Idem Aelius in Ioannem Gotium

Consideranti mihi duplicem hominis naturam: alteram corporis, alteram animi, malum et bonum Pythagorae, pagina 119v lis et amicitia Empedoclis, discors ex anthitetis concordia Crisyppi, natura ex bello genita Heraclyti nec mendax nimium, nec omnino falsa, nec penitus absurda videri solet. Sive enim mentem animumque recta cogitatione, sive corpus oculis metimur, mutuas factiones, domesticas seditiones, immortalia invicem odia, intestinas simultates, iurgia, rixas et bella plusquam civilia, plusquam fraterna et domestica in nobis ipsis intuemur. Quid enim nobis non inuicem pugnat atque digladiatur? Primum ipsa elementorum copulatio seminis quaterni quasi temporaria pace per inducias quadam naturae confederatione mutuo ac pari nexu promiscua teneatur. Semen dissidii causas et diuortii et foederis abrumpendi, et corporis dissoluendi occasionem quaerit; siue enim frigida calidis, siue humida siccis praeualent; iusta illa proportione ac symetria qua nos ad libellam et amusim ratio naturae formauit dissidenti atque confusa nostrum etiam corpus confundi, dissidere, labefactari, fatiscere, ac penitus corrumpi necesse est. Vt enim, cum nostra principia in amicitiam recipiuntur, nascimur, uegetamur, sentimus, sic quondam intestino recrudescente dissidio, morimur decrescimus, et omnes corporeos sensus amittimus; quod Christi ueritatem docentis ille uersiculis omne innuit regnum in se diuisum desolabitur. Quousque enim uitalis pagina 120r calor omnes sensus aequa lance concorditer pascit et temperat pacem sequestrat, pugnam suspendit, sibi quodam modo parcit, mutuo inter se dissimilimarum rerum conciliatu sustentamur; aliud multo maius exoritur bellum; siquidem hic consensus omni dissensu grauior quadam intestina conspiratione mentemque animumque diuini oris inspiraculum et sui auctoris imaginem et uicarium et legatum quem terreno huic domicilio praefecit et rationis et orationis potentem ita plaerumque obaudit, ita deformat, ita penitus conculcat, detorquet, deprauat, ut ab illa sua diuinitatis immortali regula forma in brutorum speciem et belluinam deformitatem degenerare uideatur; illa enim uegetandi ac sentiendi uis ac duplex corporis anima quarum alterutra plantis utraque uero brutis animalibus communicamus, quoties subiugata animi ratione quae nobis insita est a natura preposteris legibus in nobis dominatur, inops sui fit ratio, mens et animus obrutescit, seminarium omnium uirtutum conculcatur, nulla bona fruges nascitur aut adolescit, sed infoelix lolium et steriles dominantur hauenae, uenena affluunt, salutaris cibus desideratur; quod enim maius uenenum est quam uitia quibus altera deterioris notae anima pascitur, quis salubrior cibus quam uirtutes, quorum educatu alia longe natura ad opificis sui exemplar conformatur? Sed cum duplicis animae mentio facta sit pagina 120v (illam enim tertiam insensibilem amitto) utriusque vires, robur, ingenium et quasi quosdam satellites pugnatissimos ac semper in acie stantes caeca et latentia bella tacitosque conflictus paucis eliciamus atque singula monstra caertis virtutibus oppugnandis distributa, tanquam e cuniculis suis eruamus. Primum ipsa malicia versipellis ab arce sua regiam animi melioris rationem atque sapientiam deturbare conatur. Quam fraudes, doli, versutiae, vaframenta, ac calumniae et syllogismi inexorabiles et mille cavillamenta et captiunculae sequntur invitabiles; extrinsecus credulitas, suspicio et caeca et temeraria animi oppugnat inscitia. Quae vitia, ne dicam turpissima monstra, mille erroribus affatim crassantur in hominum vita. Ac nova et recentia virtutis rudimenta atque nascentis disciplinae tyrocinia suis vetustissimis artibus plaerumque suffocant atque detorquent. Quis nescit iram, temeritatem, audaciam, dolorem, metum, patientiam atque fortitudinem ac totum animi robur oppugnare? Quis voluptates illicibiles fucos, calamistrata lenocinia, fallax ac dulce venenum, ac pestiferos amplexus quibus sanctissima temperies strangulatur, ignorat? Quem fugit avaritiem, inexplebile monstrum uncis atque piccatis manibus, fugacissimis pedibus, immani atque improbo rictu, praeda rapinisque inhiantem ieiuno atque semper famelicoso ventre; iustitiae, recto bonoque, relligioni, pietati atque innocentiae suis perniciosissimis satellitibus insidiari. Quo fit ut recte dictum sit: vitam militiam esse et carnem adversus spiritum, spiritum adversus carnem pugnare. Quod sane pertinax bellum non natura ipsa nobis indixit, ut plaerique arbitrantur curis acuens mortalia corda, sed ille tabificus serpens livore atque invidia percitus et quodam commune meditatus exitium. Hoc malum dentibuss suis virulentissimis infusum visceribus nostris inseruit, ac sceleris sui mortale contagium in longam nepotum seriem et omnes osteros per unius labem transmisit. Hinc nos nobiscum committimur, hoc capite, hoc fonte, hoc saemine omnia mortalibus mala exorta sunt: lis, discordia, bellum, luctus, dolor, metus, egestas, fames, morbus, labo, senectus, ac denique mors ipsa corporis atque animae. Licet dissimillima et furiae pestilentes his principis emersere, licet enim in veteri Testamento per os prophetae memoriae proditum sit: "Ergo deus creans mala, tamen illa non utique mala, sed potius malorum compensationem et paenam nostri spientes interpretantur". Hinc illud per os iustitiae accepimus: "Qua mensura metiemini, eadem remitietur vobis"; cui versiculus ille: "Quadrat quatrutina, trutinas trutina trutinaberis". Ipse non igitur scelera deus, sed scelerum paenas creat. Scelera ad primos defectores, paena ad deum refertur. Atque ideo non semper mala est: malos puniendos calamitosos exercendo eficit meliores. Omnia ením bonis operantur in bonum, mors itaque bonis bona, malis mala. Boni enim per assem et libram preciosissimos sanguinis Christi in filios et familiam Dei adoptantur. Mali vero non Deo, sed illi veteri contagioni cohaerentes, sive nullo baptismatis lavacro, nec sanguine, nec flamine expiati, sive denuo veteri labe reintegrata sorditati suis vitiis semper obnoxii ac penis mancipantur. Sed quom paenituit scelerum veniamque praecamur supplicibus lacrymis et detestata piamus flagitia, exultat re divino foedere coelum, facelicesque animae pacato numine gaudent.

Sicubi purgavit prima vice cuncta parentis

Crimina rursus Adam melior: miserosque nepotes

Addictos poenis domitaque saecula in uno

Conciliavit Adam. Quae mundo gaudia! Rursus

Pace instaurata et reduci rerumque recaepto

Foedere? Quod proprio percussit sanguine Christus,

Qui genus humanum meliori fonte renatum.

In totidem natos summi Rectoris adoptat

Inque cohaeredes fratresque admittere gaudet

Consortesque pios; seque et sua regna per omnes

Partitur iustos. Sed munera muneris Auctor,

pagina 122

Quo delargitur magis omnia possidet unus.

Utque triplex numen censetur, et una potestas

Atque eadem virtus. Sic res diversa, per illum

Una sumus pariterque omnes pendemus ab illo

Coniunctique sumus. Nec dissociabile corpus

Cuius certa salus, verum caput, integra Christus

Unio, pax, amor et stabilis concordia rerum.

Christus igitur vita est nostra. Christus pestiferi serpentis praesens medicina atque salutare antidotum. Ille nos in primo parente mortifero tactu pollutos atque degenerantes, purissimo sanguine ab omni labe detersos et suo Jordane renatos et in pristinam dignitatem restitutos, ad illa inveterata et quasi haereditaria vitia debellanda tot virtutibus armavit nobisque dedit liberam optionem: an se ducem atque imperatorem, an suum desertorem sequi malimus. Quod si cum illo inclitamus, semel illius militiae per initia baptismatis auctorati, atque sacramento addicti, devictis hostibus iugo servitutis a cervicibus nostris excusso, pristinae libertatis postliminio revertimur. Sin hostis vexilla rursus recidiva fraude decaepti sequimur pertinacissimi transfugae victi ac captivi per turpissimam deditionem ultimae servituti, ac demum perpetuae morti mancipamur.

Sed in hoc loco quaerendum video, quod paucis absolvam. Cur non eadem nobis per Christum restitute sunt, quae nobis in primo parente suis illecebris fallacissimus hostis ademit? Quod si recensemus quid amissum, quid resarcitum sit, multo pluris accepta quam nobis erepta inveniemus. Primum sapientiam ipsam nobis per Christum restitutam esse, qui patris est sapientia, dum modo illius sana disciplina uti velimus, nemo Christianus ambigit. Neque enim soritas Chrysippi coacervales, neque Eubolidis crocodilitas inexplicitas, aut flexuosa cornua et syllogismos Aristotelis docemur, humanam sapientiam quae apud Deum stultitia est. Sed Deum amare ex tota anima, ex toto corde, ex tota mente; vitia longo habitu virtutis non modo reprimere aut vincere, sed etiam ignorare ac penitus oblivisci. Atque cum illo, quem amamus virtutum atque innocentiae quodam mutuo nexu coniungi, copulari,et penitus res una fieri. Sic nobis immortalitas, sic sapientia, sic illa pristina multo cum foenore resarcitur innocentia: quod vero duo elementa, corpus atque anima simul conpacta atque coagmentata per mortem dissoluta atque retexta dissociantur, non {e} iactura sed lucri loco adnumerandum.

Venient enim cito saecula, venient inquam, cum corpora nostra non pigra, non crassa aut foeculenta, non ultra resolubilia aut moribunda, sed lucida, perspicua, immortalia, quae nunc insepulchretis, non mors (ut plaerisque videtur), sed consanguineus Laethi sopor occupavit, meliori calore et sanquine et quodam caelesti vigore animata expergiscentur, nec nostri corporis tantillum licebit periisse, licet a feris devoremur, ferro frustillatim in pussillas partes disecti et in Epicuraeos athomos redigamur, molis {contritiundis} putrefacti, ignibus concremati, quasi tenuis pulvisculus rapacissimis per inane ventis dissipemur, redintegrabimur tamen in pristinám faciem et in totum corpus. Neque ulla pars nostri, aut capillus aut pillus esiderabitur ac totum opificis opificium et munus ex eodem pulvere hisdem membris, nervis, ossibus et eodem sanguine undecumque compactum et in pristina reformatum multo meliore conditione revocabitur. Aridae favillae, tenues cinisculi, exiles reliquiae ubicumque et qualitercumque superstites eritis, isdem venis rursus resumptis in ossa et medullas et nervos et cutem et capillum et unguem et in eandem corporis figuram, vitali quodam calore recreari, atque recalescere gaudebitis. Tunc eritis omni flore venustiores, si modo scelerum maculae vobis non inotescent; et omnia enim viscera nostra ad coelum reportabuntur, nisi nos terrena vitia suo pondere deorsum traxerint, tunc omnia pagina 123 clausa quasi reclusa, solida quasi vacua trannabimus, tunc felices, tunc beatissimi erimus, tunc integri et corpore et anima laetabimur; tune illa divina immortalitas, quam nobis profanus serpens abstulit, multo cumulatior resarcietur. Quo tamen beatiores sumus per tot erumnas et labores et luctus et pericula et calamitates et varios humanarum rerum casus, per mille dolores et mortis cruciamina illuc tendimus. Ardua via est et laboriosa ad coelum, nec nisi iustis patet. Latissima ad inferos: noctes atque dies patet atra ianua Ditis. Sed revocare gradus, superasque evadere ad auras, hic labor, hoc opus est. Pauci quos aequus amavit Juppiter autem ardens evexit ad aethera virtus diis geniti potuere. Christiani vero qui neque ex sanguinibus, neque ex voluntate viri, sed ex Deo nati sunt, omnium virtutum alas mutuati non in praeceps, sed in coelum bonis familiare feruntur, neque vincuntur quam vincunt omnes humanos casus extra ictum iniuriae positi. Erumnas, calamitates, vulnera, mortes suas putant esse delicias per quas ad coelum itur. Scimus enim quod granum nisi mortuum fuerit, non resurget; sed illud solum manet. Et quod seminamus in corruptione et luctu et tristitia, revirescet in gaudio, voluptate et laetitia. Vita igitur morti, lux nocti, miseriis faelicitas finit, semper principium et origo succedit.

pagina 124r Cur igitur Joannis Gotii, viri clarissimi atque integerrimi tristes atque luctuosi cives funus prosequimur? Quid complexa tui corpus miserabile nati, atque deos atque astra vocas crudelia mater? Quid superstitum fletus, quid uxorium clamorem et faemineos ululatus audio? Conticescite querelae, lamenta supersedete et superstitiosae naeniae. Nec unicum mater filium, nec coniunx maritum plangat! Suspendite lachrymas superstites! Mors haec vitae reparatio est, summum bonum, summa foelicitas, ut merito decantare possim:

Candidus insuetum miratur limen Olympi

Sub pedibusque videt nimbos et sydera Janus.

Quod si dolemus, nos magis quam illum diligimus, ut qui nostra, non illius incommoda atque detrimenta, illius iucundissima consuetudine atque dulci praesentia orbati, deploramus magisque nostram utilitatem quam illius foelicitatem atque amicitiam respicimus. Sin vero tanquam illi aliquid mali acciderit lugemus, divinae claementiae et ipsius foelicitatis ingrati atque maligni interpretes sumus. Quo vero gradu itinere prioris vitae, quo ductu atque auspicio virtutum ad hoc aeternum decus pervenerit, illum pagina 124v laudandi, nos consolandi, posteros erudiendi gratia paucis percenseamus; neque ab re sit externa commoda et corporis dotes quasi pedisequas et asseclas virtutum et quaedam animi mancipia pro tempore internumerare, ut ostendamus non minus fortunam quam sapientiam de illo bene meritam. Et alteram usui, alteram ornamento fuisse non mediocri. Quae duo cum saepius invicem pugnent, in illo quadrasse. Et hanc comitem, ut par est, illam ducem fuisse non solum laude, sed etiam admiratione dignum est. Quid magis contrarium quam virtus et fortuna! In illo tamen, quod rarum et infrequens bonum est, sapientia foelix, fortuna sapiens fuit. Sed licet utraque illum continuo cursu certatim ornauerit uirtus tamen fortunam, non fortuna uirtutem quodammodo praeuenit; nisi generis et patriae fortunam, quae illius industriam praecessisse necesse fuit, referre uelimus; quod illi neutrum indecorum fuit. Nam patria est caput Illuriae in sinu Adriatico secunda (Venetis enim semper primas partes tribuo), Illuriam autem ab Illuro et suis posteris denominatam omnium provinciarum amplissimam et numero gentium et dilluvio quondam populorum adfluentissimam esse, nemo est qui nesciat. Nam quicumque Moscum interiacet ultimum Tethymque Germanam et mare Ponticum et Dalmatarum australe littus, Illuriae imperio superbit.pagina 125r Neque vero illa unquam procreandis illustribus viris effoeta fuit; siquidem tot imperatores, tot reges, tot excellentes in omni doctrina et sanctitate viros et quorum memoria numquam interitura est genuit. Quis Claudium, quis Diocletianum, quis Aurelianum, Maximum improbum, Constantinum, et ex Triballis Justinum, Romanos duces et imperatores maximos, Illuriciano sanguine procreatos non meminit? Quis Orpheum, quis Zamolsidem, quis Anacharsim, quis sanctissimum uirum Hieronymum, ut linguarum ita doctrinae et integritatis et omnium virtutum genere cumulatissimum, non admiratur? Ut taceam Gothos nobis conterraneos qui rerum potiti sunt, ut pontificem maximum Romanum Caium et Joannem. Quis sanctissimum regem Wladislavum, cui caelitus corona delapsa est, quis illum, qui se victimam pro re christiana devovit, nostri regis patruum, satis praedicare potest; ut innumerabiles omittam; hunc nostrum regem Wladislavum cum bello tum pace clarum, qui suis maioribus non tam nomine quam similitudine et cognatione virtutis respondet, quis orbis imperio dignum non iudicet? Sed taceo nostri temporis homines, ne cuius adulandi capere videar occasionem.

Hunc etiam inter illustres viros referendum Illuria, ut imperiipagina 125v ita ingeniorum parens, genuit, Joannem Gotium, {urbe} Dalmatarum urbe primaria, gente a conditis Rhacusiis semper patritia et familiarum adfluentissima, et cui maternum genus Gradiorum sthemmate et tui splendore nominis, excellentissime Rector, gloriatur; {non} tamen similitudine nominis deceptus tam a Gothis illum quam a Romanis oriundum existimo, licet imperii Romani permutatione et rerum ceu quodam diluvio aut conflagratione et ultima strage et communi confusione humani generis secuta cuiusque gentis originem singulatim indagari non tam necessarium quam difficile sit. Hoc tamen [ex] nostris annalibus et vetustatis memoria eruimus Epidauro a Vandalis eversa huc illos cives migrasse; mox etiam Romanos ad Illuriam recuperandam [Bellum] regem secutos. Mortuo rege ibidem consedisse et nostram civitatem tamquam colonos suos olim in Epidaurum missos casu et fortuna auxisse. Quare huius familiae princeps surculus, ut caeteri plures, omnes fere patritiorum, huic provinciae insertus, uti ego existimo, Romano germine sobolescit.

Neque vero [Gotium] nomen huic rei minis[?] refragatur. Hoc enim illis cognomen a quadam machina, quae barbara lingua Goç dicitur, quo instrumento primus quidam ex ea progenie, cum esset Alexandriae, malum navis erexit, pagina 126r fuit impositum. Deinde ab eo ingenioso inventu omnes caeteri congentiles coepti vocitari. Quo fit ut illud vetus et antiquum nomen Pecuariorum (ita enim nuncupabantur) penitus exoleverit. Quare novum ac recens hoc nomen et a virtute [inditum], illos Gothos esse non arguit.

Vtcunque est, haec familia multos insignes uiros habuit, ut ueterme illum Marinum Pannoniae mortuum; qui omnes posteros, et nepotes suos diuitiis suo labore, et industria partos locpuletauit; ut Bartholum Gotium nostra tempestate et consilio et auctoritate in republica uirum primarium, et multos alios, quorum memoria ad nos peruenit, ut Georgium Marini patrem, et ipsum Marinum quem memini me puerum uidere et eloquentem habitum in sententiis dicendis in senatu et sapientem; {quod} dicam de Aloiso equite mei patris auunculo, quid de posteris illius, quos omnes libens praetereo ne aliquid gratiae et affinitati et amicitiae dare uideo; uenio ad domesticas laudes et proximas, quae uerae sunt laudes; nam recte tragicus poeta ‘Qui genus iactat suum, aliena laudat’: quamuis plaerique contendant suis primordiis et rerum causis uim certam seminum insitam a natura quo multa seu bona, seu mala sint referri necesse sit: pagina 126v quamobrem non fuit nimis alienum in hoc loco et patriae ipsius defuncti et generis meminisse, quae si uilia [?]uis et obscura fuissent, uno tamen hoc uiro (absit inuidia) possent nobilitari; multum enim nominis, multum memoriae, multum dignitatis et gloriae maioribus suis adiecit, ut si nihil dedissent, multum acciperent ornamenti. Omnes etnim et posteros et maiores suis honestauit monimentis et uirtutis exemplar et nobilitatis incrementum reliquit. Primus enim in patriam quantum omnes meminisse possimus Atticas Veneres, et illud Isocratis Mirothecion[?], in f..diam[?] uere utramque dicendi copiam, hoc est Graecam et Latinam aduexit. Bis orator creatus primo ad Wladislauum, secundo ad Federicum Regem, luculentissimas habuit orationes quibus et sibi et patriae non mediocri fuit honestamento; quorum[?] hoc illi monimentum mei libelli in secundam orationem seruant:

Non mage Dulichium procerem testatur Homerus

Blandaque miratos Nestoris ora Phrygas

Nec mage facundum regio Maurisia Syllam

Verbaque Romani Carneadoea patres

Aut Cyneam Aeacidae regis mandata ferentem

Quam stupuit ciuem terra Latina meum

{Fundententem} Illurico Romanum a littore nectar

pagina 127r

Et Pandionio blandius ore melos.

Hoc proauos[?] Epidaure tuos sermone fateris[?]

Teque suum agnoscit Martia Roma genus

Scripsit etiam libellum quem Delphinum appellauit soluta [oratione], plures etiam libellos ({ut} nonnulla epigrammata) quae lusit omittam diuerso genere carminum lepidissime concionnauit, quos Angelus Policianus uir undecumque doctissimus non solum laudat, sed etiam admiratur; cuius in eosdem libellos huiuscemodi extate epistula: ‘Ang. Pol. Ioan. Got. Rag. S. D. Quom per hos quadragesimę proximos dies enarrandis populo sacris litteris essem occupatus, perlegi tamen libros carminum tuorum, quos mihi tu pro singulari humanitate tua mutuoque inter nos amore dedicaueras. Ei me scilicet cum uoluptate maxima tum maiore prorsus admiratione affecerunt. Nam quem non obsecro suauitas illa tanta, lepor, elegantiaque uersiculorum, tot aculei sales argutiae, tanta eruditio, tanta uarietas, tantae ubique Veneres Gratiaeque delectent, quis non attonitus audiat hominem ab Illyrio mercimoniis (ut inquit Plautus) emundis uendundisque occupatum florentibus adhuc annis tantos in omni poeticae fecisse progressus ut non solum cum suae aetatis hominibus, sed cum ipsa plane antiquitate pagina 127v conferri possit; persequerer nimirum singula, mi Ioanne, quae ego in tuis poematis audacter contra ueteres statura deprehenderim ni metuam ne aut plus paulo indulgere amori aut [assentatiuncula] aliqua uidear te uelle demereri. Sed plane ita sentio esse hos libellos, ita ex amusim perfectos ad summum absolutos ut ne ab liuore quidem iure ualeant reprehendi. Debet autem tibi hoc nostrum (qualecumque est) saeculum, quod tu uidelicet par ueteribus in hoc saltem laudis genere redidisti. Equidem gratias ago immortaleis utpote quem {tu} tuis illustrando carminibus immortalitate donaueris; ita enim mihi persuadeo tam lepida illa poemata, tam uenusta, {tam} ornata et pulchra omnem esse iniuriam temporum superatura.’ Sed quia linguas tris calluit tanquam Ennius poeta, propter quod tria corda habere dicebatur, nos illum tribus coronis dignum putauimus hoc epigrammate