in misera perdet Saturnius, urbem
Captam hosti, ac dirae cladis genus omne videntem:
Mactari ferro gnatos, mea viscera, gnatas
Raptari, thalamos everti, corpora terrae
Infantum allidi puerorum, dum fera gliscit;
Ira, nurus manibus vexari dira furentum Note: 80
Grajorum. haec passum spectacla horrenda cruenti
Me fortasse canes ipsum mandentque trahentque
Pro foribus; jaculove aliquis, vel figet acuto
Postquam ense imbellem, vique hanc de corpore pellet
Dura animam) ipse alui quos intra regia fidos
Tecta canes, vesci ad mensam, servareque suetos
Limina: large, hausto domini qui sanguine primam
Ante domum tepida satiati caede jacebunt.
Non foedum est juveni, duro in certamine pugnae
Cum cecidit ferro confossus membra, jacere Note: 90
[Page v-72]
Nudatumque artus, largoque cruore madentem,
Morte tamen pulchrum florenti corpore in ipsa:
At senis incanumque caput, barbamque, retectum
Et ventrem saevo ore canum si turba perempti
Dilacerat, nullum mortali hoc foedius usquam est
Spectaclum, atque magis miserum et lacrimabile. Tales
Fundebat senior questus, canamque trahebat
Caesariem vellens manibus: verum Hectora nullo
Quibat, multa rogans ploransque, inflectere pacto.
Nec minus et mater plorabat perdita luctu; Note: 100
Atque sinum laxans dextra, laevaque papillam
Exsertam ostendens, tales dabat anxia voces:
Hanc cernens reverere Hector. miserere parentis
Longaevae. puero si quando, haec ubera praebens,
Tristem sedavi fletum, nunc mente recurset,
Gnate, precor memori. saevum arce a corpore clausus
Urbe hostem: demens, ne sta pro moenibus olli
Obvius. heu, leto si te dabit, haud ego molli
Te impositum lecto, carum, mea viscera, germen,
Inclyta nec tua te conjux deflebit: at altas Note: 110
Grajorum longe ad naves discerpta jacentis
Membra canes avidi crudeli dente vorabunt.
Hectora sic ambo fletu precibusque parentes
Aggressi orabant: neuter sed flectere mentem
Evaluit. manet impavidus pro moenibus ille
Usquam nec cedens, venientem exspectat Achillem.
Magnus uti coluber, pastus mala gramina, servat
Trux sua lustra, virum opperiens; atque aestuat ira,
Horrendoque oculos micat igni; tectaque circum
Convolvit sese impavidus pugnaeque paratus: Note: 120
Hector magnanimo sic vim sub pectore condens
Indomitam, nusquam cedebat, nixus eodem
[Page Homer-v-96]
Ille gradu; et clypeum procurvae ad grandia turris
Saxa gravem acclinans. curis tamen aestuat intus,
Atque haec solicito secum sub corde volutat:
Me miserum! subeo si portas, moenia et urbis,
Polydamas primus dictis me incesset amaris.
Ocyus ad muros Troas qui ducere jussit
Nocte hac, heu miseros quae perdidit; acer in arma
Qua rediit Trojae clades ac terror Achilles: Note: 130
Ast ego contempsi monstrantem vera, monenti
Cum foret utilius multo submittere mentem:
Nunc, populum indocilis postquam nil tale merentem
Exitio stravi, pudet ora subire meorum,
Et vereor Troasque et Troadas: hoc mihi nequis
Olim deterior tamen exprobret: Ipse suorum
Exitio pubem dedit Hector robore fretus.
Sic dicent. fuerit mihi tunc optatius acri
Depugnasse animo, inque urbem rediisse perempto
Aeacida, aut pulchra cecidisse heic morte peremptum Note: 140
Aeacida a magno patriae pro moenibus urbis.
Quod si deponam clypeum, galeamque relinquam;
Et muro acclinans hastam, dehinc ipse profectus
Magnanimo occurram supplex et inermis Achilli,
Argivamque Helenam, quamcunque in puppibus altis
Et Paris huc vexit gazam, quae tristis origo
Prima fuit belli, dicam aequa mente daturum
Atridis; tum quidquid opum latet urbe, seorsum
Pollicear Grajis ultro partirier; omnes
Inde adigam Troas testari numina divūm, Note: 150
Nil fore, quod celent, rerum, quas continet amplo
Urbs gremio; nil, quod non partes, fraude remota,
In geminas tribuant, cedat quarum altera Grajis.
Sed quid ego haec autem nequidquam vana voluto?
[Page v-122]
Quid si, cum veniam supplex, genibusque furentis
Advolvar, me nil miserans ferus ille, precantem
Nec veritus, ferro armatus invadat inermem;
Tam facile et perimar, mulier quam nescia belli?
Non est qui possit blando sermone moveri,
Nec quicum liceat garrire ac vana jocari: Note: 160
Garrit ut a quercu interdum saxoque puella
Et juvenis. praestat pugnare, ac noscere tandem,
Eximiam laudem cui Jupiter annuat aequus.
Dum tales dubio mutabat pectore curas
Hector, in adversum cursu tendebat Achilles.
Fulmineus veluti Mavors in vertice cristas
Concutiens per bella ruit, sic ille ruebat,
Sublatamque humero quatiebat concitus hastam
Fraxineam, ingentem. totum cui corpus ahena
Luce micat; qualem fundit vel flamma, vel ipse, Note: 170
Ardet ubi Eoo surgens de gurgite, Phoebus.
Non tulit horrendam speciem, non Hector eodem
Sustinuit mansisse loco, Scaeamque reliquit
Immemor a tergo portam. mora nulla, fugacem
Aeacides pedibus melior premit. Ille volantes
Ut quondam ante alias longe pernicior omnes
Accipiter visam aeria de rupe columbam
Insequitur lapsu facili: raptim volat illa,
Obliquatque viam fugiens tremefacta; superstat
Hostis atrox, promitque ungues, et clangit acutum; 180
Dira fames avidum exacuit, praedaeque cupido:
Sic celer Aeacides planta pernice volabat
Igneus; obliquo cursu vitare volantem
Sic frustra optabat patriae sub moenibus Hector
Genua levis jactans. Et jam post terga relictus
Agger erat, surgensque altas caprificus ad auras.
[Page v-145]
Hac rapidi muro subter venere per amplae
Strata viae, gravibus qua pressa est orbita plaustris,
Ad scatebram, geminus pulchri fons unde Scamandri
Prosilit; ille quidem calidus fumique vaporem Note: 190
Efflans, subjecto veluti si ferveat igne;
Aestate hic gelidus media, ceu grandine constet,
Atque nivem glaciemque algenti devehat alveo.
Hos duo structa manu niveo de marmore labra
Excipiunt; ubi, dum quondam pax alma vigeret,
Nec Danaūm Phrygias exercitus isset ad arces,
Iliades puro vestes in fonte lavabant.
Troius hac Hector simul et Peleïus heros,
Hic fugiens, hic tergo instans fugientis, anheli
Transcurrere. fugit fortis, sed fortior illum Note: 200
Insequitur; nimbo similes celerique sagittae
Ambo. non etenim vel pellis rapta juvenco,
Vel pecus est pugnae pretium; quae praemia vulgo
Cursor habet: magni sedenim de sanguine certant
Hectoris, hic cupiens servare, hic perdere leto.
Ac veluti Eleo quondam in certamine metam
Se circum rapidi flectunt, spumisque madescunt
Alipedes palmae studio; queis munus opimum
Vel mulier captiva, tripus vel ponitur aureus:
Sic magnam Priami variis ter cursibus urbem Note: 210
Lustravere viri, quos desuper omne deorum
Concilium summo celsi de vertice Olympi
Spectabat. Rex in mediis haec Jupiter orsus:
Caelicolae magni, carum caput Hectora pelli
Dardanios circa muros, frustraque pericli
Velle fugam, video; curisque ingentibus angor.
Nam saepe Idaei sinuoso in vertice montis,
Atque urbe in summa tauros mactavit ad aras
[Page v-172]
Ille meas; cursu quem nunc premit acer Achilles.
Verum agite, atque animo quae nunc sententia surgat Note: 220
Dicite, seu dirae juvenem subducere morti,
Seu victum placeat manes demittere ad imos.
Jupiter haec. reddit contra sed talia Pallas:
o pater, o nutu cogis qui nigra potenti
Nubila, et horrisonas torques per inania flammas,
Mortalem, dura fatorum lege teneri
Quem nosti, serves, certaque a morte reducas?
Tu major: factum sed non laudabimus omnes.
Cui pater omnipotens: Dulcis Tritonia, pone
Corde metum; non haec animo sententia nostro Note: 230
Certa sedet. quid, non simulata mente locutum
Sensisti? mitem certe facilemque futurum
Me tibi, polliceor. tu quae fert corde voluntas
Exsequere, atque metu coeptis ne absiste. Volentem
His gnatam exacuit dictis pater. ilicet auras
Diva secans, alto venit de vertice Olympi,
Hector ubi ingenti gyro fugit usque, nec ullam
Dat fesso requiem celeri pede fretus Achilles.
Qualis venator cervum canis urget in altis
Montibus expulsum latebris, perque horrida dumis Note: 240
Tesqua, per et valles; altum hic se condere certat
In nemus: ille sagax quaeritque, erratque, latentemque
Invenit: argutis resonant latratibus agri:
Talis frustra optat latebram, nec fallit Achillem
Hector. nam quoties ad muros flectere cursum
Tentavit, turrique altae succedere, si quis
Lasso ferret opem jaculans, hostemque fugaret
Missilibus; toties tentantem ad litora vertit
Pelides subito praecurrens, moenibus ipse
Et proprior longe seclusum absterruit urbe. Note: 250
[Page v-197]
Ac veluti nocte obscura, cum somnia mentem
Vana cient, alter cedentem urgere videtur
Frustra, alter celerare fugam, nec posse: ruebant
Sic ambo; fugientem avido non prendere cursu
Hic poterat: non ille fuga vitare sequentem.
Nec leto eriperet sese, ni, fine sub ipso
Occurrens, habilem juveni per membra vigorem,
Et celerem afflasset pedibus vim Phoebus Apollo.
Flammeus ergo volat campo. Processerat agmen
Myrmidonum interea. socios at parcere ferro Note: 260
Ipse procul jussit, dextraque et vertice toto
Abnuit Aeacides currentem incessere telis.
Quippe timet ne forte prior quis vulneret: ipse
Post veniat, primae referat nec laudis honorem.
Jam geminos quartum ad fontes et labra Scamandri
Ventum erat. Ipse manu lances tum Jupiter aureas
Sustulit, imposuitque amborum tristia fata;
Hectoris hinc: ast hinc, Pelidae. pondere sedit
Pressa suo, nigrumque gravis descendit ad Orcum
Hectoris atra dies, hunc liquit Phoebus Apollo Note: 270
Suspirans: illi placido Tritonia vultu
Miranti stetit ad latus, et sic ore locuta est:
Aeacida armipotens, magni cui rector Olympi
Ille favet, clarum nunc te ad tua castra reducet
Gloria. tempus adest, fortis quo concidat Hector.
Non illum adversae fortunam evadere pugnae
Fata sinunt; lacrimans non si procumbat Apollo
Ante Jovem, genua amplectens, genibusque volutans.
Verum age, tu paullum interea consiste, laboris
Esto aliqua et longi requies: huc ipsa dolosis Note: 280
Priamiden verbis ad praelia dura vocabo.
Sic ait; ille deae, promisso munere laetus,
[Page v-224]
Paruit, et longa nitens stetit arduus hasta.
Deïphobi at simulans incessum atque arma Minerva,
Omnia Deïphobo similis, vocemque, habitumque,
Hectora consequitur, fictoque ita pectore fatur:
Heu, frater venerande, nimis cursu acer Achilles
Te premit. audendum dextra. consistere contra
Tempus adest, atque arma viro mecum obvia ferre.
Haec fanti, haec contra reddit Mavortius Hector: Note: 290
Deïphobe, haud nescis longe ut te fratribus unum
Praetulerim cunctis, Priamo quicunque creati
Atque Hecuba: posthac multo sed carior idem,
Frater, eris; tutos extra procedere muros
Optasti quando solus, fratrique tulisti
Auxilium: mansere alii. Tritonia contra:
Multa quidem lacrimans genitor, venerandaque mater,
Et flentum circa comitum me plurima turba
(Tantus habet cunctis mentes et pectora terror)
Conata est patriis retinere in sedibus: at me Note: 300
Ingens assiduo pulsabat cura dolore
Te super, atque animos stimulis figebat acutis.
Verum age tempus adest tela obvia ferre, nec hastis
Pacere. nunc ferro cernendum, nostra ne Achilles
Arma ferat tepido rorantia sanguine victor,
An victus spolia ampla suo det foeda cruore.
Haec ubi dicta dedit, fallax praecessit: at Hector
Pone subit magnum gradiens, hostique propinquat.
Tum prior has alto fudit de pectore voces:
Non te, Pelide, fugiam velut ante; sat urbem Note: 310
Ter magnam circa fugi, nec territus usquam
Stare loco, et ferro potui decernere. sed nunc
Stat conferre manum, stat vinci aut vincere. divūm
At memores, firmant foedus qui numine, pugnae
[Page v-254]
Dicamus legem. si te demittere ad umbras,
Ut reor, annuerit caelo pater ille; jacentem
Non ego te saevus foedabo; fortia tantum
Arma legam, Danai referent exsangue cadaver.
Tu nunc sponde eadem, tua si fors coepta secundet.
Torvus at ille: Mihi quas leges, fidaque narras Note: 320
Foedera? nulla viris fulvisque leonibus unquam
Foedera sunt, saevo mollis nec jungitur unquam
Agna lupo; non ullus amor, nec foedera nobis
Esse queant, fuso alteruter dum sanguine Marti
Spectaclum torvo jaceat. nunc roboris esto,
Virtutisque memor, saevis nunc acer in armis.
Nulla fugae ratio. Pallas te scilicet hasta
Ipsa mea jam transadiget, jam dira meorum
Funera morte lues merita, Danaūmque labores.
Haec memorat, vibransque hastam contorsit: at Hector Note: 330
Praevidit contra venientem, et corpore paullum
Subsedit flexo: supra caput aerea stridens
Horrendum volat hasta, solo et defixa tremebat
In viridi, post terga viri. Tritonia Pallas
Quam subito evulsam (nil senserat Hector ) Achilli
Reddidit ipsa ferens. vitata morte superbus
Cui sic Priamides laetanti pectore fatur:
Errasti, vana spe lusus scilicet: at me
Ab Jove cognoras moriturum. certe ita mendax
Dixisti; mendax, et garrulus, et vafer idem; Note: 340
Territus ut pavida languerem ad fortia mente.
Non tamen indecorem sternes, hastamque licebit
Ingerere in tergum fugientis: tela ferenti
Obvia sed pectus, si quis deus hanc tibi laudem
Annuit, adversum perrumpe. hanc ipse vicissim
Nunc devita hastam, tenues quae transilit auras
[Page v-285]
Aerea; totam utinam defixam in corpore gestes.
Hoc levius Teucris bellum fuat, improbe, caeso
Te, miseros gravius quo nemo et acerbius urget.
Haec fatus, magna longam vi conjicit hastam, Note: 350
Et clypei umbonem medium ferit. irrita cuspis
Retro abiit vacuas longe sed pulsa per auras.
Hector at ingemuit, quod frustra fugerat ingens
Emissum dextra telum; incertusque dolensque
Dejecit vultum; haud aliud, quod mittere posset,
Nanque aderat telum. magna tum voce vocatque
Deïphobum, poscitque hastam: dilapsus at ille
Cesserat in tenues ventos. tum denique fraudem
Sensit; et has gemitu fudit de pectore voces:
Heu miserum huc divi me ad mortem nempe vocarunt. Note: 360
Quippe ego Deïphobum mihi fratrem adstare putabam:
Urbe sed inclusus muro est super ille: Minerva
Me specie captum fallax delusit inani.
Nunc mihi mors instat misero mala, nunc mihi triste
Imminet exitium: nusquam fuga. scilicet olim
Servari caput hoc Phoeboque Jovique placebat,
E mediis ultro qui me rapuere periclis
Incolumem facilesque bonique: immania nunc me
Fata premunt, urgentque inimico numine Parcae.
Non tamen ignavus moriar, laudemque decusque Note: 370
Oblitus. contra stat niti, et morte sub ipsa
Magnum aliquid patrare, aetas quod postera laudet.
Haec ubi sic fatus, vagina diripit ensem
Ad latus haerentem, magnum, ferroque rigentem
Indomito; adversumque furens incurrit in hostem.
Qualis ubi altivolans obscura e nube virentem
Sese aquila in campum praeceps demittit, et agnum
Aut pavidum leporem pedibus levis involat uncis:
[Page Homer-v-310]
Sic ensem vibrans torvus ruit Hector acutum.
Nec minus Aeacides contra volat igneus, altum Note: 380
Incensus furiis pectus; laevaque micantis
Praeportat clypei textum admirabile; nutat
Quatuor insignis conis in vertice cassis,
Aurataeque tremunt moto circum aere cristae,
Quas apici densas aptarat Mulciber alto.
Multa intempestae ceu vesper noctis in umbra
Luce micat; nullum quo caelo est pulchrius astrum:
Sic multa Aeacidae cuspis tum luce micabat
Fulgens. quam dextra librans fatale parabat
Priamidae vulnus; pulchrum acri et lumine corpus Note: 390
Lustrabat; ferro quae pars mage pervia. totum
Aerea, Patrocli exuviae, circum arma tegebant:
Colla humerumque inter parva modo parte patebat
Guttur, ubi est animae leto via proxima. longam
Hac hastam subito incurrens celer egit Achilles.
Trans abiit teneram cervicem cuspis ahena,
Nec tamen aere gravis praecidit fraxinus udae
Vocis iter, verbis alterna ut reddere posset
Verba. Heros jacuit collapsus pulvere in atro.
Haec super at, victo insultans, jactavit Achilles: Note: 400
Hector, post saeva Patroclum morte peremptum
Tu fore te incolumem sperabas; nec metus ullus
Ulla mei nec erat ratio. vesane, relictus
Ultor ego ad naves fueram, praestantior armis
Haud paullo; tibi qui nervos et genua resolvi.
Nunc tua membra canesque trahent avidaeque volucres
Strata solo foede: Patroclo at justa frequenti
Persolvent pompa mecum funebria Graji.
Haec ille: ast Hector languens jam morte propinqua:
Per caput obtestor supplex, per genua, parentes Note: 410
[Page v-338]
Perque tuos, canibus ne foedis linque vorandum.
Accipe sed magnum pondus fulvi aeris et auri,
Quae tibi dona dabunt genitor meus, et mea mater,
Corpus et exanimum redde, ut me rite supremo
Defletum imponant Troësque ac Troades igni.
Olli torva mens contra sic fatur Achilles:
Improbe, ne frustra supplex per genua, parentes
Perque meos ora, crudos cui dentibus artus
Ipse velim, si fas, lacerans absumere de me
Tam male promerito. canibus data praeda jacebis; Note: 430
Non erit ut Troum tibi dedecus arceat ullus.
Non, decies mihi tanta ferant si dona, daturos
Plura etiam dehinc polliciti: non, quantus es, auro
Si te Dardanides Priamus compenset, in alto
Non erit ut positum te lecto defleat unquam
Mater, quae genuit; foedi sed nuda vorabunt
Membra canes, rapientque avido dirae ungue volucres.
Haec ait: ille animam vix ducens talia reddit.
Noram ego te; precibus nec flecti posse putabam
Cui duro constat mens et praecordia ferro. Note: 430
At tibi ne quondam sim poena, et justa deorum
Ira, vide, qua luce Parisque et Phoebus Apollo
Te tamen ad Scaecae mactabunt limina portae.
Sic fantem nox atra gravi caligine texit:
Ast animus volucri se lapsu ex artubus Orco
Abdidit, ipse suam fortem viridisque juventae
Amissum plorans florem, viresque relictas.
Quem tamen exstinctum sic est affatus Achilles:
Tu morere: ast olim fatum aequa mente subibo
Ipse meum, quemcunque dabunt mihi Jupiter et dī Note: 440
Finem alii. Haec dicens frigenti e corpore traxit
Hastam heros. hanc deinde manu seponit, et arma
[Page v-368]
Ipse viri ex humeris largo perfusa cruore
Detrahit. interea Grajūm se plurima circum
Affundit pubes, mirantur grandia membra,
Mirantur formam attoniti, figuntque jacentem
Pro se quisque: abiit nemo non vulnere adacto.
Atque aliquis socium compellans talia fatur?
Pro superi! quanto est nunc tactu mollior Hector,
Quam saevo incendit naves cum turbidus igni. Note: 450
Haec aliquis Grajūm dicebat, cuspide figens
Hectoreum propior corpus. Tum dius Achilles,
Exstinctum raptis postquam spoliaverat armis,
Grajorum stans in medio, sic ore profatur:
O socii, Argivae gentis regesque ducesque,
Hunc domuisse virum quando mihi numina divūm
Annuerunt, mala qui genti plura omnibus unus
Intulit Argolicae: bello tentemus et armis
Urbem etiam, aggressi circum; noscamus ut, hosti
Incluso quae nunc surgat sententia. foeda Note: 460
Num linquent arcem capti formidine, rapto
Hectore; an, hoc etiam sublato morte, manere
Audebunt. sed cur vana haec sub pectore verso?
Ad naves jacet heu lacrimarum et funeris expers
Patroclus! cari non me lux ulla sodalis
Immemorem arguerit, donec vitalibus auris
Vescar, genua vigor nec prorsum deseret omnis.
Imos quin etiam si forte oblivia manes
Caeca tenent, dulcis non obliviscar amici
Ipse tamen, quamvis obscuro conditus Orco. Note: 470
Nunc agite, o juvenes, laetum Paeana canentes
Vertamus gressus ad naves; atque trahamus
Hoc simul exanimum longe hinc ad litora corpus.
Gloria parta ingens: nostro jam Marte peremptus
[Page v-393]
Hector; quem divis aequabant, vota, solebant
Cui facere, ut superis, et sacra indicere Troës.
Sic ait: ac dium conversus ad Hectora, foedum
Aggreditur facinus. ferro transfodit acuto
Ambos nanque pedum nervos, a calce recludens
Ipsum usque ad talum, taurino e tergore lorum Note: 480
Dehinc intro inseruit, curru et religavit ab alto;
Cervicemque trahi, resupino corpore, sivit
Atque comas. currum post insilit, armaque eodem
Imponit, caesi exuvias, laetusque flagello
Admonuit bijugos. cursu hi pernice volabant:
Excitus Hectoreo pulvis sub vertice ad auras
Ibat, caesaries circum turbata fluebat,
Formosumque caput totum atro in pulvere foede
Stratum erat; heu quondam formosum: at Jupiter hosti
Tum saevo dederat turpandum ante ora parentum, Note: 490
Tellure in patria. luctu quem perdita cernens
Mater, vellebatque comam, capitisque decorum
Velamen longe abjecit, lamentaque, et altos
Effudit moesto plorans de pectore questus.
Nec minus et genitor flet moerens, fundit et imo
Corde graves gemitus infelix; totaque circum
Singultu, questuque, et foemineo ululatu
Urbs resonat: summo ceu si de culmine celsa
Ilios in cineres Argivo corruat igni.
Vix cives Priamum retinent, luctuque furentem, Note: 500
Dardaniisque ultro conantem erumpere portis.
Ille solo sese abjiciens, et nomine supplex
Quemque suo appellans orabat: Parcite, amici;
Ne retinete. unus sinite hinc egressus Achaeas
Ipse adeam solus, nullo comitante, carinas.
Advolvar supplex genibus, saevumque trucemque
[Page v-418]
Orabo. aetatem veritus, miseransque senectam
Si flecti possit. qualis sum, talis et illi
Est genitor Peleus; satus unde atque altus, ut esset
Exitio Teucris, meque ut male perderet unum Note: 510
Praecipue. cui tot florenti aerate peremit
Heu misero gnatos. quos luctu mersus acerbo
Non tamen una omnes tam ploro, quam Hectora solum.
Hic me orbum, saevus dolor hic me trudet ad Orcum.
Ille meis saltem in manibus, quando ultima fata
Urgebant, auras jucundi et lumina Solis
Liquisset moriens! fletu quissemus amaro,
Mater et ipse, animum, longaque explere querela.
Haec ululans flebat senior, flebantque frequentes
Trojugenae; moesto gemitu circum aura sonabat. Note: 520
Ast Hecube luctum sic orsa est Troadas inter.
Nunc ego cur vivam, quam fors te, gnate, perempto
Perdidit heu miseram? te propter magna ferebar,
Totam et laudabar noctesque diesque per urbem.
Tu spes, tu patriae columen, semperque paratum:
Civibus auxilium; qui te ceu numen Olympo
Delapsum laeti votis precibusque solebant
Excipere: incolumis quibus esses nunc decus ingens.
Parca sed immanis te saevo heu funere mersit.
Talia jactabat lacrimans. Super Hectore conjux Note: 530
Nondum etiam audierat quidquam; nec nuncius olli
Venerat, ante urbem Scaeaeque ad limina portae
Mansisse. ergo, domus tacitae in penetralibus altis
Abdita, purpuream studio texebat inani
Ipsa manu chlamydem, vario fulgentia pingens
Texta opere. interea famulas circumdare multo
Jusserat igne amplum tripodem, tepidamque parare
Lympham, molle viro reduci ad sua tecta lavacrum.
[Page v-444]
Demens! necdum etiam norat procul inde lavacri
Expertem a magna crudeli morte Minerva Note: 540
Aeacidae manibus domitum. sed missus ab alta
Plorantum fremitus turri, luctuque furentum
Confusus clamor miserae pervenit ad aures.
Intremuere artus perculsa mente, remissi
Exciderunt manibus radii: tum protinus alta
Voce vocans famulas turbato haec pectore fatur:
Festinate duae comites mihi: noscere factum
Quid sit enim trepidat mens anxia. certe ego diae
Audivi socrus vocem; tremefactaque corda
Subsultant, segni torpent ac frigida subter Note: 550
Genua gelu. Priami gnatis certe ingruit, eheu!
Triste aliquid. superi longe hoc avertite ab aure,
Quod dicam: sedenim timeo, ne dius Achilles
Audacem a muro secluserit Hectora solum
In campos, cursuque agitet per plana relictum
A sociis. timeo ne leto denique sternat,
Imponatque orsis ne finem audacibus, et quam
Usque habuit, nimiae virtuti; qua male fretus
Non Troum in turba tutus mediisque manebat
Ordinibus: longe sed primos ante volabat Note: 560
Procurrens, nullique virūm vi cedere certus.
Haec effata, furens luctu celsa evolat aede,
Maenas ut, incensum trepidans cor: pone sequuntur
Quam famulae, atque pari celerant vestigia gressu.
Verum ubi perventum ad turrim turbamque virorum
Constitit, et muro campos prospexit ab alto.
Atque ilium videt ante urbem raptarier, et jam
Axe trahi rapido celsa ad tentoria Grajūm.
Ergo oculos miserae nox contegit atra: retrorsum
Labitur exanimis, longe redimicula, vittae Note: 570
[Page v-467]
Reticulum, crines cohibet quod plectile vinclum,
Fusa solo, capite a pulchro delapsa, jacebant.
Velum, quod dederat Venus aurea, qua bonus illam
Hector luce altis ex aedibus Eetionis
Duxit, multa dedit postquam sponsalia laetus
Munera: languentis frigentia membra sorores
Hectoreae, atque nurus Priami collapsa tenebant
Inter se, luctu attonitae; dulcemque timebant
Vitam exhalaret saevo ne absumpta dolore.
Ut rediit tandem ad sese, mentemque recepit, Note: 580
Crebra gemens inter moestas haec Troadas infit:
Hector, me miseram! fato ergo nos sumus ambo
Nati uno; sacris Trojae tu in moenibus, aede.
In Priami: Thebis ego Hypoplaco in silvosa
Inque domo, parvam qui nutriit, Eetionis
Nutriit heu miseram miser ipse. optatius esset
Nunc certe, si me nunquam genuisset; acerbo
Quam viduam in luctu linquis longe abditus altum
In barathrum inque domum caecam illaetabilis Orci.
Quid puer ille infans, laevo qui numine frustra est Note: 590
Progenitus miseris? cui non tu mortuus usu
Hector eris, non ille tibi, qui gentis Achaeae
Effugiet si forte manus, lacrimosaque belli
Exitia: aerumnae misero tamen atque labores
Haud aberunt. patrios turbatis finibus agros
Quippe adiment alii puero. qui nanque parentem
Infelix puer amisit, jam non habet ullos
Se circa aequales; dejecto solus at usque
It vultu, lacrimisque rigat manantibus ora;
Fert et egens sese ad patrios pudibundus amicos, Note: 600
Atque hunc accedens laena trahit anxius, illum:
Apprendit supplex tunica, si forte precantis
[Page v-493]
Quem miseret, praebet cyathum vix parcus, et ora
Prima rigant, siccum nec tangunt vina palatum.
Hunc aliquis vivo florens utroque parente
Mensa abigit plagisque puer, probrisque: Recede,
Non tuus heic; pater est nobis conviva. repulsus
Ille redit matrem ad viduam rorantia fletu
Ora madens. meus Astianax! cari ante parentis
In genibus niveumque adipem, solamque medullam Note: {620}
Vesci qui solitus; ludo et cum fessus ocellos
Claudebat, somnum dulci nutricis in ulna
Carpebat strato in molli, puerilia plenus
Pectora deliciis. at nunc duram feret idem
Aerumnam infelix, orbatus patre perempto;
Astianax: puerum sic Troës nomine dicunt.
Quod celsos illis muros tu solus et urbem
Servabas, Hector. nunc primo in litore curvas
Ad naves tua membra, parentibus atque propinquis
Heu procul a caris, vermes pascentur edaces, Note: {630}
Dira canum si quid rabies satiata reliquet:
Membra heu nuda! tibi at vestis tenuisque decensque
Multa domi, Iliadum vario perfecta labore.
Quam certum est omnem flagrantibus urere flammis.
Usus erit nullus; nec in illa veste cubabis,
Quam dedero: ast inter Troasque et Troadas esto
Hic tibi bonos rapto crudeli morte supremus.
Hos dedit Andromache moesto de pectore questus;
Et moestae Iliades circum adgemuere gementi.
[Page Homer-v-515]
Sic Troës gemitu complebant moenia. Graji
Parte alia postquam laetum paeana canentes
Venere ad naves, et fluctisonum Hellespontum,
Sparsi quisque suas alii petiere carinas:
Solos at spargi nequaquam est passus Achilles
Myrmidonas; pubemque inter stans talia fatur
Belligeram: O socii dulces, bello inclyta pubes,
Myrmidones, ne quis mihi nunc de more volucres
Curru solvat equos. sic ut sumus, ocyus alto
Curru invecti omnes Patrocli ad triste cadaver Note: 10
Fundamus lacrimas, is quando est lumine cassis
Unus honor. tristi satiati denique luctu
Solvemus bijugos, atque heic coenabimus omnes.
Sic ait: illi aegro ploratus corde frequentes
Dant jussos: luctumque viamque praeibat Achilles.
Ter circa exanimum bijugos egere comantes
Luctifico moesti gemitu. Thetis alma dolore
Atque gravi cunctis incendit pectora luctu.
Terra madet lacrimis, lacrimis maduere profusis
Arma virūm. talem plorabant, morte cruenta Note: 20
Absumptum bellique ducem pugnaeque magistrum
Princeps ante alios plorat Peleïus heros;
Caede virūm horrendas et supra pectus amici
Imponens palmas, haec moesto ex ore profatur:
Salve, dulce ipso caput o Patrocle sub Orco.
Cuncta equidem actutum solvam, quaecunque perempto
[Page v-20]
Sum tibi pollicitus: pertractum huc Hectora saevis
Crudum epulas canibus tristes dare; deinde flagrantem
Ante pyram, ipse manu ferro mactare corusco
Bissenos claro juvenes de sanguine Troum, Note: 30
Efferus, et furiis te ob caesum immanibus ardens.
Sic ait; ac rursus foeda atque indigna cadaver
Saevus in Hectoreum molitur. nanque jacentis
Ante Menoetiadae lectum tellure locavit
In gelida pronum, porrectum pulvere in atro.
Interea circum socii pulchra aere corusco
Arma solo exuti ponunt: altumque frementes
Abjungunt curru alipedes: tum deinde carinam
Juxta Pelidae, turba ingens, ordine longo
Consedere. epulo ferali dius Achilles Note: 40
Accepit cunctos, mensa et solatus amica est.
Multa boum passim sternuntur pinguia ferro
Corpora; multae et oves, balatuque omnia moesto
Complentes caprae; multi albis dentibus apri,
Denso florentes pingui, torrentur in igne,
Vulcani extenti per flammas; sanguis obibat
Plurimus at medium rivo spumante cadaver.
Tum primi Danaūm proceres tentoria ad alta
Atridae coetu Aeaciden duxere frequenti,
Vix longis victum precibus, magnosque sodalem Note: 50
Ob caesum irarum volventem pectore fluctus.
Hi postquam regis venere ad limen amici,
Continuo multa ingentem circundare flamma
Vocales tripodem praecones jussit Atrides;
Orando Aeaciden possint si flectere, lymphis
Abluat ut tabo squallentia membra cruento.
Abnegat; atque, Jovem testatus, talia fatur:
Haud faciam, testis mihi Jupiter, ille deorum
[Page v-43]
Maximus atque idem longe optimus, ante liquentem
Non opus huic capiti, non fas, affundere lympham, Note: 60
Patroclum extremos quam ponam tristis in ignes,
Et statuam tumulum, sectamque a vertice donem
Rite comam. huic alius nunquam dolor ingruet ullus
Nam similis, misero infelix dum vita manebit.
Nunc tamen ingratae reddamus tempora mensae.
Mane novo silvam, rex, caedi et secta jubeto
Robora conferri, praeberi et plurima; habentem
Quanta virum par est nigras hinc ire sub umbras;
Ocyus ex oculis hunc ut longe auferat ignis
Indomitus: redeant sua quisque ad munia Graji. Note: 70
Haec ille. haud quisquam dictis non paruit. ergo
Omnes considunt pariter, raptimque paratis
Vescuntur dapibus festini, et vina coronant.
Postquam epulis sese explerunt, dulcique Lyaeo
Quisque suas abeunt ad sedes, fessaque suavi
Corpora dant somno septa intra Martia. curvo
Pelides posuit defessa in litore membra,
Stratus humo in pura, fluctus qua rauca sonantes
Allabi soliti. plorans heic ille frequentes
Inter Myrmidonas jacuit. cui protinus omnes Note: 80
Dissolvitque animi curas, et corpora circum
Se blandus fudit somnus: lassaverat artus
Namque viro pulchros durus labor, Hectora longo
Dum sequitur cursu ventosae ad moenia Trojae.
Huic infelicis Patrocli flebilis umbra
Advenit, vivo similis parque omnia, corpus
Mole ingens, pulchrosque oculos, vocemque sonoram,
Induta et, quales nuper gestarat amictus.
Sic stetit Aeacidae supra caput; atque ita fatur:
Dormis, heu dormis, nostri securus, Achille? Note: 90
[Page v-69]
Curabas vivum certe: nunc negligis idem
Exstinctum. tumulo conde ocyus, ostia Ditis
Ut subeam; manes nunc me, simulacra carentum
Luce, abigunt, arcentque aditu, nec flumina me trans
Ire sinunt, umbramque aliis miscerier umbris;
Sed latas vagor ante fores, et limen ad Orci,
Frustra. Nunc flenti dextram da, obtestor; ab alto
Nunquam Erebo huc reducem adspicies post justa soluta
Extremumque ignem; nobis nec, ut ante, licebit
Secretis turba, castrorum in parte remota Note: 100
Consulere, alternoque diem sermone morantem
Condere; fatum hausit quando me triste, quod olim
Obtigerat dias venienti lucis in oras.
Et tibi, quem superis virtus exaequat, Achille,
Fatum est Iliacae perdi sub moenibus urbis.
Hoc tibi praeterea dico mandoque, sodali
Si caro parere velis: fac ne mea seorsum
Ossa tuis, simul at jaceant; simul aedibus olim
Ut sumus in vestris alti ambo, tempore quo me
Impubem pater ipse Menoetius ex Opoënte Note: 110
Deduxit vestras ad sedes caede fugatum
Patrata, leto qua imprudens Amphidamantis
Luce dedi gnatum, ob talos male percitus ira.
Cum bonus excepitque suo me limine Peleus,
Atque aluit laetus, fidumque ad praelia jussit
Esse tibi famulum comitemque. haec propter utrunque
Idem habeat locus exstinctus, urna aurea, munus
Eximium tibi quam dedit olim diva creatrix.
Haec ubi sic fatus, Pelides dicta vicissim,
Pauca refert: Curnam, carum caput, huc mihi noctu Note: 120
Venisti; atque istaec mandas mihi singula? nil non
Exsequar actutum peragens tua jussa: sed adsta
[Page v-97]
Me propius, quaeso, complexi ut moesta parumper
Corda gravi gemitu, luctu et pascamus amaro.
Haec ait, ac palmas collo protendit; inanem
Nec tamen est umbram complexus. fumus ut, altam
Illa abiit stridens sub terram: dius Achilles
Excitus attonito similis consurgit, et, inter
Se plausis manibus, lugubri haec voce profatur:
Sunt certe obscuri caecis in sedibus Orci, Note: 130
Sunt animae tenues hominum, simulacraque vana.
Nam mihi Patrocli superadstitit umbra gemensque
Et plorans tota, quam longa est, nocte; deditque
Multa orans mandata, ipsi vultuque habituque
Patroclo similis. Pelides talia fatus
Incendit luctu socios. hi triste cadaver
Dum circa plorant, Aurora incessit ab ortu,
Et roseis lucem digitis pulchra extulit almam.
Continuo Atrides totis jumenta virosque
Excitat e castris, multam et jubet undique silvam Note: 140
Convehere. Idomenei ante omnes it belliger ipse
Mariones famulus, sociosque hortatur et urget
Strenuus; in saltus fert se ingens turba, bipenne
Et gerit in manibus ferrum, contortaque lino
Vincula: praecedunt oneri jumenta ferendo.
Jamque iter emensi per prona atque ardua, longos
Transgressi et flexus, tandem subiere virentis
Irriguos Idae saltus. heic omnis acuto
Aggressa est ferro proceras caedere quercus
Continuo pubes. vasto illae pondere terram Note: 150
Plangebant sonitu ingenti; quas deinde jacentes
Findebant Graji, constrictaque robora magnos
In fasces valido mulorum imponere dorso
Certabant: agiles illi celeri pede terram
[Page v-121]
Carpebant, densis per lustra horrentia dumis
Quamprimum optantes noto se reddere campo.
At juvenes truncos ingenti mole ferebant,
Quisque suum (Idomenei sic regis jusserat acer
Meriones famulus): quos, ut venere, virenti
Abjecere solo defessi, et rite locarunt Note: 160
Litore in undisono structos, ubi jussit Achilles
Patroclo atque sibi fieri commune sepulcrum.
Hi, postquam reduces ingentem in litore silvam
Deposuere, illic densi assedere frequenti
Coetu omnes: pubem at Peleïus imperat heros
Myrmidonum cingique armis, et jungere curru
Cornipedes. parent omnes, atque aere corusco
Inclusere artus, pulchrisque in curribus adsunt
Aurigaeque et heri. praeit ostro insignis et auro
Turma equitum; peditum subit ingens nimbus: at ipsum Note: 170
In medio socii Patroclum rite ferentes
Incedunt, sectamque comam de vertice flavo
Injiciunt, totumque insternunt crine cadaver.
Pone caput manibus gelidum sustentat Achilles
Moerens, nigra Orci mittens in regna sodalem.
Hi, postquam venere locum, quo jusserat ire
Pelides; corpusque toro posuere pyramque
Confestim ingentem struxerunt robore secto.
Heic aliud caro designat munus amico
Aeacides. busto secedens nanque parato, Note: 180
Ipse comam ferro secuit sibi, pulchra nitentem,
Sperchio sacram fluvio quam intonsus alebat.
Dehinc pontum adspectans moerenti haec pectore fatur:
Sperchie, incassum Peleus pater, hanc, tibi vovit,
Me patrias reducem ad sedes post bella, daturum
Sectam rite comam, magnorum et pinguia centum
[Page v-140]
Sacra boum; atque mares nivei dehinc velleris agnos
Quinquaginta ipsos mactantem ex, ordine puros
Jacturum in fontes, ubi multo fragrat odore
Ara tibi, atque sacer multa viret arbore lucus.
Haec senior vovit: votum sed fugit inanes
Neglectum in ventos. dulcem nunc tristia quando
Fata negant reditum, decisum hunc vertice crinem
Patroclo extremos praestat dare munus in ignes.
Sic ait; atque comam caris deponit amici
In manibus, luctuque omnes incendit Achivos.
Ante, modus fieret quam fletu, conderet almam
Sol pelago praeceps lucem: sed dius Achilles
Majorem petit Atriden ac talia fatur.
Atride (Grajūm populus te nanque jubentem
Audiet ante omnes); mentem satiare licebit
Tristi alias etiam luctu: secedere Grajos
Hinc alios, oro, coenamque parare jubeto.
Nos, propius tangit quos hic dolor, omnia rite,
Quae restant, soli curabimus. heic tamen opto
Nobiscum reges maneant. Haec fatus Achilles.
Ille autem dicto confestim paret, Achivos
Et curvas jubet ad naves coetu ire soluto.
Queis curae funus, manserunt. nec mora, magnam
Certatim struxere pyram, quae se ardua partem Note: 210
In centum porrecta pedes tendebat in omnem.
Hac moesti in summa posuere exsangue cadaver.
Ante pyram taurosque immanes, atque bidentes
Lanigeras mactant: direpto et tergore costis
Rite parant curantque. adipem queis dius Achilles
Omnibus exemptum sumpsitque, et corpus amici
A capite usque pedes totum contexit ad imos.
Tum nudata boum congessit corpora circum
[Page v-169]
Atque ovium, accumulans; mellisque, et pinguis olivi
Urnas, acclinans feretro, locat; inde superba Note: 220
Eximios cervice pyram conjecit in amplam
Bis duo cornipedes festinus: pectore moestos
Interea plorans gemitus fundebat ab alto.
Ille novem mensae adsuetos regalia habebat
Intra septa canes. horum duo caedit acuto
Ense, pyrae injiciens; bissenos denique Troum
Egregios mactat juvenes male percitus ira,
Immisitque ferum, cuncta ut depasceret, ignem.
Post haec suspirans dulcem his compellat amicum:
Salve ipsis nigri, Patrocle, in sedibus Orci. Note: 230
Cuncta tibi solvi, fueram quaecunque perempto
Pollicitus: bis sex juvenes de sanguine claro
Trojugenum, ferro mactatos, en vorat ignis
Tecum omnes. dare nanque vorandum non placet igni
Hectora, sed canibus. saeva furiatus ab ira
Tales ille minas jactabat: nec tamen artus
Hectoreos tetigere canes. Venus aurea, magni
Nata Jovis, longe ipsa canes noctesque diesque
Arcebat; liquidoque virum perduxit olivo
Ambrosiis fragrante rosis; ne per sola terrae Note: 240
Aspera Pelides posset lacerare trahendo.
Phoebus at obscuram caelo demisit ab alto
In campos nebulam, nigra et caligine texit
Nil aliud, praeter spatium quo exsangue cadaver
Stratum erat; igniferi ne Solis flammeus ardor
Siccaret nudosque artus nervosque jacenti.
Patrocli interea segni succensa nequibat
Igne pyra absumi, in cineres et vertier atros.
Ergo aliud secum tacitus molitur Achilles.
Quippe rogo paullum secessit; flamina supplex Note: 250
[Page Homer-v-194]
Et duo, Threïcium Boream Zephyrumque, vocabat,
Sacraque pollicitus, pateraque liquentia libans
Vina, iterumque iterumque obtestans blandus, adessent
Confestim ut faciles, igni congestaque silva
Ut celeri arderet, gliscens et flamma cremaret
Continuo positum suprema in parte cadaver.
Talibus orantem pernix e nubibus Iris
Audiit; atque tulit ventis pia vota duobus.
Illo forte die graviter spirantis in aede
Aeria Zephyri convivia laeta frequentes. Note: 260
Ducebant venti: celeres cum lapsa per auras
Venit, marmoreoque in limine constitit Iris.
Hanc simul atque oculis venti videre, relictis
Surrexere alacres dapibus, divamque vocabant
Ad se quisque ultro. mensae considere at illa
Abnuit; ac roseo stans haec tantum edidit ore.
Non vacat heic, venti, considere: quippe revertor
Oceani ad fluvium longe, sedesque remotas
Aethiopum; faciunt nam dīs solemnia sacra;
Ipsa etiam in partem ut veniam: verum ocyus ire Note: 270
Pelides orat Boream, Zephyrumque sonorum;
Sacraque promittit, vestro si munere gliscat
Flamma rogi, positus jacet in quo scilicet olli
Patroclus, plorat quem nunc gens omnis Achivūm.
Haec effata, leves abiit dea lapsa per auras:
Illi autem magnoque ruunt stridore frementes,
Aëriasque urgent nubes. jam caerula ponti
Alta super flantes volitant, surguntque sonori
Vi flatus undae ad caelum; jam litora Trojae
Prima tenent, vastoque pyram se murmure in ipsam Note: 280
Intulerunt: stridunt flammae, furit aestus ad auras.
Hi flammam tota jactabant nocte furentem
[Page v-217]
Ingenti huc illuc fremitu: perstabat Achilles
Nocte vigil tota; cratere et moestus ab aureo
Vina cavo hauribat cyatho; fundebat et usque
Multa solo, terramque rigans, miserique sodalis
Dulcem voce vocans animam. pater, ossa supremo
Igne urens nati, ut plorat, qui morte hymenaeos
Mutavit, mersitque suos moerore parentes:
Ossa urens cari sic tum plorabat amici Note: 290
Pelides, juxtaque pyram reptabat, et altas
Rumpebat lacrimans fera sub nocte querelas.
Lucifer at postquam Solis praenuncius almi
Venit, quem crocea fulgens in veste secuta
Aequoreas late fundit se Aurora per undas;
Languit igne rogus collapso, et flamma quievit.
At Boreas, Zephyrusque abeunt, sua tecta petentes,
Per mare Threïcium; vasto quod murmure subter
Ingemuit, fluctuque fremens immane tumebat.
Tunc et Pelides paullum digressus ab igni Note: 300
Procubuit; dulcisque viro languentia membra
Irrigat, ac toto fundit se corpore somnus.
Interea Atriden circa procerum manus ingens
Affluit. horum una gradientum densus Achillem
Excitat e somno strepitus. sese erigit ergo,
Hisque sedens visos compellat vocibus ultro:
Atridae, atque alii primores gentis Achaeae;
Ante pyram affuso mihi totam exstinguite baccho,
Qua se cunque ignis fudit vis: deinde legamus
Ossa Menoetiadae seorsum. Internoscere magnus 310
Nec labor: in media solus nam rite jacebat
Ille pyra: extremis congesti in partibus una
Cornipedesque virique ardebant. ossa reperta,
Lectaque, moerentes phiala ponemus in aurea,
[Page v-243]
Atque adipe in duplici: donec mea fata sub Orcum
Me quoque condiderint. nec magna mole sepulcrum
Nunc fieri, at modicum quiddam, placet: edite in auras
Quod celsum, lateque ingens extendite, post me
Exstinctum fuerit quicunque superstes, Achivi.
Sic ait: hi celeres Pelidae jussa capessunt: Note: 320
Purpureoque pyram primum exstinxere Lyaeo,
Qua vis flammae ierat. cinis altus corruit: illi
Ossa legunt mitis socii candentia, flentes
Aurata et condunt phiala, pinguemque superne
Atque inferne adipem sternunt: tentoria in alta
Inde ferunt, niveoque tegunt velamine, lino
E tenui. post haec sulcoque includere bustum
Festinant, circaque pyram monstrata sepulcro
Fundamenta locant, collatoque aggere, structo
Et tumulo, redeunt. Coetum heic non passus Achilles Note: 330
Dissolvi; at populos tenuit, magnoque frequentes.
In circo jussit considere. puppibus ipse
Continuo e celsis profert ingentia dona,
Victori pretium, tripodas, fulvosque lebetas,
Et mulos, et equos, valida et cervice juvencos,
Captivasque, aurumque, incani et robora ferri
Principio rapidis praestantia munera ponit
Aurigis. primo captivam ducere forma
Insignem, atque operum doctam; latumque, tumentemque,
Instructumque ansis tripodem. tum deinde secundo Note: 340
Ponit equam, indomitae cui sextus fluxerat annus,
Quaeque notham gravida prolem, gestabat in alvo.
Eximium statuit dehinc, tertia dona, lebetem
Intactumque igni, niveo et candore nitentem.
Quarto auri ponit duo magna talenta; recentem
At phialam quinto duplicem. tum surgit, Achivūm
[Page v-270]
Et medius placido tales dat pectore voces:
Atridae, Grajique omnes, Mavortia pubes,
Haec circo stant in viridi jam dona, manentque
Aurigas. alium si quem nunc propter Achivi Note: 350
Certarent, ferrem celsa ad tentoria munus
Primum ego. nanque mei quam cunctos robore vincant
Scitis equi; leti expertes maris arbiter alti
Quos Peleo patri Neptunus tradidit, ille
Deinde mihi senio fessus concessit habendos.
Ipse tamen maneo, caelesti et semine creti
Alipedes; moerent saeva qui morte perempto
Auriga miti atque bono, qui scilicet illis
Curabatque jubas oleo, puraque lavabat
Corpus aqua, haec propter lugent, terraeque profuso Note: 360
Crine, gemunt alto perfixi corda dolore.
Verum agite, et rapido vos laeti accingite cursu,
Quisquis equis fidit levibus curruque volucri.
Haec ubi sic fatus Pelides, haud mora, surgunt
Aurigae. princeps, Admeti regia proles,
Eumelus celerum solers agitator equorum.
Post hunc magnanimi Diomedes inclyta Tydei
Proles ostendit sese, Phrygiosque sonanti
Curru jungit equos, magno quos abstulit heros
Aeneae, ast ipsum leto subduxit Apollo. Note: 370
Post hunc Atrides surgens flavus Menelaus
Sub juga cogit equos celeres Aethenque Podargumque
Illam Agamemnoniam, proprium hunc. Aethen Echepolus
Olim Anchisiades majori munus Atridae
Praebuit, Iliacas iret ne miles ad arces,
Segnis at in patria vitam oblectaret inertem
Sede manens. magnas dederat nam Jupiter olli
Divitias, laetusque amplam Siciona colebat.
[Page v-299]
Hanc junxit, rapido ardentem se immittere cursu.
Quartus equos parat Antilochus, Mavortia proles Note: 380
Magnanimi Nelidae. olli currum duo ducunt
Cornipedes Pylii. cui tum pater adstitit, et sic
Sponte sua doctum monuit, quod profore posset.
Antiloche, florentem aevo te Jupiter altus,
Neptunusque pater magno dilexit amore,
Atque ambo docuere artes artusque regendis
Curribus omnigenos. haec propter voce doceri
Nil opus est nostra doctum ultro. flectere metas
Nam bene scis circa. sed equi tibi currere non tam
Sunt, quam aliis, celeres, hoc ne obsit, gnate, timendum est. Note: 390
Hi rapidos agitant bijugos, molirier ipsi
Plura tamen quam tu solerti mente nequibunt.
Ergo age, consilia atque artes nunc injice menti
Omne genus, palmae ne spes te ludat inanis.
Arte faber melior, quam viribus; arte magister
Jactatam ventis puppim regit aequore in alto;
Arte bonus vincitque alios palmamque capessit
Auriga. est agili qui curru fretus equisque,
Huc atque huc lato metam circumvolat orbe,
Nec bijugos retinet campo sine more vagantes: Note: 400
At sapiens qui versat equos auriga volucri
Non adeo cursu celeres, metam usque tuetur,
Et gyrum flectit propior; nec tendere nescit
Lora apte, intentusque animi praeeuntibus instat,
Nunc metam, facile ut possis pernoscere, dicam.
Aridus attollit se campo stipes in ulnam,
Aut piceae aut quercus, nullo et putrescit ab imbri.
Hinc atque hinc lapides duo stant candore nivali,
Trita ubi se angustis arctat via faucibus: ampla
Circum planities cursu patet omnis in orbem: Note: 410
[Page v-331]
Seu prisci monumenta viri, seu meta priori,
Haec fuerit saeclo: cursu nunc dius Achilles
Hoc statuit signum postremo; proximus huc tu
Flecte rotas, bijugos juxta et compelle sinistram
Acclinis paullum in partem curru super: urge
Saevus equum interea dextrum clamore, volanti
Et manibus da lora: sinister se magis usque,
Atque magis metae admoveat sic, axis ut ipsam
Praeteriens metam possit strinxisse videri.
At saxum interea ne attingas, nate, caveto; Note: 420
Ne laedantur equi, currus frangantur et ipsi,
Laetenturque alii, doleas tu irrisus ademptum
Omne decus: cladem hanc solers vitare memento.
Nam propior metae si praelabere, sequentum
Non erit ut quisquam te praevolet, aut tibi sese
Par ferat; a tergo non si vel Ariona dium
Pellat, equum Adrasti, divino e semine cretum,
Vel quos Laomedon olim his nutrivit in oris
Eximios. Postquam sic gnato singula Nestor
Praecepit, viridi rediens consedit in herba. Note: 430
Quintus Meriones insignes crine comanti
Egit equos. scandunt currus, cursuque parati
Conjiciunt fortes, conjectas dius Achilles
Quassabat. fors Nestoridae prima exit in auras
Antilochi. dehinc Eumelo sors obtigit: inde
Belligero Menelao: hunc fortis deinde secutus
Meriones. post hunc postremus prodiit, omnes
Optimus ante alios bello, Tydeïus heros.
Ergo alacres capiuntque locum, stantque ordine. plano
Tum longe in campo metas ostendit Achilles; Note: 440
Atque bonum apposuit Phoenicem, qui comes olim,
Armiger et fuerat Peleo; jussitque notare
[Page v-361]
Cursum oculis, memorique animo, quae gesta, referre.
Hi, signo audito, simul omnes ecce flagellum
Extollunt, flagrisque invadunt terga frementum
Alipedum, varioque instant clamore. carinas
Hi fugiunt cursu rapido, longeque patentes
Transmittunt campos celeri pede: pulvis ad auras
Subter pectoribus volat excitus, ille procellae
Aut nigrae similis nebulae. quatit usque volantum Note: 450
Aura jubas: currus nunc terram tangit, in auram
Nunc vacuam fertur subsultans: corpore stantes
Aurigae prono pendent, trepidantque micanti
Corda sinu palmae cupidis, blandique minacesque
Exhortantur equos: illi Zephyrumque Notumque
Antevolant, fulvae se tollit nimbus arenae.
Postremo sedenim cursus in fine, retrorsum
Cum sese ad litus verterunt, quisque valeret
Quid virtute sua perspectum est denique, equorum
Et fuga se intendit magis et magis usque. volabant Note: 460
Tum Pheretiadae prae cunctis, turbinis atri
Instar, equae. post has Trojani deinde feruntur
Tydidae Diomedis equi: nec longius absunt,
Sed prope jam tangunt currum, scandentibus usque
Assimiles. terga Eumeli latique calebant
Flatu humeri, capite instantes quem pone volabant.
Jamque virum vel praetereat prior ipse, vel aequet,
Ambiguam et faciat laudem: sed Phoebus Apollo
Iratusque olli est subito, excussitque flagellum
E manibus. doluit Diomedes; atque tepentes Note: 470
Ex oculis fudit lacrimas, fugisse volantes
Eumeli quod vidit equas: sibi lentius ire
At bijugos, nullo et monitos languere flagello.
Tydiden sedenim fallax qui laesit Apollo
[Page v-388]
Fraude mala, magnam haud latuit Tritonida, caro
Quae subito regi occurrens dedit ipsa flagellum;
Vique dea inspirans complevit pectus equorum.
Dehinc adit Admeti natum, diffringit ahenum
Atque jugum ipsa manu misero. fugere solutae
Cornipedes, temoque solo gravis incidit: ille, Note: 480
Ante rotas curru excussus, cubitumque cruentat,
Osque simul naresque et frontem allidit; obortis
Complentur lacrimis oculi; vox faucibus haeret.
Tydides laxas dat praeter laetus habenas,
Et longe ante omnes victor volat, acre Minerva
Quando et equis robur facilis dedit, et decus ipsi.
Tydiden spatio sequitur post deinde relicto
Atrides; hunc Antilochus; notaque paternos
Hortans voce monet bijugos: Incumbite; cursum
Nunc o, nunc celeres intendite. non ego equorum Note: 490
Esse pares jubeo Tydidae, praebuit ipsa.
Queis celerem Pallas vim praesens, et decus olli
Eximium. Atridae bijugos pertingite, cursu
Haud passi vinci rapido; ne foemina vobis
Aethe ingens probrum offundat. cur, viribus omnes
Ante alios validi, languetis? sic ego dico,
Sic et erit: non vos Nestor, velut ante, benigne
Accipiet curans reduces: at saevus acuto
Mactabit ferro actutum, si forte remisso
Praemia nunc segnes animo pejora feramus. Note: 500
Ite igitur, cursuque alacres celerate volucri.
Haec mihi erit curae interea molirier, astu:
Tramite ut elabar (ratio nec fallet) in arcto.
Dixerat: hi, dominum veriti tam dura minantem
Intendere acres non longo tempore cursum.
Continuo Antilocho visa est via faucibus arctis,
[Page Homer-v-419]
Atque cavo non aeque sinu, qua turbidus imber
Tellurem ingenti sulco prosciderat, amplae
Atque viae partem rumpens, effoderat omnem
Amne locum hiberno. currum hac Menelaus agebat, Note: 510
Concursus celerum devitans ille rotarum.
Nec minus Antilochus flectitque ac devius urget
Alipedes, cursumque sequax obliquat eodem.
Atrides timuitque, et clamans: Quo ruis, inquit,
Quo demens? currus inhibe: nimis arcta duobus
Est via. mox, expers spatio in majore pericli,
Praeterages: currus nunc curru impactus utrunque
Laeserit evertens. Menelaus talia frustra
Dicta dabat. stimulat magis et magis ille volantes
Acer equos, vox nulla velut venisset ad aures Note: 520
Quam longus disci jactus, quem torsit in auras
Vir valido experiens robur juvenile lacerto,
Tam longe Antilochi bijugi effugere: retrorsum
Traxit equos retinens Atrides. sponte remisit
Ille sua cursum, metuens ne offensus equorum
Mutuus et currus utrique everteret, ipsos
Sterneret excussos et foedo in pulvere, pulchrae
Dum nimium celerant succensi laudis amore.
Isque adeo Antilochum tumido sic increpat ore:
Antiloche, o hominum, quotquot sunt, pessime, dī te, Note: 530
Ut meritus, perdant; falso quem dicere Graji
Prudentem soliti. sed certe praemia victor
Haud referes, fraudem ni ejures. talia fatus,
Hortatur bijugos alacri sic voce morantes:
Ne mihi, ne segnes consistite: cura dolentes
Ne teneat. genua ante illos defessa pedesque
Deficient, quam vos. ambo illi nanque juventae
Expertes, longum nec gnavi ferre laborem.
[Page v-445]
Dixerat: hi regem veriti fugere volucri
Praecipites cursu, et Pyliis, mora nulla, propinquant Note: 540
Rursus equis, tergoque instant, juxtaque feruntur.
Interea Danai circo, ingens turba, sedebant
In viridi, ac volucres sublato in pulvere currus
Spectabant longe defixi lumina. primus
Idomeneus Cretum ductor caligine densa
Offusos agnovit equos, ut forte sedebat
Turbam extra, terrae sublimis in aggere. vocem
Ille hortantis equos vel longe agnovit amici
Ante alios, et equum vidit, cui, corpore toto
Spadici, mediam frontem macula alba notabat, Note: 550
Luna velut, candens, omnique ex parte rotunda.
Ergo alacer subito exsiluit, laetusque profatur:
O socii, Argivae gentis regesque ducesque,
Solus equos cernens nosco? novistis an una
Vos quoque? certe alii bijuges, aliusque videtur
Nunc auriga prior. medio sunt, ut reor, illae
Passae aliquid campo, primae quae praepete cursu
Advenere illuc; quas circumflectere metam
Vidi equidem primas. oculis nunc omnia lustrans
Haud usquam video. miserum fluitantia lora Note: 560
Aurigam fugere, feros retinere jugales
Nec potuit, metamque rota vitare volucri,
Sicut opus. curru excussus, credo, excidit illic
Diffracto infelix, et equae in diversa solutae
Diffugere, furor cum dirus pectora cepit.
State, aciem arrecti contendite vos quoque: non sat
Dispicio ipse quidem: ast, alios qui nunc volat ante
Omnes, Aetolus vir gente videtur et Argis
Regna tenens, Tydei proles, fortis Diomedes.
Haec fantem increpuit celer Ajax natus Oileo: Note: 570
[Page v-473]
Idomeneu, properas cur fari haud nota? patentem
Illae at equae longe campum volucri pede tranant.
Nec tanto in Danais natu es minor omnibus; acres
Nec tibi, quae Danaūm nemo videt, ex capite uni
Prospiciunt oculi: sed stultus inania garris,
Usque loquax, contra quam te decet, heic ubi multi
Sunt alii, qui te regnoque et robore vincunt.
Eumeli Pheretiadae nam, quae prius, et nunc
Ante feruntur equae, lora et victor tenet ille.
Idomeneus contra objurgans: Nugator, Achivum Note: 580
Optime rixari et maledicere, caetera nullo
Non pejor, saevusque animis et moribus asper,
En age vel tripodem, vel, si vis forte, lebetem
Ponamus; litemque ut judicet, esto Agamemnon
Arbiter ambobus, videatque et dicat equorum
Utri utros praeeant, damno ut rem denique noscas
Ipse tuo. haec fudit Cretum rex percitus ira.
At celer exsiluit rursum Ajax, aspera verbis
Verba parans contra: lis et magis ac magis atrox
Glisceret; at surgens Pelides talia fatur: Note: 590
Parcite, nec saevis ultra contendite verbis,
Ajax, Idomeneu: non vos decet; at foret aequum
Irasci, si forte alius quis talia peccet.
Verum ambo in circo taciti considite, equorum
Et cursum spectate. ipsi huc ad praemia gressu
Festino venient; cunctis et nosse licebit
Argivis, quisnam sit primus, quisve secundus.
Sic ait: at spatio sese propiore ferebat
Tydides urgens bijugos ac terga flagello
Usque gravi pulsans. cursu pernice volabant Note: 600
Alipedes, alteque elato corpore campum
Carpebant agiles; sublatus pectora pulvis
Aurigae petit usque; auro stannoque coruscans
Currus equos raptim sequitur; vix pressa rotarum
In tenui linquit vestigia canthus arena.
Tum circo stetit in medio, (manabat ab alta
Sudor equis cervice, amploque a pectore, spargens
Multus humum) curruque e pulchro desilit heros
Ad terram, atque jugo fulgenti accline flagellum
Deponit: Sthenelus nec fortis multa moratur; Note: 610
Verum alacer pugnae pretium capit, atque puellam
Ducere, et auratum tripodem dat ferre vocatis
Continuo sociis; curru celer ipse calentes
Solvit equos, vinclisque levat fumantia colla.
Post hunc Antilochus Nelides acer agebat
Cornipedes, flavum vafro praegressus Atriden
Astu, non celeri curru: Menelaus adurget
Quem tamen, atque viro magis et magis usque propinquat.
Quam parvo distat spatio volventis ab aereo
Orbe rotae sonipes, rectorem qui vehit, acri Note: 620
Contendens alacer nisu, currumque sonantem:
(Nanque extrema pilo contingit cauda comante
Huic canthum, juxta qui volvitur, atque pusillo
Tractu abstat, pernix campo dum currit aperto)
Tam prope Neliden fertur Menelaus, et urget
Usque virum; ille prius longe post terga relictus,
Quanto per vacuum tractu volat aëra discus;
Antilochum at juxta venit cito, pulchra comantis
Aethes dum cursu gliscit vis auctior ipso.
Quin, spatium si majus adhuc restaret utrique, Note: 630
Ambiguum nedum linquat, sed provolet ante.
Meriones, magni fidus comes Idomeneos,
Atriden sequitur longe, quantum levis hasta
Missa volat; quod equos segnes magis omnibus egit;
[Page v-530]
Certare et curru norat minus omnibus ipse.
Extremus pulchros moerenti corde trahebat
Filius Admeti currus; curruque revinctas
Rursus equas, aegre pellebat. dius Achilles
Quem miserans visum, in mediis haec fatur Achivis:
Postremus redit hic longe optimus. ergo secundum, Note: 640
Ut par est, olli tribuamus munus Achivi:
Prima sibi victor Tydeïus auferat heros.
Sic ait: hi laeto dictum clamore probarunt.
Munus equam Eumelo sed ne daret, obstitit acer
Antilochus, clamans laedi sua jura, fidemque
Polliciti: magnum qui sic affatur Achillem:
Istud si facies, tibi certe irascar, Achille.
Donum adimis mihi nempe meum, quod laeserit olli
Fors currus et equas celeres fortique bonoque.
Debuerat magnos at rite in vota vocare Note: 650
Ille deos; non tunc extremus nanque redisset.
Quod si te miseret, si fert ita corde voluntas,
Est auri tibi multa intra tentoria et aeris
Copia, sunt pecudes, famulaeque, armentaque equorum.
Horum aliquid tollens, olli da postmodo munus,
Continuo vel nunc, coram ut lauderis Achivis.
Hanc ego equam haud ulli dedero: mecum illius ergo,
Si quis vult, sumptis pugnet licet ocyus armis.
Sic ait: arrisit, gavisus mente, sodali
Pelides caro ante alios; dehinc talia fatur: Note: 660
Antiloche, Eumelo munus me promere quando
Vis aliud; promam, tibi nec parere negabo.
Munus erit thorax, quem magnanimo Asteropaeo
Detraxi aere gravem solido, cui fulgida stanno
Candenti vario flexu circum nitet ora,
Mirum opus, et magni quod, credo, fecerit heros.
[Page v-562]
Dixerat; et fidum jubet ocyus Automedonta
Ire, et loricam penetrali e sede nitentem
Ferre. citus volat ille; atque aerea texta reversus
Eumelo in manibus posuit, quae pectore laeto Note: 670
Accepit juvenis, duri solatia casus.
Heic Grajūm in medio surgit Menelaus, acerbo
Ille dolens animo, flagranti et fervidus ira.
Neliden contra Antilochum. regale paranti
Dicere tum praeco sceptrum dedit; atque loquentis
Verba audire omnes, ac voci parcere jussit.
Heros dehinc tales prompsit de pectore voces:
Antiloche, o prudens dudum et cordate, repente
Nunc alius, quidnam patrasti? meque pudore
Indecorem afficiens, et equos mihi fraude volucres Note: 680
Impediens cursu in medio, pejoribus actis
Ante tuis; victor non tu virtute, sed astu?
Verum agite, Argivūm quotquot regesque ducesque,
Aequum heic ambobus jus dicite, gratia neutri
Prosit; ne Grajūm quis dicat: vicit Atrides
Antilochum vana fingens mendacia lingua,
Et sibi equam ducens abiit; non curribus, at vi
Atque opibus melior magnis: vel, si placet, aequum
Ipse ego jus dicam, quisquam reprehendere Grajūm
Quod merito nequeat; quo nil pote rectius esse 690
Huc ades, Antiloche, atque manu, quo nuper agebas
Laetus equos, stans pro curru sustolle flagellum;
Tange et equos, jura et Neptuno teste, volentem
Non tenuisse meos vafro molimine currus.
Antilochus contra prudens cui talia fatur:
Parce irae: multo mihi nanque infirmior aetas,
Quam tibi, rex Menelaë. prior tu scilicet aevo es,
Et melior. juvenum scis ut mens devia recto
[Page v-589]
Saepe abeat calle, in praeceps ut saepe feratur,
Consilio tenuisque ac futilis. ergo, quod actum, Note: 700
Fer patiens: at equam tibi sum nunc ipse daturus
Sponte mea, cursu quam cepi. quin, tibi poscas
Rerum aliud si quid, quae sunt mihi cunque, libenti
Cuncta animo dederim potius, quam tempus in omne
Exciderim, rex, corde tibi, magnisque scelestus
Displiceam divis. Dehinc, fatus talia, pulchram
Duxit equam, tradens Menelao. protinus illi
Mens risit. ceu laeta seges horrentibus arvis
Ros ubi crescentes perfudit multus aristas:
Sic tibi mens risit gaudens, Menelae, sub alto Note: 710
Pectore. Tum juveni dictis haec fatur amicis.
Ultro equidem tibi nunc cedam, Nelida, vel ira
Incensus. nec enim certe levis esse solebas
Ante hac ventosusque animi; nunc stulta juventa
Incauto vicit mentem. non nectere fraudem
Majori, meliusque et cautius. alter Achivūm
Nec quisquam e facili me nunc flexisset: at ipse
Me propter passus multa es; durosque tulistis,
Tuque, paterque tuus pro me, fraterque labores.
Idcirco et precibus flectar; curruque volucri Note: 720
Quam merui, tibi equam donabo; sentiat omnis
Ut Danaūm pubes, non me saevo atque superbo
Esse animo. Haec fatus dedit ipse Noëmoni pulchram
Ducere equam, Antilochi socio: sibi tertia dona
Accepit, multo clarum fulgore lebetem.
Meriones auri quartus duo magna talenta
Abstulit, ad palmam quo venerat ordine. quintum
Restabat munus, phiala ingens: parte ab utraque
Hanc habilem donat Pelides Nestori Achivūm
Confessu in medio portans, et constitit ultro Note: 730
[Page v-616]
Ante senem, ac tales expromit pectore voces:
Sume, pater, servaque domi quod tempus in omne
Te Patrocli admoneat, donum ferale, sepulti;
Quem raptum heu nusquam, velut ante, videre licebit
In Danais. munus do gratis. nam neque caestu,
Nec lucta, aut jaculo certabis, nec pede curres
Impiger: urget enim tibi tristis membra senectus.
Sic ait; inque manus tradit: laetatus at ille
Accepitque datum, dulcique haec ore profatur:
Vera istaec, venerande puer, quaecunque locutus. Note: 740
Non mihi firmi artus, non pes, non brachia utroque
Ex humero, atque manus agiles, o amice, moventur.
Atque utinam nunc membra, aevo florente, vigerem!
Qualis eram, tumulo intulerunt Amaryncea Epei,
Buprasio in magno, quo regem tempore; gnati
Et regis posuere viris certamina. nemo
Par mihi vel similis venit; non gentis Epeae
Quisquam, non Pylius, non, quos Aetolia misit,
Praestantum quisquam juvenum. nam caestibus audax
Enopiden vici Clytomedea, deinde profectum Note: 750
Pleurone Ancaeum lucta; rapidisque praeivi
Iphiclum pedibus celerem; tum Phylea missa
Et Polydorum hasta. duo me vicere sed unum
Actoridae curru. qui, ne pulcherrima ferrem
Victor, quae cursu restabant praemia equestri,
Conscendere axem gemini; tractabat et alter
Lora, alter bijugis caedebat terga flagello.
Talis eram: juvenes at nunc juvenilia tractent;
Ipse, olim heroum in numero qui clarus habebar,
Jam tristi enervis cogor parere senectae. Note: 760
Verum age, quae restant, indic certamina, totum
Funeris et munus caro persolve sodali.
[Page Homer-v-645]
Hoc mihi ego accipioque lubens, et laetor amantem
Quod redamas, memor usque mei, nec te latet, inter
Grajugenas quanto Nestor sit dignus honore.
Haec propter tibi dī faciles dent omnia, quae vis
Sic ait: ille, senis laudem postquam audiit omnem,
Rursus abit, Grajūm ingrediens ante ora frequentum;
Ac tristis pugnae, si quis decernere duro
Forte velit caestu, duo ponit praemia. mulam Note: 770
Sexennem, longos aptam durare labores,
Indomitam sed adhuc, multa et vix arte domandam,
Ipse manu adductam statuit, circoque revinxit
In medio, pretium victori. deinde rotundo
Orbe cavum ponit calicem, solatia victo.
Tum medios inter stans haec effatur Achivos:
Atridae, Grajique omnes, Mavortia pubes,
Horum ergo duram nunc caestu invadere pugnam
Praestantes virtute duos, atque arte jubemus.
Annuerit Phoebus cui laudem, et victor Achaeo Note: 780
Agnitus a coetu fuerit, sibi laetus ad altas
Hanc agito naves mulam, validamque, laborem
Et quae ferre queat longum. qui victus abibit,
Hunc referet calicem duri solatia casus.
Dixerat. ast acerque animis, et corpore vasto
Ingens, immani caestu et pugnare peritus,
Continuo, proles Panopeïa, surgit Epeus;
Injecitque manum mulae; dehinc talia fatur.
Huc veniat, calicem qui vult sibi tollere: mulam
Non etenim, credo, quisquam hinc sibi ducet Achivūm, Note: 790
Me victo, caestu qui glorior optimus esse.
Non satis, inferior quod sum, Mavortia quando
Praelia miscemus? cunctis excellere eidem
Non licet in rebus, nusquam nec ferre secundas.
[Page v-671]
Quippe hoc edico, re quod praestabitur ipsa:
Discindamque artus feriens, atque intima frangam
Ossa. adsint propius, queis cura est cunque, sodales;
Ocyus atque meis properent efferre subactum
Hinc manibus. tales jactabat pectore voces,
Dira minans. Graji circum obstupuere silentes; Note: 800
Nec quisquam contra se tanto ex agmine tollit,
Euryalum praeter, Talaionides Mecisteus
Quem genuit similem praestanti corpore divis;
Mecisteus Talaionides, qui se tulit olim
Oedipodae ad funus Thebas, prostravit et omnes
Cadmeos, quicunque ausi confligere caestu.
Hunc studio ingenti curabat maximus armis
Tydides, acuens dictis; corpusque revinxit
Campestri medium velans, dehinc taurea lora
Induxit manibus. Jam, pugnae accinctus uterque, Note: 810
Procedunt circum in medium, validosque lacertos,
Brachiaque extollunt pariter, pugnamque furentes
Invadunt, miscentque manus. sub vulnere malae
Horrendum crepitant; magnis fluit undique sudor
Artubus exundans. subito cum dius Epeus
Irruit, Euryali et, trepidas dum lumina volvit,
Vestigatque oculis feriat qua parte, sonore
Perculit ingenti malam: nec tempore longo:
Ille stetit; planxit collapso at corpore terram.
Turbidus ut Boreas valido cum flamine pontum Note: 820
Horrificans, piscem subito projecit in actam,
Inde iterum algoso tegit idem ab litore sorbens:
Sic plagaque virum dejecit, rursus et idem,
Magnanimus dextra dejectum attollit Epeus.
Ast olli fidi adstiterunt hinc inde sodales,
Confessu et medio ducunt; aegrosque trahentem
[Page v-696]
Pone pedes, caput et jactantem, atque ore cruorem
Crassum ejectantem, confusum et mente suique
Ignarum densi exportant; calicemque reversi
Accipiunt, tristi moerentes corde, relictum. Note: 830
Tertia tum Danais certamina ponit Achilles,
Et pulchra ostendit praedurae praemia luctae.
Igni aptum tripodem victori, amploque locavit
Ventre, boves pretio bis sex qui posse mereri
Est visus Grajis: at victo serva locata est
In medio mulier, multorum docta Minervae
Illa operum, pretio bubus par visa quaternis.
Tum coetu in Danaūm stetit heros, atque ita fatur:
Surgite, et hoc conferte gravem de munere luctam.
Haec ait. exsurgunt ingens Telamonius Ajax, Note: 840
Ac rerum sapiens, fraudum et consultus Ulysses
Praecinctique ambo, ante oculos, atque ora virorum
Procedunt circum in medium, validisque vicissim
Implicuere artus manibus, vinxitque virum vir:
Hinc atque hinc arrecta duo ceu tigna domorum,
Quae faber aptavit ventorum flamina contra.
Terga, crepant firmis amborum attracta lacertis;
Humidus ad terram sudor fluit; atque rubentes
Apparent passim vibices per latera ampla,
Perque humeros: instant longo certamine anheli, Note: 850
Quis tripodem referat, primos et victor honores.
Non Laërtiades magnum subvertere quibat
Ajacem: contra obnixum non sternere Ulyssem
Vi Telamoniades ulla duroque labore.
Inde, ubi spectantes ceperunt taedia Grajos,
Sic Ithacum prior alloquitur Telamonius Ajax:
Progenies divum, solerti pectore, Ulysse,
En age sublimem vel tu me tolle, vel alte
[Page v-724]
Tollam ego te; dederit quem finem cunque supremus
Jupiter alterutri; cui coeptum cunque secundet. Note: 860
Sic ait; ac terra sublimem attollit: at artes
Atque dolum solers non est oblitus Ulysses;
Poplitis et flexum percussit pone: supinus
Ille, genu, cecidit confestim in terga, soluto:
Ast Laertiades olli super incidit amplum
In pectus: populos circum stupor altus habebat,
Spectaclo attonitos ingenti, ac densa frementes.
Inde iterum recti steterunt; magnumque vicissim
Ajacem Laërtiades tollebat: at alte
Tollere conatus frustra, vix denique terra Note: 870
Dimovit paullum; atque genu subsedit; et ambo
Tellurem planxere una, et jacuere propinqui,
Strataque foedabant simul atro in pulvere membra.
Tertia quin etiam instaurent certamina rursus
Erecti: sedenim consurgens dius Achilles
Continuit cupidos, placidoque haec pectore fatur:
Parcite jam; durum nec frustra urgete laborem;
Victor uterque, pari donati munere, abite;
Ut jam alii certent aliud certamen Achivi.
Sic ait: illi ambo parentque, et pulvere foedos Note: 880
Abstergunt sumptisque involvunt vestibus artus.
Pelides cursu confestim dona pedestri.
Collocat ante oculos, magnum cratera nitenti
Perfectum argento, forma quo pulchrius usquam
Nil erat. eximia caelarant Sidones arte
Mirum, opus: hinc vectum Phoenices trans vada ponti,
Et portu in Lemni expositum, regale Thoanti
Obtulerant munus; tum deinde, Lycaone capto
Priamida, pretium juvenis dedit esse redempti
Patroclo heroi Iasonides Euneus. Note: 890
[Page v-747]
Hunc quoque Pelides, dum solvit justa sodali,
Constituit circo in magno, memorabile donum
Primo, qui celeri fugiens pede praevolet omnes.
Ingentem taurum posuit multaque secundo
Victori praepinguem adipe, extremoque talentum
Auri dimidium. tum sic stans ore profatur:
Surgite, queis cordi est certando haec dona referre.
Sic ait Aeacides. Ajax tum surgit Oilei,
Et prudens Laërtiades, et Nestore natus
Antilochus, juvenum ante alios pernicior omnes. Note: 900
Nulla mora est; cepere locum, stantque ordine. Achilles
Dehinc metam ostendit: vento simul ocyus illi
Corripiunt spatium, primoque ab limite longe
Praecipites fugere. ante omnes concitus Ajax
Emicuit. sequitur confestim dius Ulysses
Tergo instans, propiorque viam secat alite planta.
Quam prope habet radium textrix operata Minervae,
Inter longa manu transversum stamina ducens
Subtemen; solers nec pectore dimovet unquam:
Tam prope sese Ithacus cursu fert usque volucri, Note: 910
Atque viri, positis pedibus, vestigia pulsat,
Ante, levis quam se fundat circum aëre pulvis.
Nec mora, nec requies; afflat caput acer et udae
Cervici Laërtiades incumbit, anhelam
Ore animam adspirans. magno clamore sequentem
Instigant; palmaeque avidum, plausuque secundo,
Vocibus et laetis omnes hortantur Achivi.
Jamque adeo extremo in spatio, jam fine sub ipso
Currebant: subito satus at Laërte vocavit
Sub tacita secum, nec frustra, mente Minervam: Note: 920
Audi, et opem pedibus facili fer numine, diva.
Haec ait: orantem caelo Tritonia Pallas
[Page v-770]
Audiit; atque habilem fudit per membra vigorem,
Ipsa levans subterque pedes, palmasque superne.
Ac, prope confecto dum cursu praemia uterque
Involat, ecce Ajax, magna impellente Minerva,
Labitur, inque fimum taurorum, dius Achilles
Quos modo mactarat Patrocli ad funera, pronus
Concidit, ac nares infelix oraque turpat.
Ergo abit, et pulchrum craterem tollit Ulysses: Note: 930
Posterior taurum sibi moerens accipit Ajax.
Quem cornu arreptum dextra tenet, atque ita fatur,
Ore fimum postquam multo expuit haud sine risu;
Pro superi! dea magna pedes mihi laesit, Ulyssem
Quae juvat, atque viro propior stat, ceu bona mater
Haec ait: ingenti sonuerunt cuncta cachinno.
Tertia Nestorides cepit sibi dona, virorum
Et medio in coetu subridens talibus infit:
Dicam equidem, socii, quae vobis nota: deorum
Cura viros natu majores auctat honore. Note: 940
Ajax nam paullo est aevo me grandior: iste
Natus at est aetate alia secloque parentum;
Cui tamen esse ajunt viridem crudamque senectam,
Ut pedibus nullum non vincat, praeter Achillem.
Sic ait Antilochus, celerem et laudavit Achillem.
Pelides contra: Non isthaec irrita, dixit,
Laus erit, Antiloche: integrum, pro parte, talentum
Auri nanque feres. Haec dicens, munus adauctum
In manibus posuit: laeta mente ille recepit.
Post haec Aeacides praelongam collocat hastam,
Ipse ferens, circo in medio, clypeumque nitentem
Et galeam, queis Patroclus Sarpedona dium
Exuerat: stans in mediis dehinc talia fatur:
Haec ut dona ferant sibi nunc virtute, jubemus
[Page v-802]
Reges Marte duo praestantes cingier armis,
Vulnificumque manu adversos attollere ferrum
Heic Grajūm ante oculos. tum, qui prior aerea texta
Pervadet, summum degustans cuspide corpus
Sic, eat ut sanguis, proprium sibi munus habebit
Threïcium hunc ensem; multo quem pulchra nitentem Note: 960
Argento cepi, vidi spolium Asteropaei:
Ast haec arma ferant ambo communia; et ambos
Accipiam dapibus intra tentoria opimis.
Hae ubi dicta, ingens surgit Telamonius Ajax,
Et proles Tidei surgit fortis Diomedes.
Hi, simul atque artus ferro inclusere corusco
Secreti a turba diversa in parte, theatro
Intulerunt sese medio, tentare periclum.
Ardentes, torvumque tuentes. at stupor omnes
Spectaclo ingenti attonitos defixit Achivos. Note: 970
Atque illi, ut propius venerunt, mutua ter sunt
Congressi, ter se petierunt cominus hastis.
Tunc Ajax clypeum fulgenti ex aere rotundum
Perfodit: sedenim corpus contingere ferro
Haud valuit, medius nam thorax obstitit hastae.
At, scutum supra crassam Tydeius heros
Cuspide cervicem tentabat figere acuta,
Usque obiens lambensque hasta. tum vulgus Achaeum
Omne, bono metuens Ajaci, parcere pugnae
Jussit, et aequa ducem sibi praemia tollere utrumque Note: 980
At pulchrum Tydidae ensem donavit Achilles,
Vagina inclusum, loro et fulgente revinctum.
Inde rudem statuit vesano pondere discum,
Eetion valido quondam jactare lacerto
Quem solitus: regem sed laeto stravit Achilles,
Cumque alia curvis avexit puppibus orbem
[Page v-829]
Hunc etiam immanem gaza. quem rite locavit
Ante oculos: Grajūmque acuit sic pectora dictis:
Surgite; et hoc aliquis certet de munere. quisquis
Nam tulerit; quamvis ingentia devius arva Note: 990
Possideat; vel quinque habeat volventibus annis,
Quod sat erit, ne ferri unquam cogatur arator
Indigus, aut pastor campis discedere ad urbem.
Sic ait. exsurgunt bello clarus Polypoetes,
Et Telamonïades Ajax, magnumque Leontei
Robur, et immiti caestu modo victor Epeus.
Utque pari spatio steterunt ex ordine, Epeus
Sustulit atque rotans projecit in aëra discum.
Post hunc fulmineo prognatus Marte Leonteus.
Tertius inde manu valida Telamonius Ajax Note: 1000
Contorsit, finemque amborum propulit ultra.
Magnum ubi sed fortis discum cepit Polypoetes;
Aura quam longe baculum stridente bubulcus
Projicit; armentum supra volat ille rotatus:
Tam longe omne ultra spatium projecit. Achivūm
Clamore, et magno sonuerunt omnia plausu.
Consurgunt alacres socii fortis Polypoetae,
Ac laeti regale ferunt ad litora munus.
Tum qui forte velint missa certare sagitta,
Bis quinas posuit ferro nigrante bipennes, Note: 1010
Dimidias. totidem forma breviore secures.
Inde procul malum fulva defixit arena,
Et pavidam tenui suspendit fune columbam,
Tendere quo jussit ferrum. qui fixerit acto
Primus avem calamo, cunctas sibi ferre bipennes;
Attigerit quod si misso: quis vincula ferro
Laude minor, sibi dimidias hunc ferre secures.
Haec ubi sic fatus, Teucer bonus, Idomeneos
[Page Homer-v-860]
Et famulus magno Grajūm se murmure tollunt.
Nulla mora est, geminas aerata in casside fortes Note: 1020
Concussere: prior Teucro locus exiit: ille
Ocyus adducto telum vi misit ab arcu;
Nec grege de intacto vovit solemnia Phoebo
Munera, primitias agnorum. rite sagitta
Ergo ipsam haud potuit (laudem hanc invidit Apollo)
Figere avem: fixit, queis nexa volabat, ad ipsum
Linea vincla pedem, ferroque abrupit acuto.
Illa levis fugit superas exterrita in auras:
Vincla infra cecidere solo delapsa: virorum
Laetifico circum sonuerunt litora plausu. Note: 1030
Meriones Teucri e manibus capit ocyus arcum,
Et calamum celer imponit, quem jam ante pararat;
Dehinc grege de intacto vovit solemnia Phoebo
Munera, primitias agnorum; et nube sub alta
Ut sese curvos flectentem vidit in orbes,
Stridentique petit calamo, mediamque sub ala
Figit avem; rapido telum quam trajicit ictu,
Et redit, atque pedes lapsum defigitur ante
Merionae, terra in viridi. trajecta columba
Insedit malo rursus; tum languida collum Note: 1040
Demisit: fluxere alae, membrisque soluta
Fugit vita levis: malo at delapsa volucris
Subter planxit humum: Graji obstupuere tuentes.
Meriones denas victor tulit ergo bipennes:
At parvas Teucer, non laeta mente, secures.
Hastam dehinc longam statuit, pulchrumque lebetem
In medio Aeacides, intactumque igne, mereri
Atque bovem pretio qui posset. nec mora, surgunt
Ambo hastam jactare boni, regnator Achivūm
Atrides, magni et comes impiger Idomeneos Note: 1050
[Page v-888]
Meriones. quibus exsurgens haec fatur Achilles:
Atride, scimus valido quam robore, et hastae
Missu omnes vincas. quare hoc tibi munus habeto
Victor et i celsas ad puppes: demus at hastam
Merionae heroi, tibi si placet, optime regum,
Talia Pelides: hortanti paruit ille.
Meriones hastam bonus abstulit: ast Agamemnon
Talthybio pulchrum ad naves dat ferre lebetem.
HOMERI ILIADOS LIBER VICESIMUS QUARTUS.
Ut coetum solvere, suas et quisque carinas
Digressi petiere; alii struxere paratis
Coenam epulis, dulci optantes languentia somno
Membra dare: at solus fletu indulgebat Achilles,
Usque memor socii dulcis; nec lumina regi
Condit, qui rerum late domat omnia, somnus:
Sed versat sese huc atque huc vigil; imaque fervet
Mens desiderio Patrocli; vimque, animosque
Ingentes, rerumque simul quae plurima gessit,
Quosque simul passus constanti mente labores, Note: 10
Bellaque, et emensi tot saeva pericula ponti,
Cuncta miser tacito versat sub pectore; fletu
Et madet; et, nusquam consistens, saepe sinistrum
Saepe latus jacet in dextrum, pronusque, supinusque.
Interdum strato exsurgit, moestusque vagatur
Fluctisonum praeter litus. nec caerula supra
Stagna maris sese attollens Aurora latebat
Insomnem: curru sed postquam junxerat alto
Cornipedes, retro Hectoreum vincire solebat
Raptandum foede corpus: tum deinde, sodalis Note: 20
Postquam ter circa tumulum raptaverat, alta
Ingressus rursum tentoria, membra quieti
Fessa dabat: prono porrectum at pectore in atro
Pulvere Priamiden linquebat. Phoebus Apollo
Quem tamen haud ulla foedari sorde sinebat,
Ille vel exanimum miserans; atque aegide circum
[Page v-20]
Ipse tegens totum aurata; ne saxa decorum,
Dum raptim trahitur, lacerarent aspera corpus.
Hectoreum sic ille, ira gliscente, cadaver
Dedecorat. patris quod clara ex aede frequentes Note: 30
Caelicolae visum miserati, hortarier acrem
Majugenam cepere, cato subduceret illinc
Ut furto avectum. mens omnibus una deorum
Haec aliis: obstat sedenim Saturnia Juno,
Neptunusque pater, virgo et Tritonia. Trojam,
Et Priamum, et Priami gentem gravis utraque diva
Oderat, invisam, malus olim laeserat ambas
Quod Paris, et spretas damnarat; sede relicta
Cum superūm ad juvenis caulas venere; duabus
Praetulit ille deam, quae menti objecit amores
Foemineos, tristique ussit praecordia flamma.
Dehinc lucem duodena polo quando extulit almam
Aurora, in coetu divūm sic fatur Apollo:
Dura nimis, superi, vobis atque effera mens est
Non pingues Hector tauros, lectasque bidentes,
Caprigenumque pecus vestris adolevit in aris?
Quem non vel cassum vita servare, suaeque
Uxori, et gnato vultis, miseraeque parenti,
Et Priamo patri, cupidis et reddere Teucris;
Ut corpusque urant, et solvant justa perempto: Note: 50
Usque sed (indignum) juvat indulgere cruento
Aeacidae, cui nil rectae sub pectore et aequae
Mentis inest; animus cui trux, et nescius usquam
Inflecti. agrestis veluti leo nil nisi saevum
Corde agitat, vique exultans, animisque superbis,
Pastorum ruit in caulas, objectaque tentat
Saepta ovium, explerique epulo festinat opimo:
Sic ferus est, animum sic mitem abjecit Achilles;
[Page v-45]
Nec pravi rective ullus vesana remordet
Corda pudor. Jam saepe aliquis mage dulce sodali Note: 60
Morte caput raptum luxit, fratremve parente
Cretum una, aut gnatum: sed fletu expletus amaro
Imposuit finem lacrimis, luctumque remisit.
Quippe mali est patiens animus mortalibus aegris.
Hic contra furit usque, et cassum lumine bigis
Priamiden raptat dilecti ad busta sodalis:
Demens! nec famam curat, nec triste veretur
Exitium capiti, si nobis moverit iram
Quantumvis bello fortis, qui corpus inane,
Ac terram vexat vita sensuque carentem. Note: 70
Haec Phoebus: contra Juno Saturnia: Quid ni,
Arcitenens, faciant dī, quae vis, Hector honore
Judicio divūm si magno aequatur Achilli?
Hectora lactavit mulier mortalis; Achilles
Natus matre dea est; quam scilicet ipsa ego quondam
Nutrivi educens, et sacri foedere divam
Conjugii junxi Peleo, dīs omnibus unus
Prae cunctis qui carus erat mortalibus. illis
Defuit haud quisquam divum de gente hymenaeis;
Tuque etiam citharam gestans conviva sedebas, Note: 80
Nulli fide unquam, fautorque comesque malorum.
Sic Juno: altitonans contra sic Jupiter infit:
Parce deis, Juno, irasci. non Hectora dium
Pelidenque uno superi dignamur honore.
Caelicolis inter Teucros at carior omnes
Hector erat, carus mihi certe: dona ferebat
Semper enim praeclara; ullo nec tempore egebat
Ara mihi dapibus pingui et nidore, liquentis,
Nec large fuso Bacchi libamine; solus
Hic quando superis honor est. sed tollere corpus Note: 90
[Page v-71]
Velle viri furto parcamus (possit Achille
Haud etenim ignaro tolli) cui caerula mater
Semper adest cuncta observans noctesque diesque.
Sed Thetin huc divūm si quis vocet; ipse ego nympham
Alloquar ut coram, et jubeam regalia dona
Ut Priami accipiat, nec reddere corpus Achilles
Abnuat Hectoreum. Sic fatus Jupiter: Iris
Confestim surgit stridentibus ocyor auris,
Inter et horrentem praeruptis saltubus Imbrum
Atque Samum sese nigrum dejecit in aequor. Note: 100
Unda gravi gemuit casu: subit illa profundum,
Ut pila cornu haerens, pontum quae fertur ad imum,
Plumbea, mortem avidis ut portet piscibus. illic
Adveniens Thetin est ingenti nacta sub antro,
Quam nymphae circum aequoreae de more sedebant.
Illa sui fatum gnati plorabat, obortis
Uda genas lacrimis; magnis virtutibus omnes
Vincentem heroas, patria procul urbe manebat
Exitus Iliacas miserum quem tristis ad arces.
Adstitit huic Iris, roseoque haec edidit ore: Note: 110
Surge, Theti, aeternis qui temperat omnia late
Consiliis, superas te acciri jussit ad arces.
Cui Thetis: Acciri cur me jubet ille deorum.
Maximus? heu! vereor coetu me inferre beato
Uda genas fletu, gravibus mentem anxia curis.
Verum ibo, quidquid, dicet parere parata.
Haec ait, atque caput nigranti obnubit amictu.
Sic iter ingreditur: praeit Iris: scissa deabus
Dat maris unda locum, dehinc scandunt litus et altas,
Caelestum ad sedes vastum per inane feruntur. Note: 120
Quas simul ingressae, magnum invenere Tonantem
Aurato medium in solio, circumque beatos
[Page v-98]
Caelicolas. divum patri tum proxima (cessit
Ultro Pallas enim) sedit Tethis: ipsa deorum
Cui Juno regina ferens dedit aurea rite
Pocula, et affatu divam demulsit amico.
Oblatum illa bibit nectar, dehinc pocula rursus
Reddidit. interea sic fari est Jupiter orsus:
Venisti aetherei celsum huc ad limen Olympi,
O Theti, moesta animi, luctuque exercita mentem Note: 130
Ingenti: sedenim dicam, dea, sedibus huc te
E patriis curnam caeli ad convexa vocarim.
Nona dies haec est, divis cum jurgia gliscunt
Hectoreum corpus, bellacem et Achillea propter.
Hectoris hi furtim frigentia membra jubebant
Majugena tolli a vafro: decus ipse reservo
Hoc ingens, o diva, unam te propter, Achilli,
Quam vereorque animo, et cupio mihi semper amicam.
Nunc age, castra subi Danaūm, gnatumque moneto.
Dic, omnes olli divos, praeque omnibus ipsum Note: 140
Praecipue irasci me scilicet, Hectora saevus
Quod retinet, nec Trojugenis Priamoque redemptum
Reddit adhuc. metuet me forsitan, atque cadaver
Restituet, ponetque feros de corde furores.
Ipse Irin mittam Priamo, gnatumque jubebo
Oblato redimat pretio, Grajūmque profectus
Ad naves, immitem animum queis placet, Achilli
Secum dona ferat, gazae non parcus avitae.
Jupiter haec: paret jussu Themis alma, supremo
Et celeri sese lapsu demisit Olympo; Note: 150
Et gnati mater subiit tentoria. moestos
Quem nacta est gemitus fundentem pectore ab imo.
At circum socii celerabant prandia, longis
Horrentem et villis, praegrandem et corpore pingui
[Page v-125]
Mactarant agnum. juveni tum proxima sedit;
Permulsitque manu, et blanda sic voce locuta est:
Ecquis erit finis fletus longique doloris,
Nate? tuum quando parces jam denique tristi
Excruciare animum luctu mensaeque torique
Oblitus? curam seclude, ac tristia laetis Note: 160
Verte, precor. nec enim tibi vitae longa supersunt
Tempora: mors at adest misero, visque ultima fati
Nunc animo haec hauri. venio tibi nuncia magno
Ab Jove; qui superos tibi nempe irascier, et se
Prae cunctis dicit, retines quod lumine cassum
Priamidem, nec Trojugenis, Priamoque redemptum
Reddis adhuc. agedum corpus jam redde parenti
Exanimum, accipiens dederit quae ditia dona.
Dixerat. huic paucis responsum reddit Achilles:
Huc veniat, pretium qui det, secumque cadaver Note: 170
Avehat, id quando fieri vult rector Olympi.
Sic illi ad naves, gnatusque et caerula mater,
Multa inter sese alterno sermone loquuntur:
Jupiter ast Irin Trojanas mittit ad arces.
Surge, ait, Iri; alti linquens et culmen Olympi,
I Phrygias Trojae ad sedes Priamumque jubeto
Ire altas Danaūm ad naves et litora, natum
Ut pretio redimat genitor. dic regia secum
Dona ferat, mentem irato queis placet Achilli.
Solus eat, nullo Troum stipante: minister Note: 180
Unus at e numero praeconum, jam gravis aevo
Ipse etiam atque annis effoetus, flectat habenis
Qui mulas rhedae insistens, supraque cadaver
Impositum ad muros revehat, comitetur euntem.
Fidere mente jube, nec mortem aut triste putare
Quidquam animo; talem caeli de vertice mittam
[Page Homer-v-135]
Olli ego nanque ducem, leto qui perculit Argum,
Majugenam. ille senem cultos deducet, et ipsum
Pelidae ad limen statuet: nec Martius heros
Ingressum penitus celsa in tentoria ferro Note: 190
Mactabit, sinet aut sociūm mactarier ulli.
Non fatuus praecepsve animi, non immemor ille est
Officii: at miti possit qui parcere mente
Supplicibus, et jura deūmque hominumque vereri.
Jupiter haec: Iris celeri pede fugit, et auras
Certa secans, altas Priami pervenit in aedes.
Heic alti gemitus plorantum, atque omnia luctu
Plena. patrem circa gnati moestique sedebant,
Spargebantque sinum lacrimis: jacet ipse suorum
In medio, vili contectus corpora laena, Note: 200
Cervicemque caputque immundo pulvere foedus,
Quem terra sese versans injecerat amens
Ipse suis large manibus: gnataeque nurusque
Lamentis, misero et questu regalia complent
Tecta, virūm memores, tantis virtutibus auctos,
Tot numero, dederat quos leto Argiva juventus.
Nuncia tum Priamo Jovis adstitit; atque ita, vocem
Submittens, regem dictis affatur amicis:
(Ille deam agnovit; metuensque exhorruit artus)
Dardanide, confide animo, gelidumque pavorem Note: 210
Mitte: malae haud venio tibi nanque huc nuncia fortis,
Sed bona ut apportem, missu Jovis, qui procul absens
Te curat tamen atque animo miseratur amico.
Nunc dium redimi jubet Hectora, donaque Achilli
Ferri digna, animum quae placent. te jubet illuc
Solum ire, haud ullo Troum stipante: minister
Unus at e numero praeconum, jam gravis aevo
Ipse etiam atque annis effoetus, flectat habenis
[Page v-179]
Qui mulas rhedae insistens, supraque cadaver
Impositum ad muros revehat; comitetur euntem. Note: 220
Aude animo fidens, nec mortem aut triste putare
Quidquam mente velis; talem de vertice Olympi
Mittet nanque ducem, leto qui perculit Argum,
Majugenam. qui te custos deducet; et ipsum
Pelidae ad limen statuet; nec Martius heros,
Ingressum penitus celsa in tentoria ferro
Mactabit, sinet aut sociūm mactarier ulli.
Non fatuus praecepsque animi, non immemor ille est
Officii, at miti possit qui parcere mente
Supplicibus, et jura deūmque hominumque vereri. Note: 230
Haec ait; eque oculis dilapsa evanuit: ille
Confestim gnatos jussit currumque parare
Et mulas; curru dehinc arcam aptare. superbum
Hinc cedro aeterna constructum, suaveolentem
In {talamum} senior descendit. clausa jacebat
Multa ubi praedives, spectari et digna supellex.
Huc Hecubam senior vocat ocyus; atque ita fatur:
Infelix conjux, alto mihi nuncia venit.
Ab Jove; meque jubet Grajorūm ad litus, et altas
Ire rates, gnatum ut redimam; et regalia ferre. Note: 240
Dona, quibus dirus placari possit Achilles.
Dic, tibi quid placeat fieri. mihi mens animusque
Ardet enim puppes inimicaque castra subire;
Nec metus est noctu hostili me credere turbae.
Sic ait: altum ululans conjux cui talibus infit:
Hei mihi! quonam abiit tibi mens? sapientia quonam
Fugit pulsa; olim quam propter clarus haberi
Consueras late, in populis, quique extera longe
Regna colunt, quos et justi regis aequus habenis
Imperii? solus Grajas tu accedere puppes; Note: 250
[Page v-203]
Audebis? coramque viro te sistere, totque,
Tamque bonos misero qui gnatos misit ad Orcum?
Dura tibi ferro constant praecordia. si te
Ceperit, aut oculis te vir si viderit ille
Saevusque infidusque; tuam non ille dolebit
Fortunam miserans, non parcet, sceptra, tuamque
Canitiem veritus. tuta ergo heic praestat in urbe
Flere una exitio semotos. Hector at (olim
Parca gravis puero quod primo nevit in ortu,
Infelix miserum peperi quo tempore) pascat Note: 280
Nempe canes, oculis longe amplexuque parentum,
Regem apud immitem. cujus discerpere adhaerens,
Atque vorare utinam possim jecur! aequa rependat
Poena mei saevam gnati sic denique caedem.
Quem cur dedecorat? nec enim virtutis egentem
Nec bello segnem occidit, sed moenibus urbis
Pro patriae stantem Troasque et Troadas ante ,
Nec vitare hostes certum, nec vertere turpi
Terga fugae. Has Hecube dedit aegro e pectore voces.
Tum senior: Ne me, certum ilicet ire, retenta. Note: 290
Ominibus jam parce istis, nec tristis eunti
Esto avis intra aedes. nequidquam flectere mentem
Hanc speras, conjux. mortalis nanque juberet
Si me quisquam illuc, aut vates ire, sacerdos
Aut divūm, pecudum vel fibras doctus aruspex;
Mendacem veluti, sprevissem. nunc, mora nulla
(Ipse deum vidi nam coram, atque auribus hausi
Ipse meis vocem) celer ibo, et jussa capessam.
Quod mihi si ad Grajas fatum est occumbere puppes
Haud renuo. complexum ulnis mea pignora, largo Note: 300
Explero ut mentem fletu, vel mactet Achilles.
Sic ait; atque arcas aperit, bissenaque promit
[Page v-228]
Pepla, leves totidem laenas, totidemque tapetas;
Dehinc totidem tunicas; totidem dehinc pallia visu
Pulchra; decem profert dehinc auri tota talenta,
Atque duos tripodas fulgentes aere, lebetas
Et quatuor, pateramque, nihil qua pulchrius: olli
Quam Thraces dederant, donum ingens, cum Ilio ab alto
Olim Threïcias orator venit ad urbes.
Hanc quoque tum senior, nil parcens, protulit. acri Note: 310
Imum pectus enim flagrabat amore, redemptum
Gnati ferre domum quavis mercede cadaver.
Hic thalamo egressus Teucros absterret ab altis
Porticibus, dictisque furens objurgat acerbis.
Ite, mali, indecores, scelerosi; abscedite. luctus
Nilne domi est vobis, quod me lugere frequentes
Venistis? juvat anne, malis quod Jupiter urget
Hoc caput, et misero mihi gnatum perdidit omnes
Eximium ante alios? sedenim noscetis et ipsi
Jam faciles Danais vinci perdique, perempto Note: 320
Hectore. me nigras adiget mors ante sub umbras,
Spero equidem, videam quam vasta eversaque Grajis
Pergama, et horrendam cladem excidiumque meorum.
Haec fatur; sceptroque viros incursat: at illi
Dilapsi fugere senem. male percitus ira
Hic gnatos verbis ultro incessebat amaris
Increpitans, Helenumque, Parinque, Agathonaque clarum
Pamonaque, Antiphonumque, et fortem ad bella Politen,
Deiphobumque, atque Hippothoum, Diumque: novenos
Hosce senex onerat probris; ac talia mandat: Note: 330
Festinate, mali, segnes, expendere poenas
Digni omnes. utinam cunctos mactasset Achilles
Hectore pro solo. fatis heu natus iniquis
Eximios genui gnatos, columenque decusque
[Page v-255]
Trojugenum; quos Parca mihi jam sustulit omnes:
Mestora dīs similem, cursuque et curribus acrem
Troilon, utque deum mortales inter agentem,
Hectora, quem posses divino semine cretum,
Non hominis dixisse genus. mihi perdidit illos
Impius heu misero Mavors: haec probra supersunt
Omnia) mendaces, agnorum instare rapinae
Haedorumque, choros ductare ac ludere sueti.
Statis adhuc, necdum currumque paratis ituro,
Et rhedam haec celeres imponitis omnia supra?
Sic ait: hi patris veriti convicia rhedam
Extulerunt agilem cursu, pulchramque, recentemque
Atque arcam super impositam vinxere: nitenti
Inde jugum flavens buxo, mediaque tumescens
Parte, ambit multo firmans quod circulus aere,
Detraxere citi paxillo, unaque jugale Note: 330
Prompserunt lorum ter ternis haud minus ulnis.
Posthaec rite jugum summo in temone locarunt,
Anulus ut clavum exciperet, nexuque ligarunt
Hinc atque hinc triplici; lori pars ultima flexu
Supposita est apto. thalamo dehinc munera ab alto,
Corporis Hectorei pretium, regalia promunt,
Et curru imponunt pulchro, cumulantque. jugales
Hinc mulos junxere, olim, non vilia dona,
Quos dederant Mysi Priamo; nutribat et ipse
Rite senex cura ingenti, praesepe revinctos; Note: 340
Ad nitidum. hos curru jungebant, aedibus altis
Nondum etiam egressi, rex aevo fessus et una.
Idaeus, cordati ambo, rerumque periti.
Quos juxta stetit adveniens, mentem anxia curis,
Fulgentemque auro pateram, plenamque Lyaeo
Ipsa manu portans Hecube, libanda supremo
[Page v-285]
Dona Jovi ante abitum; bijugos quae sedula propter
Constitit, ac tales fudit de pectore voces:
Sume, Jovi et liba patri; supplexque rogato,
Hostibus e mediis ut te in tua tecta reducat Note: 350
Incolumem; quando, me frustra obstante, carinas
Ire juvat, miser, hinc ad Grajas. at sedet istud
Quando animo, venerare Jovem, qui conspicit omnem
Aëriis celsae Trojam de rupibus Idae;
Atque roga, veniat velox tibi nuncius ales,
Jupiter omnigenas quem diligit ante volucres,
Quique alias omnes vi longe ac robore vincit.
Hic roga, ut adveniat dextra de parte, volantem
Conspicias ut tute oculis, fretusque secundo
Omine belligeras Grajorum invisere puppes Note: 360
Haud dubites. talis quod si tibi nuncius alto
Ab Jove non veniet, Grajūm ad tentoria, celsas
Atque rates hinc ire equidem non horter, abire
Quanquam animus gestit, mensque illuc incita fertur.
Tum Priamus: Renuam haud equidem parere monenti,
O conjux. orare Jovem, caeloque supinas
Ferre manus pulchrum est; genitor si forte precantem
Respiciat miserans. Dixit, promamque liquentis
Jussit aquae manibus puros invergere rores.
Adstitit haec, laeva pelvim et subjecit: aquai Note: 370
Humorem at purum dextra extulit. hinc ubi lavit
Rite, datam accepit pateram, saeptoque domorum
In medio stans vina senex libavit, et altum
Suspiciens caelum haec effudit pectore dicta:
Jupiter, aëriae celsis de rupibus Idae
Qui populis late imperitas, summe, optime divūm,
Da, veniam ut gratus Pelidae ad regia septa,
Aut certe miserandus. avem tu mitte volucres
[Page v-310]
Ante alias caram, genitor, tibi, robore et omne
Vincentem genus alituum; quam parte volantem Note: 380
Ipse oculis videam a dextra, fretusque secundo
Omine belligeras, Grajorum invisere puppes
Haud dubitem. Haec senior lacrimis fundebat obortis.
Jupiter ex Ida bonus audiit, atque nigrantem
Olli aquilam, Percnon quam dicunt nomine, praedae
Adsuetam, augurio nullus quo certior ales,
Continuo misit. thalami quam janua late
Ampla patet domini praedivitis, ales utrinque
Ingentes tam late alas pandebat, et urbem
Supra agili dexter lapsu volitabat: amicum Note: 390
Illi omen videre, et cunctis gaudia laetum
Complerunt pectus. Pulchro tunc membra locavit
In curru senior festinans, egit et amplum
Extra vestibulum, resonantiaque atria junctos.
Certus equos. muli praeeunt, quos nixa trahentes
Plaustra rotis quatuor prudens Idaeus agebat:
Pone at equi subeunt, longo quos ipse flagello
Rex agit, hortaturque urbis per compita. cari
Una omnes multo gemitu lacrimisque sequuntur,
Ipse velut certae properet se opponere morti. Note: 400
Jamque adeo hi celsae progressi e moenibus urbis
Suppositos ambo in campos venere: paternas
At gnati et generi ad sedes rediere. meantes
Interea campo rexque Idaeusque supremum
Haud latuere Jovem. visum hic miseratus amica est
Mente senem; et Majae prolem non multa moratus
His pater alloquitur dictis; ac talia mandat:
Nate, (viris nam te mortalibus ire sodalem,
Atque audire preces facilem juvat) i celer, altas
Et Priamum ad naves Danaūm sic ducito, Achivūm Note: 410
[Page v-337]
E numero nemo ut videat vel sentiat ante,
Aeacidae subeat quam septa ingressus Achillei.
Sic ait: ille patris laetus mandata capessit.
Continuo levibus nectit talaria plantis
Pulchra, aeterna, auro fulgentia; queis vada supra
Caerula, et ingentes terrarum flammeus oras
Carpit iter sublime, levi non segnior aura.
Corripit hinc virgam, blando qua tacta virorum
Lumina demulcet somno, somnoque jacentes
Excitat. hanc manibus gestans volat ille, sub arces Note: 420
Et venit Iliacas ad fluctisonum Hellespontum.
Tum juveni incedit similis, cui, sanguine creto
Regali, prima pubent lanugine malae
Florentes; homini qua nulla venustior aetas.
Ili jam veteris Priamus praecoque sepulcrum
Transierant. illic poturos flumen uterque
Ad placidum tenuit bijugos. nox humida terras
Interea late nigro velarat amictu.
Ecce autem Idaeus sublustri vidit in umbra
Majugenam contra venientem; ac talia fatur: Note: 430
Dardanide, quid opus facto sit consule: magni
Res est consilii. video huc se ferre citato
Nanque virum gressu: qui nos leto dabit ambos.
Quare age, vel celeri curru fugiamus ad urbem;
Vel, genua amplexi, conemur flectere, flecti
Si potis est, precibus. tremefacto has pectore voces
Ille dabat. confusa seni est mens; corda micabant;
Arrectaeque comae, corpusque exhorruit omne;
Stabat et attonito similis. deus ipse propinquans
At pavido dextramque bonus porrexit, amico Note: 440
Atque, manum apprendens, vultu scitarier infit.
Quo pater ambrosia currum sic noctis in umbra
[Page Homer-v-363]
Dirigis, ignavo late dum corpora somno
Strata jacent? non tu spirantes robur Achivos,
Qui prope sunt, metuis? qui teque odere tuosque
Infensi. quorum nigra te nocte vehentem
Si tot opes aliquis videat, quidnam tibi, quaeso,
Mentis erit? nec enim juvenis tu; debilis aevo est
Et comes iste tuus; nequeat deprensus utervis
Ut pugnare virum contra, qui vim prior ultro Note: 450
Intulerit: sed ego nec te laedam, o bone; si quis
Et laesisse velit, propulsem: nanque parentem
Ceu carum te, magne senex, venerorque coloque.
Haec ille: at contra respondit Troius heros.
Vera istaec, fili, fateor quaecunque locutus.
Me quoque divūm aliquis dextra tamen aequus amica
Protegit, atque animo curat; qui miserit ultro
Huc mihi te, faustum comitem, vultuque decoro
Mirandum, atque habitu, sapienti et mente; beata,
Credo equidem, superūm natum de gente deorum. Note: 460
Suscipit ille: Senex, recte istaec: sed mihi verax
Dic age, consilium nec cela. mittis ad urbes
Hinc procul externas aliquo rerum optima, captam
Ut tibi post urbem maneant servata? pavore
Deseritis sacram perculsi anne Ilion omnes?
Talis enim leto periit vir, sanguine cretus
Ille tuo, nulli Grajūm virtute nec armis
Impar. Haec fantem miratus, talia rursus
Laomedontiades: Juvenum longe optime, quisnam es?
Unde tibi genus est? gnati cui fortia facta. Note: 370
Nota mei, et letum, quod perdit meque meosque.
Huic iterum Majae proles: Regum optime, tentas
Tu me nempe, rogans super Hectore. saepe ego vidi
Hectora magnanimum claro in certamine pugnae.
[Page v-391]
Cumque rates actos ad curvas victor acuto
Caedebat ferro Danaos, stragemque ciebat
Horrendam. immunes belli nos dira frementem
Stabamus taciti mirantes. arma sinebat
Non etenim tractare Atridae iratus Achilles:
Hujus ego sum nanque comes; rate vectus eadem Note: 480
Unus Myrmidonum veni huc de gente. Polyctor
Me genuit praedives opum, nunc ille senecta
Languens, atque tibi similis. sex, prole beatus
Pulchra, habet is gnatos; ego septimus. huc mihi, ductis
Sortibus, Iliacum comitari ad litus Achillem
Obtigit. in campum veni speculator ab altis
Nunc ratibus. Danai nam eras, ubi fulserit Eos,
Omni vestra parant invadere moenia opum vi.
Arma fremit pubes, ardetque in bella; furentem
Nec possunt regum cohibere, ac sistere jussa. Note: 490
Tum senior: Quando Pelidae fidus Achilli
Es comes, hoc, oro, dic verax: nunc meus altas
Hector adhuc jacet ad puppes? an frigida membra
Concidit ferro, et canibus projecit Achilles?
Ille refert: Non saeva canum vis, atque ferarum
Alituum, venerande senex, discerpta voravit
Membra: sed abjectus prope curvas ille carinas
Aeacidae jacet in septis. duodena jacenti
Haec lux: necdum etiam putrescit: secla minuta
Necdum etiam, bello caesos quae sueta vorare, Note: 500
Vulneribus innata, vorant exsangue cadaver.
Illum Pelides immiti corde sodalis
Ad tumulum primo raptat surgentis in ortu
Aurorae: sedenim non turpat. mente vel ipse
Mirere attonita adveniens, ut roscidus artus,
Ut pulcher jaceat; siccato membra cruore
[Page v-419]
Ut niteat; nusquam ut sordescat; plurima, totum
Queis fuerat corpus confossum, vulnera nusquam
Cernantur. gnatum tibi sic post ipsa beati
Funera caelicolae examinem curantque foventque. Note: 510
Sic ait: at senior gavisus talia reddit:
Aeternis, fili, persolvere debita divis
Dona, bonum; nec enim meus unquam munera sanctis
Reddere caelitibus neglexit natus, avitas
Dum coluit sedes. ergo illum et morte peremptum
Dī memores curant. agedum nunc, accipe pulchrum
Hunc calicem, servaque tibi; duc ocyus et me,
Ut veniam auspicibus dīs ad tentoria Achillei.
Talia dicebat. subridens ille vicissim:
Tentas me, senior, juvenem. tua munera Achille Note: 520
Non erit ignaro ut capiam; quem scilicet unum
Ante omnes veneror; metuo et mihi sumere quidquam
Detractum regi; ne quid mihi postea triste
Contingat. gratis ego te, vel puppe per undas,
Vel terra pedibus, medium quoque ducere in Argos
Haud renuam; quisquam nec vir te invaserit usquam,
Me duce contempto. Dixit; currumque citosque
Scandit equos, et lora celer tortumque flagellum
Corripuit manibus; vimque ipse in pectus equorum,
Mulorumque habilem duros afflavit in artus. Note: 530
Jamque adeo ad fossas, et propugnacula Grajūm
Advenere. illic vigiles in gramine coenam
Curabant: quibus adveniens Cyllenius una
Omnibus infudit placidum per membra soporem.
Ipse manu portasque aperit, vectesque retrudit
Oppositos, Priamumque infert, rhedamque sequentem.
Dehinc, ubi Pelidae venere ingentia tandem
Ad septa, eximio quae, sectā ex abiete, regi
[Page v-449]
Myrmidones secere, horrenti et desuper ulva
Instravere altum culmen, valloque frequenti Note: 540
Ingentem duxere aulam tentoria circum.
Stabat firma ingens abiegno janua vecte,
Quem terni obdebant connixi vespere primo
Myrmidones, totidem reserabant mane recenti:
Solus at ipse manu valida impellebat Achilles.
Ille seni hos aperit postes, praebendaque Achilli
Dona intro ducit: curru tum laetus ab alto
Desilit; ac Priamum compellans, talia fatur;
Rex, tibi ego celso veni delapsus Olympo
Mercurius, divūm e coetu, deus ipse, parentis Note: 550
Imperio summi ductor tibi missus: ad arces
Nunc abeo superas; coram nec sistar Achilli
Conspicuus. nec enim facilem mortalibus aegris
Usque adeo decet esse deum. tu ingressus, adito
Aeaciden supplex, genibusque advolvere, et ora,
Per patrem rite, ac gnatum, divamque parentem
Obtestans; blanda et permiscens corda loquela.
Sic ait; atque altas longe secessit Olympi:
Protinus in sedes. curru descendit ab alto
Ad terram senior; mulas et jussit ibidem, Note: 560
Aeripedes et equos fraenis retinere manentem
Idaeum: ipse gradum celerans sese intulit intra
Tecta, ubi Pelides ad mensam forte sedebat.
Nactus ibi saevum regem videt ille. sodales
Seorsum alii: soli e sociis at pocula regi
Praebebant stantes juxta Automedonque, cruenti
Alcimus et Martis clarum genus: atque peracta
Omnis erat jam coena viro, sed mensa remota
Nondum etiam. hos Phrygiae magnus regnator ut illuc
Ingrediens vidit, propior stetit, estque repente Note: 570
[Page v-477]
Genua feri Aeacidae complexus; deinde madenti
Caede virum horrenda, qua tot mactaverat olli
Heu gnatos, sese acclinans, dedit oscula dextrae.
Ac veluti noxa implicitus cum caede patrata
Extorris liquit patriam vir, fugit in urbem
Et procul externam, dominique exterritus aedes
Divitis ingreditur; circum stupet inscia turba:
Sic Priamum obstupuit cernens Peleius heros,
Obstupuere alii, conversique ora tenebant
Atque oculos inter se cuncti. exorsus at ille Note: 580
Suppliciter tales fudit de pectore voces:
Magne vir, et superis non impar, patris, Achille
Nunc memor esto tui; qui durae in fine senectae,
Sic ut ego, degit fessusque ac debilis aevo.
Quem fortasse premunt infenso pectore circum
Finitimi, nec adest qui cladem ac triste repellar,
Exitium. ille tamen tete audit vivere, salvum
Et gaudet; speratque dies noctesque reversum
Litore ab Iliaco complecti ac cernere coram,
Quem genuit: misero mihi sed spes nulla, malorum Note: 590
Haud ullum superest solamen. quippe ego gnatos
In Troum genui praestantes gente. relictum
Horum vix ullum video patriaeque mihique.
Quinquaginta illi numero, venistis Achivi
Quando huc, florebant - vicenos edidit, uno
Dempto, Hecube mihi sola omnes: peperere puellae
Ast alios aliae tedia intra regia. leto
Hi mihi pene omnes diro sub Marte perempti
Occubuere: unum, qui nosque urbemque tueri
Perstabat patriis pugnans pro moenibus, ipse Note: 600
Stravisti nuper, dium Hectora. nunc ego veni
Illius huc ergo, ut redimam, praebendaque large
[Page v-502]
Mecum dona tuli. quae tu ne despice, Achille;
Sed magnos reverere deos; miserare senectam
Hanc, precor, ipse, tui patris non immemor. illo
Certe ego flebilior, magis et miserandus. adegit
Me fors ferre, hominum quae nemo pertulit unquam;
Atque viri dextram, ferro mactavit acuto
Qui mihi tot natos, admotis tangere labris.
Sic ait, et cari monitu genitoris Achilli Note: 610
Confudit moerore animum, penitusque sub alto
Corde pii magnum fletus incendit amorem.
Ille senem dextra apprendit, paullumque removit
Leniter ab se arcens. fletu indulgebat uterque
Eximii Priamus memor Hectoris, ante volutans
Peliden sese genibus minor: ipse parentem
Carum at Pelides deplorans, atque vicissim
Patroclum lugens. circum tecta ampla sonabant
Myrmidonum fletu spectantum, et multa gementum.
Verum ubi jam tristi luctu est expletus Achilles,
Ac flendo egestus liquit praecordia moeror;
Exsurgitque, senemque manu mentumque, verendam
Canitiem incani et capitis miseratus, amice
Sublevat, ac verbis affatur talibus ultro:
Heu miser, heu multos animo perpesse dolores!
Ausus es ad naves te ferre huc solus Achaeas?
Atque viro coram te sistere, qui tibi totque,
Tamque bonos stravi leto inter praelia gnatos?
Firma tibi ferri duro stant robore corda.
Verum age, jam conside. alto sub pectore curas,
Quae cruciant animum, tristes residere sinamus.
Quid prosit luctu, et longae indulgere querelae?
Dī fatum hoc miseris dederunt mortalibus, aegri
Ut curis vivant, curis vacui omnibus ipsi.
[Page v-520]
Nanque Jovis duo sunt in limine dolia. rebus
Nempe malis plenum hoc: illud melioribus; haurit
Unde, hominum generi tribuit quae munera cunque.
Cui pater altitonans miscens dedit, ille vicissim
Adversisque dolet rebus, gaudetque secundis;
Cui dedit ex uno genitor mala, tristibus illum Note: 640
Aspera fors satis exercet; multaque passus,
Nec dīs, nec carus mortalibus, usque vagatur.
Sic Peleo dederunt divi primo inclyta ab ortu
Dona. viros inter nanque omnes claruit olim,
Dives opum, magnaque acres ditione gubernans
Myrmidonas. quin et mortali sanguine creto
Dī thalami aequoream sociarunt foedere divam.
Huic etiam sed triste malum rex aetheris alti
Addidit, experti sobolis, cui regia tradat
Sceptra, unam et nacto prolem, cui funus acerbum Note: 650
Fata parant. longa nec fessum aetate parentem
Nunc saltem praesens foveo: sed litore longe
A patrio versor Trojae sub moenibus altis;
Teque, senex, bello haud cesso vexare tuosque.
Te quoque felicem non mendax fama ferebat,
Florentemque opibus, Macari quot condita Lesbos,
Et Phrygia, atque ingens complectitur Hellespontus.
Caelicolae at postquam noxam hanc clademque tulere
Usque tibi muros circum pugnaeque virorum,
Et caedes gliscunt, saevique incendia belli. Note: 660
Fer tamen, assiduo noli et tabescere luctu.
Nam nil proficies, nec gnatum fletibus Orco
Abduces, vitae revocans ad lumina: quin te
Ipse magis crucies, cumulesque dolore dolorem.
Tum senior, vultus augusti aequandus honore.
Caelitibus: Ne vero, inquit, ne coge sedere,
[Page v-552]
Care Jovi Aeacida, indefletus dum jacet Hector,
Justorumque expers intra tentoria. redde
Ocyus; ut carum videam caput: at tibi dona,
Quae non pauca tuli, facilis precor accipe; et illis Note: 670
Di faciant longumque frui, patriasque reverti
Incolumi ad sedes contingat, vivere quando
Me pateris, caelumque sinis lucemque tueri.
Ille sub haec, torvumque tuens, gemitumque sub alto
Corde premens: Ne me irrita, longisque lacesse
Jam precibus. gnatum quem poscis, reddere dudum
Est animus. nam jussa ferens mihi venit ab ipso
Huc Jove, me genuit quae mater, filia Nerei.
Te quoque (nequidquam celas manifestus) ad altas
Huc aliquis puppes duxit deus. ire quis hostes Note: 680
Esset enim in medios ausus vir quamlibet aevo
Florens? ipsa pedem quis ferre in castra; latere
Custodes; solus portarum ingentia claustra
Quis reserare manu, vectemque impellere quisset?
Ergo ciere animum dictis nunc parce. dolore
In medio; ne forte, senex, male percitus ira
Nec te ipsum mittam incolumem; genibusque trucidem
Affusum; violemque Jovis mandata supremi.
Sic ait: ille autem timuitque, nec hiscere quidquam
Est ausus contra. tecto se turbidus alto Note: 690
Extulit Aeacides, veluti leo; pone secuti
Sunt gemini regem famuli, Mavortia corda,
Alcimus Automedonque, Patroclum ut Parca peremit,
Pelidae ante alios cari acceptique ministros.
Confestim hi curru ac rheda solvere jugales,
Vocalemque senis praeconem in regia tecta
Duxere, ac posita longaevum in sede locarunt.
Hectorei capitis pretium dehinc ditia dona
[Page Homer-v-579]
Deponunt: tunicam tantum unam, pallia pulchra
Et liquere duo; veste hac ut rite cadaver Note: 700
Traderet ad patrios indutum ferre penates.
Tunc heros vocat ancillas, lymphaque tepenti
Abluere, et pingui perducere corpus olivo
Imperat, ex oculis amotum; cernere posset
Ne Priamus gnatum; tristi ne forte dolore
Percitus infelix genitor cohibere nequiret
Iram animo: subito furiis accensus at ipse
Mactaretque senem, et violaret jussa Tonantis.
Dehinc, ut frigentes lavere oleoque nitenti
Perduxere artus famulae, circumque dedere Note: 710
Artubus et tunicam, pulchro et regalia textu
Pallia; sublatum lecto super ipse locavit
Pelides; gemini et rhedae imposuere ministri.
Tum vero ingentem gemitum dat pectore ab alto;
Et fidum hac lacrimans compellat voce sodalem:
Parce irae, precor, haec nigro si forte sub Orco
Audieris, Patrocle. suo do ferre parenti
Hectora: dona dedit sed non spernenda; tuam tu
Unde feres partem actutum, quam ferre decebit.
Sic ait, ac subiit tentoria rursus Achilles, Note: 720
Conseditque iterum solio, quod liquerat ante,
Adversus Priamo; tum blandus talia fatur:
Jam tibi servitio exemptus, quod nempe rogasti,
Atque toro in molli positus jacet Hector; in ortu
Quem primo Aurorae aspicias referasque licebit
Avectum ad muros. tristem secludere curam
Nunc decet, ac victu vires revocare. nec ipsa
Abstinuit victu Niobe, bissena domorum
Septa intra subito cui strata est funere proles,
Sex nati, ac totidem natae. deus abstulit illos Note: 730
[Page v-605]
Arcitenens: ast has gaudens Dictynna sagittis,
Irati Niobae prae se contemnere pulchram
Latonam haud veritae; geminos dea magna crearat
Quod tantum divos: multam prolem ipsa. sed omnem
Prolem olli, gemini merserunt funere divi.
Illa novem pubes jacuit miseranda diebus
Intumulata. alti populos nam rector Olympi
Verterat in lapidem. decima sed luce sepulcro
Caesam dī sobolem intulerunt, defessaque luctu
Immani genitrix tandem jejunia solvit. Note: 740
Haec Sipyli solis nunc longe in montibus, illic,
Esse ubi nympharum frondosa cubilia fama est,
Quae solitae choreas Acheloia ducere propter
Flumina; inexpleto moeret vel saxea fletu;
Egerit et lacrimis quos dī fecere dolores.
Nos itidem, venerande senex, accumbere mensae,
Atque dapum meminisse decet. post flebis in altam.
Ilion ingressus natum, tristesque revecto,
Ut lubitum, solves lacrimas sine fine modoque.
Dixerat; ac surgens pinguem candore nivali Note: 750
Mactat ovem: socii nudant, curantque, minutim
Et sectam verubus figunt: ignique subactas.
Detraxere dapes. Cerealia dona canistris
Attulit Automedon; coenam partitur Achilles:
Hi jactantque manus, dapibusque epulantur opimis.
Postquam exempta fames epulis, et vina quierunt,
Dardanides Priamus dīum adspectabat Achillem,
Admirans qualisque foret, quantusque: decora
Nam specie est visus non impar caelitibus dis.
Aeque Dardaniden Priamum adspectabat Achilles, Note: 760
Et faciem admirans augustam, et verba diserta.
Mutua dehinc postquam est adspectu expletus uterque,
[Page v-633]
His prior est Priamus verbis affatus Achillem.
Nate dea, placito sternam da fessa cubili
Membra, precor; capiam dulcis quo munera somni
Quamprimum. nec enim somno unquam lumina clausi,
Perdidit ex quo animam sub te meus Hector: at usque
Multa gemo, versoque graves in pectore curas,
Aedes ante meas me foedo in pulvere sternens.
Nunc orique dapes admovi, et dulcia tandem, Note: 770
Ante hac jejunus, transmisi gutture vina.
Sic ait: ille torum jussit, mora nulla, sub altis
Porticibus socios famulasve locare, superque
Purpureas sterni vestes, pulchrosque tapetas,
Mollibus et villis horrenda tegmina, laenas.
Illae abeunt extra limen, claroque coruscam
Igne facem in manibus gestant; geminumque sub altis
Porticibus struxere torum, vestesque superne
Insternunt, regisque alacres praecepta facessunt.
Tum, Priamum ille joco terrens, haec fatur Achilles: Note: 780
Care senex, extra somnum cape, ne quis Achivūm
Huc veniat regum, qui me noctesque diesque
Multi adeunt, mecumque agitant de more frequentes
Consilia. horum aliquis si te de nocte jacentem
Viderit heic, regi Danaūm narrabit Atridae,
Atque moram injiciet, prima ne luce redemptum
Possis confestim castris efferre cadaver.
Dic age sed verax, forti quot justa diebus
Persolves gnato funebria? et ipse quietus
Ut bello interea parcam, teneamque morando Note: 790
Magnanimos, ne saeva ruant in praelia, Grajos.
Dixerat ille: senex contra cui talia reddit:
Hectoreum siquidem vis curem funus, Achille,
Quidnam optem, quidnam gratum mihi feceris, audi.
[Page v-661]
Moenibus inclusos scis Troas, scis procul urbe
Esse nemus, vulgi scis corda et strata pavore.
Ergo dies plorare novem, dum silva cremando
Congeritur, mens est carum intra tecta cadaver:
Rite ustum decima terra dehinc condere luce;
Et populo praebere epulas: undena redibit Note: 800
Lux ubi, tollemus tumulum structo aggere: claram
At duodena mari cum lucem proferet Eos,
Si pugnare usus, sumptis pugnabimus armis.
Ista tibi, senior, sic ut vis, omnia fient
(Suscipit Aeacides): Danaos inhibere furentes
Cura mihi fuerit, durumque avertere Martis
Certamen, quanto dixisti tempore, Teucris.
Sic fatus dextram dextrae commisit, ut illi
Ambiguam certo firmaret pignore mentem,
Eximeretque animo curam trepidumque timorem. Note: 810
His adis, praeco et Priamus cubuere paratis
Ante fores ambo in lectis cordatus uterque
Et rerum prudens. penetrali in sede petivit
Ipse etiam somnum Pelides. ad latus olli
Accubuit pressitque torum Briseïs eundem.
Dīque, hominesque alii sera sub nocte jacebant
Languida jam molli devincti membra sopore.
At non Mercurium sopor occupat. ille sub alto
Pectore versat enim qua regem educere castris,
Portarum et sacros custodes fallere possit: Note: 820
Ergo citus capiti superadstitit; atque ita fatur:
Nec metuis, malecaute senex? nec cura salutis
Ulla tuae mentem pulsat, te dius Achilles
Intactum postquam sivit? sic hostibus audes
In mediis dulcem securus carpere somnum?
Hectore pro caro tu multa et magna dedisti.
[Page v-685]
At te pro vivo dederint ter tantaque totque
Gnati qui superant, si te jam norit Atrides,
Si Graji norint ad curvas esse carinas.
Sic ait: extimuit senior, juxtaque jacentem Note: 830
Excitat Idaeum. mulas tum junxit equosque:
Ipse deus curru ac rhedae, mediosque per hostes
Duxit agens, quisquam Grajūm nec sensit euntes.
Verum ubi perventum divini ad sacra Scamandri
Est vada, sidereas celsi deus ivit Olympi
Ad sedes: croceis Aurora in vestibus almam
At lucem terras late diffudit in omnes.
Hi lacrimis gemituque et luctisono ploratu
Urgebant porro bijugos; corpusque vehebant
Exanimum ad muros. nec vir, nec foemina sensit Note: 840
Ulla, unam praeter Cassandram. Pergama pulchrae
Haec similis Veneri conscenderat: inde parentem
Prospexit stantem in curru, Idaeumque parentis
Praeconem; et fratris, perculsa mente, cadaver
Agnovit lecto impositum; lacrimansque gemensque
Exululat, magnisque implet clamoribus urbem.
Ite, ait, o Troësque et Troades, ite frequentes,
Hectoreum veniens comitari ac visere corpus:
Si quando laeti victorem in moenia plausu
Excepstis reducem post praelia. civibus, urbi
Et patriae eximiumque decus fuit Hector, et ingens
Laetitia. Has moesto jactavit pectore voces;
Nec vir nec mulier tota usquam est urbe relicta
Ulla. omnes ingens invasit moeror; et arsit
Corde imo dolor indomitus. magno agmine portis
Effusi occurrunt venienti, ac triste cadaver
Vectanti. primae conjux atque anxia mater
Vellebantque comas manibus; carumque ruentes
[Page v-711]
Ad rhedam caput amplexae, tum cetera circum;
Flet turba, et miseris incendit questubus auras. Note: 860
Illi adeo tota, quam longa est, luce sub urbe
Occasum ad Solis plorassent Hectora dium:
E curru at senior clamans ita farier infit:
Quid circumfusi statis? decedite, rhedam
Porro ut agam. intulero cum gnati corpus in aedes,
Tum longo mentem ploratu explere licebit.
Sic ait; at partes diducta est omnis in ambas
Turba, viamque dedit rhedae semota patentem.
Illi altas postquam ad sedes, regalia tecta,
Advenere, toro componunt corpus in alto, Note: 870
Cantoresque locant juxta, queis flebile cura est
Ordiri carmen. carmen lugubre canebant
Hi, crebro mixtum gemitu: carmenque secutae
Iliades moesto singultim corde gemebant.
Quas inter complexa caput magni Hectoris, orsa est:
Andromache tristem sic moesta voce querelam:
O conjux, vita es mihi primo ereptus in aevo,
Meque domi viduam liquisti; filius infans
Est et adhuc dulces vitae productus in oras
Heu frustra; aetatis cui, credo, attingere florem Note: 880
Pubenti nunquam continget. culmine ab alto
Corruet urbs etiam Grajis eversa. peristi
Nam tu, Hector, servare urbem, Troumque pudicas
Infanti cum prole uxores pectore forti
Qui sueras. curvis quas nunc in puppibus hostis
Abducet captas; hasque inter me quoque saevus
Avehet. ipse, puer, vel me comitabere ad urbes
Grajugenum, immiti ut domino famulere, labore
Qui terat indecori miserum; vel te efferus ira
Grajūm aliquis dextra arreptum (miserabile!) ab alta Note: 890
[Page v-735]
Dejiciet turri; cui fratrem scilicet Hector
Confodit ferro, gnatumve, patremve; sub hasta
Hectorea quando terram petiere cruento
Ore ingens Grajūm numerus. non aspera mitis
Inter erat nam bella pater tuus. ergo per urbem
Jure illum plorant cives, quibus arcuit hostem
Infando at miseros, Hector, moerore parentes
Complecti. mihi sed prae cunctis triste relictum est
Heu desiderium, et moeror, saevique dolores.
Non etenim lecto affixae ac tua fata dolenti Note: 900
Porrextique manus abiens, et morte sub ipsa
Dixti aliquod prudens dictum, quod mente maneret
Fixum alta, et dulcem fletum sine fine cieret
Noctes atque dies memori. Sic illa querelam
Absolvit: comites circum adgemuere gementi.
Tunc Hecube miseros exorsa est anxia luctus:
Hector, dulce caput, longe mihi carior omnes
Ante alios, genui Priamo quos tradita natos.
Carus eras et dīs certe, dum vita manebat:
Dīs, qui te curant aequi vel morte peremptum. Note: 910
Pelides alios me cretos trans mare captos
Vendebat, mittens Samumve, Imbrumve, feramve
In Lemnum: postquam te ferro stravit acuto,
Improbus ille tuum raptavit saepe cadaver
Patrocli circa tumulum, tua dextera leto
Quem dedit: at socium nec sic revocare sub auras
Evaluit, nec te raptans foedare; recensque,
Roscidus et patria qui nunc mihi pulcher in aede
Ecce jaces, qualis, miti quem stravit Apollo
Arcitenens telo primaevo in flore juventae. Note: 920
Sic ait; incenditque gravi circum omnia fletu.
Tertia dehinc Helene tristem sic orsa querelam est:
[Page v-761]
Hector care mihi ante omnes, quam numine laevo
Abductam malus Iliacas huc vexit ad arces,
Atque sibi thalamo junxit, Paris: (ante perire
At satius miserae fuerat) vicesimus et jam
Annus hic est patrias liqui cum perdita sedes,
Et veni ad Teucros infelix hospita: nullum
A te unquam sedenim tam longo tempore verbum
Audivi asperius. quin si me laedere quisquam Note: 930
Forte domi audebat frater tuus? aut soror, ipsa
Vel socrus (socer usque mihi mitisque bonusque
Nam fuit, ac patri similis) maledicta procacis
Sistere tu monitisque tuis lenique solebas
Ingenio. haec propter ploro te, meque, dolore
Saucia cor tristi: cui nemo jam super urbe
In tota est comis facilisque; odere sed omnes,
Atque male infensi miseram aversantur, et horrent.
Sic flevit; Teucri flentem plangore secuti
Luctifico, tristi sonuit domus ampla tumultu. Note: 940
Tum Priamus, tota populis ex urbe vocatis,
Ite, ait, ac caesam conferte ad moenia silvam.
Insidias ne quis metuat, fraudesque latentum
Grajorum. mihi nam dimisso a puppibus ipse
Pelides ultro promisit, nil fore noxae
A Danais Teucrūm cuiquam prius, efferat almam
Quam lucem duodena vadis Aurora relictis.
Sic ait: hi validis festinant jungere plaustris
Cornipedes; portisque effusi ex omnibus, ingens
Turba, ibant late per saltus et nemora alta,
Immensamque novem totis vexere diebus
Materiem. ast Aurora diem mortalibus almum
Cum decima extulerat rediens, fortem Hectora flentes
Exportant, gelidumque pyra posuere cadaver
[Page Homer-v-787]
In summa, subterque ignem de more coruscum
Injecere: altis gliscunt incendia flammis.
Postera dehinc Aurora polo cum dispulit umbras,
Hectoream ante pyram pompa venere frequenti:
Purpureo et primum sparserunt busta Lyaeo
Qua se cunque ignis tulerat: dehinc candida fratres Note: 960
Unanimi, et cari legerunt ossa sodales,
Perfusique genas lacrimis, altumque gementes;
Aurata mox rite urna collecta locarunt,
Mollibus et peplis fulgenti murice tinctis
Contexere; solo dehinc infodere cavato,
Et stravere super de more ingentia saxa;
Hinc tumulum injecto struxerunt aggere. custos
Multus erat circum in speculis, ne quis procul hostis
Ingrueret, vulgoque furens se inferret inermi.
Structus ut est agger tumuli, rediere; frequenti Note: 970
Et coetu positis tecta intra regia densi
Considunt mensis, dapibusque epulantur opimis.
Hectoreo sic justa pii solvere sepulcro.
[Page v-804]
FINIS.