PERFVNCTis Vobis, Patres Eminentissimi, moesto et lugubri, componendi Sanctissimi Pontificis Alexandri, et novissimis honoribus decorandi, munere; ab iisque omnibus rite expeditis, quae ad declarandum amissi optimi Parentis triste desiderium comparata sunt more institutoque majorum; superest necessaria de renuntiando successore deliberatio, quem potissimum reclinato huic tantisper humeris Vestris oneri ferendo praeficiendum putetis. Magna, sublimis, ardua profecto res, et omnium, quae humano consilio administrari possunt, longe maximi, gravissimique momenti. Collocandus namque est in supremo rerum humanarum fastigio,ipsiusque Dei Optimi Maximi, ut ita dicam, consessui, Vestrorum suffragiorum beneficio admovendus est unus ex Vobis, qui latissimum inde in singula, et universa, quae sub Sole sunt, imperium, et potestatem obtineat: cujus facta pro legibus, dicta pro oraculis, placita [p. 406] pro ratione generi humano futura sint: cujus arbitrio regi ac temperari, nec inferorum portae detrectent, nec ipsius caeli sublimitas dedignetur.

Hac ego de re in hoc amplissimo orbis terrae consilio verba facturus rudis et indisertus Orator, tremerem animo vehementer, et commoverer, si parem susceptae causae magnitudini desiderari orationem, et facundiam crederem; nec potius traditae cuidam a majoribus consuetudini utcunque mihi parendum esse viderem. Satis enim intelligo, ea Vos mente, eoque consilio huc advenisse: adeo intentos in commune bonum, adeo flagrantes in Dei, et Ecclesiae charitate animos attulisse: tanta denique sapientia, et rerum usu esse praeditos; ut nullus sit reliquus locus disputationi, quae Vos officii vestri rationis admoneat. Satis itaque mihi erit, si sanctissimum propositum Vestrum, si egregiam Reipublicae in his Comitiis bene gerendae voluntatem, vel leviter adumbrare contingat; ut in iis, quae a me dicentur, quasi quodam in speculo, Vos ipsos paulum; Vestrorumque sensuum, et cogitationum imaginem contemplemini.

Quo ego libentius, et pleniore bonae spei cum animo in hoc argumento mihi versandum esse video; Vix enim periculum est, ne sanctus, ne innocens, ne ipsi illi, a quo proximus est futurus, quam simillimus prodeat ex isto coetu , quem sagacissima superiorum Pontificum in spectandis hominibus diligentia, accersendo quidquid usquam egregium est, ex omni pene lingua, et populo, et natione conflavit. Quem adeo una cum Principe Apostolorum genus electum, et regale Sacerdotium multo ego justius appellavero, quam ille Regis olim Epirotae Legatus veteres Romanos Senatores Reges appellaverat.

Nec vero haec a me colligendae Vestrae benevolentiae gratia, quam maximi facio, dici putate, aut quo magis amplissima Vestra dignitate delectari Vos velim; sed ut uberrimam recte statuendi materiem, in qua versamini, Vobis ostendam; eoque minore venia dignum, si quod hic intervenerit, peccatum futurum sciatis: quo cavete existimetis, ullum aliud hoc tempore, aut majus, aut gravius admitti posse.

Neque est quod nobis magnopere blandiamur, quasi caetera Vestra sanctitate, rebusque pro salute, et gloria Ecclesiae praeclare gestis, aut gerendis, neglectam hoc in negotio officii religionem sarcire possitis. Aliae siquidem omnes altissimi istius Vestri muneris partes, quamlibet graves et magnae, si cum jure ferendi de Pontifice Maximo suffragii conferantur, leves, obscurae, ingloriae sunt; propterea quod non adeo propriae Vestri Ordinis habentur, ut per alios inferiorum ordinum magistratus obiri, et explicari non possint: hac in re praecipue censeri, spectarique dignitatem Vestram omnes intelligunt: hac maxime potestate fortunam Vestram in aliorum Ecclesiae Antistitum numero excellere atque eminere: nec aliunde fieri, quod mortalium nemo tantum sibi, aut sanguinis, aut opum, aut gloriae magnitudine tribuat; ut accessione Purpurae Vestrae dignitatem suam in immensum auctam, amplificatamque non putet. Frustra itaque ad debitam Ordini Vestro gloriam comparandam in reliqua Ecclesiae procuratione strenuus, et fidelis, et officii diligens quisquam fuerit, si hac una in re cessaverit; nam ut maxime boni viri laudem ferat: decus certe recti, et constantis Ecclesiae Romanae Senatoris non feret.

Sed ingenia Vestra PP. ee. ejusmodi non sunt, quae [p. 408] ad recta consilia capessenda terrore, ac denuntiationibus adigantur. Multo validior est apud optimum quemque, conciliatrix illa fortium animorum, recti, honestique species, et pulchritudo, cujus sanctissimis illecebris non vereor , ne non magnopere in hoc negotio gerendo commoveamini, si persuasum habebitis, nulli aeque rerum mortalium Christi Ecclesiam, quam hujusmodi Comitiis sancte habitis, eorumque ex sententia successu magnitudinem suam, splendoremque debere: ac si quid humanis in consiliis fuit, ut sancta illa, potensque, et gloriosa, et hostium victrix, et {praeliorum} superstes esset, hinc potissimum fuit. Hinc etenim factum est, ut Romanis in fastis Viros sua quemque memoria maximos, ac sapientissimos haberemus, qui Summi Pontifices, iidemque summi mortalium, non dignitate magis, ac titulis essent, quam meritis, et virtute. Quod unum ad certam, et absolutam magnorum imperiorum felicitatem satis esse, non est, quod a Platone doceamini, qui tales reliquos cives solere esse ait, quales essent Principes Civitatum; multo namque vetustiorem, locupletioremque hujus veritatis auctorem Spiritum Sanctum habetis, et respondentia divinis ejus oraculis experimenta non dubia, praesertim ex Annalibus Ecclesiae petita: cujus res maxime prosperas atque florentes, sanctissimi quique Romani Pontifices praestitere, quorum virtutis et sapientiae, secundum Deum, beneficium est, ut compages ejus sexdecim amplius saeculorum fortuna disciplinaque consisteret; essetque divinorum operum, quae mente et ratione continentur, post homines natos longe latissimum amplissimumque, licet quis illam minima sui parte, hoc est humanis opibus, ac magnitudine metiatur.

Nulli parcere labori, nullum non adire discrimen, certum, ac statutum Vobis esse, persuasum habeo: ut quam speciosam hac parte, ornatamque Domini Sponsam a majoribus accepistis, eodem cultu et majestate praestantem, posteritati tradatis; ac ne de spiritu quidem ipso ac sanguine , tam praeclaram in causam, si res poscat, profundendo, dubitare. Satis id, superque declarat, vel honos iste Purpurae, quam Vos nequaquam ad inanem luxus ostentationem, aut oculorum oblectamentum, sed hujus ipsius constantiae, ac fortitudinis profitendae causa, vetere instituto, gestatis.

{Verumenimvero} ad negotium, in quo versamini, minime tanta mole virtutis opus est. Nulla hic Tyrannorum saevitia est, cum qua luctemini, nulli quos superetis hostes, nullae quas vitetis insidiae. Vobiscum demum Vobis negotium est, et cum animo Vestro, re omnium docilissima, cui viriliter imperetis; ut, quod optimum esse factu nemo Vestrum ignorat, faciendum sine dubitatione statuatis: quod quidem non solum Ecclesiae, cui debetis omnia, sed etiam Vobis ipsis salutare, et frugiferum experiemini.

Quam ob rem non hic ego, quod a plerisque ex hoc loco dicentibus saepe auditum est, illud a Vobis magnopere contendam ee. PP. ne in hac deliberatione quicquam humanae gratiae tribuatis; ne, quid privatim cujusque Vestrum intersit, cogitandum, et ponderandum arbitremini. Facile intelligo, utcunque magna, et excellens ista sit Vestra dignitas, homines tandem esse Vos, et hominum officia fungi, nec aliis artibus, quam iis, quarum humana infirmitas patiens est, creationem quoque Romani Pontificis, ut caetera mortalia, transigendam. [p. 410] Non is ego sum, qui rigidam illam veteris Ecclesiae sanctitatem non optandam potius, quam sperandam existimem, et qui remissis longa fortunae indulgentia saeculi moribus, ignoscendum aliqua ex parte non putem; eoque damnare non ausim, si Vestram quoque rem privatam una cum publica, una cum gentium omnium commodis, Vestra etiam commoda, et rationes agi putetis. Praesertim quod adeo sublimis est, et vulgarem aliorum hominum supergressa modum Vestra conditio; ut bona, malaque Vestra ad Rempub. pertineant, et pro loco, quem in Ecclesia tenetis, privata Vestra felicitas grandis omnino portio sit felicitatis communis.

Verum haec ipsa propriae Vestrae utilitatis momenta veris examinate ponderibus: hos ipsos calculos diligenter, accurateque subducite: profecto invenietis, privatas omnium Vestrum rationes cum publicae utilitatis rationibus egregie conspirare. Optimum eligi, sine dubio publice interest: Hoc ipsum etiam {sigillatim} cujusque Vestrum interesse, audacter ego, et si vere consulatur, mecum ratio ipsa pronuntiat.

Nemo dubitat, cum inter sapientes rerum suarum aestimatores de servitii conditione deligenda consilia agitantur , summam deliberationis in eo maxime verti, ut nos jugo quam fieri potest levissimo, et justissimo oneremus; quod ita demum eveniet, si dominum nobis sapientia quam praestantissimum adoptabimus, cujus propterea potestati subjecti, a libertate, pulcherrimo animi humani bono, quando ea necessario carendum est, minimum distabimus.

Quid quod ut quisque prudentissimus est, ita maxime aliorum prudentium consiliis gaudet? Quam ego [p. 411] laudem in viro summi fastigii super omnes alias necessariam esse statuo; ut qui curam suam in res plurimas, ac diversissimas, nec unius mentis captui accommodatas distentam habet. Vis enim alioquin illa animi per semet excogitandi omnia, quae agenda sunt, cui primum sapientiae decus priscus ille Vates assignat, privatae demum fortunae, et paucis in negotiis versantis est. Cujus tamen decoris gloriam leviora quaeque ingenia, supremam auctoritatem nacta, incredibile dictu est, quam impotenter affectent, omnique conatu id agant, ne quid alieni consilii eguisse credantur: qua re, quid oro magis adversarium est juri Vestro Senatorio dicendae de Republica sententiae? neque enim, intermisso illius usu, multum habet ista Purpura Vestra praeclari.

Jam vero summi omnium beneficii, quo Vestris suffragiis extollendum afficere paratis, nec intelligens esse poterit, nec memor esse volet, nisi vir fortis, et moderatus, et sapiens. Virtus enim grati animi, more nobilium quarundam stirpium, glebae sterilioris impatientium, ingeniis optime a natura factis, et egregie a bonis artibus institutis unice laetatur; et nisi multarum praeterea virtutum comitatu stipata sit, facile emoritur, et exarescit. Quanto enim robore mentis, quanta indole virtutis opus est, ne in summa, amplissimaque fortuna collocati ad illa vulgo jactata sese demittant, aversandi magnorum beneficiorum auctores, et quasi gratiae, cui sese referendae impares esse vident, rigidos exactores fastidiendi? Nec vero hujus rei, aut pauca aut obscura in omni memoria temporum, exempla sunt, quae persequi {sigillatim} apud viros doctrina, et usu rerum praestantes supervacuum judico: simul illud omitto [p. 412] commemorare, quam vanus propterea labor, et quam inutilis industria illa sit, qua nonnullos antiquitus in hujusmodi Comitiis usos esse memorant, ut non tam unum aliquem animo propositum haberent, quem ceteris anteferrent, quam id agerent, ut quoquo modo provectus, ipsos auctores tantae sibi fortunae fuisse, persuasum haberet.

Sed ut omittam singula rationum Vestrarum momenta nimis accurate colligere : quid, oro, tam cujusquam Vestrum est ee. PP. quam Ecclesia, et Res Christianae cujus pars multo maxima praecipuo quodam, et excellenti jure Vobis divinitus est attributa, ut omnino nihil quicquam in re familiari tam amplum, nihil in supellectili tam eximium, nihil in bonis tam fructuosum habeatis? Ejus autem possessio non solum Vos opulentos, et copiosos, ut aliorum hominum vulgus suae divitiae, sed plane terrarum Dominos, sed mortalium generis Principes, sed humanarum, divinarumque rerum potentes facit. Hanc adeo partem rerum Vestrarum potissimum Vos curare, huic incubare thesauro, pro hoc uno maxime attentos, et sollicitos esse decet. Quod si caeterorum omnium, quae Vestra sunt, amissionem inde, atque interitum sequi oporteret, quis tam imbecillae mentis est, ut vulgarem nautarum sapientiam non imitetur; qui proposito tempestatis periculo, postquam levandum sibi onere navigium vident, jactura viliorum quarumque mercium , nobiles et pretiosas redimendas existimant.

Quanto magis hoc animo esse debetis, cum haec ipsa, quae rerum ego Vestrarum viliora, et leviora voco, domesticas, inquam, possessiones, et commoda, non modo magna illa, atque praeclara curando non [p. 413] amittitis, aut minuitis; sed hac una maxime ratione constitutis, ac stabilitis? Nisi forte dubium, aut obscurum putatis scitum illud Evangelicum oraculum, quo jubemur primum quaerere regnum Dei, ut haec omnia adjiciantur nobis. Cujus oraculi profunditatem quo altius penetretis; reputate, quaeso, cum animis Vestris admirabilem divini consilii vim, atque virtutem, astutis humanorum consiliorum conatibus maxime adversariam, qua fieri plerumque videmus, ut prosperi successus eorum, quae caute, et providenter ad nostra commoda promovenda nobis excogitasse visi sumus, in perniciem vertant; nec ulla tam acerbe mala nos urgeant, quam quae ipsi nobis ultra arcessimus, cum maxime callidi, et rerum nostrarum diligentes esse volumus. Haec est illa divina vis, quam profano vocabulo Fortunam appellamus, casuum, rerumque, occultis humanae rationi causis nitentium, imperiosa dominatrix, cujus arbitrium severum et impotens, votis nostris accommodare, unius Dei beneficii ac muneris est. Quem certe nisi praesentem, ac propitium aedificationi nostrae domus habuerimus, in vanum omnino lapides nostros, et caementa consumimus: quanto vero stultius, et inanius, si hos ipsos lapides, et caementa de ruinis domus Domini, quae nusquam certior, quam in malis de Ecclesia consultis est, injustissimo compendio depromimus et comparamus?

Intelligitis opinor ee. PP. quam graves, magnaeque in Vobis causae sint, quae Vos ad hoc munus Comitiorum sancte , integreque obeundum adhortantur. His tamen multo majores, et graviores in ipsa re, quam geritis, invenietis, si praesentem tum Ecclesiae, tum Reipublicae statum paulo mecum diligentius [p. 414] expendetis; qui profect tam difficilis et lubricus est, ut prorsus divino consilio factum existimem, quod coetus hic Vester Summorum Virorum copia, ingeniique , et consilii laude praestantium, ut unquam alias, abundat, et floret.

Non est hujus loci, pluribus explicare conditionem qua nunc agunt Ecclesiae Romanae Civitates, propter incommoda superiorum temporum necessitate contracta. Vos ipsi, quae dici hac de re possunt, intra Vos ipsos reputate , et qua una ratione datum est, languenti huic parti Reipublicae, praesenti optimi et sapientissimi Principis remedio, subvenite.

Neque tamen de Ecclesia , qua regnum terrenum et caducum est, ita sollicitos esse nos oportet, ut ejusdem obliti videamur, qua parte caelestem illam, et immortalem esse, credimus. Haec militans in hac vita, et adversus invisibiles hostes continenter in acie consistens , Imperatorem, ac Ducem a Vobis magnis rebus gerendis idoneum flagitat. Hujus, quaeso, necessitates, ac tempora Vobiscum expendite, et, quem animum erga se, quae consilia a Vobis hoc tempore desideret, pro Vestra sapientia ac pietate statuite.

Haeret adhuc impressum religioni superiore saeculo gravissimum in Germania vulnus, quod florentissimae illi nationi, multisque praeterea illa pestilentia contactis exitio fuit. Quod quidem vulnus, quanquam crudum adhuc, et intractabile merito credidimus propter hominum contumaciam, et obstinatum ad pereundum animum; mox interposito spatio remisisse plurimum de illa pristina sua malignitate visum est, et curationis non nihil ac medicinae patiens esse.

Haec res, quis non videt, quam latum campum aperiat explicandae futuri Pontificis charitatis, et providentiae; si idoneis ad flectendas hominum voluntates artibus urgendum sibi pulcherrimum hoc incoeptum suscipiat: et si inclinatis ad lucem veritatis accipiendam multorum Principum mentibus, ac certe Catholicae causae minus, et minus jam iniquis, uti velit, et sciat?

Nam quid ego de controversiis inter Catholicos loquar, quorum divisae, et plusquam civiliter in diversum propugnatae de summis rebus fidei, ac disciplinae sententiae, ne in malum publicum erumpant, quanta animi contentione, qua dexteritate, qua prudentia opus esse putatis? quantae vero vigilantiae negotium, ne absurda pravorum ingeniorum industria nostris discordiis abutatur, ad promovenda sua consilia pestifera, et scelerata, foedandae turpissimis maculis Religionis, et gravissimis vulneribus affligendae?

Nihilo interea melior est in Republica, quam in Ecclesia habitus animorum; ortis nuper, et hoc maxime tempore in germen prodeuntibus perniciosis dissensionum seminibus inter maximos, et clarissimos Principes et Reges terrae; quae ne extinctam non ita pridem pessimam zizaniorum segetem iterum immittant in Orbem terrarum, omnemque bellorum incendiis Europam involvant, summum, praesensque periculum est; cujus periculi depulsio salutarem futuri Pontificis curam, opemque desiderat: si is magnus, et placens Deo, in tempore iracundiae conciliator factus audire cupiet.

Sed haec omnia, quanquam plena calamitatis, atque discriminum, ferenda utcunque viderentur, nisi una cum [p. 416] turbis domesticis urgeret externum bellum ab hoste infensissimo, cum quo raro non infeliciter, et sine magna clade antiquitus congressi sumus. Nunc autem cum in unius Urbis irrita obsidione alterum, et vigesimum annum haerentem cernamus, et clarissimis nostris, terra, marique victoriis debilitatum, et inertiae suae convictum; satis opportunam in illo materiem habemus, gloriosis, et Christiano animo dignis Romani Pontificis incoeptis; ne spectatae populi Christiani virtuti, barbarica ulterius illudat ignavia, cujus non intellectum ad hoc tempus arcanum, recenti hoc experimento manifesto deprehendimus: et tandem aliquando desinamus, pacem ab illo et securitatem ingentium Regnorum concessione redimere.

De his omnibus, quae cursim a me commemorata sunt, et omnino de summa Reipublicae Christianae deliberare cummaxime Vos putate PP.EE. cum de eligendo Pontifice Maximo deliberatis. Satis recte, et terrenis Ecclesiae commodis, et saluti religionis, et otio publico, et securitati Regnorum consulueritis, si recta hoc uno in negotio consilia sequemini: hoc est, si optimum, et sapientissimum, qui omnibus hisce confluat, et praesideat, eligetis. Qui curarum ingentium capax, non uni se familiae, aut uni civitati, nec uni adeo provinciae, aut uni regno praefectum existimet; sed orbem terrarum universum , quam latissime patet, atque diffunditur, mente, et cogitatione comprehendat. Qui adepto summo inter homines magistratu, nequaquam adeo in sublime provectum se putet, ut multum adhuc viae sibi reliquum esse non intelligat ad sui fastigii magnitudinem virtute et meritis adaequandam: qui fructum accepti honoris non in otiosa potestatis usurpatione, et remissione [p. 417] a laboribus; sed in curis, sed in vigiliis, et felici magnorum inde consiliorum successu positum arbitretur.

Talis demum erit, (ut uno verbo complectar omnia) quem spectata prae caeteris erga Deum charitas commendet; quam unam, satis dignum pretium hujus honoris et loci, constituisse visus est Christus Dominus, cum Principem Apostolorum non ante sui gregis Pastorem pronuntiare sustinuit, quam semel, iterum, ac tertio de amoris erga se constantia, et magnitudine explorasset.

Ite igitur in Suffragia, Deo, Superisque omnibus bene juvantibus, ee. PP. Praesto erit (ne dubitate) mentibus, consiliisque Vestris salutare Dei Numen, cui nunc una Vobiscum invocando, et propitiando, intentas, operatasque videtis precationes, et vota Ecclesiae universae. Quae anxia de horum Comitiorum exitu atque sollicita, se, suamque salutem, ac dignitatem, Vestrae fidei, prudentiae, pietatique commendat. Erecta scitote hoc tempore , et magna expectatione suspensa, omnium in Vos mortalium studia: diversa illa quidem, atque distracta; pro diverso in causam religionis animo, atque affectu; ut alteri foeda omnia de Vobis, Vestrisque animis, et actionibus, et optent, et futura depraedicent; alteri laeta , et prospera cum judicia, tum auguria faciant. Nolite per Deum immortalem committere, ut plus vidisse, et exploratius judicasse de Vestris ingeniis dicantur, quibus perdita, quam quibus salva, et florente Ecclesia Catholica opus est. Date hunc incredibilem hostibus fidei {moerorem}, qui nihil sani, nihil integri, nihil ex usu Reipublicae Christianae proficisci posse a Vobis, impudentissime mentiuntur: nec sustinete, ut conceptam ab omnibus bonis de Vestra singulari virtute, et [p. 418] sapientia spem fefellisse videamini. Denique in hac deliberatione, omnium maxima atque gravissima, ita mentem, et consilia Vestra gubernate; ut exacturis quandoque hujus Vestri facti a Vobis rationem hominibus, audacter, et sine trepidatione possitis usurpare solemnes illas coetus Apostolici voces: Ita Visum Est Spiritui Sancto, Et Nobis.