AD BALTHASSAREM ODESCALCHIUM
LIVII II. BRACHIANI DUCIS FILIUM
SS. CAESS. RR. AA. MM. CUBICULARIUM ET COMMENDATARIUM INCLYTI ORDINIS S. STEPHANI HUNGARIAE REGIS APOSTOLICI
ILIADIS LATINO CARMINE VERTENDAE AUCTOREM ATQUE AUSPICEM
RAYMUNDI CUNICHII
ELEGIA.
Magnanime hortator vatum ductorque tuis qui
Clam populo carmen ludimus in laribus,
Quo nunc me, horrentem fluctus mergique timentem,
Parva jubes vasto pandere vela mari;
Immensa et valida sulcat qui caerula puppi,
Pone sequi lembo Maeonidam exiguo?
Nil tibi ego possum, Balthassar magne, negare,
Quem toto admirans pectore suspicio,
Atque colo, eximiis clarum virtutibus
, artes
Complexum doctae Palladis omnigenas,
Musarumque artes varias
, comemque, bonumque,
Accessu et facilem, suavis et alloquii
Haud parcum; utque brevi dicam simul omnia dicto,
Patrique et matri moribus assimilem.
Quos, verum cupiam si ponere nomen utrique,
Urbis jure queam dicere delicias;
Foeminei hanc generis rarum decus, hunc decus ingens,
Jactat queis sese Romula terra, virūm;
Conspicuos proavūm claro fulgore suorum,
Ambo luce sua sed mage conspicuos;
Exemplar gnatis geminum virtutis avitae.
Quod tu, avida inspectum mente oculoque refers.
Haec tibi ego propter dulci devinctus amore.
Quid ni me praestem morigerum et docilem;
Ac subeam jussus duri quodcumque laboris;
Vel si me pennis carpere praepetibus
Aëriosque velis tractus et nubila caeli,
Tentantem Icarias sidera ad alta vias?
Te tamen est aequum tam duris parcere jussis,
Nec velle id, vates quod tuus, ingenium
Omne licet promam solers, atque impiger omnes
Contendam nervos, efficere haud valeam;
Ut certe haud valeo, quod mandas, dia Latinis
Maeonidae magni carmina carminibus
Vertere sic, vates summo ut contendere vati
Ardore ac pulchris haud dubitem numeris:
Nec malus interpres faciam, fecere quod olim
Multi, qui, dictis omnia frigidulis
Complentes, verbum verbo sunt reddere tantum
Conati; atque meram barbariem attulerunt
Pro cultu, obscuras pura pro luce tenebras,
Stridorem cantu pro liquido horrisonum,
Sic, jure irasci vatum ut queat optimus ille,
Si gressum Elysiis huc ferat e domibus,
Et Venere adspiciat sese omni, omnique lepore
Exutum, et Graji floribus eloquii,
Horrentem foede, balbumque, et verba sonantem
Vilia, quae spernat vel puer e trivio,
Mirari et soli possint, queis nulla venustas,
Nulla et inest fatuo in pectore mica salis;
Literulas docti venari, nilque pusillum
Negligere; obliti tot bona, Maeonides
Queis valet, ac mira complet dulcedine mentes,
Imaque flexanimo carmine corda subit.
His tu me similem non vis, nec verba Latine
Sola jubes, cultum vatis at eximii
Exprimere, ingentesque animos, sacrumque furorem.
Verum id quam durum sit, reor, ipse vides,
Quamque alias vires, nervosque in carmine poscat,
Quam mihi Castaliae quos tribuere deae.
Quippe etenim, ut rebus, lingua sic praestat Homerus;
Verbaque mirifice, mirifice numeros
Contribuens, formas pulchri se vertit in omnes;
Qualis, qui Nerei per vada salsa gregem
Caeruleum pascit Proteus, et nunc fluit undae
Assimilis, flammas nunc abit in rapidas.
Nam modo sedatus fertur, velut amnis in alveo
Ingenti sese cum tacito evoluit
Ingentem cursu placidus, ripamque virentem
Illimi tardus lambere gaudet aqua:
Hinc atque hinc teneras errant armenta per herbas,
Et Zephyri arboreas vix ciet aura comas:
In medio sternit late se vitreus humor,
Inque udis ludunt Naiades thalamis.
Sic vates leni fundit se carmine, mentes
Et blando illectas irrigat eloquio.
Nunc ruit, idem auctus multo velut imbre, soluta
Et nive, mugitu cum fremit horrisono,
Et ripam super exundat, molesque superbus
Proruit, eversis amnis et aggeribus
It campo spumansque tumensque, et pinguia culta
Turbidus immani diluit eluvie,
Et nemora et celsas annoso robore silvas
Contorquet rapidis in mare vorticibus:
Jamque greges tulit et pastorum agrestia septa.
Flent moesti attonitis mentibus agricolae,
Et pavidi fugere micanti pectore Fauni,
Atque altis abdunt se Dryades latebris.
Talis: talem ajo? multo pol grandior ille,
Amplior et multo, viribus et validis
Auctior, exsultatque fremens, et corda legentum
Miscetque et variis turbat agens numeris,
Ac partes raptans quo vult contorquet in omnes.
Me certe, Phoebo tactus ut incaluit
Praesenti vates, divini et pectoris alto
Exprompsit carmen grandiloquum ex adyto,
Sic agit, attonitumque animi sibi vindicat, aures
Sic mi concentu complet Apollineo,
Sic mi omnes alto miscet sub pectore sensus,
Cuncta mihi ut videar non legere, ast oculis
Usurpare ipsis manifesta in luce diei.
Bellantum in densos abripior cuneos,
Ardet ubi saevus medio in certamine Mavors,
Atque virūm atque alti cornipedum fremitus,
Et galeae, clypeique, horrendum et tela fragorem
Dant late: nigro in pulvere semianimes,
Flos juvenum, duro confossi pectus ab aere,
Languidulo extremos ore cient gemitus;
It multo largus passim de vulnere sanguis,
Purpureo et subter flumine terra madet:
Seu Troum furit in turmas acer Diomedes
,
Palladia et divūm numina fretus ope
Haud dubitat saevisque minax incessere dictis,
Atque hasta impavidus figere vulnifica:
Sive aciem rapit in Danaos male turbidus Hector
,
Urere deprensas et parat igne rates,
Spem reditus dulcem injectis et perdere flammis;
In nocte Argivam fumifera et sobolem
Mactare extremum jam ponti ad litus adactam,
Incertam rerum consiliique inopem,
Et Jovis adversi pulsam domitamque flagello;
Ajax ni magnus praesidio subeat,
Fortiaque adversis opponens pectora telis
Extremum sociis arceat exitium:
Seu Phrygiam Xanthi pubem conturbat in alveo
,
Fulmineoque virūm milia multa neci
Dat ferro Aeacides, trepidoque, et rauca frementi
Praepedit aggesta caede vias fluvio;
Virque deum, toto supra caput impendentem
Amne, celer campo sustinet in viridi;
Excitus Aetnaeo ripas dum corripit igni,
Atque nemus flammis Mulciber involuit
Circum omne, ac tumidum vesano gurgite flumen
Sistitque, in mediis et ferus urit aquis.
Victor at exsultans animis ingentibus heros
Versa fuga curru proterit aerisono
Corpora cornipedumque virūmque, ac turribus ardet
Sub Phrygiis leto sternere Priamiden
Invisum, saeva Patrocli caede madentem.
Quem muris miserum prospicit e patriis
Infelix genitor, visuque exterrita mater
Heu volvi foedo in pulvere seminecem!
Heu celeri exstinctum raptari ad litora curru!
Attoniti et, scissis vestibus, exululant,
Canitiem et manibus foedant: circum omnia planctu
Foemineo, atque virūm questubus anxiferis
Insonuere; alto ceu si de culmine Troja
Igni usta extremos corruat in cineres.
Agmina quid Grajūm variis cum fortia ludis
,
Justa ubi Patroclo reddita sunt, hilarat;
Atque inter sese committit prima virorum,
Caestu, arcu, lucta, cursibus et rapidis,
Fulmineaque hasta, vesani et pondere disci
Ferre avidos magno munus ab Aeacida?
Quid coetu in populi cum suscitat alta sonantem
Nunc Laërtiaden grandiloquum, Pylium
Nestora nunc, placido cui se vox fundit ab ore
Et melle et dulci dulcior ambrosia?
Quid cum alto vates insert se magnus Olympo,
Et divūm haud dubitat pingere concilia
?
Jupiter in medio sedet arduus, omnipotenti
Nutu orbem et genitor concutit astriferum,
Et maria, et terras omnes, altique profundam
Noctem Erebi. fantem caelicolae attoniti
Mirantur, gelido perculsi corda pavore:
Augusto ille graves intonat ore minas:
Divūm audax quicunque suo sine numine Troum,
Gentem, vel gentem juverit Argolicam,
Dejecturum infra Titanas Tartara in ima
Supremo caeli e vertice praecipitem,
Horret ubi obscuro longe depressior Orco
Immani carcer ferreus in barathro.
Haec ut ego aggrediar versu tentare Latino?
Haec ut ego possim vertere sic, facies
Rerum aeque ut maneat clara et manifesta, colorem
Quidque suum et servet, mentem animi et penitam
Illabens, aeque capiat teneatque legentem
Cantu et Museis implicitum illecebris?
Id nec ego, quisquam nec possit, ni pater alta
Ipse virum Phoebus Pegasidum in nemora
Ducat, et Aonii supremo in vertice montis
Tingere Hyantheo labra sinat latice
Fontibus ex īsdem, multo se proluit amni
Unde sacer vena e divite Maeonides.
Hoc sibi sed nemo speret; quod Musa Maroni,
Divinam ut Latio conderet Aeneida,
Posse dedit soli, potu dignatus eodem,
Carminis ut summa par quoque laude foret.
Salve magne Maro, vatum exaequare parentem
Cui dedit heroa Calliopea tuba;
Quem docuit solum numerosque et verba, referri
Queis posset pulchri Graecia quidquid habet.
Salve iterum vates, vatum et pater. unus Homerum
Tu poteras dignis vertere carminibus,
Atque sui similem Romano ostendere cultu.
Id quando haud placuit, verba mihi, ac numeros,
Vimque tuam, et clarum clara mage luce nitorem
Suffice; si cultor te tuus a puero
Dilexi multis vatum prae milibus unum;
Si tua pervigili scripta lego studio;
Aurea si cupido tua dicta in pectore condo,
Oblito ne quid defluat ex animo.
Audior? an spernit vates mea grandia vota?
Audior: en votis annuit ille meis.
Balthassar, renuo jam nil tentare pericli;
Nec metus est vires ne grave frangat onus,
Hic mihi si facilem det sese, ac praebeat omnes
Linguae, quas docto in carmine condit, opes.
Ut Juno, captum forma sopire Tonantem
Vellet in Idaeis cum dea verticibus,
Blanditias, mollesque jocos, omnesque poposcit
Verborum Idaliam delicias Venerem.
Illa, ubi cuncta inerant, ceston dedit: haec, ubi cepit,
Continuo aethereis digrediens domibus
Inque Idam venit, praestanti et munere compos
Difficilis facta est, haud mora, propositi:
Sic mihi Mantous sua det si philtra poëta,
Linguae cultus ubi mirus inest, lepidi
Verborum et flores, aurique et mentibus apti
Concentus; philtra haec ni modo defuerint;
Mens quod avet, mandas quod tu mihi, dulcis amice,
Quod pote vix fieri, forsitan efficiam:
Felicemque operis, functum et mea munera pulchre
Fors erit ut tu aliquo captus amore legas;
Tuque, tuus tecum et frater
, spes altera magnae
Magna domus. fratrem dicere, proh superi!
Cogor enim, geminos licuit nec dicere fratres,
Ut volui infelix, dicere ut institeram.
Quippe alter fratrum
tristi, haec dum scribimus ipsa,
Ereptus fato, proh dolor! occubuit.
Et caros luctu nec opina morte parentes,
Germanos luctu et perdidit unanimos,
Et fidum attonitae perculsa mente sorori
Obruit immensa pectus amaritie.
Queis mite ingenium juvenis, formaeque leporem,
Et verba Hyblaeo dulcia melle magis,
Doctrina et cultum pectus, mentemque sagacem,
Suetam et res miro expendere judicio,
Innocuum et vitae constanti lege tenorem,
Virtutisque ardens eximiae studium,
Dignaque tot bene dicta omni bene factaque laude
Res nulla oblito diluet ex animo,
Quin, desiderio fixi acri, in flore juventae
Exstinctum leto nocte dieque vocent.
Exstinctum leto? vesano haec ille dolori
Ignoscat felix tristia verba precor.
Exstinctum nec enim leto est fas dicere, dulci
Compositum somno sustulit astriferas
Quem divūm ad sedes Virtus, celsoque locavit
Ipsa novum gaudens caelicolam in solio;
Regnat ubi, fruiturque sua jam forte, procellas
Nec tristes metuit, nec mare navifragum
Vitae hoc, quo miseri jactamur, nocte sub atra
Insanis acti per vada turbinibus.
Aequius est nostro quos certe horrere periclo,
Illi quam fletus fundere luctificos,
Qui tenuit portum, tuta et statione receptus
Aeternae gaudet gaudia laetitiae
Parcite jam lacrimis, clamo, neu tristia moesto
Quis fletu faxit funera caelicolae.
Clamo iterum: lacrimis non fas violare beatum
Est juvenem, caeli quem tenet alta domus;
Pulchrior et melior cui parta est vita, suprema
Rursum nascuntur luce boni, haud pereunt.
Hactenus haec, dulci nimium provectus amore.
Nunc magnum accingor vertere Maeonidam.
En age, jam da lora: feror quo mittis, et audax,
Ut res cunque cadet, jussum opus aggredior.