[Page 8]

LIBER I ¹

1. Annuntiatio Virginis DeiparaeInnuba uirginitas, nullis obnoxia mater
Connubiis, casta fertilitate grauis,
Caelestique thoro dignata puerpera, crescat
Quo Tuus intactae uirginitatis honos!
Nanque immortali nupsisti, caelite uiso,
Protinus et sponso es nobilitata Deo.
Sed Tibi connubium fęlix, sine labe uirili,
Contigit, o Virgo, Voxque marita fuit:
Pusio fit Verbum Christus, genitabile numen
Et Verbum matris connubiale suae. 
Sponsus idem, matrisque parens et filius almae
Virginis, humanum sidereumque genus,
Quod neque mortalis, sed inennar⟨r⟩abilis auspex
Augurat et caeli pronuba lingua decus.
Nanque salutigero fęlix Tibi nunctius ore 
Missus ab aetherei deuolat arce patris
Inque ministerium Verbi, quod cuncta creauit,
Sic caelestis Hymen conspiciendus ait:
»Sis felix paritura Deum! Deus aetheris alti
Est Tecum, Domini gratia tota Tua est! 
[p. 8v] Foeminei sexus fortunatissima mater,
Fortunati ambo, Tuque puerque Tuus!«
Haec ubi diuino sermone salutiger et qui
Ore coruscanti fulguris instar erat,
Protinus horrescis caelesti exterrita uisu, 
Siue uerecundi tarda pudore metus;
Nam rudis audito tiruncula nomine partus
Vt rosa purpureo tincta colore rubes,
Qualia sint Tecum mysteria tanta uolutas,
Nec sequitur uelox grandia uota fides. Note: 30
Ergo auspex rursus: »Virguncula, parce timori;
Numinis aeterni gratia magna Tua est.
Nanque Tuo fęlix utero florebit Iesus,
Dicetur summi filius ille Dei.
Hic, hic magnus erit, Dauid genitoris habendam 
Cui Dominus sedem, regna paterna, dabit;
Aeternumque domus Iacob famulabitur illi,
Imperium finem cuius habere nequit.«
Tu uero simplex qui sis paritura requiris,
Indocilis partus, inscia uirgo maris. 
Ille autem: »Haud dubita: Tua uiscera casta manebunt,
Partus et augendae uirginitatis erit.
Diuini nouitas non explorabilis ortus,
Quem tu mirificis es paritura modis:
Concipis humano nec sanguine, foeda nec unquam 
Gaudia sunt spoliis perfruitura Tuis.
[p. 9] Vtque tribus pueris innoxia flamma pepercit,
Sic Tibi diuina temperat ardor ope;
Vt claementer humum penetrabilis aura maritat
Voxque leuis tenui corpore tecta subit, 
Tranat ut in uellus taciturnum proximus humor,
Solis et occultus subter operta calor,
Sic Deus archanos meditatur in intima lapsus,
Nec tibi uirgineum sermo resignat opus.
Qui mare, qui terras, qui lucida sidera fecit, 
Illius abstruso numine mater eris;
Huic Tua pubertas delectus et optio facta est:
Nec sua conceptum templa profanat onus.
Spiritui Sancto, quem nunc tener ignis obumbrat,
Est uteri felix aula tenenda Tui,2
Perque Tuas serpet uirtus diuina latebras,
Afflatos fies mater onusta sinus.
Deuolat en caelo praepes simulatus ab alto,
Auspicium thalami connubiale Tui,
Spiritus ille Dei, Deus, implerisque iugali 
Flamine materiam uiuificante nouam,
Ignescitque Tuus tacito spiramine uenter,
Seruat et illaesum flamma marita decus,
Vtque antiqua rubus flammis inadusta coruscas,
Fertilis et nullo semine terra uires. 
O qualem, Virgo, fundes uberrima fructum,
Gestabit uenter gaudia quanta Tuus!
[p. 9v] Nanque facis seros mulctam finire nepotes,
Nec sinis a primo serpere uirus auo.
Tu uia ueridici florescis in astra prophetae, 
Tu pia siderei nectaris urna capax.
Cuncta quod effecit dotabere coniuge Verbo
Aucturoque decus numine mater eris,
Sic incrementum sancti sensura pudoris,
Aetherea partus nobilitate Tui; 
Quique Tua gaudet uestiri corporis umbra,
Virgineae fructus fertilitatis erit.
Cernis ut Elisabet, confecta senilibus annis,
Maternum tremulo corpore gestat onus,
Vtque reflorescit concaepto pignore felix? 
Computat huic senas menstrua luna uices!
Sic utero gaudet praegnante uieta senectus:
Res adeo infecta est nulla uolente Deo!«
Dixit et actutum posita formidine supplex
Suscipis aeterni nunctia uerba Dei, 
Paulatimque tumes, foeta diuinitus aluo,
Voce salutari casta puella grauis,
Maioremque sua tellure, uel aequoris undis,
Et caeli spaciis omnibus una capis.
Non tamen immensa, uirguncula, mole grauaris, 
Sed leuior tanto es mater onusta Deo,
Teque idem pariter sustentat – ut omnia – foetus,
[p. 10] Vectoremque uehis caelibe uentre Tuum.
Iamque puerperium salui sine fraude pudoris
Exit et humano uagiit ore Deus 
Miraturque suum nasci natura parentem:
Miraris partus, innuba Virgo, Tuos.
Vtque recens subiit penetralibus intima clausis
Viscera, maturum clausa reliquit onus,
Innocuumque piae matris seruauit honorem, 
Gauisus nasci sospite flore puer.
Hic ille, hic infans, ueterum quem cuncta uirorum
Saecula diuinis uaticinata modis.
Consilii magni est hic angelus: hunc fore dixit
Messian Christi Moses imago sui.
Hic nouus Emanuel, neque enim mentitus Esaias,
Dauiticaque Deum uoce locuta chelis,
Totque alii uates praesago carmine, quorum
Pectora ueridicus mouit anhela furor.
Nec solum ueteres illum cecinere Sibyllae 
Et docuit qui nunc mutus Apollo silet.
Mira fides: uixdum pignus semestre salutat
Materna functus uoce propheta puer,
Infantemque Deum caeca ueneratur in3 aluo
Ioannes, matris pondus anile suae. 
Qui tamen Eoae gemmas immiscuit algae,
Tellurem auriferas fundere iussit aquas,
Vestifluos ditat precioso uellere Seras
Et toto uarias orbe creauit opes,
[p. 10v] Nudus, inops, inter stipulas et stramina reptat,
Nudaque nascentis terra cubile fuit.
Ablegauit opes et luxum infantia frugi,
Mollibus et membris frigora ferre docet;
Soluit et in primis humana piacula cunis,
Ostentat precium publica poena suum; 
Indomitumque gelu pecudes mirantur iniquo,
Afflatuque foues, hospes aselle, tuo.
Bos quoque conspirat tepida studiosior aura,
Inque uicem est anima fotus utraque Deus.
Agnouere suum tegetes et culmina numen 
Tactaque sidereo nectare fragrat humus.
Ambrosiam redolet praesepe et nocte beata
Lucidior media nascitur aura die.
Te nascente, puer, uulgo florentibus aruis,
Fundit odoratas bruma benigna rosas. 
Nec modo fragranti Libanus desudat amomo,
Spirat Idumeis nardus amoena rubis,
Mellaque destillat preciosaque balsama Syon,
Nectareusque rigat proxima rura liquor,
Sed procul extremus Tanais Scythiaeque rigentis 
Pigra nec offensis floribus halat hyems,
Temperiemque nouam sentit plaga solis iniqui,
Decolor et Lybici uernat harena soli.
Tota reflorescit tellus, uelut orbe renato,
[p. 11] Errorum nebulas depositura graues.
Destructum antiqua nam fraude repullulat aeuum,
Ortu integrescunt aurea saecla Tuo.
Oris et effigiem et manuum monimenta Tuarum
Amota duplex labe refingis opus.
Deformata prius liuentis felle ueneni, 
Iam Tua nos melior, Christe, figura sumus.
Mortiferos frustra fera uipera pandit hyatus,
Infęlix morsu deperitura suo.
Te, lucemque tuam tremit Orcus et intima Ditis
Tartara, portentis exanimata nouis: 
Vtque aegros Furiae suspirant crinis aceruos,
Serpentisque gemunt fata propinqua feri,
Exultantque pii Manes, noua sedibus imis
Lux quoque natalem testificata Tuum.
Nimirum reparas hominem, qua tenditur orbis, 
Rursus et in caelum saecla sepulta uocas.
Ergo prophanatas dignaris uisere terras,
Legibus accinctus monstra piare nouis.
Scilicet et uiciis hominum rituque nefando
Et foeda offensus relligione puer 
Nasceris ut sanctis mortalia saecla reformes,
Moribus et monitis instituenda Tuis,
Humanumque genus simulacra carentia sensu
Diraque dedoceas monstra putare deos,
[p. 11v] Vtque suo gladio Mors occidat aegraque fracto
Ore relaxatos4 reddat abyssus auos.
Nanque ultro fragiles moribundi corporis arctus
Sumis, et extingui membra sepulta sinis,
Quo crescat surgentis honos corpusque subacta
Morte salutarem pandat in astra uiam. 
O feelix pietas! Superi, simul infera gaudent,
Indiciis ortus exhylarata Tui,
Et sola terrarum et caeli conuexa reclamant,
Aethereus resonat nomen herile fragor,
Et formidatum duplicatur imagine fulgur, 
Caelite persultat terra polusque nouo.
Attonitusque horret praestricto lumine pastor:
Mortalis uiso numine sensus hebet.
Mox hominis dempta caligine iussa capessit,
Natalemque Dei pastor adorat humum. 
Quid dicam Eoo uenerandis littore cunis
Munera portantes accelerare Magos
Atque actos reges duce sidere, cum noua solis
Antiquum uicit stella diurna iubar?
Memnonias liquere domos atque ultima Bactra 
Et procul Aurorae ditia regna suae,
Rumoris fesso quo nunctia Fama uolatu
Tardaque longinquo deficit orbe Fides.
[p. 12] Illic uirgineos testantia sidera partus
Nunctia nascentis prima fuere Dei, 
Caelestisque Fides stimulis ingentibus aegit
Extremo attonitos ex oriente Magos.
Praeuento rumore uolant atque ocius Euro,
Nec uia ueloces longa fatigat equos.
Iamque explorandis obiter natalibus oris 
De Christo Solymum consuluere genus,
Vtque recognoscunt Bethlemica culmina tantum
Municipem et ciuem promeritura Deum,
Quae sese iactant fidibus Dauida canoris
Et consanguineum progenuisse ducem, 
Iam per Idumeos iter irreuocabile tendunt,
Rursus et Herodis regna cauenda feri,
Gaudentesque iterum caeleste reuisere sidus
Aetherea clarum luce sequuntur iter.
Nec mora; succedunt septum face sideris ardens, 
Signa lacessito cuius inusta solo,
Aurum, thus, myrrham regalia dona ferentes,
Hoc regi, tumulo hanc, illa dedere Deo;
Quique perexiguas tegetes, non atria regum,
Natali uoluit nobilitare suo, 
Fecit adorari praesepe, crepundia, pannos,
Prostratis teneros regibus ante pedes.
In foeno et stabulis maiestas tanta reperta est
Aulaque siderei Regis ouile fuit;
[p. 12v] Pro trabea regum, quem non suus ambiat aether,
Ambitur panno pauperiore Deus.
Et uinclis compressa suum manus aestimat orbem,
Immensumque suo robore librat onus.
Et solium et fasces sunt stramina; gemma nec aurum,
Munere nec tanto purpura digna fuit, 
Sed culmi et tegetes et pastoralia tecta:
Stramineae uenit gloria tanta casae!
Et uoti et precii Penuria compos habundat,
Auctorisque sui Copia diues eget.
Pars quota, nec tanti rerum preciosa supellex, 
Tale ministerium digna subire fuit;
Sola puerperio feelix admissa uerendo
Diuitiis potuit taedia ferre sui.
Feelices culmi, feelicia stramina, feelix
Praesepe, infantis conscia terra Dei! 
Idaei tibi ficta Iouis cunabula cedant,
Nec nisi mendacis fabula uana soli,
Stantia nec placeant haerentis littora Deli,
Latona geminum parturiente iubar,
Nec minus et Baccho reptata uel Hercule tellus: 
Adsurgat stabulis quaelibet ora Tuis.
Quod si laurigeros posset mutare triumphos,
Malluerit munus Martia Roma Tuum.
Hinc Tibi bellipotens Ladislaus militat et tot
Debita pro sanctis suscipit arma locis. 
[p. 13] Hunc Tu, Diua, pio ductu comiteris euntem,
Nec, rogo, frustrari regia uota uelis,
Cernere quo liceat per amica, per hospita, sanctum
Perque Ladislai regna puerperium,
Ne pia conculcet sacraria barbarus hostis5
Et contacta Tuo proterat arua pede;
Quod praesepe Tuum tanto radiauit alumno,
Indignum est uiolet sanguinolentus Arabs.
Angelicisne choris ostensa et sidere caeli,
Regibus et famulis nobilitata casa, 
Et tellus reptata Deo spurcabitur et quae
Diuini rubuit rore cruoris humus?
Praedone sacrilegus famulum bibet ore cruento
Iordanem, loto sacra fluenta Deo?
Da monimenta Tui, Regina puerpera, partus: 
Tutus adoratum quisque uiator eat.
Supplicibus pateant cunabula sancta, rudem quae
Vagitum infantis promeruere Dei.
Oscula figamus saxis, incisa loquuntur 
Quae Tua per memores singula gesta notas; 
Notaque lustremus passim uestigia, sanctum
Necdum impune uiris concelebretur iter,
Sed loca matronę, pueri innuptęque puellę,
Tuta petant partu sanctificata Tuo:
Et Tibi Reginę Solymis famulentur in oris, 
Paulinas uideant saecula nostra pias.
Atque iterum deserta sacer Stridonis alumnus
Deuiaque et rupes antraque uasta colat;
Perque Palestinae saltus regionis habundet
Turba heremi cultrix relligiosa pii. 
Te duce sic orbem purget Vladislauus et illam,
Quae Te progenuit, uictor adoret humum!

2. Ad regem LadislauumQui proaui solio et patrueli culmine regnas
Et postliminio sceptra recaepta tenes,
Cuius nunc reduci iactantior ore potestas
Gaudet et optato principe laeta frui,
Quod mea deductum Tyberino a flumine munus 
Vecta coronatis Musa propagat equis
Indulgetque tuis populis et amabile carmen
Gaudet in Illyrico littore Roma loqui,
Hoc tibi sacramus, fidi, Rex magne, clientis
Tam procul audita perfruiture lyra, 
Cuius honoratos crines redimire Quirinus
Et gauisa sua maxima Roma manu.
Nec mea Rhacusae merces ingloria uenit
E septemgeminis parta corona iugis,
Cum modo, tot uictis riualibus, optio praecox, 
Portarem externus Romula serta puer.
Tu quoque carminibus nostris delectus haberis,
O decus, o uatis mutua fama tui!
Te solum mea Musa ducem et Pannonia nacta est,
Crescit et officiis illa uel illa tuis. 
[p. 13v] [Militiae] cuinam et pacis uirtute secundus,
Rex sacer et belli fulmen et orbis amor?
Nanque Ladislaui uictricibus intonat armis,
Ditandis eadem prodiga dextra bonis,
Fundendis opibus taelisque accommoda, pactis 
Congrua seruandis, officiosa fide,
In bellum praeceps et munera; uincit amicos
Officiis, hostem uiribus una manus,
Vincere quae semper consueuit, nescia uinci:
Sic Marte, ut meritis, cedere turpe putat. 
Vtraque magna licet uictoria principis, et quae
Hostem armis, et quae uincit amore suos,
Altera sed maior, quae non ex parte uocanda est
Militis et quam sors nulla iuuare potest.
Hanc tu solus habes: multorum est gloria belli, 
Iure sed officii laurea tota tua est.
Illa tamen uicti spoliis immanibus hostis,
Largius haec populi gaudet amore sui.
Vtraque te uirtus propriis insignibus ornat,
Censentur duplici culmina tanta bono. 
Adde quod ore pio superis Astraea relictis
Praesertim est animi fida magistra tui.
Hinc Pietas ueneranda tuae sacraria mentis
Possidet et magno robore iuncta Fides,
Nec Phoebaea tuum uincant oracula pectus, 
[p. 14] Ipsa nec insano numine plena Themis.
Concilium usque adeo caeli, Rex magne, mereris
Atque omnes supera uellis ab arce deas;
Quo duce nunc summi Probitas a culmine caeli
Delapsa et terris conciliata redit, 
Quaeque tuo Virtus obnubi gaudet amictu,
Auctior alternas coepit habere uices.
Ornatuque pari et geminata sorte superbit
Atque utrinque suum fertque refertque decus.
Hinc Fato coniuncta tuo clarescere uisa est 
Dignaque supremae culmina sortis habet.
Nam, uirtute pari, iuncta est hinc inde potestas,
Atque animi dotes regius ambit honos.
Hinc pacis bellique decus duplicataque consors
Inclyta maiestas culmen utrunque tenet. 
Par bene conueniens: Virtus et caelsa Potestas,
Quam bene concordes regia sceptra decent!
Non igitur proauos te sospite Buda requirat,
Nec patrui imploret nomina sancta tui,
Nec desiderio senioris lugeat aeui 
Suspiretque suos Pannonis ora duces.
Tu reddis ueteres, nec tam meruisse uideris
Quam uicisse tuum, Rex sacer, omne genus;
Quod nisi iam proauis olim demissa fuisset,
[p. 14v] E caelo caderet sancta thiara tibi,
Quae merito crines regno sociata Boemo
Ambiit et gemina luce serena nitet,
Fronte peregrina quae non inuita coruscat,
Gaudet et ad stirpem laeta redire suam;
Quae sic aucta tua uirtute refulgurat, utque 
Cingit, sic meritis cingitur illa tuis.
Quod nisi nobilitas fastigia tanta tulisset
Et generis sancti continuatus honor,
Hoc regnum poteras sola uirtute mereri
Rexque animi sola nobilitate legi. 
Iure tuis igitur sociabilis Arctos habenis,
Inque unum corpus Parrhasis ursa coit,
Vnaque Sarmaticum concordia fluxit in axem,
Totque regit populos mutua parque fides;
Vtque Sauum et fluuios nolim memorare minores, 
Te septemgeminis Ister adorat aquis;
Teque Borystenii latices uenerantur et Albis,
Calcatusque tuis Visula gestit equis,
Continuoque libens famulari gurgite uellet
Et fluxisse tuus totus ubique cupit, 
Diuersoque tuum commendat littore nomen:
Rex sacer, inuictus quolibet axe sonas!
Nec bello quam pace minus gens barbara testis
[p. 15] Per te perque tuas agmina fracta manus.
Sic uastare Hunnos et desolare profectus 
Flumine traiecto depopulator Alis
Pannoniae fines tribuit commune sepulcrum,
Quaerebat natis hic ubi regna suis,
Solus et ammissis sociis ac pene superstes
Indigno rapidae munere uiuit equae. 
Ludibrium gentisque suae quota portio, flatus
Ventorum atque umbras horruit ille suas;
Caetera Pannonicis prostrata cadauera campis,
Dira uel Archtois piscibus esca natant;
Caedibus innumeris et tempestate cruenta 
Ister anhelantes decolor auxit aquas.
Iustaque sacrilegi praedones praeda fuerunt:
Hoc precio constet quaeque rapina uelim!
Hostes arte sua pereant: Iniuria uindex,
Semper in auctores perniciosa redi! 
Sternetur sic toruus Alis uiuatque futurus
Debita uictori palma secunda suo,
Inferiisque suis populatum mitiget Istrum
Et pariter natis uictima iuncta cadat.
Qua uero socios pietate tueris, eadem 
Fratri indulsisti regna paterna tuo.
Quod refugo infames mirentur sole Micenae,
[p. 15v] Saepeque fraternae conscia Roma necis,
Aut quod Echioniis uix fas est credere Thebis:
Victum armis fratrem uincis amore pio. 
Sic pia sanctorum rediit concordia fratrum
Et redit unanimi gratia iuncta fide.
Si qua fuit, penitus nunc exulat illa simultas
Et procul amborum corde reuulsa iacet.
Frustra igitur, frustra spargat furiale uenenum, 
Frustra in uos Liuor perfida bella gerat!
Ite procul, Fraudes, Furiae procul ite nocentes;
Non hic Thebana est aut Pelopaea domus,
Sed simplex Spartana fides et qualis Atridas
Aut Siculos fratres alliciebat amor. 
Tuque tuas depone faces et parce, Megaera,
Parce, precor, sanctum dissociare genus.6
Ocyus Euryalum Nisus, Phocaeus Orestem,
Pyrithoique suum Thesea fallet amor,
Quam uos Inuidiae possint mala uerba furentis 
Vincere et Allectus Thesiphonesque furor.
Nec uos credulitas, nec mens mala, caecus et error
Decipit, aut rabies aeris et atra fames.
Ah potius pereatis, opes, pereatis, auari,
Omnia cum regnis, aera, perite suis, 
Quam uos ulla queant diuellere regna uel aurum,
Turpiter aut uestram commaculare fidem!
[p. 16] Illum dira, precor, Furiarum uerbera cedant,
Ille petat refugas Tantalus alter aquas,
Aut Ixionium semper uoluatur in orbem 
Et graue Sysiphio monte uolutet onus,
Et grauiora ferat, cui sordida massa profano
Cognata poterit carior esse fide!
At cui pluris erit frater quam regna uel aurum,
Ille pios inter iure locetur auos. 
Vtque Ladislauus gentilis ab aethere summo
Negliget inferni tertia regna Iouis
Instituetque suos per saecula longa nepotes
Normaque uenturae posteritatis erit,
Sic caelo et terris te praemia digna sequentur:7
Nam simul ornandis certat utrunque bonis.
Astra dabunt precium meritis, auctaria tellus
Claraque uirtutes Fama locuta tuas,
Cuius ab illustri pietate docebitur omnis
Posteritas titulis instituenda tuis. 
Tantorum neque enim probitas ingloria regum
Prorogat aeternum cuncta per ora decus.
Haec pietas quod si uictura superstite fama 
Et fratrum stabilis gratia, rara fides,
Inter Tantalidas numerabere, siue Laconas, 
Quoscunque aut reges saecla tulere pios.
Si licet et longum promittere uersibus aeuum,
[p. 16v] Rhacusio aeternum carmine notus eris.
Saxa locuturis non te spirantia formis,
Non te Phidiaca marmora ducta manu, 
Nec tam Lisyppus, nec tam illustraret Apelles,
Quantum Romulei nobile uatis opus.

3. Ad regem GallorumDimidium facti quis rerum exordia dicat?
Principium phas sit dicere cuncta tuum.
Nanque tibi indulsit nutum Deus aetheris alti;
Occurrit uotis laurea quaeque tuis.
Sic firma et stabilis tecum est uictoria; Christo 
Velle tuum par est: quod facis, ille facit.
Auspice quo sociis caelo tua militat armis
Francia; coniurant terra polusque simul.
Vtque tuas acies summus non deserit aether,
Conspirante Deo uincere uelle tuum est. 
Inuictus – quid enim? – uix Alpes scandis, et ecce
Obuia deditio totius Italiae!
Ecce tui fugiunt, quos nondum prospicis, hostes,
Et sine momento terra Latina tua est.
Ergo auctore Deo simul annuis, omnia uincis, 
Rumorem palma praeueniente suum.
Ocyor et uentis et fulminis ocyor alis,
[p. 17] En uelut e caelo laurea missa uolat!
Laurea par superis, caelestibus aemula diuis,
Laurea mortales nescia ferre moras, 
Laurea Mercurii quae numina praepetis aequat
Diuinumque aequat sola supercilium.
Ergo alias laurus poscentibus annue terris:
Nanque tibi, Princeps, una Latina parum est,
Propagata nouis nisi creuerit illa triumphis, 
Rursus ad Eoas continuata domos.
Quod si forte iubes, ueteres reuirescet in umbras
Et cum sole pares porriget illa manus,
Extendetque suos per Turcica littora ramos.
Sic instaurari palma Latina cupit 
Et sese Eois petit integrare triumphis:
Cunctorum haec uotis obuia laurus erit.
En tibi sese offert recipi tam prona, propinquo
Littore, iam nutum spectat et illa tuum,
Italiaeque tibi propioribus inuidet oris, 
Parua uel Adriaci deuouet ora freti,
Atque interruptos incusat ab aequore cursus,
Ocyus et solito uela uolare cupit.
Vela uolare cupit, seu iuncto ponte teneri,
Vt pedes oppositas Francia calcet aquas. 
Trans freta nanque simul Gallos spectare licebit,
Acces⟨s⟩u solo Turca subactus erit.
[p. 17v] Sic modo qui late populos crassatur in omnes,
Trans mare Phryxeum uilia terga dabit.
Mox illum populi trudent abigentque uicissim, 
Quilibet et poenas summet ab hoste suo.
Illyriae tellus reparabitur, obruta surget
Et redimet uultus Graecia tota suos.
Nec mea pendendis Epidaurus moesta tributis
Flebit et iniustum fessa reponet onus, 
Canitiemque suo sacram de puluere tollet
Libera barbarico Roma secunda iugo.
Vrbis et Eoae lacerata potentia surget,
Altera maiestas orbis et alter apex.
Imperiique uetus senium reuirescet auiti, 
Qualis odorato praepes adusta rogo,
Aequalesque dabunt Asia atque Europa triumphos,
Certabuntque pari littora bina iugo.
Sic intersectae iunges diuortia terrae
Quam breuis angusto separat unda freto, 
Transcursuque leui consors geminabitur orbis,
Seruiet et nostro culmen utrunque Deo.
Sic facile aduerso de limine proxima uinces,
Et Phrygas et nulla Lydia regna mora,
Assyriosque ultra tendes, Garabacthra, uel Indos, 
Sol quibus admotis membra colorat equis.
Quicquid et hęroas armis domuisse uetustos,
[p. 18] Liberum et Alciden, fabula prisca canit,
Transilies uolucri par atque simillimus Austro:
Instar et alato Bellerophontis equo, 
Rursus et in Solymo tentoria puluere figet
Per maria et terras Francia uecta suas,
Victricemque piam palmis ornabit Idume,
Adsuetam gesis monstra fugare suis.
Interea relegens uestigia prisca suorum 
Facta recognoscet miles auita tuus,
Nec sinet ignauos torpere domestica uirtus – 
Vsque adeo magnum gloria calcar habet –
Nec ueneranda fero regnabitur ora Canopo,
Natalemque Dei polluet hostis humum; 
Quaeque profanantur cunabula sacra piabis,
Antraque siderea quae micuere face,
Praestabitque sacer cunctis purgamina terris
Iordanis, loto mystica lympha Deo.
Tigris et Euphrates sacrabitur, Indus, Hidaspes, 
Aethereumque dabit numen Oaxis aquae,
Inque pios latices uerti exultabit Araxes,
Delendisque fluet Nilus ubique notis;
Gaudebitque Aurora modis spurcata nefandis
Deleri obprobrium per tua bella suum, 
Quaeque recrudescunt laceri tot uulnera regni,
Protinus auxilio sunt coitura tuo,8
Et grauiter truncata diu in sua membra redibit
Incolumis reduci relligione Fides.
Corporis in solidi speciem gens cuncta per orbem 
[p. 18v] Res sumus9 auspiciis una futura tuis.
Iam cito laurigeris Magmed sub curribus ibit,
Adsurget nostro barbara mitra Deo;
Thrax, Scytha, Maurus, Arabs, concors ditione sub una,
Ortus et Occasus, totus et orbis erunt. 
Ergo decus tantum properantibus annue diuis:
Dependet nutu terra fretumque tuo.

4. Ad Traianum Bullanum urbs VenetaQualis Apellaeam commendat forma Dionen
Stringentem madidas aequoris imbre comas,
Talis uera quidem facies et imago figurat
Pube tenus Venetam semiretecta deam.
Vtraque rorantes humeros exerta superne 
Ostentat medium conspicienda latus,
Parte sui fluctu circumflua, parte superstes:
Alternum geminant forma pudorque decus.
Illius in roseo florescit purpura uultu,
Qualem mane suo Lucifer efflat equo; 
Illa rubet, ceu sponsa nouo spectante marito,
Quale micat uesper connubiale iubar.
Vtraque siderei dea sanguinis, utraque rores
Pascitur aequoreos, utraque nata mari.
Nec genere absimiles, siue hanc uxorius amnis 
[p. 19] Tybris et Hetruscis Ilia mater aquis,
Siue Antenoreo genitrix Aquileia Timauo
Procreat, est Phrygio mater in ore Venus.
Vtraque si concha pariter considat in una,
Accipiat peplum, cingula siue rosas, 
Cedat utri Iuno nesciret et innuba Pallas,
Seque ignorarent pastor et ipsa Venus.
Vulcanus fieret duplicata coniuge fęlix
Ancipitique gradu distraheretur Amor;
Ipse nec ambiguam Venerem dignoscere posset 
Mars et cuius atrox inguina rupit aper:
Sic nullum discrimen habent eademque gemellas
Discerni Veneres forma decorque uetant.
Nec Veneri aut Venetę nomen disconuenit impar:
Continuat geminas syllaba prima deas. 
Continuat sensus pariter: sic omnia lustrant,
Nec magis hoc illo numen ubique uenit.
Vtraque remigio praepes, Tritone uel ipso
Rursus Arionio pisce uolare iuuat,
Siue Liburnorum rostris seu diuite concha, 
Tethyos extremas utraque calcet aquas.
Sed comptu distingue pares, fit certa uenustas
Et quasi per mores discolor una suos:
Haec super aereas Cybelęo uertice turres
Rostra triumphatis classibus alta gerit; 
Haec prope Scamandrum, nexis placitura corollis,
[p. 19v] Prospicit ambrosiis myrthea serta comis.
Haec caesto, haec armis pollentior, utraque iuxta
Regnat in aequoreos imperiosa deos;
Haec dea iucundum ridet quacunque serenat 
Aera, floriferam uere maritat humum,
Lasciuit pelagus, prurit mare. Caelibe nutu
Indicit mores sanctior illa pios,
Temperat et lusu Neptunia monstra proteruo;
Haec soluit patrui regna secunda sui. 
Virtutum hanc, illam populus comitatur Amorum,
Emeruit socios numen utrunque deos.
Illius comites efrena Licentia, Risus,
Vnguentum, luxus, basia, uina, iocus;
Huic frugi comites Probitas, Prudentia, Virtus, 
Rursus et aethereis numina lapsa plagis.
Huic triplex, illi millessima Gratia ludit,
Et properat celeri gratior esse pede.
Haec maria et terras elementaque cuncta propagat;
Illa salutari numine cuncta tegit. 
Haec agit innuptae ritus imitata Mineruae;
Ad pacem et luxus nascitur illa suos.
Haec expers thalami Cythereia uincula nescit;
Altera Vulcani, Martis et uxor erit,
Nec siccis dea nata comis roseique coloris 
Purpureas patrio sanguine tincta genas.
[p. 20] Altera bellatrix, et casside gaudet et asta,
Et meminit Romae Martia facta suae.
Haec est illa tui genitrix ueneranda senatus,
Bullane, a bello qui, puto, nomen habes, 
Respondet pacis cui rebus adorea belli,
Nec nisi Romanis aemula parque tuis.
Hanc patriam matremque tuam non degener ornas,
Inque uicem alternum fersque refersque decus.
Naualis belli testis fuga uersaque retro 
Turpiter Ionio lintea mille mari.
Nam uelut accipiter pennis fugientibus instat
Atque auium multas impetuosus agit,
Sic tua per medias uolitarunt acta procellas
Nuper in hostiles rostra Liburna rates. 
Feelix sorte tua, quam matre et principe rerum
Tam, puto, [rostratae] dignus honore comae!

5. Ad Florentiam postulantem leuam Sancti IoannisSi ueros cineres Gothifredus et ossa Ioannis
E Solymo, ut perhibent, littore uera tulit,
Si praeter digitum, quo Christum ostenderat ille,
Omnia sunt sancti membra cremata uiri,
Quam, rogo, quam leuam poscit Florentia? Vel si 
[p. 20v] Nostrorum templis uera dicata fuit,
Quis repetat sacrata suis donaria templis?
Quis uelit auctori reddere uota suo?
Sacra quis externis tribuat sua? Quisque profanus
Relliquiis decoret templa aliena suis? 
Quorum ope quisque domos patrias murosque tuemur
Vxorem, natos, seque suosque Lares,
Horum relliquiis nostras spoliabimus aras?
Ecquisquam hoc facinus sustinuisse potest
Numina quin uiolet, quin templa profanet et aras, 
Perfidus et patriae proditor esse uelit?
Munera sacratis uotiua refigere templis,
Nonne est cęlestes contemerare pios?
Nonne, precor, patriam est uiolare, hanc reddere leuam,
Quae nos finitimo semper ab hoste tegit? 
Nam neque nos nostris quicquam defendimur armis,
Sed sola aeterni relligione Dei.
Haec uallum, haec clypeus, haec insuperabile robur,
Haec spes, haec nostris gentibus una salus.
Ergo salutiferi tutelam emittere sacri 
Nos patriae leges relligioque uetant,
Et nobis retinere iubent quodcunque putamus
Auxilio, et nulli publica sacra dare.
Haec autem sacra est et uulgo sancta putatur,
Hanc uulgus magna relligione colit: 
[p. 21] Siue quis adfectus potuit sanescere morbo,
Dicitur hinc uotis conualuisse suis,
Foemina seu partu, dubio seu uulnere miles,
Siue procellosa est nauta recaeptus aqua,
Hanc colit adsiduus, reduces huic munera soluunt, 
Huic referunt grates foemina uirque suas.
Ecquisquam uulgo persuadeat ut tibi tradat
Rem sacram, auxilio quam putat esse suo?
An tibi Palladium tribuisset Troia petenti,
Num, precor, aut Phrygios Martia Roma deos,
An Praenestinas posset praestare sorores,
Numquid Horestaeae uel simulacra de⟨a⟩e?
Fulmineos ignes, lituos, ancilia, Vestam,
Tutelae aut quicquid censuit esse suae?
Papaeumne Scythae, Garamas Ammona, uel hircos, 
Aegypthusne canes et sua monstra daret?
Tu uero poscis, quam nos, Florentia, sacram
Et tutelarem credimus esse manum.
Cur non et cineres reddit Ligur? Omne quod usquam est
Hoc te sanctorum poscere iure potes! 
Sic tibi uirga Aron tribuetur et hydria Christi,
Sic tibi Pannonicus corpora sacra dabit;
Sic tibi relliquiis Roma exossabitur omnis
Et tribuent aras ultima templa suas.
At si quis digitum uel bello posceret, haud tu 
Pro digito dubites sumere bella tuo;
[p. 21v] Nos dabimus laeuam Baptistae? Absiste precari,
Nanque illa irrepsit moenia nostra libens.
Quis uero inuitam templis auelleret, aut quis
Nolentem Thuscos cogeret ire lares? 
Seu migrare uelit, spatio quocunque teneri
Num poterit, quouis obice, sancta manus?
Nanque priore loco uel templa recedere fas est;
Testis Piceni nobilis ara soli.
Nec tua clausa licet Prunetica uirgo moratur, 
Quae rus mirificis tranat ab urbe modis.10
Nam quid Iulaeos memorem migrasse penates?
Haec ualeant libris sacra profana meis!
Sic etiam illa libens longinquis uenit ab oris,
Praesenti ut nobis auxilietur ope, 
Vos simul ut nostro munimine protegat omnes,
Quos breuis angusto diuidit unda freto.
Hoc Deus hostiles praeclusit littore cursus,
Hoc Deus a uestris summouet arma locis.
Hucusque illa minax uictoria limite nostro 
Haesit et offensum uisa referre pedem;
Hic salebrae, hic montes, hic obuia saxa fuerunt
Hostibus, hic primum dura reperta uia est.
Hic uelut infracto riguerunt obice, uobis
Praetento steterunt fulmina tanta loco. 
Hic furor ille uirum rabiesque inuicta quieuit,
[p. 22] Hic modus, hic tantis inuia meta malis.
Pro muro et clypeo est tellus Rhacusia, quamuis
Illa sit exigui margine clausa soli!
Vos igitur saltem propioris cura pericli 
Proximitasque hostis poscere sacra uetet.
Quae nisi seruarint haec moenia, proxima clades
Accedet nostris Itala terra malis.
Mox nulli parcent contagia, dira sequetur
Pestis et extremum gliscet in Occeanum. 
Sed, Superi, hoc prohibete nefas: satis illa fuerunt
Excidia horrendus quae tulit ante Scytha.
Sat coniuratus Tanais peccauit et Ister
Atque Promethaeis turba reclusa iugis;
Bandala sat tulimus Sarranaque saecula, Romae 
Sat semel arserunt aurea tecta piae,
Vltimaque emersit nostris Scadinauia damnis,
Occeani refluis erutus horror aquis.
Tot tulimus clades, tot uasta incendia; dira
Polluti totiens colluuione sumus. 
Sat, Superi, luimus: si quem uiolauimus unquam,
Littora tot monstris sancta piate nouis!
Neu possint oculis temerare haec sacra profanis
Neue Gigantaeo templa furore petant,
Aut ne carceribus uinclisque euadere possint, 
Neue modum oblitis expacientur equis
Hic saltem uectes, hic dura repagula genti
[p. 22v] Ponite et horrendis obuia claustra feris!
Atque ita nos nostris longum defendite sacris:
Et tu, quaecunque es, sancta sinistra, faue, 
Et seruare uelis nostrae quodcunque saluti est,
Quodcunque et patriae est auxiliare meae,
Praesertim in tanto rerum discrimine, nobis
Concilies Superos, officiosa manus,
Tutelaeque uicem dextra praestantior omni, 
Et ualli, et clypei munus obire uelis.
Sic longum nobis, sic consule, nostra nec unquam
Moenia diuina destituantur ope,
Perpetuumque libens Rhacusia tecta frequenta,
Semper et inuitam Lydia terra petat. 
Quam uero possis, quam sis sanctissima, tanti
Muneris auctori uita recaepta docet.
Vita recaepta docet: nam qui te reddere uector
Noluerat, propriis aedibus aeger erat.
Sed simul exoluit – quisquis fuit ille – reuixit: 
Nec frustra aut gratis talia uota tulit.
Qui si nunc repetat sua munera, non, rogo, uitam,
Non debet precium restituisse suum?
Aut si pertesum morbi est atque aegra recusat
Corpora, si tanti est uita, quid ergo petit? 
Quae si ferre cupit, diris cruciatibus aeger
Scilicet adfectus, quos tulit ante, ferat.
[p. 23] Sic repetita, precor, semper donaria constent,
Sic liceat Domino uota referre suo,
Cuncta sed hac sola sacraria lege pacisci 
Respuat atque omnes impius ille deos.
Non impune tamen repetuntur sacra, profanus
Ille feret factis praemia digna suis.
Quamuis sacrilegus pannosa ueste tegatur
Et libertino uertice templa colat, 
Vexabunt illum Furiae caedentque flagellis
Morsque cucullatum proferet atra caput.

6. Ad Ferdinandum Regis Alfonsi filiumDum Marrucinam nuper praeteruehor arcem,
Ardebam uultus cernere posse tuos,
Sed dum forte uiam cogor properare, propinquo
Non potui tanti principis ore frui,
Nostra nec optato satiaui lumina uultu, 
Nec desiderii est cura leuata mei.
Sed merui questus – oculis me nanque fatebor
Cernere delicias non meruisse meas – 
Qui Marrucinos passus non principe uiso
Protinus atque tuam praeteriisse domum, 
Cum frustra ignarus properarem ad littora, frustra
Non profecturo frena remissus equo.
Nam simul ut Zephyros sensit, non passa morari
Vlterius multis rebus onusta ratis,
[p. 23v] Vtque simul statio malefida et plurima merces
Auraque suadebant dextra, secauit iter.
Attamen, ut uenti faciles mea uela uocabunt,
Quae me uectura est altera nauis adest;
Interea sed me piratica terra tenebit,
Non procul aestiuis terra remota tuis. 
Orthonam hanc perhibent. Cupiunt tamen, inclyte Princeps,
Luminibus pasci lumina nostra tuis,
Sed desiderium rumor solantur et aures,
Teque mea saltem cernere mente licet.
Quae tua maiestas, quae sit reuerentia formae, 
Quae tua sit grauitas, nunctia Fama refert.
Sic populi rumore meas depascimus aures,
Aemula teque animo reddit imago meo.
Multa tamen quamuis, non nunctiat omnia uulgus,
Fama nec ad laudes sufficit ulla tuas. 
Crede mihi, refert audire et cernere diuos:
Est oculis maior semper habenda fides.
Vtcunque, haud mallem caelum quam te, optime Princeps,
Cernere praesentem conspicuumque Deum.

7. Ad Regem VladislauumQuamuis Smyrnaeos, Princeps, mereare cothurnos
Sisque Bianoreae dignus honore tubae,
[p. 24] Nec satis ingenii confidere robore possim,
Nec sperem meritis carmina digna tuis,
Simque puellares pro tempore dicere flammas 
Aptior et querulas sollicitare fides
Quam uidear dignus tantis et idoneus actis
Et par pro titulis esse poeta tuis.
Nanque dehortatur nugas tua fama minores,
Territat et lusus gloria tanta meos. 
Meque Ladislaui probitas, prudentia, uirtus
Obruit ingenio non capienda meo.
Non tamen haec aetas mea detrectaret et huius
Grande recusaret summere molis onus,
Vt cupio, nec te mea Musa refelleret, essent 
Ocia si Musae quantulacunque meae.
Sed mea, ceu uariis pinus iactata procellis
Quaeque indignanti naufraga fertur aqua,
Nunc his nunc illis mens uoluitur anxia curis,
Fluctuat et multis irrequieta malis. 
Fluctuat et fatis male contristamur iniquis,
Nec nostrae aspicio sidera dextra rati.
Accumulat tantos coniunx miseranda dolores,
Quae mihi primaeui floris adempta fuit:
Cuius morte mea mutarim funera, cui non 
Ad Stygios amnes deprecer ire comes.
Ergo alios aliis nectit Fortuna labores
Ne quando miseris non sit acerba modis.
[p. 24v] Atque ita nunc rerum sub conditione sinistra
Excidit ingenii portio quanta mei! 
Securos igitur poscant tua carmina uates,
Quorum mens nullis debilitata malis.
Non uacat haec tantis agitatos scribere curis,
Quae uacuo festi tempore uatis egent.
Nam mihi tempestas trux impedit atque moratur 
Quod iubet officii gratia magna tui.
Ergo desidiae nec tanta silentia nostrae,
Nec nobis uitium hoc attribuisse uelis,
Sed potius casu Fortunae adscribe nocentis:
Tale uoluntatis pignus habere sat est. 

8. Calumnia»Quae dea?« »Credulitas.« »Quis circum?« »Inscitia laeua est:
Suspicio dextrum possidet illa latus.«
»Cur facies aurita Midae de more?« »Male audit:
Attingit summa uerba quod aure tenus.«
»Quae uero aduerso mulier pulcherrima gressu?« 
»Immo illa toto tetrius orbe nihil!«
»Quaenam haec?« »Composito malesuada Calumnia uultu,
Nec nisi fucandis ingeniosa genis.«11
»Cur furibunda tamen tumidae male temperat irae?« 
»Hoc uitium prauae mentis et artis habet.« 
»Cur illi cupidas impensius applicat aures
[p. 25] Credulitas?« »Proprium docta fouere malum est.«
»Quid, precor, insontem puerum manus altera raptat,
Altera fumantes condit in ossa faces?« 
»Haec, puto, tranquillam nescit tolerare quietem, 
Illa sed incautos insidiosa premit.«
»Quis praeit?« »Exanguis lacerans sua uiscera Liuor.«
»Qui circum?« »Insidiam hinc cernis et inde Dolum.«
»Quid Pudor huic flexa ceruice subinde pauescit?« 
»Post sua quod Verum terga uolare uidet. 
Namque intermoritur ueniente Calumnia Vero,
Futilis ac ueluti nox oriente die.«
»Quis primus scelerum matrem depinxit?« »Apelles.
Hinc graue discrimen prisca tabella docet:
Vilior haec, fateor, tam paruo tempore, sed quae 
Consenuisse nequit, caera secunda mea est.«

9. BibliothecaQuicquid ab orbe fuit, genitalis origine mundi,
Amplector breuibus bibliotheca notis.
Per uarias rerum uiuunt monimenta figuras,
Orbis et immensum continuatur opus.
Ars bona tam meruit, quam nulla oblitterat aetas, 
Scriptorum inuentis ingeniosa nouis,
Siue hanc indulsit diuinitus aethere summo,
Ne pereant aeui saecula cuncta, Deus.
[p. 25v] Vtcunque haec, ritu uitae siluestris abacto,
Instituit mores sancta magistra pios. 
Inde propagamus quicquid mortalibus aether
Seu dedit humanae sedulitatis opus.
Ergo, sacerdotes, tranquilla per ocia quorum est
Florere in studiis usque terenda piis,
Perlegite hic primo memorabile quicquid ab aeuo 
Annorum retro millia multa docent.
Sic rudibus dabitur prudentia cana sub annis
Quae referet uobis saecla quot orbis habet.

10. Bibliotheca

Orbis opus, rerum monimenta, uolumina, munus

Diuinum, uitae regula, norma sumus.

Perlege cuncta libens, quae mox imitanda sequaris

Si sapis, et caelo uiuere disce duce.

11. De eademOrbis gesta sumus, monumenta uolubilis aeui,
Normaque uiuendi, caeleste uolumina munus.
Cuncta recensentur nostris annalia fastis
Et perfuncta mori mortalia saecla uetamus;
Nosque gubernamus, caeli pia munera, leges, 
Quod rude diuino cultu formauimus aeuum.
Ergo age sidereis, lector, nec abutere donis,
Incumbe et summi praecepta tuere magistri.

[Page 26]
12. In eandemAspice quid possit scriptorum industria sollers
Signandisque manus officiosa notis.
Indeleta suis mandantur dicta figuris,
Nec memores possunt consenuisse notae.
Hinc extant dirae secura uolumina mortis, 
Multaque librorum millia ubique scatent.
Pars quota nos quorum? Delectus et optio tantum,
Non tamen usque adeo copia parua sumus
Librorum, proceres qui leges, iura docemus,
Quodque homines uel quod tradidit ipse Deus.
Ergo proficias libris, studiose, legendis
Et uitae summos rite sequare duces.

13. Epitaphium Aeli

Obscuris iaceo siluis inglorius et me

Indeploratum, deuia terra, tegis.

Nec queror: ignotos cineres ignobilis Aeli

Parcet in abstruso laedere Fama loco.

14. Epitaphium eiusdem

Aelius obscuro tacitus tegor ecce recessu:

Nunc de me saltem, Liuor acerbe, sile.

[Page 26v]
15. Precatio ad Deum pro patriaNaturae pater optime,
Immortalis et artifex,
Exaudi, Deus unice,
Mundi rector et arbiter,
O tutela fidelium 
Praesens, insuperabilis,
Nos munimine munias
Caelesti, nec obaudias
Turbae carmina flebilis,
Implorantia supplici 
Clamore misericordiam!
Exaudi, Deus optime,
Et nos nostraque protegas
Armis auxiliaribus
Caelestique potentia. 
Caelum mille fragoribus
Frangas impetuosius,
Et Titania dissipa
Templis arma minantia
Et Christi rea sanguinis. 
Nos praedam pius eripe
Diris faucibus hostium,
Nos humanitus impares
Tot praedonibus impiis
Mortalique ope debiles 
Victrici tege dextera.
Et cunctos abigas dolos
[p. 27] Luporum insidiantium,
Ne nocturnus obambulet
Christi raptor ouilia; 
Verum impune uel hostium
Secura undique lusitent,
Tutis credita pascuis,
Quae nunc insolitum pauent,
Tam praesente periculo 
Nullis tuta repagulis.

16. Supplicatio pro pluuiaChriste, qui totum meliore caelum
Fonte depascis laticis beati,
Da salutarem populo precanti
Caelitus imbrem.
Supplices audi pueros et omnes 
Ciuium coetus Tibi dedicatos:
Audias matres uiduasque moesto
Lumine flentes.
Ciuitas omnis Tibi supplicamus:
Vberem indulge pluuiam benignus, 
Annuos fructus alat et salubris
Augeat humor.
Diuites nostros opulentus agros,
Sis bonus nobis pecorique feelix,
Frugibus laetis, pluuia feraci, 
Sospite caelo.
[Page 27v]

17. EpitaphiumHaec certe deserta meis et idonea bustis,
Haec loca sunt nullo deuia trita pede.
Hic subitus nobis ignobile funus obumbret
Cespes et exiguo puluere terra tegat.
Ignotus iaceam atque inglorius, ipse sepulcri 
Vulgata offendar nobilitate mei.
Nec memores incido notas monimentaque; nanquis
Lectitet in uacuo nomina nostra loco?
Sic illaudatus taciturna morte quiescam,
Dum meus horrescat murmura nulla sopor. 

18. De bombarda

Fulmina Rhacusae Vulcania credidit esse

Dum pius Altitonans cerneret aequa suis.

Mox ait: »Hoc nisi te, Rhacusa, tuebere taelo,

Tutelae dabimus caelitus arma tuae.«

19. In eandem

Haec noua Rhacusae finxit Baptista tuendae

Nubibus erumpunt qualia tela cauis.

20. De Stagno oppido Ragusaeo

Hostibus arcendis isthmos munimine uasto,

Terra Naronaeis proxima cingor aquis.

Nec, puto, quod tantum bimaris paeninsula Stagni,

[Page 28]

Finitimis ne sim diripienda, tegor,

Sed ne, interiectis tot molibus, Adria clausus

Bella per infestas horrida portet aquas.

Promeruit terras omnes, maria omnia murus,

Quem mihi Rhagusae publica cura dedit.

21. De eodem

Ne male defensum littus populetur et ultra

Adriacas tendat proximus horror aquas,

Opposuit bimaris tot propugnacula Stagni

Rhacusa et Blasii numina magna sui.¹²

22. De eodemHic ubi structa uides operoso moenia sumptu
Et medius geminas separat isthmos aquas,
Praeclusit Rhacusa uias molimine tanto
Ne sua barbaricus proterat arua furor.
Nec modo uallata est bimaris peninsula Stagni,
Sed minus expositas inuolat hostis aquas.

23. In auaros

Vt commercia, quae uoles, auari

Vites diuitis et cauere discas,

Quamuis non egeas, egere fingas:

Hac sola est opus arte flagitandi.

[Page 28v]

24.

Noster Nicolinus sapit sodalis,

Tollendis bonus artifex auaris:

Nam discedere quos cupit facetus,

Vltro gratuitos rogando nummos

Vrbanis salibus facit ualere.

25.Diues sordidus ut procul facessat,
Aeris pondera parua flagitabis
Nullo foenore mutuanda gratis.
Nummis deditus, insolens, auarus
Ibit, perfugiet malas in oras 
Hac sola cruce flagitationis.

26.Vsuraria posce, flagitaque
Aeris pondera mutui pusilla
Gratis: sic13 nimis aridos, tenaces
Amoliris; abire nanque coges
Solo nomine diuites auaros 
Inuisae sibi mutuationis.

27.

Si foetos opibus, graues, onustos,

Sed parcos nimis, aridos, tenaces

Vis euadere, mutuum memento

Aes deposcere: protinus ualebunt.

[Page 29]
28. Ad Nicolaum AraneumRector honoratus te iudice nuncupor Vrbis,
Quod, puto, iudicium est pluris honore tuum.
Nam meritum plus est Rectore, repulsa nec obstat,
Censura dicor quod meruisse tua.
Quod tamen hoc totiens gessisti muneris, ingens 
Hinc mihi praecipui crescit honoris onus.
Ergo nec indignor uinci a riualibus illis,
Tu quoque tot fasces pondera magna facis.
Pro quibus officiis nec pagina nostra silescet,
Sed te Rectorem cana loquetur anus. 

29. In paedagogumQui clamitabat Seruium atque Donatum
Nihil sapere, praegrandibus strepens sclopis,
Asiaticorum instar tumidus, inanesque
Ex utricosis follibus uomens uentos,
Vaniloquus, insulsus, procax, inurbanus, 
Idemque rusticus, ut bubulcus aut fossor,
Elinguis, infans, horridus, rudis, crassus,
Et bimulorum instar sapiens, sed apprime
Captator acer, et mendax, adulator
Et uersipellis et ueterator antiquus, 
Exsibilatus a scolis et explosus14
Silet duce, auspice et Bocichemo auctore,
Puerisque hyare dedocenda non audet
Nec friuola effutire blactero uilis.
[p. 29v] Sic illyrismis temperauit inuitus,
Docere nec licet precario et gratis.
An litteris an plus silentio debet
Rhacusa? Pendeo, catedra deserta est,
Interdiuque muta, barbaris tantum
Bubonibusque noctuisque respondet. 
O maximum lucrum, et salario maius,
Quod obsoletam stribiliginem abstergit
Impuberum sermo, indoles iuuentutis
Cultu, lepore, moribus uenustatur!
Simul poetae rhetoresque respirant: 
Vterque Plinius, Cicero, Maro, Flaccus,
Tersere labem, monstra pędagogorum,
Nec inuenustus est Ouidio naeuus.
Quid ergo pręmii huic, Rhacusa, decernis?
Quid gratiae reponis? Aelio auctore 
Duplex minerual et salarium duplex:
Purgauit ille pestilentia ludum.

30. De Thomyri

»Quis puer hic?« »Veneris.« »Quis circum?« »Gratia triplex.«

»Quis laeto ridens lusitat ore?« »Iocus.«

»Cui famulantur herae?« »Thomyri.« »Cur?« »Omnia pulchram

Transtulit in Thomyrim regna superba Venus.«

31. De GlubaConclamata iacet cum coniuge Gluba sepulto,
Tota peregrini gurgite mersa meri.
[p. 30] Et senio et uino est bis deploratus uterque,
Certatimque illos mors quasi bina tenet.
Deprehensos lex nostra tamen uinaria punit 
Quod uetitum mensis apposuere merum,
Indigenam iussi et proprium potare Lyaeum
Externi latices lege uetante cadi.
Minoae ualeant sortes: hic ebria si qua est,
Sistat et externo larua sepulta mero. 

32. In eandemExequias, dubium, celebrat tedasne iugales
Mortua quod nubit, turpe cadauer, anus,
Decrepitus pariter coniunx: hinc iure iocamur
Efferri socio funera bina thoro.
Ergo quod obruitur peregrini gurgite Bacchi, 
Et cum decrepito est Gluba sepulta uiro,
Lex pridem sileat uinaria, Bacchus et exul:
Nam conclamatos sollicitare nefas.

[Page 30v]

LIBER II¹⁵

1.Desolata parens, Aue beatum
Lux est crastina, coniugale Verbum,
Afflictissima mater, A relicto
Nunc cuius uice Ve decenter audis,
Foecundissima uox piae salutis, 
Iucundissima uox parentis instar,
Instar coniugis et Tui mariti,
Consueta illa salus quotidiana, 
Vox sponsalitia, heu repente facta est
Ve plorabile, triste, luctuosum!
Nec fas dicere gratiis refertam,
Foecundam gemitu, grauem dolore,
Cui per uiscera mucro dirus exit,
Quam spectacula sauciant cruenta.
Quod Tecum fuit, haud herile Verbum est, 
Verum absens procul: hoc uidere nescit
Squallor, funera, moeror et sepulcrum.
Sic nunc, foeminei nec una sexus
Feelix gloria, sustines uocari
Orba et flebilis, una foeminarum 
Funestissima quot fuere, quot sunt,
Et quae continuum futurae in aeuum.
Feelix fructus ubi est? Vbi ille Christus
[p. 31] Qui nunc dicere: »Mater, o!« solebat,
Cuius nomine perbeata solo 
Censebaris? Abest, per omne corpus
Ictus innumerabilesque plagas
Ostentans, miserabilis, cruentus.

2. Parasceue 16Si mihi purgauit cunabula prima sacerdos
Sacris, Christe, Tuis infantiaque imbuit ora,
Nunc quoque sidereos mihi largius ingere fontes,
Dum Tua sacra cano; neque enim mortalia posco
Flumina, nec fragiles Cyrrhaeo e uertice laurus, 
Sed nectar de fonte tuo frondesque beatas
E nemore ambrosio, nunc uero fellis amari
Pocula, nunc spinis horrentia serta cruentis.
Communes quid enim Tecum nunc deprecer haustus?
Aut alios latices quam gens Iudaea propinat 
Funereus uates, tristis conuiua capessam,
Aut potu meliore fruar? Potiora Falerno
Haec, quamuis nigri teterrima pocula fellis,
Sunt mihi; quae nostris potuerunt sola mederi
Vulneribus uel quae mundo peperere salutem, 
[p. 31v] Et Siculum nectar praestant et Hymetia mella.
Tu quoque nobilior cunctis, quae sancta coronas
Tempora, spina rigens praeacuta cuspide; quamuis
Diuinam penetres per multa foramina frontem
Atque immortali rubeas infixa cerebro, 
Non dubitanda tamen tua gloria. Nanque fateris
Tu regem Christum, nec te gestare coronam
Est dedignatus terrae mundique repertor.
Te cruor aethereus, preciosior omnibus una
Purpura nobilitat immortalique rubescis 
Murice, quae Christi moribundo e uertice fluxit.
Nec potior laurus, nec te mihi ciuica, nec quam
Victori miles praesenti e gramine carpsit.
Tu tot castra semel defensa, tot oppida, uel tot
Adsertos ciues, detractum et faucibus Orci 
Pensasti populum: precium tulit impia tellus
Tale redemptori! Pariter mihi uertice toto
Destil⟨l⟩et cruor et praefix⟨a⟩e cuspide sentes
Frontem interficiant uel, si sum indignus et impar
Erumnas perferre graues, pia uulnera saltem 
Mente geram et sancto meditatu saucier et me
Nunc grauis anxietas tacito tortore flagellet,
Admonitusque pii lacerent, impune nec unquam
Securo tanti liceat meminisse doloris,
Sed mihi sponte fluant lacrimae super ora perennes, 
[p. 32] Semper inexpleti gemitus nec pectore cessent
Prosiluisse meo: questus et flebile carmen
Tristis amem impendamque tuo pia iusta sepulcro!
Nunc etiam nobis meliori tempora serto
Exhylarare nefas: uel, si tam imbellis amaras 
Detracto sentes, saltem squalere cupresso
Et frontem liceat funebri cingere taxo.
Nec nisi quod pullum, plorabile, triste, capillis
Nunc fas est horrere meis: in moesta liturae
Verba cadant largoque natet mea pagina fletu. 
Nam neque nunc thalamos nec connubialia uerba,
Nec Summi mandata Patris Vocemque maritam
Nuncio, sed tristes perago pro tempore luctus.
Quis Sinis, aut Scyron, uel torua mente Procustes,
Quis, precor, Antiphates lacrimosis fletibus ora 
Temperet admonitu tali? Et quicunque cruentum
Viderit et caesum per tot ludibria Christum
Affixumque cruci et summo sudore rubentes
Sidereos arctus? Quos nec laniare pepercit
Gens Iudaea ferox, immanior omnibus una 
Gentibus et tanti rea sanguinis, ausa nefandam
Christo inferre necem mortalia membra gerenti.
Quis uero expediat facinus crudele, nefandum
Carnificis populi, quod nec fera Tartara possint
Suppliciis aequare suis? Mihi protinus omnes 
[p. 32v] Horror habet sensus, mentem dolor eripit, ut Te,
Immortale iubar, tignis pendere cruentis
Aspicio! Quis enim tantum praedator acerbus
Sustinuit uiolare decus? Quonam ore serena
Consputa est facies? Virgis quo crimine caesus 
Et colaphis? Quis Te iudex [permisit] agendum
In sanctae tormenta crucis? Tene ille magistrum
Prodidit infeelix simulata per oscula Iudas?
Tene sacerdotes insontem crimine falso
Insimulant falsisque accusant testibus, in Te 
Fingere sacrilega mendacia mente laborant
Ante profanatum Herodis Cayphaeque tribunal?
Ergo ad Pilatum niuea cum ueste remissus
Posceris ad mortem: ter praetor inhorruit atrox
Auersus uultu scelus atque a sanguine iusto 
Abstinuit, media insontem testatus ab aula,
Abluiturque palam et foedi purgamina poscit
Flagitii, uerum furor increb⟨r⟩escere uulgi
Augerique nefas rabidaeque insania plebis.
Ter Christi innocuum gemmata uoce cruorem 
Natorum capitique suo furibunda poposcit,
Addicti quod adhuc soluunt pensantque nepotes.
Mox ubi quaesitum est, Barabam an dimittere Christum
Malluerint, ut moris erat tunc luce profesta,
Eligitur Barabas, Barabam una uoce reposcunt. 
Proh scelus! Humanae Barabas homicida saluti
[p. 33] Praefertur Barabaque fuit minor optio Christus!
O dirum examen populi, ferale, nefandum!
Vilior atque infra Barabam est cui machina caeli
Non unum collata pilum pensare ualebit. 
Progenies recutita, ferox, temeraria, nescis
Sit quanti Christus, cuius uel fimbria pluris
Omnibus est stellis! Illum tam multa per orbem
Sunt testata Deum miracula, sidera, tellus,
Atque illum mutum sensit mare. Nonne cometes 
Nascenti fulsit duxitque a sole recenti
Munera portantes hominique deoque Sabaeos?
Nonne illum sensere Magi, sensere Sibyllae
Et uates cecinere tui praesensque Ioannes
Praesentem digito monstrarat? Nonne reuixit 
Illius imperio et corpus uitale recaepit
Cuius tabuerat nigro foetore cadauer
Lazarus? Huius ope et redeunt plaerique sepulcris
Elati, claudis gressus, sua lumina caecis
Redduntur, surdis auditus. Nonne tumentes 
Per fluctus suspensa pedes uestigia gessit,
Sidereas medio nec tinxit in aequore plantas?
Nonne, ubi flumineo purgaret nostra lauacro
Crimina, Iordanis refluo conuersa refluxit
Vnda pede et caelo uox est audita sereno: 
[p. 33v] »Filius hic meus est, demissus ab aethere summo,
Hunc, gentes, audite!« Tamen, Iudaea propago,
Dissimulas Christum et dira feritate laboras
Affixisse cruci: quae monstra, quid improba confles
Flagitii, nescis. Quanto correpta furore 
Occidis Dominum quem tu coluisse fateris?
Illa diu cultrix sanctarum maxima legum
Et soli sacrata Deo, quae gente uetusta
Et sacris censetur auis, Moseia plebes,
Quae neque inexpleto cathaclysmi est mersa profundo,
Nec damnata fuit, quando Nembrotia turris
Concidit et tantae confusa est machina molis,
Rursus Erythraei diuisa per aequora ponti
Est elapsa pedes, Sinaei et culmine montis
Ambrosiis dapibus nutrita et nectare caeli: 
Haec alia atque olim et multum contraria Regem
Saeuit in aethereum et magnis clamoribus illi
Supplicium, tormenta, crucem, suspendia poscit.
Ergo infrenatae plebi [permisit] agendum
Sacrilegus iudex. Consputum atque undique caesum 
Adfectumque nouis per tot ludibria flagris
Cernere erat. Verum, postquam data copia tanti
Criminis et rabidae laxata licentia plebis,
[p. 34] Iam capiti infligunt uulnus regemque salutant
Purpurea indutum trabea solioque sedentem; 
Iamque iterant plagas adduntque in uulnera uulnus
Sacra coronato spinosis tempora dumis,
Ne quid inexpertum sceleris sit, ne quid inausum:
Ludibrio est Christus, ceu pars uilissima uulgi.
Et quota pars sceleris scelus est? Conuicia diri 
Carnifices laetale uomunt, ceu uipera, uirus,
Accumulantque immane nefas, rerumque parenti
Detractant. Animosne truces crudelibus17 ausis
Incaestare parum est? Infringere uerbera dorso,
Incursare Deum uirgis totumque flagellis, 
Mancipium ut seruile, quati sanieque rubenti18
Stillare et madidam plagis crepitare columnam,
Totque fatigari nixus, lassare cruentas,
Nec satiare manus? Heu lamentabile cunctis
Hostibus et cuius uisu miserescere possent 
Et lugere ferae uel saxa carentia sensu;
Et lacerum talos a uertice corpus ad imos
Gaudia Iudaeis, risus, dicteria praestat!
Poena uoluptati est, festiuo scommate ludunt
In Christum, Solymis tanta est petulantia uerpis!19
Scilicet et nostrum tenebris obducere solem
Tentauere truces, quem non nigrantia texant
Nubila, nec solita fraudatum luce coloret
[p. 34v] Caeruleo quotiens pallentior obice cogit
Defectum languere20 diem intermenstrua Luna
Nocte intempesta, nec tellus atra recondat
Aut Herebus uasta caligine teter opacet.
Hunc tamen obnubi credunt uelamine paruo
Atque oculos, Sol unde micat, quibus omnia lucent,
Omnia lustrantur, uisus quibus orba uetantur 
Vsurpare suos lucisque expertia degunt.
Ergo serenatam praestringit fascia frontem
Arctaque uincla ligant, ueluti splendore sequestro
Tegmine praetentae uestis: frons tota rubescit
Sanguineis inscripta notis et cuia resultet 
Coniectare iubent fragilisque fatiscat harundo,
Cuius et auctoris circum caua tinniat ictus
Tempora, quis cannas adoperto in uertice frangat;
Scurrilesque iocos et seria uulnera miscent
Et salibus tormenta scatent et ludicra res est 
Iudaeis curtis et mimica fabula Christus,
Aethereumque decus deridet Apella profanus!
Dum tamen hic tanti praetexere luminis audet
Auctores oculos fuscaque inuoluere palla,
Nescius ipse suae praetendi nubila menti 
Aeternumque iubar caelarier, utque serenum
In Christo solem et stellas extinguit et ipsum
[p. 35] Exoculat mundum uitalesque eripit auras.
Pessime carnificum, merito dignissime mundo,
Quas tenebras moliris iners, mergende profundum, 
Lucifuga, in praeceps, oculis dum ferre recusas
Veridicum Lumen, Lucique illudis opertae,
Degener, insultasque Deo! Tamen illa silescit
Insignis pietas, agnoque simillima uero,
Immunis questus, nec uerbo aut uoce resistit, 
Impuraeque piis maledicta procatia linguae
Auribus et forti fera uulnera corpore perfert.
Et ueluti uastis obnoxia fluctibus extat
Ventorumque minis rupes immobilis haeret
Et secura riget circum latrantibus undis, 
Sic dictu horrendum patitur taciturna nec hiscit
Maiestas diuina nefas Summoque Parenti
Elinguis uel muta litat, pia uictima, cultros
Nec refugit mactanda suos. Per singula sudat
Membra cruor largoque exundant sanguine uenae: 
Non aliter quam se totis effundere praelis
Vina Falerna solent, circumfluit ubere pleno
Copia feruentesque lacus et dolia complet,
Totaque puniceo pressura colore rubescit – 
Sic uitis diuina fluit magnoque redundat 
Sanguine, quae redimit mundum, quae crimina purgat,
Sed iustis potanda tamen, prohibenda profanis.
[p. 35v] Vitis sancta, precor, totique uberrima mundo,
Quae sic ambrosium spiras ueneranda saporem,
Da Tua uina bibam aut summo tenus abluar ore! 
Sed nondum precii satis est, sunt praemia sanctae
Vlteriora Crucis, maternosque edere planctus
Ploratusque pios et foemineos ululatus
Integrare iuuat. Qualis de more uetusto
Agnus, ubi sacris iugulatur uictima templis, 
Candida colla libens gladiis Pascalibus offert,
Abscissaque uomit tenerum ceruice cruorem,
Talis sancta libens humana piacula soluit
Hostia, nec nostram detrectat uincere mortem
Morte sua. Miseranda tamen spectacula mundo 
Praebuit. Hoc precium uitae: spectate cruentam
Frontem et sanguineos arctus et caesa flagellis
Brachia confixasque manus et pectus apertum,
Pertusosque pedes et crura rubentia flagris.21
Plagarum immunis22 pars nulla in corpore restat,
Vulnere nulla uacat. Cedone, mortalia tanti
Flagitia, ut tali moribundus corpore Christus
Pendeat, hos iuxta fures interque profanos
Carnifices? Quod si Christum saeuissime punis,
Sacrilegos absolue reos, absolue nocentes, 
Furibus ignoscas, homicidis parce, rapinis
Indulge ueniam. Neque enim miscere profanis
[p. 36] Sacra licet sanctoque nefas confundere Christo
Raptores utrinque duos: hic publica mundi,
Hi sua facta luunt. Ergo hic tam distat ab illis 
Quantum a morte salus, quantum lux alma tenebris.
Ecce tamen geminae maiestas tanta pependit
Praedonum intermixta cruci: manus utraque passa est
Artificis caeli et clauo confixa tenaci.
Hinc per utrunque pedem duplex penetrabile ferrum 
Continuat uulnus: mundique immensa tenentem
Pondera transuersi librant duo brachia mali,
Et Dominus rerum duplici super arbore pendet.
Scilicet ille suo uoluit purgare nocentes
Sanguine: sic scelus excusat ueniamque precatur, 
Ac uelut ignaris in se raptoribus, ausint
Quod patrare nefas aut quem occidisse laborent.
Hoc pia, suprema quae uoce nouissima dixit
Verba attestantur. Nam primum: »Ignosce furenti
Seque ignoranti populo, Pater Optime!« clamat, 
Mox caelo alterutrum praedonem astrisque locauit,
A dextra qui parte crucis sua crimina fassus
Christum implorabat. Sic claementissimus omnes
Exemplo tali iussit sperare nocentes,
Agmina nec tanti scelerum sint ultima quamuis, 
Sit quanti precium et diuini gutta cruoris.
Vt uero aspexit matrem, nec iam amplius ipsam
Ore uocat matrem, matrem nec dicere passus,
Heu desolatam matrem! Quae saucia planctu
[p. 36v] Tristibus et lacrimis miseranda per ora profusis
Lugubresque reo par atque simillima uultus,
Quas post terga dabat, quales ante ora querellas,
Et quantos gemitus diuino ex ore ciebat!
»Haeccine suadebant nobis spectacula uates?
Sic gladio fodienda fui? Haec uentura canebat 
Visceribus Simeon fatalia uulnera nostris?
O nate, immodicus matris dolor, ante uoluptas
Et mea sola quies et lux clarissima, sic Te
Subfixum aspicio lacrimis manare cruentis?
Sic caesum ostentas uno proh! uulnere corpus, 
Obtutum miserae passus foedare parentis,
Infeelix quae nunc Tecum communia sentit
Vulnera, ceu plagis totidem totidemque flagellis
Saucia? Me Tecum simulata per oscula Iudas
Prodidit, adstricta misero qui fauce capistro 
Turpe pependit onus. Pariter nunc caedor et isdem
Affligor membris: Iudaee, adfigis in uno
Corpore nempe duos, matrem et sua uiscera natum.
Atque utinam tantum sentirem sola dolorem,
Et Tua mors redimenda mea, mi nate, fuisset, 
Cuiuis supplicio mortique impenderer ultro,
Sputa libens, colaphos, spinas et mille tulissem
Verbera, carnifices si possem auertere diros
Et membris prohibere Tuis, grauiora nec essent
[p. 37] Vulnera nostra Tuis. Tantos miseranda dolores
Mutari cum morte uelim, mihi muneris instar
Mors mea sola foret, si Te superesse parenti
Illaesum sineres, nostrae lux unica uitae!
Sed cruor ancillae uilis, nec foemina labem
Antiquam et primae maculas abolere parentis 
Digna fui et mundo praestare quod abstulit Eua.
Eua nocens, utinam tua crimina prisca luissem
Morte mea et ueteres possem pensare reatus!
Hei mihi, sed sceleris complere piacula tanti
Foemina nulla potest. Maior fuit hostia mundo 
Debita et humanae nulla est par uictima labi
Te praeter, mea, nate, salus!« Vox deinde reliquit
Plura locuturam et iustum sua uerba dolorem
Destituunt lapsamque solo post terga secutae
Suscipiunt comites, mox instaurata parumper 
Abruptos iterat luctus repetitque querellas.
Tum iuuenem matri mitis solator adoptat
Astantem propius, matrem nec dicere passus
Ne miseros luctus pietatis nomen acerbet.
Mox tonat: »Heli, Heli, quid me nam, Maxime rerum,
Liquisti, Genitor?« Quo se clamore professus
Mortalem uerique fuit uox illa doloris;
Sic etiam documenta dedit quo rite precandum est
Humano generi cum summa iubebitur hora.
[p. 37v] Attamen auxilio credunt pars magna uocari
Heliam, expectant Heliam protinus omnes
Auxilium nunquid ferat audieritque uocantem
Vtque laboranti properet succurrere Christo.
Scilicet imploret, propria quem morte redemptum
Eximit in lucem tenebris et carcere nigro! 
O tot inauditis plebes deperdita monstris!
Scilicet et: »Sitio!« clamanti bina uenena
Porrigis et multo stillantia pocula felle,
Nec fraudata tamen gustu mordacis aceti
Imbuis! Haec illi caeli pro nectare reddis? 
Irrita nec uates diuino ex ore canebant:
»Fellis amaricies cibus est mihi, potus acetum.«
Non tamen hic nostro sitiebat more: salutis
Humanae sitis illa fuit manesque parentum
In lucem optabat fractis reuocare tenebris. 
Mox animam supplex mortali ex parte paternis
Commendat manibus, nostrae simul utile uitae
Edidit exemplum, dehinc mortem morte peremit
Emittitque libens animam atque humanitus efflat.
Tum uero audiri gemitus uocesque querentum 
Nec modo moesta parens materteraque utraque, nec non
Mandalene preciosa gerens unguenta queruntur
Discipulusque gemens: proprii manifesta doloris
[p. 38] Signa dedit mundus sensuque carentia lugent.
Horrendum dictu! Miserata est machina caeli 
Mortem, Christe, Tuam: Te Cynthia decolor et Te 
Atratis sol luxit equis; tum templa fatiscunt
Tegmine23 diuiduo et magno telluris hyatu
Subsidunt montes, totus simul arietat orbis.
Antiquumque Chaos timuerunt saecula et umbras 
Et tot uisa ferunt fractis simulacra sepulcris:
Hic fratrum manes miratur, at ille reuersos
Coniugis in lucem, et nati plaerique parentes
Expauere suos. Haec et maiora feruntur
Miris monstra modis olim testantia tanti 
Numinis occasum. Mundi pars nulla pepercit
Auctorem sentire suum Dominumque fateri.
Tu uero, Iudaea, negas, nulloque pudore,
Nullo es uicta metu, nec te miseretque pudetque
Tot scelerum! Quin te purgas et monstra relinquis 
Teque redemptori nostro [peccasse] fateris?
Quin age te recipis, quamuis patraueris ingens
Flagitium: ueniam si forte precabere supplex,
Protinus ille dabit, cuius claementia maior
Omnibus est noxis. Fodienti cuspide pectus 
Lumina restituit, caesamque satellitis aurem
Sanauit Malchi, et Mariae loca foeda colenti
Perque lupanaris spatianti lustra pepercit,
Orantemque pius traduxit in astra latronem:24
Non tibi mitis erit ueniam, o Iudaee, precanti, 
[p. 38v] Improbe? Nonne uides ut te et quoscunque nocentes
Clamat in amplexus ulnisque inuitat apertis?

3. CruxMollibus seu te generauit aruis 
Balsamo tellus potiore sylua
Teque Iordanis sacer irrigauit,
Nobile lignum,
Siue te flauo Sinays fluentem 
Nectare et dulcis recreauit aura;
Siue sortita es Libanum parentem
Stipite duro,
Quam laborantes Boreas et Eurus
Arborem sanctam solidasse gaudent 
Neu uacillares oneranda tanti
Mole laboris,
Sed nimis trunco stabili nec unquam 
Impari tantum bene sustineres 
Pondus et duro nimium tenaces 
Robore clauos.
Sic diu nullos fragilis per annos
Rite seruaris, carie nec ulla 
Laesa perduras, alios nec unquam 
Accipis usus. 
[Page 39]
Pertinax trunco male congruenti 
Vtilis quadras operi nec ullo;
Decipis fabros totiens et ipsam
Fallis amusim.
Congruo tandem studiosa tigno 
Arcta conniues sterilisque truncus 
Vberes fructus, operosa mundo
Commoda praestas.
Quot reflorescunt bona fructuosae 
Arboris, quantum recidiua regnas 
Inter et syluas dominaris omnes 
Germine tanto!
Vnico quamuis opulenta flore 
Vincis et lucos orientis omnes,
Vincis et fructus Arabum perenni
Flore nitentes.
Tu recens prisci antidotum ueneni 
Et uetustatis medicina praesens, 
Expias primi genus inquinatum 
Semine mali. 
Damna laetalis uetitique pomi 
Tristia atque aegros releuas iacentes 
Totque mortales pariter sepultos 
Erigis una. 
Ergo tu rerum medica et salubris 
Consulis uitae meliore succo; 
[p. 39v] Noxii fructus furiale uirus
Sedula curas
Fonte – quid mirum? – laticis benigni 
Et Iouis nostri pluuia ingruente 
Arctubus sanctis saturata uiuo 
Fonte bearis.
Ergo tu, tantae pietatis arbor 
Testis, aeternum monimenta nostri
Principis seruas nec inane ueri 
Pignus amoris.
Hostium uictrix, Acherontis horror, 
Gentium custos, hominum saluti 
Nata, qua mortem moriens peremit 
Auspice Christus, 
Tartara et manes spoliauit imos,
Crux salutaris, mihi rite salue, 
Sola uictoris Domini trophaeum, 
Sola triumphus.

4. De summo Bono et amore diuino precatioO fons totius lucis uerique decoris,
Flumen inexaustum, iubar immortale quod usquam est 
Ignis habens, propriae feelix opulentia lucis,
Vnde micant stellae et uaga Luna reciprocat orbem 
[p. 40] Atque aliunde notho sol lumine cuius inundat:
O iubar immensum, te cuius, ut omnia, totum
Lumine collustras, oculus uisusque, tuemur
Quo cuncti, quem mens innoxia sentit et in quo
Vsurpare suis obtutibus omnia gaudet
Auctoremque sui similis per mutua cernit! 
Vtque repercusso speculorum ex orbe resultat
Spectantum effigies, sic exemplaria quaedam
Prima repraesentant puri sine crimine sensus 
Teque recognoscunt in se25 scelerum obice nullo
Archetypumque noua mirantur imagine numen, 
Quo sine Tartareo caligo informis amictu 
Torpet et horrendis nigrum Chaos incubat umbris.
Nec mora, cuncta tuae pulcrescunt munere lucis
Solque renidescit melioris imagine solis
Cognatoque sibi gaudent elementa colore. 
Ingenita tu luce, tuo tu lumine diues, 
Cuncta serenari cui fas radiantis ubique
Dilluuii splendore tui, tu rite uidendo 
Vitam immortalem donas, claementer et omne
Indulgere bonum gaudes, qui summa bonorum es, 
Qui comples et uota facis, stimulamur ab uno
Explemur quo cuncta Bono. Lux alma, per almum
Te iubar obtestor: quando mihi uisus ebescit 
Mortalis, caeca purger caligine, lumen
[p. 40v] Quo liceat uidisse tuum mihi, cuius ab igne
Pectus inardescat gelidum sitienter anhelo.
Te sine degeneres oculi mortalibus aegris
Lucem auersantur, nec uox humana decorem
Nec mens caeca tuum complectitur: omnia densa
Nocte colorantur tanto uiduata sereno, 
Omnia caligant humanitus. Ergo caducis
Sordibus obstrusos et habentes nubila sensus
Lucis inaccessae radiis melioribus ardor
Lustret inocciduus, dignam mihi caelite uocem 
Suffice maioresque oculos mortalibus ut tot 
Admiranda satis nunquam miracula fas sit 
Cernere et effari atque aliquo deprendere sensu:
Humano neque enim capiendus et impare uisu. 
Nam, rogo, cur frustra tenuis pupilla laboret
Suspicere immensum? Quid ni tam uana precamur 
Nec frustra optaris nec me improba uota morantur:
Da decus aethereum ueramque patescere lucem
Optatum da nosse iubar, quo cuncta nitescunt.
Nec, precor, in tantis ambagibus esse recuses
Dux oculusque meus; descendis in intima nostri 
Pectoris, o baratro penetrale profundius alto,
Atque idem nostram sublimis in ardua mentem
Supra apices, supra rerum fastigia tollis!
Quis subter penetrat, quis tollit in ardua mentem?
[p. 41] Effigies rerum pulcherrima, summa decoris
Summaque forma Boni, rerum optima, mentem animumque
Attonitum docilis ceu magnes ducere ferrum
Vi tacita (horrorem cuius sentire coactum
Sponte sua, uiuo motu, grauitate sequaci
Sursum in naturae praepostera iura prioris26
Abducit pellax et in aere librat inani):
Sic summi natura Boni, pulchrique decoris
Permanat tacito feruore medullitus illex
Inspiratque suum radii penetrabilis ignem
Subter in archano caecae sinuamine mentis. 
Ac uelut aethereae lucis dator omnia lustrat
Solque indeprensa ratione per omnia fertur,
Perque omnes latebras sua lucida spicula condit
Rerum explorator praesente in singula lapsu,
Non secus occulti sentimus amoris inustum 
Vulnus et ignotas miramur pectore flammas,
Sensibus attonitis et hyantibus unde caloris
Fons et origo tui, quo tanto accendimur aestu.
Hinc me nescio quae simulacra latentia, quamuis
Obrutescentes sensus oculosque repellant, 
Alliciunt sensimque incognita raptat imago,
Insita mente tamen, quae te super aethera quaerit
Indefessa quidem et summis rimatur in astris
Atque operosa tui monimenta decoris et umbram
Miratur solem et caelo uestigia librat. 
[p. 41v] Sed meliora sui sese simulacra parentis
Esse recognoscit, si non examen iniquum est,
Ipsa sui iudex, nec mens sibi conscia peccat
Introrsum, quae se metiri debet ad unguem,
Quo minus exemplar primamque ignoret amusim, 
Cuius et instar habet; sed nunquam immunis et expers
Cognitionis amor, nec amantem fallit amatum:
Ignotum neque enim penitus quod amabile cuiquam est.
Nec mihi caelaris, rerum quem mille notamus
Indiciis, quem tot concentibus atque figuris 
Argumenta probant elementaque muta loquuntur,
Sed mea cognitio praepostera claudicat et te
Non capit immensum neque enim finire secundis
In causis quem nosse licet: captatur inanis 
Numinis umbra tui, pro te complectimur umbram. 
Non contenta tamen te mens reperire laborat
Vlterius magis atque magis, transitque remotas
Errabunda uices et te post terga relicto
Vestigare cupit mundo propriaque latentem
Maiestate Deum sine fine requirere gestit, 
Instigata nouis facibus, pulcherrime rerum!
Indages hinc illa tui pulchrique bonique,
Hic innatus amor teneris adolescit ab annis
Meque repercussum natiuo uulnere cogit
Te per inaccessos animi lustrare recessus 
[p. 42] Teque salutaris fomenti credere solum,
Vulneris unde fuit primique ardoris origo.
Ergo imploratum te rite per omnia rerum
Quaerimus et semper propius scrutamur habendo
Fine requirendi nullo, nobisque fruendum 
Nil datur ex tanto praeter simulacra decore.
Hinc alia ex aliis semper fastigia restant
Et desudandi rursus recidiua laboris 
Meta uocat: sic me relegendo tramite rursus
Limes inexpletus semperque iteranda fatigat 
Semita, perpetuo cursu properanter anhelum.
Quod si fessa labant uestigia, corporis aegri
Defficiuntque gradus et anhelitus ilia quassat
Irrequieta grauis, si iam titubante uacillo
Succiduus gressu, lapsuro ac pene cadenti 
Parce laborantemque tua, fortissime, dextra
Sustentare uelis. Lassum recreare uel aegrum
Instaurare tuum est, spes o mea: uulneris auctor,
Sis idem medicina mei; duc protinus ardor
Quo tuus ire iubet, quo nunc agor illice tanto, 
Quo per inaccessos tibi cogimur ire labores.
Excipe anhelantem et complectere, neue paterno
Accessu prohibe, tot hyantia uulnera tamque
Longorum seriem deliniture laborum!
Fallor, an ecce meam uideo sanescere mentem 
Ambrosiaque frui et tacite praesummere solam
[p. 42v] Quod diuinus amor nectar mihi dulce propinat?
Tempestiua meis succedunt ocia curis
Inque uicem requies aeternaque sabbata regnant.
Scilicet et reducis fęlicia munera uitae 
Et postliminium nobis praestare uidentur
Certa Fides et Spes, quasi conscia praepete cursu
Anticipare suum et longe praecurrere uotum.
Tot bona tu solus, tot gaudia; copia diues
Fonte exorta tuo felixque opulentia rerum. 
Nil desiderio dignum te praeter et extra 
Te nihil optandum, nihil exoptabile restat,
Limite quo solo uotorum summa quiescit.
Nam cupimus quodcunque boni genus esse putamus
Nec res diligimus, sed rerum commoda, quorum 27
Omnia fonte tuo manant, diffusior omni
Occeano qui per dispendia crescit et omnes
Quas caelo et terris largitur possidet undas
Stagnantes, primo quae deriuantur ab alueo:
Sic sese tanti natura reciprocat amnis! 
Tu quoque partiri potes omnia rebus et ipsas
Indulgere sibi; sed quae largiris, habentur
Cuncta tibi pariter nec parcus inopsque bonorum es.
Immo, ultro quas fundis opes, praestare uidentur
Accepti lucrique uices: sunt munera dantis 
Totus et accipiens, quod utrunque est maxima merces,
Tota quod auctoris, quo continuantur in uno
[p. 43] Principium et finem spectantia singula rerum.
Cunctaque dependent et propagantur et in te 
Sunt unum diuersa Bonum. Sic plena bonorum 
Congeries uno bonitatis fonte redundat
Mortales explere pari, sitis improba quorum
Epotis crudescit aquis interque bibendum
Gliscit hydrops semper recidiuus, nescia uinci
Occeano pestis; superat tua copia tantos 
Affectus hominum desideriisque medetur
Immensa immensis, quae nil frustrabile in isdem,
Futile nil patitur, sed uota per omnia quadrat.
Ergo extingue meum, tibi quo consummimur, ignem
Et sitis immensae, cuius tu causa, tot aestus 
Insanos sedare uelis; quo nata cupido est,
Hoc auctore cadat, nec inania uota quiescant.
Stultitiamque meos sensus rationis egentes
Dedoceas, erroris inops, sapientia rerum
Summa opifex, mundique inuentrix unica, cuius 
Consilium res nulla latet, quo cuncta gubernas,
Cuncta creas, ultroque nihil contemnis eorum
Naturam solus quorum efficis; efficis autem
Omnia nec tanta fraudas promiscua cura,
Quantulacunque licet: nam singula pascis et imples, 
Nec minima incerto fluitant obnoxia casu.
Scilicet alituum genus et genus omne natantum
Et quas sternis humi pecudes insectaque quorum
Nulla tui cura est, muta atque infantia curas;
[p. 43v] Nos, quibus ingenuos caeli ad fastigia uultus
Erigis atque animi certa ratione uel oris
Naturam caelo maiorem atque omnibus astris
Efficis, auctorisque uicem et simulacra gerentem
Sensibus attonitis qui te miramur hyantes
Et contemplatu cordis captamus anheli, 
Deseris, o Genitor? Nos solos despicis, inquam,
Nos miseros errare sinis, manuumque tuarum
Aspernaris opus et nomen inane uocantes
Voce leuesque auras obtusa auerteris aure?
Odistique preces quorum fiducia solus 
Perfugiumque salubre pates portusque fidelis?
Hic pietatis honos? Pro supplice talia cultu,
Pro uoto et lacrimis et relligione (nefandum
Quod dictu et de te quod credere turpe) rependis?
An male succedit merces indigna priori 
Officio et grauior casus benefacta reponit,
Non unum uaria retinentia lege tenorem,
Nec sperata mei merces medicina doloris?
Sed fallor, neque enim non fallor amore coactus
Suspirare tuo, neque eodem sospes ab ictu. 
Sin uero una manus, quae uulnera fecit, eadem
Vulnera sanat ope et caelo dispendia pensas 
Terrarum, pro te nobis toleranda colendo,
Atque exanclatos uita meliore labores
Afficis, haud fallor: quae tu – speramus ut omnes – 
[p. 44] Adsidue praestas, spes o firmissima, rerum
Certa salus, nostri generis seruator et unus
Omne bonum, sine quo scelus est sperare uel ullum
Esse putare bonum. Taciti nempe insita nobis
Quaedam intellectus ratio est et mutuus ardor, 
Quo me tecum unis unum et sociabile corpus
Deuinctumque tibi nexu facis esse perenni.
Quod si intellectus caelum ratione profunda
Et diuina capit, spernit mortalia, summum
Anticipat precium, quo se per mutua iungit, 
Rebus ab humanis semoto et separe sensu 
Et dominante sibi: ratio sic dedita summo 
Vitam agitat caelo et super aethera fixa uoluntas
Nectar et ambrosiam fragili praegustat in aeuo
Sideribus librante suum spe praepete uotum 
Praeuentisque bonis, nec in ultima tempora differt
Longum expectandos ignauo tempore fructus,
Sed quasi continuo mox successura tenori
Rebus et expertis uitae fruitura perennis,
Aeternum praecox alieno tempore carpit, 
Quod sese ante diem dignis communicat actis,
Rebus et aeternis uita quadrante teneri
Sustinet atque pares sibi respondente per actus,
Gaudet et accersi per facta simillima caelo.
Muneris ergo tui est nobis, Pater Optime, longa 
Non differre mora atque in crastina ducere uotum,
Sed cito praemissum decus indulgere, futurum
[p. 44v] Quod tua bis gratum factura est gratia praepes.
Si tamen haec nobis negat improba uita, malignas
Deprecor illecebras, neu blando et deside luxu 
Corrumpi incautum, nec me permitte dolosa
Fraude irretiri et laqueis fallacibus hostis;
Nec me erumnarum et saeui patiare laboris
Mole fatigari et lentis succumbere damnis,
Verum indulgenter nostri miserere, labantem 
Subque graui iamiam ruiturum fasce parumper
Sustenta atque aegris genibus succurre foueque
Et recrea natum quem tu, Pater alme, creasti.
Te praeter quis enim genitor, quando, Optime rerum,
Excaepto genitore, sui quod uota, quod omnes 
Expleat adfectus nati, nihil esse relictum est?
Nil superest uirtute pari, nam manca uel impar
Et desideriis sine Te natura domandis
Claudicat. Ergo Tuae prolis miserere, paterno
Quae procul aspectu et patria uiduata, remota 
Exulat in regione diuque ingloria moeret,
Noctes atque dies patrium miseranda nitorem
Suspirat. Tu, uera quies, placidissime rerum,
Tu patria es: nobis patria procul ingruit ingens
Horror et irrequies super intonat atra, malignis 
Huc illuc agimur infelix turba procellis
Exiliique malis. Sed nos quandoque reuisit
[p. 45] Portus et alma quies, quam degustare uidemur
Nos quoties Tecum conglutinat intimus ardor,
Mentis et affectu et pietatis foedere sancto 
Iungimur. Inter nos igitur diuortia quicquid
Dissidiumque facit, quicquid diuellit amantes
Dissociatque pios, abigas procul et simul exspes
Desperare ueta et diffidere, quodque teporis
Ignauum est, Tuus afflet amor, Tuus excitet ignis. 
Certa fides et spes, adamantina uincula, Tecum
Concilient, animo possim ne quando reuelli
Segrege et in tenebris traducam et morte perenni,
Fomitis aetherei et iucundi luminis expers,
Sed liceat Tecum per uincla reciproca iungi 
Atque in te pariter fęlicem uiuere uitam
Inque tuo Tecum splendore quiescere, Tecum
Gaudere aeternoque frui sine fine Beato.
Quod totum in Te est: nam Tu, Pater, omnia solus
Gaudia, deliciae dulces et amoena uoluptas, 
Immortale Bonum nulli enarrabile, idemque
Finis inexaustus uotorum et copia diues.
Omnibus ergo bonis nos Te potiamur habendo,
Perpetuumque Tuo saciemur amore fruentes.

5. EucharistiaMysticum, Panis uenerande, munus,
Cuius in sacro nitet inuolucro
[p. 45v] Victima et mundi precium et Redemptor
Maximus orbis;
Pignus immensae pietatis, in quo 
Spiritum Sanctum Patriumque numen
Seque largitus dator ipse munus
Muneris auctor.
Te suum terris specimen relictis
Christus indulsit moriens et instar, 
Totus in Verbo sibi substitutus
Omnipotenti,
Totus introrsum semel euocatus
Voce mandata Deus, integelli
Panis extrorsum remanente forma 
Vndique tota.
Integrum est cuius quota singulatim
Portio nec plus capiente toto
Quam minutali capis et pusillae
Corpore micae. 
Plurimus nec plus geminusque centum
Contines quam pars quotacunque partis,
Multiplex idem uariumque idem – mi-
rabile dictu! – 
Pristinum seruas. Odor est superstes 
Integer, tactu es quod eras, ademptum
[p. 46] Est nihil, formam sed habes priorem;
Te tamen intus
Vertis in Christum, mage Christus in te;
Qualis humanae precium salutis 
Soluit et lapsu reduci paterna
Regnat in aula.
Ergo maiestas eademque uirtus 
Panis et Christi, mihi rite salue,
Inque personis tribus unus auctor, 
Vna potestas,
Et salutaris cibus undecunque,
Nectare antiquo meliusque nectar:
Nanque tu praesens animi uoluptas,
Corporis illa. 
Fonte nec totum meliore caelum
Gaudet expleri potiusque nectar 
Haurit ac potu fruimur beati
Vberis almo,
Quo latus Christi fluit ingruenter 
Nec pias cessat saciare mentes
Corpus auctoris referente Verbo
Nectare plenum.
Intus occultas latices beatos,
Sis licet gustu uel odore nostris 
Sensibus panis similisque tactu,
[p. 46v] Fronte; recessu
Intimo gestas28 hominem Deumque
Atque in archanum penetrale condis
Quantus in caelo es uel ubique rerum 
Virque Deusque.
Ergo nos ingens recipis recaeptus,
Tam diu cunctos habiturus in se
Quam diu puro sine labe sensu
Viuere cernis. 
Vtque fluxerunt elementa primum,
Quae Chaos tantum fuerant inane,
Vt simul facta est operante Verbo
Connubiali
Floris intacti pia Virgo mater, 
Sic Deum panis recipit latentem,
Pura sacratur simulac per ora
Christicolentum.
Ergo, libamen, mihi rite salue,
Pharmacum diris animi uenenis, 
Anguis antiqui medicina praesens
Antidotumque.
Pectoris puros tueare sensus,
Nosque custodi sine labe, diri 
Hostis et uanos, quibus implicamur, 
Effice nexus.

[Page 47]
6. Fratri Francisso pro poeticaSi quibus humanae cognata poetica menti
Contigit, aethereis est sedibus insita seque
Cęlitus esse probat, pariter mentisque suique
Auctorem testata Deum, quis munera diuum
Insimulet, Francisse? Quis arguat aetheris alti 
Particulam et caelo quicquid bacchamur ab alto?
Quis rudis, ignarus, simplex, mysteria nescit
Summo uestra polo manare et amoris inurri
Corpus in humanum diuini uulnera? Quorum
Francissus ueram faciem monimentaque gestat 
Quae uolucer depinxit Amor; nam uulnere caeco
Saucia mens pariter corpus consauciat ipsum
Inque uicem patitur contagia corporis aegri.
An, rogo, fatidicis mens est aliunde Sibyllis
Praescia uenturi et priscis exorta prophetis? 
Aut alio uates de fonte uenire putandum est
Et sacros animum mentemque haurire poetas?
Nam si crimen erit cantare et pangere carmen,
Cur Moses paeana canit per hyantia uictor
Aequora transgressus, medio discrimine ponti 
Fissilis et sicco noua per diuortia limo
Perque intercisis nudatum fluctibus isthmon?
Cur, inquam, populi detracti e faucibus hostis
Carmina uicinus persultat ouantia dulci
Nectare tam facilis tentoria pascere Syon? 
[p. 47v] Quis puer exultat per uasta incendia et inter
Ludit anhelantes inadusto corpore flammas
Exarmatque ardore faces piceosque furores
Temperat et iustos fornace absoluit alumnos
Aethereum triplici modulantes carmine Regem? 
Quorum obmutescunt concentibus omnia miris
Naulia, sambucae, nec uox interstrepit ulla,
Aut interpellat pubem medio igne canoram,
Non clangore tubae, non ausis hiscere bombis.
Nam quid adulterii commissa piacula dicam, 
Caedis et adiectum facinus per carmina solui,
Dauiticasque preces per iambos supplice cantu
Currere? Quid tenero lasciuas pollice cordas
Foemineasque faces et mystica uulnera regis
Aut decantatos referam Salomonis amores? 
Caetera quid referam tot uatum oracula sacram
E caelo spirare fidem per carmina? Vates
Sic Hieremia canit recutitae immania gentis
Portendi scelera et casus instare supremos
Carnifici populo et longe uentura suorum 
Praeuenit excidia praesago et praecoce luctu.
Non secus Emanuel, »Nobiscum numen«, et ipse
Virginei partus praesagia uersibus edit,
Aetheris et summi mysteria pandit Esaias
Totque alii uates Superum responsa canoris 
Spirauere modis per amica poemata caelo.
[p. 48] Ipsa etiam Genitrix, maris inscia, Voce marita
Viscera casta grauis, Verbo desponsa iugali,
Laetitiam prodit per carmina, quae sibi subter
Pusio concaeptus caeci sinuamine dictat 
Ventris et exultat materna per ora profari
Anticipatque suos uagitus carmine dulci.
Argumentosus dices fortasse: »Nec artem
Culpo, sed artificem seu quisquis adulterat artem.«
Nos etiam culpamus idem. Mihi peccat abusus 
Artificis pariter; neque enim, deluditur ullus
Si medicus, medicina rea est. Damnanda uidetur
Nec mihi relligio iurataque regula si quis
Delirat collega tuus pede deuia uarro
Sectatus pronisque ruens ambagibus, ut fit, 
Mille ueneficia et magicas tentauerit artes.
Contemplator aquas, sunt muneris omnia quarum,
Vt persaepe ruant immane frementibus undis
Dilluuioque suo segetes, armenta, colonos,
Omnibus exitio confundant omnia passim; 
Non tamen iccirco nobis inamabilis unda est
Singula cuius ope et potu recreantur amoeno.
Ignotum brutis animantibus inque repertum
Nonne uides ignem? Primus qui more ferarum
Pallantem lustris hominem sociauit in unum, 
Primus inhumano detersit saecula uictu,
[p. 48v] Cuius opis studia et mores artesque magistrae,
Paulatim hinc etiam feelix opulentia nec non
Tot bona fluxerunt, tot rerum commoda: seu quis
Aedificat, terram seu uomere, classibus aequor 
Proscindit, frustra studio conatus inani
Deficit ignis inops, flammarum immunis et expers.
Qui tamen excoluit gentes hominemque poliuit,
Syluestrem et cultu uitam meliore refinxit
Squallentesque situs aeui spoliauit inertis, 
Saepe uides docilem confundere sacra profanis,
Vrbibus et sanctis inferre incendia templis
Sacrilegumque ignem uiolare altaria diuum
Exitioque frui. Quod si tibi fabula mendax
Quid Phaethontaeus tulerit flagrantior ignis, 
Saltem arsura docent supremis omnia flammis
Fata quod exitium terris mundoque minantur.
Non tamen inuisos ignes damnamus et usu
Carnificem flammam nostro interdicimus; immo
Nostra uiuit ope atque alimenta per arida gliscit 
Ardor et instaurat rediuiuas fomite uires.
Cum passim uideas elementum impune foueri,
Nec fraudi aut uitio est, nisi si quis abutitur igne.
Tu quoque, Cyrnaeas si forte poetica taxos
Mella uides redolere, fauos nec protinus omnes 
[p. 49] Nec Siculum nectar damnabis et Attica mella.
Quod si materies promiscua peccat, habenda
Num rea Calliope est, hominum diuumque uoluptas?
Num si Trinacrias, Acheloia monstra, uolucres
Sirenasque truces fugitamus ut acre uenenum, 
Non minus et caeli nobis innoxia Siren
Declinanda, melos aut suaue nouemplicis aethrae
Nec dulces Musas et amabile carmen amemus?
Cur igitur Christi Francissus dogma secutus
Vt moribundus olor supremo in funere fertur 
Nescio quos cecinisse modos? Nanque ipse Redemptor
Et mundi precium, propiora piacula Christus
Discipulos inter cantatis praeuenit hymnis.
Idem Opifex rerum, Sapientia summa, probare
Cuncta iubet, meliora sequi. Quis grata recuset 
Propter apes mella? Aut pomaria stultus ob inter
Currentem spinam Pestique rosaria damnet?
Nonne maritari cernis cum compare dulci
Tristia et alternare uices per mutua? Verum,
Lydius ut lapis, hoc ratio discernit ab illo, 
Atque subaeratum puro discriminat auro.
Deprauari igitur quid mirum singula nec non
In Chaos antiquum rursus confusa reuerti,
Si non delectus melioris et optio fiat?

7. Ad Marianum de musica[p. 49v] Quę tibi torpentes ignauia fluxit in arctus?
Quae te paulatim uictrix lasciuia totum
Vindicat? Vsque adeone tuam patiere iuuentam
Imbelli torpere sono? Languescere nunquam
Cessabis monstris muliebribus? Vsque perennis 
Desidiae reus esse uelis? Quin protinus omnes
Pruritus ualuisse facis, tentigine tanta
Ac scabie et morbo ne tu miser usque labores?
Sic, puto, sic semper laxabere, sicne fatisces
Perpetuum? Quin tu subito colliria poscis 
Et patulam opturas medicato uellere frontem,
Aut pice rimosas et hyantes obstruis aures,
Seu tu Dulichia mauis surdescere caera,
Quando aliter tetras, Acheloia monstra, uolucres
Infęlix Siculique latus transire profundi 
Haud impune potes? Quod ni, Mariane, dolosae
Hoc lenocinium uocis pestemque canoram 
Effugis, Aethnaeis scopulis saxoque Sicano
Surdior, allectus cantu dulcique ueneno
Syrenum et captus iucunda fronte peribis, 
Vt qui Sardoo moriturus ridet ab ictu.
Quod si consiliis aperire salubribus aures
Forte meis praestat nec uatem surdus obaudis, 
Irritamentum pruritus ocyus aufer
Segnitiemque tuam cytharaque aegrescere inerti 
Foemineis parcas monstris, nec te mihi scurram
[p. 50] Nec mollem praestes cytharoedum siue coraulem.
Scilicet his tantum nugis decurritur aetas,
Hoc tirocinio uersare, hac gymnade gaudes?
Hic sudor puluisque tuus? Quando has mihi debes 
Primitias, quando haec documenta impuberis aeui?
At cur non potius, quibus haec muliebria cordi
Monstra uiri – seu uos potius dixisse puellas
Conueniat facilesque nurus et coniuge dignas –
Segmentum geritis, multitia, flammea, mitram 
Aut tereti fuso lanam exercetis herilem
Filaque sputiferis trahitis praemorsa labellis?
Cur non, o uestri generis sexusque rebelles,
Nubitis, haec ubi uos taciti contagia morbi,
Haec scabies archana iuuat? Quod tuberis unquam, 
Quod genus urticae, boleti herbaeque salaces,
Exacuunt teneros, quantum haec lasciuia, lumbos?
Scilicet his Priami lorum, Titonia siue
Hernia Nestorei seu ramicis hyrta moratur
Entherocella modis, seu pontificale pilosum 
Inguen et hircosus nequeat iuuenescere penis?
Quae non insolita tentigine uermicet imis
Visceribus scabies morboque libidinis arctus
Perfluat, audita turpis prurigine cantus?
Ergo animum mollire caue cytharaeque salacis 
Auersere modos, tremularum et desine uocum.
Vox blanda et nequam digitos habet, illa per aures
Pertentare solet demissa et scalpere lumbos
[p. 50v] Atque titillatos aufert tentigine sensus.
Vt tamen obscaenis similes gannitibus odi 
Et dignos meretrice sonos mollique cinaedo,
Sic minus absurda nec amabile uoce boantes
Exaudire uelim atque ululantes uoce ferina
Et uasto clamore Getas Cymbrosque frementes.
Vt toruam fugio pestem, sic debile carmen 
Eneruesque modos. Vox efferat altera mentem,
Altera debilitat. Medium simplexque probamus;
Semiuirosque Phrygas et rustica pectora uito.
Vox tamen ambrosia quandoque et nectare dulci
Dulcior Hyblaeisque fauis fluat, illa dolores 
Mitiget et fletus dulcescere cogat amaros,
Illa salutares somnos mortalibus aegris
Alliciat morbosque graues saeuumque laborem
Paulatim leuet et sudorem abstergat anhelum.
Illa domet rabiem et furiales temperet iras 
Immitemque animum et saeuae corda aspra nouercae
Leniat, illa Iouem exarmet iam fulmine in ipso,
Et prece conciliet manes hominesque deosque.
Illa etiam somno torpentes excitat arctus
Accenditque uiros laudum face et asperat iras 
Ingentes, pulcramque docet per uulnera mortem
Pro patria et laribus, pro libertate pacisci
Et procul ignauum fugat imperiosa pauorem.
[p. 51] Tu tales imitere sonos uocisque manusque
Quae castos uatesque decent nec parce pudicae 
Ingenuaeque lyrae. Nec si per turpia laedor,
Iccirco cantus uitae morumque magistros
Fastidire uelim: mores et Dorica laudo
Carmina Pythagoraeque sonos ritusque Laconum.

8. F. Francisso Pedemontano de concaeptione VirginisInfestare suos contagia prisca nepotes
Constat et a primo serpere uirus auo.
Attamen ambigitur Mariam, decus orbis, an idem
Polluerit tanti fons et origo mali.
Hic interponit purae noua semina massae 
Humanique negat traducis esse ream;
Ast alius riuos a fonte coinquinat omnes
Continuumque pari lege propagat iter.
Ocius hic maculas diuino numine delet
Ablataque nouum labe refingit opus. 
Vtcunque, haud feelix uictoria: nanque necesse est
Sanctorum spoliis constet onusta piis.
Ergo pari studio certes, Francissene, semper?
Te pugnare magis quam superare decet.
Nobilior palma est haec rixa et foedere quouis, 
Hac lite, ut naeuo, est pulcrior ipsa Fides. 

[Page 51v]

9. De Amore

Vulneribus consumpta meis dum spicula quaerit

In me telorum prodigus acer Amor,

Dumque alas uolucres desiderat, unde sagittas

Remigio armarat praepete penna leuis,

Calcibus incautis mea uulnera perculit: inde

In foueam praeceps incidit ipse suam.

Ergo hunc carnificem nemo uereare: sine alis

Nanque exarmatus uiscera nostra colit.

10. De naufrago reduceFoemina summerso dum creditur orba marito,
Funereis dapibus mensa parata fuit.
Dum moestam interea solantur, uenit ad aures
Vox insperati nuncia fida uiri:
Vxor et attonita est reducem complexa maritum: 
Peneque complexu est exanimata suo.
Funebri ex mensa fit connubialis; ita auget
Gaudia praemissus saepe inopina dolor.

11.

Rhacusium, quod me ueteri praeponis Homero,

Quid nisi Thersitem pluris Achille facis?

[p. 52] Quid nisi mellifluo culices dominantur olori

Et tenuis magnam uincit auena tubam?

»Quod tamen, ut par est, Syllae centum ora rapacis

Artificemque suum ficta Chimaera decet,

Te quoque commendat dicendi copia: uerum

Quod censet, nulla lance tuetur Amor.«

[Page 52v]

LIBER III ²⁹

1. Alexandro Pharnessio Cardinali suo principiDum conspirato flagrant aestiua sereno
Vrbsque indagandis aegra laborat aquis,
Futilis et ductus culpatur inutilis undae
Et sitis antiquos publica damnat auos,
Ocia me portu iocunda morantur amoeno 
Cultaque uinetis littora nobilibus,
Qua prope contiguis Media est utrinque duabus
Insula et a medio nomen adepta situ.
Cuius arenosum per littus aquamur, amicum
Vsque adeo indulget dulcibus aequor aquis, 
Proxima corrumpunt nec amari pocula fluctus:
Seruat inoffensam mollis arena fidem.
Quam uero faciles haustus impune uidemus – 
Vnguibus effossae saepe bibuntur aquae! – 
Tam, reor, incertum est liquidi claementia maior 
Aetheris an placidae gratia maior aquae.
Mira fides! Hic poma manu florentia gestat
Frondibus et uernis tempora cingit hyems;
Horrida nec glacie aut niuibus consputa senescit
Bruma, sed autumnum uerque fidelis agit. 
[p. 53] Non tamen Oleniae foedamur ab imbre capellae,
Sordet ab immundo semita nulla luto,
Sed nitet et sese pluuio Ioue terra uenustat,
Pulcrescit nimbis lota decenter humus.
Ergo uolutabres hic nulla sorde lutescunt; 
Quo mage mersatur, pulcrior exit aper.
Nullius hic luteam labis uereare lituram,
Candidior Scythica, blande sciure, niue.
Sed neque ieiuno sterilis sabulone laborat,
Sed mage luxuriat uite solutus ager. 
Qua cadit in tutos deuexior insula portus,
Pandit et optatos mollis arena sinus,
Haec loca foecundat Boreas, sed collis et Auster
Nobilitat Bromium per iuga caelsa suum:
Summa nec inuideat campestribus uua, [superne]
Nobilis et tumulis regnat opima suis;
Sicubi non salebris scatet horrida et obice duro
Circum latrantes obuia frangit aquas.
Hinc indignantes fluctus audire uoluptas,
Tristis et horrorem dulce uidere maris, 
Nunc uicibus summi prope culmina lambere caeli,
Nunc pessum tumidas aequoris ire minas.
Nec praedae pigeat, seu forte latentibus hamis,
Siue tridentifera est illa petenda manu,
Seu subter pelagus nassam posuisse capacem, 
[p. 53v] Seu iuuat extensis littus obire plagis.
Aestimat haec [longe] uenientia carbasa rupes,
Illa expiscandis commoda seruit aquis;
Haec paruos frutices et idonea pascua praebet:
Ingenium dicas cuilibet esse loco. 
Quid mirum caelo fruimur si sospite: nusquam
Noxia pestiferum uirus Auerna uomunt,
Nec caelum nec aquas contaminat ulla Mephytis,
Exhalat nebulas nulla lacuna graues.
Sic mea cyaneo micat aethere uilla salubris 
Et longae augurium dulce salutis habet,
Vitalisque placet Zephyri genitalibus auris
Temperiemque unam uerque perenne tenet,
Qua sinuant arcum atque utrinque reflexa uicissim
Exarmant uastum brachia bina fretum. 
Hic ubi miramur fida statione morantes
Inque uicem innumeras ire redire rates,
Aedibus urbanis decorantur praedia, quaeuis
Tecta uoluptatem ruris et urbis habent.
Nanque peregrinas apportat sedula merces, 
Gaudet et aduectis insula laeta bonis,
Et desiderium naturae industria supplet
Cunctaque, terrarum quae parit orbis, habet:
Annonam et facilem uictum Trinacria, uestes
[p. 54] Occeanus fęlix, cinnama mittit Arabs.
Ergo laborandis multum est operosa carinis,
Remigio atque alis docta uolare suis,
Seu cariem emendat ueterem et subducta reponit
Naufragia et solitas cogit inire uias,
Siue rudes pinus cessare in montibus altis 
Dedocet et nymphas aequoris esse iubet.
Hic Cybeles lucum et Dodonae animata loquacis
Robora uenturae puppis in astra putes,
Argoasque manus ipsamque impune Mineruam
Sudantem et Typhin saepe uidere licet: 
Nunc Athamantaeo meliorem uellere lanam,
Nunc Cererem aut Bromium nauis onusta uehit.
Hic labor egregius, Cyclopum hic tecta; nec arma
Nautica nec cessat Mulciber ipse deus.
Quid referam Dryadumque choros lususque procaces,
Caeruleas mauis siue uidere deas?
Aut pede suspenso Satyros ad furta uolantes
Dulcia, nocturnis surripienda dolis?
His ego deliciis, Princeps uenerande, relaxor,
Quae mihi curarum millia multa leuant. 
Hic mea respirat grauibus iactata procellis
Et tandem placidis cymba quiescit aquis.
Te quoque, sed fatis melioribus, astra tuentur 
Blandaque secessus sospitat aura tuos,
[p. 54v] Protendique suum uentura in saecula regem
Certa futurorum dant elementa notas.
Scilicet auspiciis conspirant cuncta secundis
Caelestisque fouet publica uota fides
Syderibusque tuis caelum sanescit et aestus
Icariique fremit mitius ira canis. 
Certa nec ignarum fallunt praesagia caelum
Et passim incolumes esse iubentur aquae,
Florescitque tuis incessibus obuia tellus,
Cunctaque recturo principe uernat humus.
Idalii nec si detur noua copia luci, 
Antiquum Veneris praestat habere nemus,
Poma nec Alcinoi desideret altaque Tempe,
Cui tuus aspectus tempora uerna facit.
Hinc tibi nec priscis ingloria laudibus Ancon
Torua Cleonaeę temperat ora iubae, 
Aestiuisque tuis indicit amabile frigus,
Donat et intactas Vmbria cana niues,
Transmittitque tuos glaciem Appeninus in usus,
Verticibus si qua est irresoluta suis,
Et tibi, quo placidus pacatum indulgeat aequor, 
Lasciuire suis Adria gaudet aquis.

[Page 55]

2.O breuis, o uelox fugitiuaque, Pausa, uoluptas,
O nimium uitae gaudia uana meae!
Quam uariis ludor per inania uisa figuris
Et capior somni credulitate leuis!
Hoc erat ambrosiam quod rebar et esse deorum 
Pocula, quod fallax umbra soporis erat?
Aeger ut incassum fęlix intercute morbo
Per somnum oblatis exhylarabar aquis,
Incertum an uigilans, animi dum caeca uoluntas
Consilium ut frenos acer obaudit equus 
Et ruit in praeceps, brutis obnoxia tantum
Sensibus, imperii nobilioris egens.
Qualis et ammisso moderamine puppis aberrat
Atque gubernaclis fluctuat orba suis,
Talis in abruptum me deuius error agebat 
Et deturbatum mentis ab arce meae.
Parce tamen, parce, o, si te non Caucasus horrens
Procreat aut Scyticae tristior ora plagae,
Nec fera Centauri aut Lestrigonis educat aula,
Nec lupa, nec nutrix ulla leaena tua est, 
Sed pia concepit tellus, et amabilis, inquam,
Vnda per ora nouem lene fluentis aquae,
Mox immortali sanctoque sub ubere fotum
Nutrit in ambrosio Deiopęa sinu!
An placidas contemnis aquas et amoena fluenta 
Stagnaque natalis desidiosa soli?
[p. 55v] Paullatimque aboles radicitus indole prima
Quos docuit mores sanctior unda pios,
Inque nouam rabiem gaudes et sponte propinqui
In tempestates degenerare maris? 
Hinc, uelut Aeolio Boreas animosus ab antro,
Dilaceras nostrae carbasa tenta ratis;
Nominis usque adeo pertaesum est meque fatigas
Durior o quouis, Pausa, labore mihi.
Quid tamen immitem querimur? Pellacia damno est, 
Tetrior illecebris nulla procella tuis.
Nec mage Syrenum cantus laetale uenenum est,
Nec qui Sardoo risus ab angue uenit,
Nec te praetenta fallacior hamus in esca:
Haec tua sunt uirus dulcia mella meum. 
Hinc mihi te rabidis praestat saeuire procellis,
Neue meae fias aura secunda rati.
Quin et Vlyssaea iuuat obsurdescere caera
Ne capiar blanda uocis ab arte tuae.
Laetalesque cibos quibus escor et omnia certum est 
Raetia tendendis prompta cauere dolis.
Siue opus, auctores oculos mihi criminis huius
Effodiam, tanti semina prima mali,
Siue ueneficiis purgabile pectus amaris:
Vt ualeam, quae non tetra uenena bibam? 

[Page 56]

3.Si qua impacatos fluctus experta carina est,
Non temere e portu sustinet ire suo.
Te tamen, o Princeps, retinacula nulla morantur,
Nec semel expertae cura remordet aquae.
Atque utinam non te simulati rumor asylli, 
Foederis et ficti fabula uana trahat!
Vt sit uera tamen, quota pax, quae praelia difert,
Temporis ut crescant commoditate sui?
Haec fato – mihi crede – suo reparabilis hydra est,
Per mortes gliscit fertilis illa suas, 
Sic damnis recidiua suis crudescere gaudet
Dum superest tanti fons et origo mali;
Ergo renascenti parcas confidere donec
Herculea fiet tota cremata manu.
I tamen, Ausoniae gentis decus, obuia quamuis 
Mitescet uultu saeuior hydra tuo.
Te Triton uectare cupit, nec gratius ulli
Piscis Arionius terga premenda daret.
Iam tibi caeruleae cupiunt seruire puellae,
Cymothoe thalamos optat inire tuos. 
Teque suum generum quo non emat aequore Tethys?
Dotalis fieri quaelibet unda uelit.
Ipsa Venus peplum, caeston dabit ipsa iugalem,
Quo mare, quo rabiem temperet, Eure, tuam.
[p. 56v] Sed neque formosis nimium capiare lacertis,
Saepius et blandae uincula rumpe morae.
Non tamen abstineas cursu: licet horridus Auster
Ingruat – ipse tuo sidere tutus eris;
Nauta uel alcyones prae te rogitare recuset – 
Tu tibi Cassiope, tu tibi Castor eris. 
Quod si dilluuium Pyrrhaeaque saecula cernis,
Seu puer igniferis deuius errat equis – 
Hic tibi certa quies, in culmina nostra recurras,
Neue salutifero degere parce sinu.
Huc trepidus redeas; caelum turbante Typhoeo 
Aeternos fama est delituisse deos.
Tu quoque Phlaegraeum si rupto monte uidebis
Agmen et horrisonas prosiluisse feras,
Eia age, rumpe moras subitos molire regressus
Et patriae fugias monstra nefanda tuae. 
Praestat Auentinum furem et Busyridis aras,
Ismarii stabulum praestat adire ducis,
Aut mage Sardiniam et Scyronia saxa frequentes,
Horrendi uideas saxa uel Antiphatae,
Caucaseasque niues et inhospita saxa Promethei, 
Siue Thomitanae templa uetusta deae,
Quam iuga Gargani, aut Veseui incendia montis
[p. 57] Quaeque Gigantaeo bella furore fremunt;
Nedum poeniteat cinctus spectare decoros
Seu mage Rhacusae moenia tuta meae. 
Monstra sed aereis uanescant irrita uentis
Et sint ominibus pondera nulla meis.
Sunt neque enim, fateor, nostra hibernacula tanti
Quo liceat profugi principis ore frui,
Vt scelus infandum uideas exulque relinquas 
Captiuam famulis gentibus Italiam.

4.Ecce petiturus iubilaea piacula supplex
Congentilitio nomine reque Bonus,
Non satis esse putat celebri purgamina ritu
Praecipuum tantae munus habere uiae,
Sed quasi facturus sanctis auctaria rebus, 
Quaerit amicitiae foedus inire tuae.
Nec studium Superos audire et cernere maius
Quam te, conspicui numinis instar, habet.
Audito quod si reuerentia principe tanta est, 
Admoto propius gloria maior erit, 
Maiestasque suum praesens duplicabit honorem:
Deficit auditis rebus iniqua fides.
[p. 57v] Nam licet augescant mendacibus omnia Musis,
Par tamen est titulis nulla Camoena tuis,
Quo mage fama loquax tanti sub honore laborat 
Principis et uulgi murmur inane leuis.
Qui liceat passim celebreris, et ore supino
Pendeat ad laudes Illyris ora tuas:
Siue domi, seu me uersantem in rure paterno,
Ad nomen lassant pocula nona tuum, 
Te nostri risus, te seria nostra loquuntur,
Et tua si desint nomina, mutus ero.
Quod tamen hic audit de te conuiua remotus,
Nescio quid spectat maius in ore tuo.
Feelices igitur qui te propiore fruuntur, 
Inclyta qui nostri principis ora uident.
Hos ego malluerim quam sydera cernere uultus,
Hoc ego malluerim quam Iouis ore frui.
Mens tamen absentem semper spectare uidetur,
Qua mihi te sola parte uidere licet, 
Nec nisi solari questus contingit amicos
Et desiderium triste leuare meum.
Quo mage succedunt felicibus omnia fatis
Et tibi fortuna dexteriore fluunt,
Hinc ego te studio teneor leuiore uidendi, 
[p. 58] Ne uidear non te, sed tua uelle sequi.
Fortunam neque enim quam te spectare laboro,
Aeternum meritis sit tamen aequa tuis,
Semper inoffensum felix habitura tenorem,
Ne meus aduersa sorte probetur amor. 
Nanque reportantur quod de te prospera semper, 
Optata nimium conditione fruor:
Inde secundari uotis felicibus aures,
Haec animo refero gaudia sola meo.
Quo fruerer praesente magis, fortuna quod unum 
Inuidisse oculis uisa maligna meis;
Non tamen, amota quamuis regione moramur,
Desperant uultus lumina nostra tuos,
Autumni seu me rapienda occasio praeceps
Temporis inuitat commoditate sui. 
Interea nostrum, princeps uenerande, sodalem
Aspicias uultu conueniente Bonum,
Vt uelut auditam praesens tua gloria uincat,
Est oculis cuius maior habenda fides,
Sic incrementum uisi cognoscat amoris 
Atque in se praesens pignora nostra probet.
Si spectare uelis, generi par nomen auito,
Si mores, qui non dedecuere genus;
[p. 58v] Quod, puto, Romano est de sanguine, nanque colonos
Huc misit quondam Troia Roma suos. 
Hunc tot amicorum ne reice; dignior alter
Nemo sodalitio est, nemo fauore tuo.

5.Luctibus infelix cur aestimor esse meorum?
O fratres, obitum parcite flere meum,
Quod modo dicebar, praeludia certa fuerunt
Nomine uenturum uaticinante decus,
Nec mihi Felicis nomen disconuenit impar: 
Nunc sonat ex uero quod prius omen erat.
Nunc ego sum felix, tam me langoris acerbi
Dedecet et mortis poenituisse meae.
Ipsa ualetudo grata est mihi, munere cuius
Est mihi peccandi copia facta minor. 
Ergo mori lucrum est, nec corpus inutile damnem;
Haec nos felices res facit, illa bonos.
Nam uelut acris equi calor impetuosus obaudit
Frena nec immanes ponte tenentur aquae,
Sic minus hoc sese iuuenilis temperat ardor 
Quo mage confidit uiribus ille suis.
Quem nisi compescis freno grauiore, peribis
Infelix uoti proditione tui.
[p. 59] Ergo uel optandum fuerat mihi debile corpus:
Dos ista melior dote carere fuit. 
Integritas animi sospes pro corpore mansit,
Candida simplicitas, intemerata fides.
Hae mihi uirtutes caelum sine labe dederunt:
Mulcta salutaris corporis illa fuit.
Sic citius uidi uel tutius astra, rependit 
Debilitas gratas officiosa uices.
Ergo meam mortem melior quod uita secuta est,
Non est langoris gratia nulla mei.
Tu tamen, o mater, luctu tristaris acerbo
Ac esset natus flebilis umbra tuus? 
Si nescis, gremio Felix consedit auito,
Fulgurat et patrio lucida stella sinu.
Hic pro te natisque tuis sine fine precatur,
Maternasque preces pondus habere facit.
Quare age, moesta parens, ingratos comprime questus,
Flecte uel offensos ore gemente deos,
Vt quae laesisti, lachrymis pia numina places:
Haec gutta ex oculis stillet honesta tuis.

6. Epitaphium eiusdem

Qui modo dicebar, nunc sum, mihi credite, feelix:

Hoc bene defunctos nomen habere decet.

[Page 59v]
7.Ecce, immaturo nunc uulnere mortis acerbae,
Par quasi funereum, laesus uterque sumus.
Nec moerore pari consors iactura leuatur,
Sed grauat alternus mutua damna dolor.
Acceduntque meis aliena incommoda, si quid 
Plus sese ulterius nostra ruina capit.
Intacta nam tu uiduatus uirgine, cuius
Funereus taedas praeuenit ecce thorus,
Ast ego defuncta crudelis coniuge uiuo,
Debueram pariter qua moriente mori. 
Nec tua plaga minor, sanguis nanque ille fatiscit
Qui sponsalitio foedere iunctus erat.
Extinctae superest mihi plurima matris imago;
Pignore tu nullo tristia damna leuas.
Est iactura tamen leuior tua: nupta marito, 
Et mater natis occidit illa suis.
Tu noua nascentis deploras semina flammae
Ante maritales consenuisse faces;
Nos desiderium tam longi flemus amoris,
Irritant luctus pignora parua meos, 
Imbellis quorum miseranda infantia iustam
Maternae poscit sedulitatis opem.
[p. 60] Lac et opem paruisque implorat debita natis
Brachia, complexus, oscula nota petunt,
Incassumque iterant et nomen inane requirunt, 
Heu matrem, uberibus cuius alenda fuit!
Ergo recrudescit mihi matris imagine uulnus
Et soboles curas duplicat orba meas.
Fertur abortiuo nec tam praestasse Lyaeo
Iuppiter extinctae fulmine matris opus, 
Quam studio cogor matrem indulgere paterno
Incumbitque humeris sarcina bina meis.
Et licet hoc grauibus nondum disuadear annis,
Non temere huic alter substituetur amor:
Nam neque sacrilegae soboles credenda nouercae, 
Nec sinit uxoris mutua parque fides.
Ast tibi coniugii retinacula nulla supersunt,
Nec delibati pignus amoris obest,
Altera quin possit uinclo meliore iugari,
Quae tibi desponsas possit obire uices. 
Damna resarciri possunt tua, foenore multo
Excidit inducta coniuge sponsa prior.
Nam licet huic tenera prudentia uirgine maior,
Pectora uel sexu nobiliora suo,
[p. 60v] Forma uerecundi facibus geminata pudoris,
Nec nisi uirgineo sanctus in ore color,
Nec genitor cum matre ulli uirtute secundi,
Clara nec antiqua stirpe pudenda domus,
Est tamen ingenuis diues Rhacusa puellis,
Quas genere et forma contigit esse pares. 
Vt uiolae aequales cognataque lilia surgunt
Consortesque una conditione rosae,
Sic, congermanis tot dotibus, optio par est
Nec magis ambiguos Castoras esse putes,
Nec mage lac lacti simile est quam forma puellis 
Concolor et uariis quamlibet aequa bonis.
Parcius ergo tui funus deflebis amoris,
Nulla nec illius damna dolenda putes.
Feelix illa quidem, quae nunc caelestia carpit
Connubia, Elisii nupta superba Iouis. 
Forsan et illius – si diis quoque talia cordi –
Auspicibus superis pronuba Paulla mea est.
Hinc bene consultum est illi, per funus acerbum
Quae modo lugubri munere facta dea est
Et pro te summum gaudet pepigisse Tonantem, 
Dotale et quicquid regia cęlsa tenet.
[p. 61] Qui nisi riualis caelestibus esse laboras
Et tibi dos sponsae est inuidiosa tuae,
Non illi inuideas caelum, aut caelestibus illam,
Parce immortales sollicitare toros. 
Quam tibi deposcis, digna est Ioue, Iuppiter illa:
Mortalis thalamos, Drage, require pares.
Nubilis et nostra est non una locabilis urbe,
Et desiderium copia lene facit;
Quo mage iacturam facile est reparare priorem 
Et pensaturas damna referre uices.
Haec aut nulla tuos hylarabunt pocula luctus,
Quod noua tristitiae est nupta futura tuae.
Parce, precor, lachrymare: tuum reparabile damnum est,
Inuidiam iustis parce mouere deis; 
Me natosque meos, quorum immedicabile uulnus,
Hae lachrymae, quae te dedecuere, decent.

8.Diffiteare licet te bracchis atque cucullis,
Agnoscit uultus Illyris ora tuos,
Nec tua maiestas uili caligat amictu,
[p. 61v] Lux tua caelari conspicienda nequit.
Nanque potestatis facies et imago coruscat, 
Et quamuis cupias degenerare, nequis.
Conspicuum neque enim luna intermenstrua solem,
Nec penitus nubes condere caeca potest;
Te quoque nec penitus uestis plebaea colorat,
Pallaque fulgorem uelat opaca tuum. 
Scilicet ipsa tuos uestigat Fama recessus,
Mille aures, totidem lumina et ora gerens,
Teque refert populis et nunctia, testis et index,
Praesentem ostentat conspicuumque ducem.
Nec trabeae nec te tam regia sceptra resignent, 
Aemula quam famae prodit30 imago tuae.
Te laudes nomenque tuum uel ubique locorum
Praepes honoratis Gloria uectat equis.
Quid mirum est igitur, nostris celeberrime terris
Dux, Phaethontaei gloria magna Padi, 
Si te patritiis Epidaurus honorat alumnis,
Quem niger extrema nouerit Indus aqua?
Si tamen – ut uates tradunt – nec penna nec aurum,
Cornua nec summum dedecuere Iouem,
[p. 62] Caelestesque decent lusus et mille figuras
Saecula Vertunno prisca dedere suo,
Te quoque mentiri formas et ludere fas est
Et trabeam et fasces dissimulare tuos.
Sed quocunque tamen prodis uenerabilis ore,
Est decor imperii clarus ubique tui, 
Nec penitus lateas si Prothea, siue figuris
Vertunnum uincas Mercurium atque Iouem.

9.Lucrinus puer et piscis Babylonius et qui
Hypponis puero terga premenda dedit,
Et Męthymnaeum qui uexit Ariona delphin
Piscibus ingenium dedocuere ferum.
Verum incredibilis mendax et saepe uidetur 
Si caret exemplo fama uetusta nouo.
Hinc tibi laudatus delphin, facunde Ioannes,
Instaurat ueterem per noua monstra fidem,
Qui piscatoris gratus comes atque sodalis,
Assecla et praesens auxiliaris erat. 
Nanque agitabat ouans pauidos in raetia pisces,
Cogit ut in stabulum pastor ouile pecus,
[p. 62v] Vtque cateruatim terrae applicat agmine magno
Accipiter densas impetuosus aues,
Aut ubi claudendos uenantum indagine ceruos 
Laetus odorifera nare Molossus agit.
Talis erat delphin, sic illum ardere uideres,
Cingat ut aequoreos inde uel inde greges.
Ergo diues erat piscator munere piscis
Et pecudis gratas senserat esse uices. 
Nanque diu innocua securum pauerat esca,
Tuta nec hamatis laeserat ora cibis.
Hinc memor et gratus iactum ditabat herilem
Vixque pares praedam sustinuisse plagas.
Sed melior sors est riualibus inuida semper, 
Nec tulit insolitas Liuor acerbus opes,
Proque cibo uirus dedit et sua miscuit illi
Toxica, quae diro Cerberus ore uomit.
Ergo uenenatas fruges laetaliter hausit
Qui populos delphin pascere natus erat, 
Piscator, conuiua tuus dulcisque sodalis,
Officii consors sedulus usque tui,
Vectigal censusque tuus fortunaque feelix,
Olim expiscandis obuia semper aquis.
Tu tamen, o proles nostri maris inclyta, delphin, 
[p. 63] Nec nisi Rhacusiae mitis alumnus aquae,
Quod te clara mei decorant monimenta Ioannis
Et per te renouant monstra priora fidem,
Feelix sorte tua: neque enim, puto, clarior esses
Si meritis caelum dentur et astra tuis. 

10.Non quia communi sortitus origine nomen
Turcharum aut sanguis barbarus esse uelis,
Francisce, o gentis Gonzagae nobile sidus,
Omine sed certo Turchus ubique sonas.
Nam, uelut inuictis tribuit Germania Drusis, 
Victori aut nomen Dacica terra suo,
Aut sua Scipiadae dedit Affrica, Creta Metello,
Praescia sic generi fata dedere tuo.
Nam tua uenturae uox est praenuncia sortis,
Debentur sceptris Turchica regna tuis. 
Nomina sic olim magnis celebranda triumphis,
Quae modo sors tribuit, prospera bella dabunt.
Quid mirum? Sanctae superatum munere pacis
Vinci a Gonzaga principe posse doces,
Qui modo, dum meritis tecum certare laborat, 
Attamen officiis uincitur ille tuis.
Nec tibi largitor par est, sed cedere passus,
[p. 63v] Europam atque Asiam iactitet ille licet,
Qui tibi muneribus tantis, licet auctio fiat
Turcarum regni, praeualuisse nequit. 
Haec prima est pacis uictoria, proxima bello:
Mox tibi finitimus Turca triumphus erit.

11.Cum ducis auditum est Leonorae funus acerbum,
Luctus tam uariis urbibus illa fuit:
Hesperii lugent, septem luxere tryones,
Hoc quod Aragonium possidet omne genus.
Praecipue intonsos uellit Ferraria crines, 
Et gutta Haeliadum largior ore fluit.
Nec Mediolanum, nec Mantua lumine sicco est,
Reginam socrum luget uterque gener.
Ereptam ante omnes ploras, Isabella, parentem:
Finis inexpletis luctibus ecquis erit? 
Quid, precor, aeterno cruciaberis anxia fletu?
Intumuit lachrymis Mincius ecce tuis.
Moestaque lugubris creuerunt stagna Padusae,
Flumineas auxit fletus herilis aquas.
O Sypili saxo lachrymosior, unde tot imbres? 
Vnde hic funereae flebilis humor aquae?
[p. 64] Nam quid inexausto, Regina, tenebere planctu?
Desine ploratus continuare tuos.
Quam uelut extinctam cum toto corpore mundi
Et uariis luges gentibus, astra tenet, 
Et fruitur caelo uita meliore superstes,
Regnat et aethereo sidus in orbe nouum.
Nam proauos inter reges olimque potentes,
Inter Aragonios illa recaepta suos,
Seu Ferdinandi clara ceruice coruscat, 
Illa uel Alphonsi uertice fulget aui,
Siue haec Haesperia est, siue Arctica stella uicissim,
(Vtraque nam sanguis sunt, Isabella, tuus),
Seu Phaethontaeas non dedignata sorores,
Siue illam famulus stellifer amnis habet. 
Sic dea sidereis intermicat aemula sertis,
Qualia Dictaeum malit habere genus,
Atque Dionaeo multum praefulgurat astro,
Et Berenicaea clarior illa coma est.
Ergo quid insanis ululatibus astra fatiges? 
Inuidia est matris funera flere tuae,
Quae uice terrarum et moribundae pondere molis
In solio caeli splendidiore nitet.

12. Epitaphium eiusdem[p. 64v] Cum Leonora nouum properaret ad aethera sidus,
Certamen stellis omnibus una fuit.
Tale ad spectaclum caelo pendente, uicissim
Hesperus atque Arctos hanc meruere ducem.
Nam primum Arctoae censetur origine stellae, 
Sed mox Hesperii sanguinis illa fuit.
Moesta quid ergo tuam ploras, Isabella, parentem?
Quae regina fuit, nunc Leonora dea est.

13.Quam bene sumpserunt Venetae noua signa triremes
Seque ope bellandi nobiliore tegunt!
Nam modo Dux Venetus, custodia publica rerum,
Mutat adoratae Marcica signa cruci
Toruaque deposuit fului simulacra Leonis 
Conspicuęque gerit sola trophaea crucis;
Qua maria et terrę sola custode tuetur
Grimanus, patriae gloria magna togae.
Hinc pius admonuit gentes melioribus armis
Quod pro communi bella salute gerat. Note: 10
Hoc omnes signo et prora pendemus ab una,
Crux omnes terras classis et una tegit.
Hoc orbis uallo, hoc praecluditur obice rerum,
[p. 65] Adnixa est humeris terra fretumque tuis.
Quid Superos igitur pro te, Grimane, precemur, 
Digne hoc uexillo, uindice digne Deo?
Vt uincas quem nunc sustentas comminus hostem:
Dignior est Venetis laurea nulla tuis.

14.Sanguine quod surgis Romano, hinc, Barbe, tuorum
Ostentare potes pontificale genus,
Gloria, ni fallor, magna est; noua gloria maior
Quod Venetae pars est conspicienda togae.
Nam meruisse omnes simul et uicisse uideris 
Quos decorat proauos aenea barba tuos.
Nec minus et Veneto rerum iam stante senatu
Principe Romanos stare putamus auos.
Adde quod in uobis augescit Romula pubes,
Gaudet et ornari posteritate sua, 
Quod uestrae nulla est permissa licentia plebi,
Iura nec ambiguus publica ciuis habet;
Sed neque patritius uilis contemptor acerui,
Iustitia populum sustinet esse parem.
Ergo quis indignos proauito culmine credat 
Quos patriae proceres educat aula tuę?
[p. 65v] Qui sibi cognatos quoties rexere Quirites,
Accepere nouum culmina sancta decus.

15.Orator uobis Scythicum mittendus ad axem.
Quis regis sacras dignus adire domos?
Augebit placidis qui regia dona Camoenis,
Cuius bis gratum carmine munus erit.
Nam blando ornatum sermone decentius aurum est 
Et laude adiecta maius habet precium.
Contra illaudatum uerbis sordescit ineptis
Et fatua munus rusticitate perit.
Ergo licet donis princeps capiatur opimis,
Non tamen ingenii negligit ille decus. 
Ingenii dotes non negligit ille superbas,
Vincitur et docta conciliatur ope,
Carminis et blanda capitur dulcedine: ut aurum
Diues, sic Musas ingeniosus amat.
Bella inter galeasque truces lituosque sonantes 
Temperat Ausoniis Martia castra modis.
Indulget Latiis rex inter castra Camoenis
Et pariter Musis militiaeque uacat.
Gorgone sic pugnax Tritonia praesidet armis,
[p. 66] Ingenuas artes non minus illa colit,
Siue sagittiferos Turchas fortesque Ceruchos
Siue rebellantes fulminat ense Gethas,
Siue cathenati calcat fera cornua Rheni,
Digna gerit Musis, carmine digna gerit.
Non igitur uobis Scythicum mittendus ad axem, 
Vt puto, qui Musis eloquioque caret.
Tale quidem elinguis faciet uilescere munus
Qui regem titulis demeruisse nequit.
Carior est auro titulus, potiora tributis 
Vatum scripta bonis regibus esse solent. 
Hic igitur tribuendus honos doctisque probisque:
Indignum uobis mittere crimen erit.
Virtute et merito, non ambitione legendus,
Gratia nec peccet patritiusque fauor.
Non hic Illyrico, uerum sermone Latino 
Gaudet Romanos rex imitatus auos.
Quid nisi sermonis crassi pinguisque Mineruae
Saxeus et statuę marmoris instar erit?
Quare agite, o ciues, suffragia uestra potentem
Lingua oratorem consilioque legant, 
Foenore qui magno cumuloque rependet honorem,
Non qui decoctor muneris huius erit.
Quod si, patritius pariter uesterque poeta,
[p. 66v] Tale oratoris munus obire legor,
Roma Quirinali tribuit quam uertice, non haec 
Dedecori uobis laurea uatis erit.

16.Quos Veneti misit prudentia magna senatus
Iuraque patritiae conspicienda togae,
Hos tua nunc dapibus, Princeps, ueneratur opimis
Claraque deliciis accipit aula nouis.
En quanto splendent conuiuia structa paratu! 
Vix capit innumeras mensa superba dapes.
Vix, puto, splendidior domus haec aut structior esset,
Acciperes mensis numina magna tuis.
Nil tectis uulgare tuis: conuiuia sunt haec
Regia, sunt magno fercula digna Ioue. 
Quid mirum? Veneti maiestas tanta senatus
Cum superis digna est accubuisse deis.
Ambrosias haec mensa dapes, haec maxima caeli
Numina conuiuis prouocat aula suis.
Aurati hic calices et uasa argentea fulgent, 
Quaeque Scopae credas pocula ficta manu,
Quicquid et artificum regale toreumata gestant
[p. 67] Atque Cleantaeas prouocat arte manus,
Ingenium docti possent quaecunque Myronis
Summere, Phidiaca digna uel esse rota, 
Aut ueteris possent mentiri Mentoris artes –
Aedibus id, Princeps, cernitur omne tuis:
Altilium et quodcunque sagina domestica pascit,
Et quascunque feras sylua ministrat aues,
Egregium et quicquid dominus finxisse culinae 
Artificisque manus ingeniosa potest.
Aethiopes nigro tales perhibentur in aestu
Conuiuae mensas explicuisse Ioui.
Callida uix tales ducibus Cleopatra Latinis,
Splendida seu Phrygio struxit Elisa uiro, 
Clara fuit tanto nec Caesaris aula paratu,
Aut Corcyraei regia mensa ducis.
Denique uix tanta quicquam est instructius aula,
Nec coetus caelo dignior esse potest.

17.Ecce teatrales renouat Comoedia plausus:
Ecce habitus redimunt syrmata prisca suos.
Procedit pariter soccus pariterque cothurnus;
Hic humilis serpit, grandius ille tonat.
[p. 67v] Grandius ille tonat reges regumque ruinas,
Dulcibus hic pingit uerba iocosa modis.
Comoedum ridere decet, lugere tragoedum:
Tristior hic nobis, laetior ille placet.
Inde supercilio grauiore tragoedia pulcra est:
Morosa Senecam fronte tonare decet. 
Blandior at Plautus (lasciuia comica tota est!)
Per cuneos risus perque teatra mouet.
Quod tamen in uultus audent remeare priores
Vtraque longaeuo Musa recaepta situ,
Rursus et Ausonios pulsant proscenia colles, 
Cui, rogo, cui munus tale referre licet?
Pomponi inuentum est, quo nunc auctore repertus
Ecce teatralis mos prior ille redit.
Ille cothurnatum nam syrma et prisca reduxit
Pulpita, cum soccis conspicienda suis. 
Sic tamen est munus Raphaelis et inclyta uirtus,
Sumptibus hic auxit nostra teatra suis.
Auspiciis cuius tanta ad spectacula uisa est
E septemgeminis currere Roma iugis;
Vidit et ut lusus post saecula multa reuersos, 
Et populi aspectu est exhylarata sui,
[p. 68] Clamoremque suum et plausus agnouit auitos
Atque olim obliti uerba renata soni,
Ac ueluti positis iuuenescat pulcrior annis,
Sperat in antiquum posse redire decus. 

18.Quas Cynosura rates, quas Parrhasis Vrsa gubernat,
Sunt quorum extremus uela Canopus agit,
Sunt etiam implorant placidos qui saepe Laconas
Naufraga cum tumidi fluctuat unda maris.
Ast ego nunc grauibus uexatus, Marce, procellis 
Alma mei supplex principis astra uoco.
Tu mihi tu, Princeps, Helice, Cynosura, Canopus,
Tu mihi Tindaridum sidus utrunque nites.
Ni mihi defueris, Dux optime, nulla uerebor
Sidera, falciferi pigra nec ora senis. 
Dispeream si quem, Princeps, mea carmina spectant
Te praeter, si quem nostra Thalia rogat.
Non aliud nobis iubar aspirabile detur,
Non alium malim posse uidere Iouem.
Quid mirum? Haud alio mundus rectore teneri, 
Viuere non alio sub Ioue Roma cupit.
[p. 68v] Quin tibi uel rigidi seruirent sponte Catones
Et cuperent regno succubuisse tuo.
Quin libertatis uindex tibi cederet ultro
Seruitii patiens Brutus uterque tui. 
Quod si quando tuas, uelut auguror, orbis habenas
Sentiet, imperio prouocet astra suo.
Non alias odium ciuile, domestica clades,
Cumque intestinis factio pulsa dolis,
Nec magis et rabies priuata et mutua caedes 
Impia quique repens suscitat arma furor,
Et quicquid scelerum conflatur ubique quiescet:
Principe non alio sanctior orbis erit.
Te metuat quicquid nunc imperat: ambitus amens,
Liuor, auarities, foenora, furta, neces, 
Te metuat scelus, infęlix trudetur Erynnis
Ad debellatis Tartara nigra comis.
Regnabit nutrix rerum Concordia, surgent
Sancta relegatis saecula criminibus.
Interea dubios casus, optabile sidus, 
Respice et ambiguae dexter adesto rati.
Dexter adesto rati: sic te rectore quiescat
Optatis, quae nunc fluctuat alnus, aquis.

[Page 69]
19.Nunc ago Natalem Christi, Gradaee, nec illum
Quem sibi pacato gessit in orbe Deus:
Nam Christo nascente fuit pax alma per orbem,
Ast ego perpetior bella nefanda domi.
Bos stabulum Christi sociusque adflauit asellus: 
Adlatrant stabulis ora canina meis.
Ambrosioque Dei uagitu parua sonabant
Tecta: meis carcer questibus ecce tonat.
Confessa est nox illa diem meliore sereno:
Nox mihi perpetuo est una futura situ. 
Mystica stella Deo et sidus natale refulsit:
Interdicta meis sidera sunt oculis.
Pastoresque pium cantabant numinis ortum:
Tota domus nostro carcere moesta gemit.
Seruabatque nouus cunabula sancta minister, 
Quicunque ad partus fulguris instar erant:
At nos carnifices seruant dirusque satelles,
Adsueta infandis turba ministeriis.
Caelestisque chorus mundi cecinere salutem,
Laetitiamque aegit terra polusque nouam: 
Quid nisi compedibus, ferro et stridore cathenae
Hic locus horrendum, flebile, triste sonat?
Expositumque palam Christi praesepe patebat:
[p. 69v] Clauditur inuicta ianua nostra sera.
Ergo ego Natalem nequeo sentire beatum, 
Sed mihi lugubri tristior ille die,
Siue Parasceue seu Christi funeris instar,
Nec Natalitiam dignus habere notam.
Non malefacta tamen uitae probrosa piamus,
Nec reus incaesto dicor adulterio, 
Nec Catilina feror, nec Verrhes improbus idem,
Nec dicor patriae Sparthacus esse meae,
Sed Brutos Traseasque sequor, nec fundere uitam
Pro patria aut dubitem procubuisse mea.
Ipsa, nouerca tamen, genitrix mihi – pro pudor! – ecce
Non meminit matrem dedidicitque piam.
Innocuum quid enim tenebroso in carcere clausit,
Aut tantum linguae simplicitate reum?
Non multis uitae nocuerunt crimina: nobis
Linguae libertas et pia uerba nocent. 
Scilicet haec nostri sudoris idonea merces?
Hoc precium uati reddis, Apollo, tuo?
Qui licet accuser uerbis peccas⟨s⟩e proteruis,
Dote tamen propria lingua redempta mea est,
Quae modo Pannonici decorauit funera regis, 
Quae patriae totiens officiosa fuit.
[p. 70] Non tamen hoc facinus dicam patrasse senatum,
Qui me praecipuo semper amore colit;
Facta simultatis luimus morsusque malignos,
Huc me in pistrinum Liuor acerbus agit. 
Qui Christum adfixit trabibus sanctosque cecidit
Saepe uiros, uitae parceret ille meae?
Sed qui nunc gaudet, uexabitur ille uicissim,
Vertet et in proprium dira uenena caput
Et sua tabifico lacerabit uiscera morsu 
Cum modo candorem nouerit ille meum.
Nam mihi purpureum solem spectare licebit
Cum quater umbriferis Luna recurret equis.
Tu uero, o caeli Natalem habiture serenum,
Exemplo uulgi pectora disce meo! 

20.Carcer noxie, carnifex, prophane,
Qui punire soles reos, nocentes,
Cur nunc es, rogo, praemium immerenti?
Quid mecum est tibi? Num sequi laboras
Sancta ergastula, siue Tullianum, 
O nequam, fieri cupis sacellum?

21.[p. 70v] Ergo tempestas nobis uentosa pepercit,
Naufraga nec merces abstulit unda meas,
Ergo uel Aegeas hyemes et saxa Capharei
Innocuae licuit transiluisse mihi:
Nunc autem nequeo medios euadere portus, 
Nunc ego naufragium cogor habere domi?
Quod neque praeruptis sunt ausa Ceraunia saxis,
Quod neque spumosis Adria fecit aquis,
Hoc intra muros et tecta domestica cerno,
Infeelix media dissipor urbe ratis. 
Nam neque uentorum pelagique adfligor ab ira:
Me domini rabies obruit una mei.
Mi praeceps furor atque aestus rectoris auari
Tempestas, pestis, dira procella fuit.
Ergo tot elapsam scopulos uentosque furentes 
Poenitet et longi littora curua maris,
Nec te, Sylla ferox, nec te uitasse, Caribdis,
Profuit: interius Sylla, Caribdis eras!
Visceribus mediis medioque in corpore pestem
Exitiumque tuli caeca carina meum. 
Scilicet hic omnes Symplegadas intus habebam,
Hic omnes Furias, omnia monstra tuli.
[p. 71] Ah ego Cyaneas mallem rupesque Malaeae
Gaudere et spoliis Pontica saxa meis,
Quam sic per facinus spoliari; qualibet unda 
Debueram infelix malle perire ratis!
Quid iuuat immanis uitasse pericula ponti,
Si reducem portu deuorat unda suo,
Si nunc in mediae penetralibus obruor Vrbis,
Regnat et in tuto dira procella uado? 
O mihi claementes frustra uentosque fideles,
O mihi suspecti fida pericla maris!
Et quicquid cassa formidine triste timebam,
Pondera mendaces uana habuere metus.
Sunt portus, sunt tuta parum naualia nobis: 
Sunt mihi fallacis perfida templa soli.
Impia tempestas rapidis in moenibus orta est,
Quaque minus rebar parte ruina uenit,
Votorumque fuit fiducia falsa meorum:
Me fateor propria credulitate ream. 
Hunc portum infamem, hoc inamabile littus auarum,
Quam freta debueram cuncta timere magis!
Peccasset pelagus leuiori crimine; raptor
Plus mihi quam damno est proditione reus.
Sic ego communi saciarer sorte, tulisset 
Supplicia, eiectus littore, nudus, inops,
[p. 71v] Aut animam efflasset scopulis adfixus acutis,
Cum praedone suo naufraga praeda foret.
Sic impune quidem nec me rideret inultus
Regnaretque meis altior ille malis. 
Me miseram! Euasi fluctus innoxia nauis
Vt sim rectori diripienda meo.
Euasi scopulos tuta ut statione perirem:
Sanctior et terris uentus et unda fuit.
I, portu securus agas templisque deorum: 
Naufragus est portus, naufraga templa mihi.
Illa, inquam, quae me damnabant improba uotis,
Accumulant damnis damna priora nouis,
Praedonem quorum inuiolabile seruat asyllum,
Nec sinit immunes dira rapina deos. 
Sit pudor hic saltem miscendo sacra profanis,
Parcite caelestes conscelerare pios.
Ocyus hoc nostris expellite dedecus aris,
Diluat admissum sanctior unda nefas.
Et quicquid sceleris conflatum est, expiet ignis, 
Fumet odoratis diues acerra focis.
O diris addicte senex, quid linquere cessas
Templa execrandis non adeunda uiris?
[p. 72] Quid, precor, incaestas sacraria summa deorum,
Quid pede sacrilego limina sancta teris? 
Temperet accessu pestis deuota profano,
Crimen abhorrescunt numina magna tuum.
Hoc dirum Scythiae templum et Busiridis ara,
Et domus horrendi tetrior Antiphatae,
Furis Auentini specus et Scyronia rupes 
Est, ubi praedonem protegit ara meum.
Nulla ibi relligio, nulla impolluta deorum
Templa, ubi seruari talia furta licet.
Nullos esse deos caelumque affirmat inane
Qui tantum facinus sustinuisse potest. 
Quin latebras linquis amens? Quae crimina damnant,
Praetendis sceleri numina magna tuo!
Quid mihi depositum non promis et unguibus uncis
Furta nec extorques exuuiasque graues,
Infamasque solum diris natale rapinis 
Et patriam soluis relligione tuam?
Hypponactaeos quod si contemnis iambos,
Nec famae aut cura est nominis ulla tui,
Carmina Musarum nec sanguinolenta perhorres – 
At saltem edictum pontificale time! 
Tu tamen illecebris Sybaritum mollior udis,
Quae luxu Oebalio desidiosa fluis,
[p. 72v] Milesi solos imitari conscia mores
Nunc male fucandis ingeniosa dolis,
Arpiis eadem trucibusque rapacior Euris 
Discolor et uitiis digna perire tuis,
Non impune feres, ut cessent fulmina, nec te
Tincta Lycambaeo spicula felle petant:
Quod merita es per tot scelerum diuortia, solues,
Vlciscere meas moribus ipsa uices. 

22.Saxea quam ueros mentitur imago dolores
Et simulat uerum Laochoonta lapis!
Altera cui serpens haurit latus, altera cingit
Brachia per nodos pone reuincta suos.
Nec facies una est circum, prolisque gemellae 
Adfectus uarios temperat una silex.
Illius exanimes uultus moribunda figurat,
Vipereo expirat saucius ore lapis;
Illius attoniti coluber uestigia stringit,
Hic marmor ueri signa pauoris habet. 
Praecipue simulachra patris miseranda suasque
Natorumque uices flebilis ille dolet.
Hinc extare iubet populoque placere Quirini
Iulius, ingenii caelitis instar, opus.
[Page 73]

23.Serpentes geminos et Laochoonta cruentum,
Et circum pueros cernis utrinque duos.
Vulnerat hic patrem, natum tenet, altera patrem
Continet et nati pectus acerba ferit.
Sibila mentiri, saniem manare cruentam, 
Morderi credas saxa, ferire, mori.

24.

Laochoon extat prolesque gemella reuincti

Anguibus et rursus culmina summa tenent.

Et merito est tanto sub principe: Iulius orbis,

Hic labor artificum gloria summa nitet.

25.Pignoris optati regina puerpera compos
Nec defuncta meas deprecor ipsa uices.
Nam quamuis uiridi mors maturauerit aeuo,
Dulcius haud alias interitura fui:
Et partu et regno saluis et rege marito 
Totque superstitibus mittor in astra meis.

26. In maledicum poetam pro VenetisCornicem, fateor, pennis deplumat ademptis
Imbellemque cohors densa fatigat auem.
[p. 73v] Magnanimi contra sors est diuersa Leonis:
Hic par innumeris millibus esse potest. 
Quod semel hic hausit, non extorquetur, et alis 
Gryphis Hyperborei praepes ad astra uolat.
Non toga, non satis est sibi crista, nec infula, thorax:
Huic quoque mastrucas, Roma secunda, dabis.

27. In Inuidiam pro VenetisPectora quod thorax, humeros toga, uitta capillos,
Crista tegit Veneto conspicienda caput,
Carperis et iusti quaesitum sanguine belli
Imperium praedam, Liuor acerbe, uocas.
Non tamen ereptis moeret Germania uittis, 
Gallia nec cristis aestuat orba suis,
Hispanus thoraca gemit trabeamque Quirinus:
Quilibet ornatu splendet, ut ante, suo.
Verum habet in toto Venetus commercia mundo:
Impiger hinc unus uendicat omne decus. 
Quod si te nitor et maiestas discolor urrit,
Quae modo uestitu uersicolore placet,
Et quandoque sibi peregrinum interserit illi
Quo semper cultu splendidiore nitet:
Quid si ultra perget caelo gratissima uirtus 
Nec deerunt meritis emolumenta piis?
[p. 74] Quid tibi portendit tantarum gloria rerum,
Necdum tormentis meta futura tuis,
Cum Memphys illi, cum barbara texerit Helle
Siue Semiramia Persia diues acu? 
Nanque triumphato uirtus tibi laeta parabit
Carnifices, laqueos, uerbera dura, cruces,
Cum niger Indus ebur preciosaque uellera Seres
Et dabit huic gemmas diues Erythra suas.
Ipse, nocens Liuor, carpendus hyantibus hydris, 
Quae furis in proprium uipera saeua caput,
Discissa moerens tunica et post terga reuinctus
Et debellatis foeda per ora comis
Squallebis tanti non ultima pompa triumphi,
Excrucianda oculis ossea forma tuis. 
Ast ego solemnis uates altaria circum
Caelitibus summis debita uota canam:
Hoc decus, hoc utinam nostro maturet in aeuo
Praeueniantque obitus gaudia tanta meos!

28a.O munuscula nectaris beati!
O dignum Ioue poculum! Quid ergo
Certatim Mario meo redonem?
Paucos endechasyllabos, ut inter
Regales cyathos melos beatum 
Mente interbibat auribusque captis.

[Page 74v]

28b.Cum nos corporeo, Mari, baratro
Tardant noxia membra plus amare
Quam cognosse uel eloqui ualemus,
Et plus expedit et minus fatigat
Immensum colere omnium parentem 
Quam primordia quaeritare rerum,
Quorum quaestio captiosa frustra
Per tot cornua flexuosa tendit
Soritasque uolubiles aceruat.
Nam quid proderit, heu, labore casso, 
Vestigare Deum uel inuenire
Quaesitum tot inanibus figuris,
Si non quaerit amor, tenet fouetque,
Qui nunquam nisi amando possidetur?
Nam diuellitur arctubus caducis 
Et sese abdicat alteri dicatus
Seque effert moriens amans, amato
Vt conspiret in alteroque uiuat,
Iam non ulterius suus, sed ultro
Hic quem diligit illius uicissim. 
Sic spiramine mutuo sodales
Fiunt unanimes, pares amici
Ambo spiritus unus, una uita,
Quos per mutua uinculo perenni
Mens confoederat et maritat una 
Et promiscua temperat uoluntas.
[p. 75] Ergo deditus alteri, fit alter,
Atque idem Deus est Deo dicatus
Toto pectore et omnibus medullis
Nec simplex nisi spiritus, uel unum 
Corpus perspicuis uolucre membris.
Quare dogmata rethorum facessant,
Disertatio uersipellis absit,
Et nodo stropha plectilis tenaci
Quam fallacia uiperina nectit. 
Ne caecae in foueam scrobis latentem
Prauo tramite te sophisticorum
Ducant deuia, parce syllogismis:
Nec presso bene fidimus pugillo.
Quod si nectare perfrui beato 
Quaeris, si fieri deus peroptas,
Ardentis uolucres amoris alas,
Vt fias amor et deus, capessas.
Qua fretus face nec moratus ultra
Vllis obicibus, uidebis in te 
Haec mysteria quae, Mari, requiris.

29.Martinalia nunc hyems reuexit:
Adsit farreus orbis et placentae
Sectae portio sortienda, crustum
Incido cereale frustulatim.
Non argenteus aereusque nobis 
[p. 75v] Desit nummus et aureum numisma
Quod per singula frusta partiamur,
Et de uimine textilis quasillus
Sortes accipiat duplexque mappa 
Praetexat. Superi, fauete mensae, 
Quorum expers opis est inauspicatus
Conuiua, et Ceres, et pater Lyaeus:
Vobis primus honos habendus; inde
Conuiuae Mario, meo sodali,
Hanc libo Cererem, hoc merum propino, 
Pro ritu patriae peculiari,
Nos solemniter ut pares amicos
Confarranea uinculo perenni
Martinalia caelitus secundent
Concordique fide ligent et omnes 
Fęlix omen inauguret sodales.
Nec de sorte sua [queratur] ullus
Sitque aeris nota susque deque foelix
Atque argentea; nanque gloriatur
Illo Iuppiter, hoc colore Luna est. 
Sed sol aureus innitescit auro
Quod cuncti cupimus. Quis ergo munus
Sortitur? Marius. Sapit, nec ultra
Amens, caeca, uolubilis putanda est,
Sed Sors prouida Lynceis ocellis: 
Fallax alea nescit optionem.
[p. 76] Quamuis caetera uisibus patescant
Nec sint inuia Lynceis ocellis,
Visus, quem penes est uidere, sese
Ignorat, neque uisilis sibi ipsi est. 
Vt praepes semel euolat, nec unquam
Obtutu est docilis reciprocanti 
In sese et propriam redire lucem;
Rursus lucis inops et orba uisus
Nec se pupula, nec diem tuetur. 
Sic mens consilium sagax amicum
Quaerat, quando sui magistra rara est
Et prudentior alteri docendo,
Nec constat sibi. Quo magis secundus
Est iudex aliunde postulandus, 
Laeuam ut dextera, pes pedem requirit.
Cuius ceu speculi resultet orbe
Mens examine mutuo uicissim
Quae sese ex alio uidere gestit:
Externi monitus capax suique 
Vt bino pede fidit. At maligna, 
Vecors, exoculata mens uacillat,
Infelix, bene quae monentis odit
Praecepta et sapientiorem obaudit.
[p. 76v] Magno foenore si negociari
Quaeris, si quota maximis, caduca
Permutare perennibus laboras,
Vita deside parce feriari.
Nam postquam breuis ocii uoluptas
Velox effluit, heu, fugacis aeui 
Iacturam irreparabilem dolere
Nil sero iuuat! Ergo quid moramur?
Cur non imus in arduos labores?
An plumae, et Venus, et scyphi retardant,
Et somnus, pater oscitationis? 
Quae monstra haec patimur trucesque cantus
Syrenum? Quibus euiramur herbis?
Quonam carmine, quo uenenor angue?
Cur nugamur et interire tempus
Hoc permittimus inter ociandum, 
Cuius uendibile est labore caelum?
Vitae ad relliquias breues prioris
Ventum est: pars quota temporis superstes,
Momentum breue restat. Ergo quicquid
Hoc uitae reliquum est, Deo dicemus. 
Hic me, dum loquor, increpat morantem
Vltra nec sinit esse tardiorem:
Haec occasio parua comparandi
Vitam quam cupimus beatiorem.

[Page 77]

LIBER IIII ³¹

1.Nullo pumice munus expolitum,
Nec uenalitio colore cultum,
Nec uelamine purpurae superbum,
Non unctam Tyrio cutem ueneno
Fucatamque amethystino colore, 
Indutum et tunicam supiniorem,
Mercatis opulentum et umbilicis
Et [prostantibus] omnibus tabernis,
Quales pagina delicata portat
Cum lenocinio superba cultus 
Falsam comparat aestimationem
(Seu captis studeat placere moechis,
Seu ducit meritorios cinaedos
Lasciuosque greges ephaebiorum);
Nullis denique mercibus coemptis 
Magno nec sine tedio paratis
Rebusque emporii pecuniosi
Ornatum, aut rotulas tenaciores
Et cultros miseri libellionis
Perpessum et gemitus laboriosos, 
Nulla congluuie luti tenacis
Compactum nec adorea polenta,
[p. 77v] Nullas stygmatis ustulationes,
Nec ferri calidas inustiones,
Quales barbaricae ferunt catastae, 
Expertum, neque uinculis aduncis
Praefixis ligulis et aere curuis
Tam pressum bene, tam bene alligatum,
Vt Tritoniacis putes trapetis;
Nulla denique fibulatum alutha, 
Summo margine frontibus cohaesis,
Non blattas madidum fugante cedro
Longaeuosque situs aranearum
Et morsus tineae famelicosae
Et longe cariem putrem senectae, 
Nec uentrem metuente seculorum,
Quales scrinia diuitum libellos
Et capsae retinent beatiores,
Sed nudum, lepidum, merum, recentem
Intactum, horridulum, rudem libellum, 
Tactum Cecropiae iocis Mineruae
Et nostris salibus simul madentem
Necnon Ausonia procacitate,
Verum scribere quam Vitellianis
Auctor debuit et notare chartis, 
Lusus deposita seueritate
Qualescunque, Mari, genus Bonorum,
[p. 78] Boni consule et ocium legendis
Impartitus amoribus pusillum
Differ seria tediumque frontis 
Morosique supercili remittas,
Permulcendus amabili lepore
Musarum et studio peculiari,
Vt quicquid iuuenilibus Camoenis
Dictauit Venus, exigas ad unguem. 
Sic tot tristibus auocatus Vrbis
Respires ab inutili labore
Et mecum platano sub hac uel illa
Fusus, sicubi fontium scatebrae
Argutique remurmurant liquores, 
Nomen nobile Flauiae recantes,
Nec quicquid uacat, interire tempus
Hoc permiseris inter oscitandum.
Quod si iudicio tuo probabor,
Nec stultis cupiam placere Blachis, 
Nec praeconia plebis ebriosae,
Nec uulgi popularis aucupabor,
Vni dum tibi perlegor. Facessat
Exlex barbarus: auribus profanis
Romanus uetor Aelius. Quirites 
Nec desidero: Romuli nepotes
Praestas unus et omnibus cateruis
Et pleno numerosior teatro.

2. Ad eundem super aquae rosaceae xenioDum Venus auxilio properat, ferus inguine rupto
[p. 78v] Cum iuueni Mauors insidiatus erat,
Currentem remorata rosa est spinaque rigenti
Perstrinxit teneros cuspis acuta pedes.
Hinc manasse ferunt de quo rosa tincta cruorem; 
Nec satis est, lacrimis ebria facta deae est.
Non tamen est irata rosis dea, compta quod illo
Flore nec inuitam uicit utranque deam.32
Hinc memor hunc rorem suffusum in flore fugaci
Non patitur lento Mulciber igne mori, 
Coniugis et lacrimas uxorius elicit omnes,
Quaeque luat fucum, multa remanat aqua;
Exudatque liquor foliis et odoribus ustis
Deque breui munus flore perenne manet,
Quod tibi pro xenio Iani missura Calendis 
Interea ambrosiam distulit alma Venus.
Tu simplex ne fata time Cynareia: cordi est
Si dea, riualem parce timere deum.
Sed tantum immiti ne respue durus ocello
Quod petit: heu, surdos ultio digna manet! 
Sed, precor, haec inuisa ferat rosa candida, quamuis
Quo tincta est, illo sanguine nata Venus.
Si tamen obseruas nutum, si uota capessis
Cuius obaudiri uerba benigna nefas,
Quae modo dat lacrimas, per quas dea pulcra quod optat
Ostendit doni proditione sui,
Nectar et ambrosiam dabit haec cyathosque deorum,
Nocte una cuius uel deus esse potes.

[Page 79]
3.Liber eram et placida securus pace fruebar:
Nunc mihi, Libertas, pacis amica, uale!
Scilicet incauto mihi raetia caeca tetendit
Meque improuisa casse fefellit Amor.
Nec me irretiri satis est, uerum improbus ille 
Nunc iterat saeua uulnera mille manu
Visceribusque meis, incertum, uictor iniquus
Luminibusne tuis spicula plura ferat.
Nec uacuae sentit dispendia multa pharetrae
Vt uatem telis obruat ille suis; 
Impulsuque leui quamuis superabilis essem,
Aurea consumpsit saeuior arma deus.
Dumque furit nimium, puer ille remansit inermis – 
Hoc illi precio laurea nostra fuit – 
Parua nec exiguo uenit uictoria damno: 
Pectoris heu tanti est parua rapina mei!
Quid mirum, qua nunc uictor feritate superbit,
Nec mihi nec telis consuluisse suis?
Plura nec egessit Paean Phythone necando
Taela quot Idalius prompsit acerba puer. 
Ne sub nube tamen tacitaque triumpher in umbra,
Hinc mea flagrantes uibrat in ossa faces.
[p. 79v] Sic agor infelix nullo non saucius ictu
Parsque meae mentis uulnere nulla uacat.
Nec satis est, tumidis addit ludibria uerbis 
Vt uacuum telis lustrat utrunque latus.
Nanque ait: »O nostri contemptor maxime regni,
Obprobrii discas esse poeta tui.
Iam frustra cupies uersus mollire seueros
Atque humilis fies conditor ipse soni. 
Saepe Tibullaeo solabere uulnera cantu,
Veronę ignotus nec tibi passer erit;
Solus et antiquum mirabere saepe Philetam
Laudabisque mei carmina Callimachi,
Nec nisi uesano quaeres fomenta dolori 
Cum tibi deciderint nomina magna, miser!
Armorumque acies et Martia bella ualebunt:
Fulmineosque ignes et mea bella canes.
Sero quid sit Amor iam te didicisse pigebit,
Flauia cum uires auxerit una meas.« 
Tunc ego: »Dux toto qui solus ab orbe triumphas,
Fulminis oblitum qui facis esse Iouem,
Ne, rogo, saeuitia uictricem pollue laurum:
Iam tibi seruatus gloria maior ero!
Vlterius ne me, tantis ne perde sagittis: 
[p. 80] Vt ualeam, ductor magne, ualebo tuus!«
Ille autem: »Haud nostro morieris uulnere, uates:
Imperio liber sospes et esto meo.
Illa sed, auxilio cuius sanescere quaeris,
Illa erit exitio nata puella tuo!« 
Haec responsa dedit, uix qualia frondibus altis
Chaonii nemoris praecinat augur auis.
Nanque ego dum curis peterem te, uita, leuandis,
Ac uelut ad medicam confugit aeger opem,
Infęlix perii, qui dum mea uulnera curo, 
Vulneror estque oculis plaga nouata tuis.
Nec tot Ituraeas armare uenena sagittas
Quaeque uolant retro Parthica tela ferunt,
Quot lasciua tuis et caeca feruntur ocellis
Nec nisi uisceribus spicula nota meis. 
Vtque petens uenantis opem male cerua saluti
Consulit et capitur credulitate sua,
Quaeque procellarum nimium secura tenetur,
Naufragium in portu saepe carina facit,
Sic ego nunc pereo dum te, mea Flauia, credo 
Perfugium curis esse fidele meis.
Vesano neque enim dantur fomenta dolori,
[p. 80v] Vulneris unde fuit fons et origo mei:
Immo recrudescit nunquam coitura cicatrix
Plagaque uisceribus gliscit hyulca meis. 
Ipsa tamen nostro mitescere sanguine nescis,
Passa nec officiis mollior esse meis,
Quam, reor, Herculei nequeant mutare labores,
Aut Asiae molles uincere diuitiae,
Quo mihi uicinam laetho reuocare salutem 
Et luci uitae restituisse uelis.
Si tamen insanos exoluam morte dolores,
Mors mea, crede, tuum, Flauia, crimen erit!
Nanque ego, quo tanti casus monimenta supersint,
Mandabo haec tumuli fronte notanda mei: 
»Flauia, quae uita fuerat mihi carior ipsa,
Causa immaturae mortis acerba fuit.«
Hanc tibi – crede mihi – parient mea funera laudem!
Ah, tantum poteris lenta uidere nefas?
Nec mihi, cum pheretro portabor inane cadauer, 
In cineres lacrimas ultima dona dabis?
Nec pariter dices, cum flebor uoce meorum:
»Hic mihi, proh Superi, fidus amator erat!«?
Et mea ut accensis lucebunt funera flammis,
Ah, poteris uultus exhylarare tuos, 
[p. 81] Nec laniata comas manibus, laniata capillos,
Clamabis nomen terque quaterque meum?
Nec frustra membris frigentibus oscula figes
Cum mihi pars sensus nulla superstes erit?
Si non uera dabis manifesti signa doloris, 
Non saltem tacita uulnere mente feres?
Et misera erepto sensu sine teste dolebis,
Nec te terrebit mortis imago meae,
Lurida ut exanimis simulacra uidebis amici
Et buxo et caera pallidiora noua? 

4.Quid tibi uis blando, pulcherrima Flauia, uultu?
Quid tibi cum Musis, ambitiosa, meis?
An cupis atque meo celebrari carmine gestis
Teque iuuat libris regna tenere meis?
Propterea multo collum circumfluit auro 
Atque opulenta tuus balsama crinis olet;
Neue tot ad strepitus armorum et caede rubentes
Accingar pugnas et graue Martis opus,
Ad tua depositis praeconia uendicor armis
Praeque Iouis taelo forma canenda tua est. 
Sic Venus exarmat Martemque effoeminat ipsum,
[p. 81v] Proh pudor, et sexu debiliore capit!
Me quoque conuellit: uiden ut Cythereia myrthus
Exclusit laurum, Martia serta, meam,
Nec fera sanguinei uacat hiscere praelia Martis, 
Sed iubeor curas euigilare leues?
Quoque magis pateant obprobria, prodere cogor
Crimina nequitiae dissimulanda meae.
Ergo mihi toties uultus offerre uenustos
Desine; blanditiis, Flauia, parce tuis, 
Nequa sinistra meum perstringat fabula nomen,
Differat et uulgi uoxque leuisque sonus.
Quis uero fera bella canat Martisque furorem,
Si mihi me uultu surripis ipsa tuo?
Quis sparget flammas, quis hyantia uulnera dicet, 
Quis lituos aut quis classica pulsa ciet?
Quis cantu audaces animare in proelia turmas,
Quis queat hostiles conseruisse manus?
Quis spolia eripiet donisque onerabit opimis
Castra? Quis undantem sanguine tinget humum?
Parce igitur uati, uultu saeuire uenusto
Desine; uisceribus, Flauia, parce meis!
Vt uidi, ut perii, et stipulae leuis instar acerui
[p. 82] Exarsi uenas igne bibente meas!
Exarsi inque meo uiuaces sanguine flammas 
Ignis inextincti uentilat acer Amor.
Excubiae uenere truces, procul ocia cedunt,
Et curae insomnes peruigilare iubent.
Parce tuo uati, uultu saeuire uenusto
Desine; uisceribus, Flauia, parce meis! 
Iam nullae siluis galeae, iam nulla refulgent
Arma nec aeratus fulgurat ullus apex,
Hostica nec caelsas meditatur scandere turres
Turba nec aptantur moenibus harpagones.
Non faber extendit gladios, mucronibus iras 
Addit et obtusos cotibus exacuit.
Scuta uirum atque enses cecidere e carmine nostro
Et rapit imbellis Martia taela Venus.
Parce tuo uati, uultu saeuire uenusto
Desine; uisceribus, Flauia, parce meis! 
Scilicet haeroum laudes regumque ualebunt,
Proelia totque ducum uendicat unus Amor,
Neue ferocis equi ferientes inguina Parthos,
Tristia nec duri pocula Massagethae,
Neue canam stratos Phlaegraea ualle Gigantes, 
Saeua nec igniferi taela trisulca Iouis.
[p. 82v] Attenuata lyra est, fortes fugere cothurni,
Atque Sophoclaei detumuere pedes.
Ille ego magnanimum qui facta attollere regum
Et sueram grandi bella tonare tuba, 
Nescio quo iaceo misero depressus amore,
Nescio quis tetigit nubila corda furor.
Vrror ut Assyrii templis urruntur odores,
Vt uolucris nidis urritur una suis.
Nec magis ad solem glacies nec caera liquescit 
Cum iuuat et flammas nutrit adusta suas.
Vrror, io, uates! Venus o, molire triumphos,
Regnet et ex nostra fraude triumphet Amor!
At uos, Pierides, nostras expellite curas,
Et prohybe tantum, pulcher Apollo, nefas, 
Vel tu sollicitos, Liber, compesce furores
Victor et angores dilue, Bacche, meos!
Vosque simul, dum plaga recens, dum uulnus, amici,
Hoc uitium uestris pellite consiliis.
Quod si quis tales sedabit pectoris aestus, 
Taurominitanas ille reponet aquas,
Auertet Tityi uolucres, Ixiona soluet,
Tantaleoque auidam pellet ab ore sitim,
Sisyphiae molis sistet reuolubile pondus,
[p. 83] Belliadumque urnas obstruet ille cauas.
Denique, si qua queunt medicamina tollere pestem,
Demere et infamem pectore nequitiam,
Non ego Caucaseas uerear calcare pruinas,
Siue Lycaonias comminus ire niues.
Dum graue seruitium fugiam dominumque potentem,
Ibo ego Rhiphaeo qua coit unda gelu,
Seu pedibus carpam terras, seu caerula remis:
Terra dabit faciles nec minus unda uias.
Me nullae salebrae, fastigia nulla grauabunt,
Nulla meos laedent auia saxa pedes. 
Ensifero nec si quatietur Orione caelum
Et maris Ionii saeuiat ira minax,
Non ego terrebor, me corda Typhoia quamuis
Ore uel afflarit saeua Chimaera suo. 
Stat cunctos casus et summa pericula rerum 
Voluere, stat flammas, frigora dura pati;
Stat mundi extremo me ponere cardine et ultra
Humanos, patitur si Deus, ire gradus,
Dum mihi libertas reuocetur pristina dumque
Nulla notet cineres fama sinistra meos. 
[Page 83v]

5.Me tua Sithoniis certantia colla pruinis,
Aemula me puris lumina sideribus,
Me similes auro crines et eburnea ceruix
Ingenuusque color uiuaque forma capit,
Nec lenocinio fuci quaesita uenustas, 
Sed tua, quam labes nullaque menda notat.
Me tua simplicitas, Paphias imitata uolucres,
Quique uerecundo est sanctus in ore pudor,
Denique me niueo cognati in pectore mores,
Me dotes animi corripuere tui, 
Qualia credibile est caelestes dona benignos,
Non matrem decimo mense dedisse tuam.
Illecebras quid enim, quid uerba iuuantia dicam?
Aut quod olorino stillat ab ore melos?
Quid referam doctae studiosas Pallados artes 
Atque tuas dociles plectra mouere manus?
Quid referam uernos spirantia basia flores
Quaeque magis Tyrio murice labra rubent?
Cetera quid referam, Pallas quibus innuba posset
Coniuge cumque Iovis cedere nuda Venus,33
Si modo deposito certare pudore tulisses
Pastorique tuum credere nuda latus,
Spectarique libens cuperes impune, nec esset
Te quoque ceu nudas poena uidere deas.
[p. 84] Immortalis ero si te sine ueste uidere
Perspicuam liceat proditione tua.
His desideriis infirmor saucius et me
Copia, te praeter, nulla leuare potest.
Haec me uota tenent, nec mallent sidera quam te
Cernere praesentem lumina nostra deam. 
Quae conspecta Iouem solio deducere ab alto,
Quae possent magnos sollicitare deos.
Haec eadem nostrum ualuere infringere pectus,
Haec laqueis animos implicuere meos:
Nec mihi uentosi fastus animique superbi, 
Nec mihi patritii sanguinis altus honos,
Nec mihi nunc Phoebus cultisque Elegia capillis,
Nec prodest rauco Calliopaea sono.
Omnia sub pedibus duri calcantur Amoris,
Omnia sunt solea trita, puella, tua. 
Scilicet et Phoebum campis armenta Pheraeis
Ducere et agrestes incoluisse casas,
Nuncque Iouem pennas, nunc falsi cornua tauri
Summere – si uera est fama – coaegit amor.
Nec mea nunc Eratho munus seruile recusat, 
Nec dedignamur ferre, puella, iugum.
Ite procul fastus, ficti procul ite Catones,
Et personatis horrida barba genis:
[p. 84v] Non hic consiliis grauibus uultuque seuero –
Mollibus obsequiis conciliatur amor! 
Obsequio pronus currentia flumina tranat,
Vincit et aequoreas saepe natator aquas.
Obsequium Lybicos fecit parere leones,
Fecit et Hyrcanas succubuisse feras.
Obsequium lentos declinat ab arbore ramos, 
Obsequium flecti robora dura facit.
Hoc placidum numen quid non superabile reddit?
Quid nequit officiis demeruisse suis?
Hoc, mihi crede, potest homines superare deosque,
Excutere et blando tęla trisulca Ioui. 
Tu quoque, ceu docti sub pollice caera magistri,
Flectere adsidua numinis huius ope,
Flauia, si scopulis sis durior; aspera nec tu – 
Obsequium nobis auxilietur – eris!

6.Nunc, licet imperio lasciui ducar Amoris,
Iussus inexperti uincula ferre iugi,
Haec tamen ipse libens, nedum patienter, inibo
Si dominae fuerit mutua parque fides.
Nam, si me uultu fastidiat illa superbo, 
Tollenda est collo sarcina dura meo,
[p. 85] Neue diu longae patiamur taedia uitae,
Haec mala sunt quouis excutienda modo,
Siue loci spatio, uel iniquae tempore uitae,
Siue erit angores soluere morte meos. 
Sin responsa dabit placido mihi Flauia uultu,
Si ueniet quouis empta labore mihi,
Non erit in terris felicior ulla uoluptas,
Vlla nec in terris gaudia pluris erunt,
Qualia nec solio Cyri, nec mercibus Indis, 
Mutarim, aut opibus, diues Erythra, tuis.
Nam mihi quid prosit preciosi massa metalli,
Aut quae Milesi lana colore rubet,
Si patienda mihi longae iactura repulsae,
Quem poterit dominae parua necare mora? 
Ergo tuo semper uultu pendere uidentur
Aduersa et pariter prospera fata mihi.
Aetherea nec luce magis nec nectare caeli
Quam pasci ex oculis, Flauia, posco tuis.
Te solam intueor, tibi seruio deditus uni, 
Te solam ante omnes noster Apollo colit.
O tecum liceat soles numerare beatos
Signandosque nota candidiore dies!
Seu uenies tacitis furtim confisa tenebris,
[p. 85v] Alternos librans clam taciturna pedes,
Quae mihi te iunget nox luce beatior omni,
Par utinam Herculeis noctibus esse uelit!
Cur tamen interea tanti in dispendia ducor
Temporis et longas distrahor usque uices?
O uotis inimica meis, quaecunque moraris, 
Et desiderio causa maligna meo,
Sit breuis hora licet, toto est mihi segnior anno
Cum dominam duras praestolor ante fores.
Haec mea nequitia est, haec me unica cura reuinxit,
Hic meus in molli puluere sudat equus. 
Tu uero antiquum decus integrare labores,
Dogmaticasque artes Socraticumque sophos,
Et uitia emendes hominum quo, Iane, labores
Saecula mirentur posteriora tuos.
Attamen huic nostro, si fas est, parce furori, 
Si fuit ardoris Myrrina causa tui;
Nec modo pallidulo rapuit te Cinnama uultu,
Sed tibi cura diu rustica Flora fuit.
Et mihi fas nostris dominam cantare libellis,
Vnica nec nobis Flauia crimen erit, 
Quae mea cum niueis inuoluit scripta papillis,
Phoebaeo uideor blandius ore loqui.
[p. 86] Haec mihi pensetur merces; tu, Iane, labores
Venari ingenio nomina magna tuo,
Et modo Democritos rigidosque euolue Platonas, 
Quodlibet atque uetus discere dogma uelis.
Mi satis iratam uerbis placare puellam,
Mi satis est domina dicere digna mea:
Qua modo uel sola laudari iudice mallim,
Delphica quam laudes templa mouere meas. 

7.Mollicie plumas uincis massamque coacti
Lactis et intactas, Flauia pulcra, niues.
Nec tanto Parium marmor candore superbit,
Non elephantaeum sic, puto, fulget ebur,
Quam tibi membra micant, ceruixque argentea, quanto
Candoris corpus gaudet honore tuum.
Lubrica nec tantum uestigia marmora fallunt
Cumque lacessentes effugit unda manus,
Non lapis aequoreus christalaque laeuia34 nec quae
Trita Cytheriacis concha refulget aquis, 
Quam mea te, fallax, pręnsantia brachia ludis
Laeuis et amplexus effluis usque meos.
[p. 86v] Nec minus amplecti tua membra fugacia durum est
Prothea quam mediis detinuisse uadis.
Basia seu uolui tibi figere – labra repente 
Sunt delibatis currere uisa genis;
Siue papillarum libuit tractare tumorem –
Non patitur tactus ulla papilla meos.
Siue ego tentaui tua transfuga colla tenere – 
Transfuga frustratas destituere manus. 
Sic nequit erranti trepidus consistere planta
Irriguam nactus saepe uiator humum;
Sic mihi sperantes frustra iamiamque tenentes
Teque potituras deseris arte manus;
Sic mihi uanescis, me quantum haud compote uoti, 
Et fluis e nostro ceu leuis aura sinu;
Sic fugitiua uolas nullisque tenenda lacertis,
Ingratamque celer fallis utranque manum;
Sic mendax uana deludit imagine somnus,
Decipit et uacuus credula corda sopor; 
Sic aliquis manibus pendentia poma supinis
Atque interdictas summere gestit aquas.
Quare age, parce meos toties fraudare lacertos,
Nec sine naturae tanta licere tuae.

[Page 87]
8.Quid fugitiua negas uelocis dona Iuuentae,
Nec festinantes praeripis ungue rosas?
Quid tempestiuos non carpis ab arbore foetus?
Tempestiua leges haec nisi poma, cadent.
Tempestiua Ceres messoris falce secatur, 
Tempestiua cauos inquinat uua lacus.
Non semper fului radiant in uertice crines
Purpureoque micat lacteus ore color.
Florida nec semper uiolaria prata uenustant,
Picta nec adsiduo uere superbit humus. 
Nec licet, heu, uitae reparari damna fugacis
Vt reparat celeres menstrua luna uices.
Nam quis in exuuiis senium deponit ut anguis,
Cornibus aut iactis tempora35 fessa leuat,
Emendatque grauem Phoenicis more senectam, 
Cui licet humanos expoliare situs?
Quam cito purpureos flores malus inuidet Auster,
Inuidet arboreas horrida bruma comas,
Tam cito, pulcra, subit, postquam defloruit aetas,
Non intellecto curua Senecta pede. 
Aspice qua flores nascantur luce, senescant,
Et quae mane uirent, nocte ligustra ruant.
[p. 87v] Et tibi flore nouo quae pullulat, ista senescet
Et dominam linquet forma caduca suam,
Nec tibi Colchiacis facies iuuenescet ahenis, 
Sulcabit teneras cum tibi ruga genas.
Et simul annoso pellis laxabitur aeuo,
Et pinges raris tempora calua comis;
Orabis quoties multos, te nemo rogabit, 
Emeritam nec uox blanda decebit anum. 
Non extensa cutis, facies fucata, nec emptis
Arida caluities dissimulanda comis;
Ridebitque nepos Hecubam gracilemque cicadam,
Succiduoque tremens corpus anile gradu.
Gaudebunt furtim iuuenes furtimque puellae 
Supplantare tuos turba iocosa pedes,
Nec baculum ancillae parcent subducere, nec te
Saepius in media destituisse uia.
Et quae nunc rides, merito ridebere cunctis:
Auctorem repetunt crimina quaeque suum, 
Fraus quenquam pro fraude manet, pro crimine crimen,
Tardior et multo foenore poena uenit.
Vidi ego iam faciles Venerem spraeuisse puellas,
Postmodo flere senes criminis arte sui.
Sic, modo si qua malos exerces foemina fastus, 
[p. 88] Foenore cum duplici perpetieris anus;
Tu quoque mox animi [es] poenam luitura superbi
Cum modo laruali conficiere situ.
Qualem Hecubam, qualem prisci meminere Sibyllam,
Qualis et extinctis manibus horror inest, 
Talis eris facies et decolor umbra situsque
Cum capularis anus, triste cadauer, eris.
Iamque tui cunctos offendet anhelitus oris
Quaeque fluent labris dira uenena tuis,
Et tibi rugosam speculo exprobrante senectam 
Non unum flebis posse redire diem,
Nec tibi profuerit uultus optare priores,
Turpiter et laxas increpitare genas,
Sideribusque pares oculos frustraque requires
Nunc tibi flauentes, aurea fila, comas. 
Nec tibi candentes dabitur sperare lacertos
Collaque Threicia candidiora niue,
Paestanosque olim redolentia basia flores
Quaeque magis minii labra colore rubent,
Cum tibi uix unum dentem superesse dolebis, 
Instar araneolae tresue duasue comas,
Formosique breuem causabere corporis usum:
Iactura est formae tanta futura tuae!
[p. 88v] Forsitan et stultos olim ridebis amantes
Quos grauis instabili dote reuinxit Amor. 
Sic, ubi iam rugas speculo conspexit aniles,
Risit amatores pulcra Lacaena suos.
Quis non fastidit senium turpemque senectam?
Aetatis nostrae sola iuuenta placet.
Haec ubi corruerit nobis, nil flere iuuabit, 
Temporis et prisci poenituisse senes.
Quare age nec celeres ingloria perde tot annos,
Nec cito lapsuris, Flauia, parce bonis.

9.Non ita riuales lunatis cornibus instant
Aduersi aduersa fronte coire boues,
Ceu modo praetentis concurrere comminus hastis
Spectat amatores Flauia blanda suos.
Sed melior tauris sors concurrentibus: heu, 
Fortuna pugnant deteriore uiri!
Victori patitur succumbere nulla puella – 
Victorem sequitur fida iuuenca suum!
Si modo me merces pugnantem digna sequatur,
Ipse uel Enomai currere lege uolo, 
[p. 89] Ipse uel Arpyias insopitosque draconas
Vel Styga percurram Tartareumque canem.
Quae non monstra libens patiar, modo segnius ire
Nolit in amplexus Flauia uicta meos?

10.Siccine decaeptos contemnis, Flauia, diuos,
Nec metuis sanctam contemerare fidem?
Sic frustra est dextrae data dextera? Quaeque recaepit
Te modo uenturam, Punica lingua fuit?
Ast ego caelestes cordi tibi meque putabam 
Credulus et uerbis pondus inesse tuis.
Tu potius sequeris periuria, linquis amicum,
Et rapiunt celeres irrita uerba nothi.
Scilicet ultrices mendacia plectere Diras
Nescis et memores criminis esse deas? 
Fictum Acheronta putas? Furiarum uerbera rides?
Et tibi Tisiphone creditur esse iocus?
Quod si perfidia est nullis obnoxia poenis,
Innocuum crimen quodlibet esse rear.
Sed potius refugis reminiscere Tantalon undis, 
Qui poenam merito perfidus ore luit;
Laomedontaeae subeant periuria linguae:
[p. 89v] Falsa fides nullo tempore inulta fuit.
An, rogo, te credis peccare impune quod ultrix
Non subito est dominae noxia poena suae? 
Reddenda est, mihi crede, tibi cum foenore merces
Et mora supplicii persoluenda tui.
Sed mea dicta, precor, uanescant irrita: poena est
Si qua luenda tibi, sit precor illa leuis.
Nec si durities adamantina corde rigeret, 
Nec si pectoribus saxea fibra meis,
His grauiora precer demens, uel si qua precarer,
Optarem in nostrum cuncta redire caput.
At tu perfidia gestis atque improba gaudes,
Vatis et exitio pasceris ipsa tui, 
Meque ita decaeptum rides uictrixque triumphas,
Callida iam regnas fraudibus ipsa meis.
Accedunt damnis ludibria, criminis auctor
Debuerit quamuis rectius illa pati.
Scilicet alterius sequitur me poena nocentis, 
Et duplici noxa culpa aliena mea est.
An, rogo, iuranti peccat qui credit amicae?
An, quaecunque magis peierat, illa rea est?
Sed sic elapsam manibus praedam obicis hosti
Et te detractam faucibus esse meis. 
[p. 90] Quem tamen ipsa refers hostem? Quid praeter amicus
Quem tu fallebas, perfida, fidus eram?
Exuuiis quid enim reducem remeare recaeptis
Te memoras? Quaenam iusta trophaea refers?
Quid, rogo, per scelus et periuria mille triumphas? 
Haec indigna tuum gaudia crimen habet.
Periuram non esse sat est. Sed fama paratur
Atque ex insidiis gloria magna meis.
Quin potius cessas inhonesta laude placere
Atque hanc perfidiam dedecus esse putas? 
Quin rata uerba facis et fallax uoce bilingui
Nunc homines parcis, nunc uiolare deos?
Quae si seruasses36 promissa, quid inde perisset?
Quod poterat damnum basia sola sequi,
Qualia dilecto siue unica nata parenti, 
Seu dare cognatis gaudet adulta soror?
Haec saltem – si non istis meliora – dedisses,
Quae mihi de medio lapsa fuere sinu,
Quae mihi anhelanti sunt pene refixa labello,
Quae prohibet cupido stulta puella uiro, 
Qualia et inserto certat decerpere rostro,
Garrula cum uerno tempore prurit auis.
Haec mihi fallaci rapuisti basia lingua
Et quae fingebam gaudia mille modis.
Sed quid ego accusem blandae periuria linguae? 
[p. 90v] Sum reus et plector credulitate mea.
Tot bona non subito exciderent si cautior essem:
Stultitia e manibus lapsa fuere meis.
Non ego pro certis incerta capessere rebus
Debueram et uerbis credulus esse tuis. 
An male certus eram quod inania semper amantum
Et uento et liquida dicta notentur aqua?
Non tamen haec impune uident periuria diui
Nec sunt caelicolis crimina nostra iocus.
Esse quidem aetherea numen non fallimur aula, 
Testantur summum fulmina missa Iouem.
Nec tanti peccare tibi ut, Flauilla, pauescas
Siderea quotiens intonat arce Pater.
Vos tamen huic primum peccanti ignoscite, diui:
Vlterius crimen praemia digna ferat. 

11.O mihi iucundos tecum, Mariane, recessus,
Nec nisi sedandis ocia nata malis!
Vt mihi curaram subeunt obliuia cum nos
Ombula frigidulo mulcet amoena sinu,
Cuius inexausto sic ubere dulcis inundat
Vena nec offensas aequore seruat aquas!
[Page 91]
Nanque reluctetur licet obuius Adria, mollem
Fluminis occursum littoris instar habet,
Nec potis est potus dulces uiolare marinis
Fluctibus et cursum lene fluentis aquae, 
Verum occurrenti resupinus ab amne recurrit
Inque uicem refugos fertque refertque pedes:
Tramite sic longo proprios discernere fluctus
Nescit et ambiguas semimarinus aquas.
Perspicuus tamen est duplicemque impune per aestum
Apparent uiridi lucida terga deo,
Nudaque Cymothoe mediis ostenditur undis,
Nuda suum pandit Deiopaea latus.
Non tamen hanc audet Triton tentare uel illam,
Sic didicit mores sanctior unda pios! 
Atque ut conspicuis intermicat aemula gemmis
Certatimque duplex lumen utrinque refert!
Sic casta et nullis unquam uiolata rapinis,
Dignior et sanctas lympha lauare deas.
Et licet hic Mauors sudorem abstergat anhelum 
Inque salutiferis uulnera sanet aquis,
Attamen haud aliis Tritonis honestius undis,
Nec minus et nemorum diua natare potest,
Non Galathaea procax, non Salmacis improba, non hic
Herculeum auderes tangere, Nais, Hylan, 
[p. 91v] Et quamuis melior Narcissum imiteris imago,
Non esses domino perniciosa tuo.
Quod si diues aquis, ceu primo exuberat ortu,
Sic pariter longum continuaret iter,
Danubio aut Nilo non uilior Ombla fuisset 
Si modo progressus posset habere suos.
Non tamen, ut dulces Nereus intercipit undas,
Sic patimur Choros horribilemque Nothum
Ventorum expertes: pomaria frigore miti
Educat et flores blanda nec urrit hyems. 
Sic gelidi menses alieno tempore gaudent,
Aestiferi latrant sicca nec ora Canis,
Sed uer perpetuum est, glaciemque ignorat et aestum,
Et Zephyris fruitur uallis amoena suis.
Haec foelix igitur, nimios quicunque per aestus 
Dulce susurrantis frigora captat aquae,
Nec Capreas molles, Baiarum aut stagna requirat
Aut Corcyraeum malit habere nemus,
Hesperidumue hortos desideret altaque Tempe
Praeferat et Siculis dulcia rura thymis: 
Nanque ego non Veneris malim lucosque Dianae,
Inter Paestanas siue iacere rosas.
Quo magis augescunt duplicati gaudia ueris,
[p. 92] Maior et aestiui gratia blanda loci,
Caucaseae possent quocum rubuisse pruinae, 
Floribus et Lybici uernet harena soli.
Quandocunque igitur nostros sanare dolores
Et desiderium triste leuare iuuat,
Tu mihi fomentum es, tu pocula more Lacaenae
Porrigis et curas dedidicisse facis. 

12.Gaudia, libertas spatientur, basia, risus,
Cantus et admixto uerba iocosa sale,
Nec quisquam dulces frenet conuiua cachinnos:
Exue morosos, sedula turba, senes,
Certamenque simul nunc dulce capessite Bacchi, 
Spernite nec Bromii mitia dona patris!
Omnis et agrestes Satyros imitata iuuuentus
Alterno saltet terque quaterque pede,
Nec pigeat multo iactare madentia uino
Brachia et ad cantus flectere uerba nouos. 
Pocula sed primum peragantur sena uicissim
Ad dominae nomen pernumeranda meae.
At neque structa thoris consurgat mensa superbis,
Quisque sed in prato uersicolore cubet.
[p. 92v] Atque omnes pariter densa iaceamus in umbra,
Qua pandit uirides graminis herba thoros,
Sicubi uel lymphae sunt murmura blanda loquacis
Vdaque currenti ripa susurrat aqua.
Sicque omnis Bacchum celebret resupina iuuentus
Et simul haec una carmina uoce canat: 
»Tu, quodcunque malum mortales aggrauat arctus,
Nectare pampineo, dulcis Hyache, leuas!
Tu nimio sanas obnoxia corda dolori
Atque aegras mentes, Bacche, ualere facis!
Muneribus perfusa tuis ergastula rident 
Et dura uinctum compede seruitium.
Corpora et assiduo mulces confecta labore
Eluiturque grauis cura liquore tuo.
Tu canescentes annos iuuenescere cogis,
Tempore tu nullo consenuisse potes. 
Semper et intonso laetaris crine, perennis
Nam tibi cum Phoebo fratre iuuenta datur.
Te cantu leuibusque choris hederaque uirenti
Lasciuoque decet luxuriare sinu.
Totus odorato fragras perfusus amomo 
Ambrosiusque tuo uertice spirat odor,
Sed neque te luxus nec mithra effeminat ulla
Pulsaque lasciuis timpana rauca sonis.
[p. 93] Ipsa tuas uires Gangetica terra fatetur
Nigraque Bassaricis India uicta choris. 
Non impune tuum nomen contemnitur, Euhan:
Pentheos irati poena cruenta docet,
Et qui pampinea fertur pro uite Lycurgus
Crura securigera consecuisse manu,
Et qui Tirrhenum nautae perhibentur in aequor 
Praecipites media desiluisse rate.«
Ergo frequens sacros celebret conuiua trientes,
Menaliumque colat Nyctiliumque patrem;
Non tamen immodico pugnas accendat Hyacho
Ebrius, aut plenis inuolet ora scyphis – 
Icarus immodici est extinctus crimine Bacchi
Et Lapithae exitio permaduere suo – 
Quisque sed innocuo perfusus nectare donet
Bella nec humanis saeua gerenda Gethis,
Proelia sed nostris ineamus nexa choraeis, 
Et dociles ducat tibia blanda pedes,
Vndique deiecta iocunda Licentia zona
Ludat et effusos Gratia laxa sinus.
Haec nos bella decent, haec nobis blanda, sodales,
Gaudia per senos continuanda dies. 
Vincula sic taedae celebrentur festa iugalis
Atque maritali debita sacra deo.

[Page 93v]
13.»Qui rapere hanc nuptam gaudes, Hymenaee? Marito
Cur flentem ducis?« »Gaudia prima timet.« 
»Cur secum irasci patitur?« »Defendere florem
Virgineum rapidis unguibus illa parat.« 
»Vnguibus an solis poterit confidere?« »Quidni? 
Fidere uirginibus dente uel ungue licet.«
»Cur tamen huic, nollet quem uincere, uirgo repugnat?«
»Quid nisi quod spolia haec sanguinolenta placent?«
»Si tamen, ut primos ueris spoliemus odores, 
Nos iuuat hamatis laedere crura rubis, 
Nemo nec e spinis Paestanos carpere flores
Horreat aut Siculos depopulare fauos,
Me quoque uirgineum florem rapuisse tot inter
Lacrimulas, morsus, uulnera mille, iuuat. 
Ergo ne cessa defendere, uirgo, pudorem: 
Pugna, pugnando es nam placitura magis!
Sic poteris cupido preciosior esse marito:
O quantum castae uirginis arma iuuant!«

14.Da mi basia Lesbiana centum,
Da mi basia plura Lesbianis,
[p. 94] Da mi basia quot Catullianas
Possint uincere basiationes.
Et cum tot dederis, subinde nostras 
Conturbabimus osculationes,
Et rursus totidem subinde nobis
Subiunges decies ducentiesque,
Vt sint sydera pauciora, Syrtes
Nec tot millia pulueris uolutent, 
Nec tot gramina pullulent per agros,
Quot te millibus osculationum
Nullo fine morabor usque et usque,
Flauilla, ut merito inuidere possit
Nobis Lesbia cum suo Catullo. 

15.Flauilla mea ambrosia,
Meum delicium ac melos,
Fauos mellis Hymetii
Dulces ulterius sapis,
Quae dulcedine praeteris 
Meracissima defruta,
Atque uuas apiarias,
Palmarumque uirentium
Maturas cariothides,
Illo nectare dulcior 
Hyblaea quod arundine
[p. 94v] Et canna Oebosia coit.
Tuum quilibet osculum
Mallet quam cyathum Iouis;
Tuum carpere flosculum 
Mallet quam solium Iouis.

16.Alter Erythraeas pergat mercator ad undas
Vecturus Rubri ditia dona maris;
Alter et extremo scrutetur in orbe Britannos
Vlteriusque feram nauiget Antiliam.
Non mihi nunc curae est Eoas uisere gentes 
Nec propius fessos cernere solis equos,
Nec Lybiae refugo circumferar aequore, uectet
Quo mea longinquum nauis onusta piper,
Nec pelagi rebus terraeque referta moretur
Orbe alio atque alio sidere nostra ratis. 
Sic mihi diuitiae, sic nostra paranda supellex,
Sic Mida, sic Croesus diues amoris ero,
Pugnet anhelanti dum me complexa labello
Pernoctetque meo Flauia blanda sinu;
Sic ego contemnam regum quoscunque triumphos 
Et quaecunque niger munera mittit Arabs.
Anne ego militiam magis et fera bella secutus
[p. 95] Percurram celeri puluerulentus equo,
Frigoris ut patiens galeas in pocula uertam
Stringat ut algentes horrida bruma comas, 
Vt uel harenoso Lybiae sitientis in aestu
Persequar exustos decolor Aethiopas?
Quid si longinquis infęlix uictus in oris
Hostilem premerem sanguinolentus humum,
Tunc tibi quos luctus adferret quasue querelas 
Tristior, heu, mortis nuncia fama meae?
Sed melius quod sic patriis uicturus in oris
Inque tuo cupiam consenuisse sinu:
Nec mea rumoris latura est Flauia laeui
Vulnera nec tanti causa doloris ero. 
Sic mihi, sic liceat canescere: sic ego merces,
Sic ego militiam, sic mea bella sequar!

17.Non ego fila meae nunc deprecer ultima uitae
Nec uerear manes anticipare meos,
Sed grauior iactura tui me torquet amoris,
Ne solita careant funera nostra fide:
Nanque ego te gelida cogar sentire fauilla 
Et meus in tumulo uiuet inustus amor.
Morte obita neque enim curas cessare priores
Testatur uiso Laodomia uiro,
[p. 95v] Cuius dum fruitur complexibus anxia ueris,
Coniugis est manes fida secuta comes. 
Quod nisi mors finit sensum, tua, Flauia, dicar
Vmbra, superfuero quantulacunque mei,
Dicar et Elisii detur si copia coetus,
Si uideam haeroas, nomina prisca, nurus;
Non ego mutabor, nec Tyndaris ipsa nec ulla 
Fama uetus formae est substituenda tuae!
Te licet et senio fatum grauiore resoluet:
Tunc etiam cineres cogar amare tuos.
Quod potius nostro tribuas, mea Flauia, busto:
Rectius est uitae te superesse meae. 
Quam uerear nequid suprema in uoce uacilles,
Neue antiqua meo cedat amore fides,
Parcere neue tuis cogare inuita querelis
Et tumulum siccis praeteriisse genis!
Dum licet, interea laeti uiuamus amantes: 
Inter nos aetas nulla in amore sat est.

18.Dispereat qui nos propior diuellit agellus:
Dispereat qui nos dissociauit amor!
Dispereat quae nos uindemia reddidit hostes
Quaeque simultatis causa maligna fuit!
[p. 96] Dispereat quae nos uicinia perdidit et quae
Proximitas tanti criminis una rea est!
Haec nos dissoluit fidosque alienat amicos
Disiunctisque procul mentibus esse facit,
Dissidium et tanti diuortia fecit amoris
Qui nos debuerat consociare locus: 
Ryphaeos quod si coleres nigramue Syenen,
Esses diuerso proximus orbe magis.
Scilicet hoc tecum uixisse diutius una,
Hoc mihi uicinum rus habuisse iuuat.
An nisi colloquia et uitae commercia tecum 
Intercessissent mutua, tutus eram?
Iam desiderio grauius me copia perdit,
Offendor ruris proximitate tui.
Vtque attrectati nimium difflantur odores,
Nec rosa, nec durant lilia tacta diu, 
Sic amor atteritur longo saciatus ab usu,
Et citra luxum gaudia sola placent.
Quid mirum, si me fastidis, pessime, si nunc
Surgit ab admonitu nausea multa meo?
Consuetudo uetus et gratia prodiga peccant, 
Peccat amicitiae copia longa meae,
Et bilem et stomachum et nostri tibi taedia fecit
Qui sese nimium noster abusus amor.
[p. 96v] Nam tibi quod nunquam praesentia nostra negata est,
Torpuit emerita mente remissa fides, 
Inque tuos sensus obrepit triste ueternum
Et desudato negligor ex animo.
Sic tibi contemnor, nec me miraris, ut olim,
Nec pendes uatis sedulus ore tui.
Vsque adeone tibi male temperat ardor habendi 
Vt tibi sim uili uilior ipse mero?
Fece cadisque tuis leuior tibi gratia nostra est?
Heu, pluris quam me sordida musta facis!
Hinc corrugaris tam tristi nubilus ore
Meque supercilio turbidiore notas, 
Horrescisque minax, nec te mala iurgia mecum,
Perfide, nec rixas conseruisse pudet!
Nemo uetat: satiare odiis pascasque furorem
Et frenos animo liberiore doma;
Dentibus horrendum freme, sit saeuire uoluptas, 
Et poscas iugulum, sanguinolente, meum.
Haec ubi tempestas sedabitur et resipisces,
Vlciscere meas fortius ipse uices.
Magnus Alexander, qua Clytum occidit, eandem,
Ni teneant, in se uerteret ille manum; 
Quam casu intulerat mortem, ut purgaret, Adrastus
Infęlix propria est uictima caesa manu.
[p. 97] An, rogo, non doleat Pyladem si laedat Orestes?
Frater an offenso Castore laetus erit?
Nisus in Euryalo grauiora pericula sensit 
Et Bitiae grauior mors aliena sua est.
Quo mea plus uindex iniuria saeuiet in te,
Fiet et auctori perniciosa suo.
Sed tibi parcendum, ne te mens nota flagellet,
Sit mihi peccati poena luenda tui: 
Suscipiam tua facta libens, me puniat unum
Alteruter seu quod fecimus ambo nefas.
Quod si mente tua necquicquam absolueris et te
Haec dea supplicio iusta carere uetat,
Poenituisse sat est, satis est commissa fateri, 
Delictis satis est ingemuisse tuis.
Sic placare piae poteris sacraria mentis
Candoremque animi conciliare tui;
Sic paullum laxata fides adamante coibit,
Mutuus et magno foenore surget amor. 

19.Desine blanditias mendaces fingere nobis,
O male caelandis ingeniosa dolis!
Desine: nanque tuas tandem depraendimus artes,
Quod uitium ulterius dissimulare nequis.
[p. 97v] Addicta [es] precio, quouis mercabilis aere,
Hanc tibi perniciem quęstus, auara, dedit!
Illa tui quondam custodia sola pudoris,
Auro expugnata est ianua, uicta sera,
Laxataeque fores crebro stridore queruntur,
Et manifesta suae furta loquuntur herae. 
Hinc tu nescio quo uulgi rumore laboras
Et tibi pollutae turpis inusta nota est.
Ergo quae fueras casta et formosa, uideris
Nunc neutrum: alterutro perdis utrunque decus.
Vltio nec parua est uiolati fama pudoris, 
Quae tibi deformem fixit acerba notam.
Illa canit precio captam nec amore teneri,
Nec Venerem quam te turpia lucra sequi;
Nec postes, auri nisi diuite claue, recludi
Velle nec, auratum praeter, amare Iouem. 
Et nisi falsa ferunt, si sit Ioue ditior ipso,
Carnificem uelles praeposuisse Ioui,
Et tibi quam locuplex tam pulcher habetur amator,
Nec nisi nummatos respicis ipsa sinus.
Venales cuiquam coitus, uenalia praestas 
Oscula, seu fossor siue bubulcus amant,
Hircososque senes, Thersitis et oscula laudas,
[p. 98] Nec renuis spurcum turpiter empta latus,
Vlcere nec foedo manantia labra recusas,
Viscanda et labris usque fouenda tuis. 
Heu, quorum abstineant tactu coruique lupique,
Quae facerent auidis tedia uulturibus,
Nec bilem aut stomachum faciunt tibi, nausea surgit
Nulla, nec infandae pestis Auerna times,
Nec mala morbosi uitas contagia menti, 
Quod uitium instillat uirus in ossa nouum,
Dira peregrino quae fluxit ab orbe Mephytis,
Mentagrae aut nullum quod, puto, nomen habet.
Obscoenis olidum tanti est coluisse lupanar:
Nam procul haec uita caelibe pestis abest. 
Tu tamen, heu, precio quondam mea regna pusillo
Deliciasque auro prodis, auara, meas!
Hunc mihi riualem praefers, cui stigmata mille,
Mille cicatrices, ulcera mille uides?
Hunc potes amplecti? Nec te miseretque pudetque 
Aut formae aut famae, stulta puella, tuae?
An tanti est quicquid terrarum possidet orbis,
Exiguae nedum, uilis aceruus, opes,
Vt tua deuoueas miseranda tot oscula, cuius
Deuoueat tactum si qua puella sapit? 
Attamen et labris lingua insertatur anhelis,
[p. 98v] Oris et immundi dira uenena bibis,
Ac ueluti uitae pigeat mundoque decorem
Et formae inuideas munera rara tuae.
An semel ammis⟨s⟩i luitur iactura pudoris,
Purgat et opprobrium mulcta secunda uetus?
Quod mereare licet, tamen hoc tibi deprecor unum
Neu sit auaritiae culpa luenda tuae.
Hic uetus est error, quo te leuis orbita uulgi
Nec nisi peccandi limes apertus agit. 
Hinc ruis in praeceps, quo pessima sustinet aetas
Ire per anfractus irrediuiua suos,
Quo uia solemnis uestigia publica monstrat,
Tramite et attrito molle patescit iter.
Quod si multorum diuturnior eleuat usus, 
Foemina cur tanti criminis una rea est?
Scilicet hinc molles uestis peregrina puellas,
Hinc uocat Eoi concha uenusta maris,
Siue armilla iuuat niueis gestanda lacertis,
Seu premit ornatas aurea uitta comas, 
Seu collo aut digitis preciosum intermicat aurum,
Siue fenestrata pendet in aure lapis:
Perque alios luxus et rerum mille colores
Haec aetas opibus prostat auara suis.
[p. 99] Quid mirum uestras auro intabescere mentes?
Iam templa et superos inuolat iste furor,
Nunc postquam caelum uenale insania fecit,
Fraudis et immunes non sinit esse deos.
Sed bene quod, quicquid committitur, expiat aurum,
Quodlibet et redimunt ditia dona nefas. 
Laedimur et ferro pariter sanamur eodem,
Quaeque manus fecit uulnera, praestat opem.
Quod tamen absoluit, scelus Indulgentia suadet;
Non adeo faciles expedit esse deos.
Nanque recrudescunt nimio delicta fauore, 
Quae paruo constat, culpa redire solet.
Ferrum inclaementer petit immedicabile uulnus,
Nec profecturam respuit ignis opem.
Sic grauior censura iuuat, claementia damno est
Saepius, et magnum gratia crimen alit. 
Lucrosum facinus recidiuum est, quodque piatur
Parte sui quaestus, tedia ferre nequit.
Tu quoque, nedum impune, lucro sed, Cinnama, peccas:
Quanticunque facis, uilius ipsa luis.
Et praedam et turpes ueniae fiducia luxus, 
Et facili mulcta culpa pianda fouet.
Vsque adeo precio leuiore piacula constant
[p. 99v] Quam mala nec sceleris poena pigenda tui!
Ditaris precii cum per fragmenta pusilli,
Absoluit quaestum pars quotacunque tuum. 
Haec annona docet uiles te uendere noctes,
Nequitiae indulgent saecla benigna tuae.
Quod me, quod Superos fallis, luit auctio parua
Teque abiurato foedere ditat Amor.
Quod modo delinquis, poteris nunc asse pacisci, 
Nec per te offensam poenitet esse fidem.
Si tamen abiectum parcis reuocare pudorem,
Est tibi pro forma cura gerenda tua.
Nam neque quaesito tantum es placitura colore,
Barbara seu Phrygiis conspiciare modis, 
Siue Semyramio splendescas aurea luxu,
Seu quoscunque sinus ambitiosa geras,
Nec lenocinio, quantum, mea uita, futura es
Vendibilis castae laude pudicitiae.

20.Rhacusam furis Aeliumque uatem
Cursu praepete concitus uidere:
Et mens excidit et loquella muta est
Dum uultu attonitus stupes hyanti,
[Page 100]
Vt quos littore Tethyos supremo
Ingens gloria traxerat Quiritum
Et facundia Liuiana, Romae
Par moles nec imaginis secundae.
Hinc me Phocidos autumas parentem
Rhacusam, Illyrici decus, canisque
Turres aereas, superba cultu
Et Cyclopea saxa ductibusque
Riuos marmoreis scaturientes,
Quales Martia uirgo uix recuset,
Et miracula fontium recenses
Rhacusae et proceres diu togatos.
Nec liberrima iura conticescis,
Molles delicias, amoena Tempe,
Vt nec Seplasiam beatiorem
Credas nec ueteres fuisse Baias.
Regum Parthenope nec aula tanti est,
Nec culti accola municeps Timaui
Censetur tibi pluris. Ergo uisus
Vix exples patriam meam tuendo
Nec desiderio teneris ullo
Thuscos cernere cespites; propinqui
Sed quod littore contigit Traguri
Maternum genus, hinc libenter omnis
Conterranea natio probamur,
Cognatus patriae sinus secundae,
[Page 100v]
Vt crudelia facta perfidorum
Thracum et barbariem feram rependas
Immanis Scythiae ausibusque diris
Infestum mare Barculumque Teucamque
Infames et inhospitale littus
Tot praedonibus. Hinc prioris aeui
Labes eluitur decore nostro,
Et seclum uetus exolesse uate
Auctore et duce patriaque uatis
Gaudes foetaque portubus meorum
Incunabula Dardanosque montes
Insignes pecore et scaturientes
Auro diuite et omnibus metallis
Iactas, Marteque nobiles colonos
Omnemque Illyriam libens honestas,
Nec gleba ubere quam uiris ouantem,
Et tot Caesaribus feraciorem
Quam laetis, puto, frugibus creandis.37

21.Saepe uel indignos facundia diues honestat,
Non tamen haec meritae laudis honore caret.
Hinc acoris necnon laudes Busyridis extant,
Praeconemque suum noxia febris habet,
Nec suus ornando Tersiti defuit auctor: 
[p. 101] Non habet hinc iustam lingua diserta notam.
Tu quoque, ni fallor, non illaudabere, uates,
Quod me, quod patriam, tollis in astra meam,
Si modo cum patria uatem studiosius ornas
Ingenii ut uires experiare tui. 

22.Cur non degener, o Marine, cur non
Exhaeres fuit Aelius paterni
Morbi, consimili tenore cuius
Vexatur: neque enim Venus scyphique
Me laesere, sed insitam propagat 
Pestem nobilitas auita, quam per
Priscum stemmata traducem dedere.
Nec tanti est atauos Ioues uel ipsos
Reges a Ioue proximos referre,
Stellisque omnibus Archadas priores 
Claro in sanguine iactitare, nedum
Maiores Epidaurios nepotes,
Et nostros Barabas Ceroniosque,
Si tot deliciae supiniores
Prisci temporis, heu, suo nepoti 
Tam sero officiunt! Auita labes
Haeredem immeritum secuta, necdum
Sera in posteritate conquiescit.
Cur non iugera Quintiana, cur non
Sarrani segetem laboriosam, 
Et sulcos Curii graues, paternus
[p. 101v] Purgauit ligo? Cur arare montes
Vastos Illyriae colonus asper
Cessauit genitor, caloris aeque
Et brumae patiens famelicosae, 
Nec uixit stabulis mapalibusque 
Fossor Dalmata siue caprimulgus?
Nam, si nec Bromium pili nec ipsam
Fecisset Venerem, sed aestimasset
Pluris pauperiem laboriosam, 
Non morbo luerem peculiari
Maiorum patinas. Quod ipse suades, 
Vltro pauperiem capesso et odi
Ignauum grauis ocii ueternum,
Et Baccho et Veneri perenne bellum 
Indico Genium meumque fraudo,
Parcis sumptibus Euclionis instar. 
Nam tot luxibus abdicata pestis
Ieiunum, tenuem, famelicosum
Euitabit et excoquet uenenum 
Siccis faucibus. Inquietus utque
Deturbatur araneus nec ulla 
Regum pendulus obsolescit aula
(Nanque illum laquearibus superbis
Mundatrix abigit scopa et tigillo 
Pessumdant famulae manus ab alto),
Sic praeceps reuolutus in tabernas
Caelso a culmine pauperes remigrat, 
Illic imperium tenet domumque
Certam possidet et tenebricosa 
[p. 102] Regnat tutius et superbit aula,
Sic me pessima carnifex relinquet
Impransum, abstemium et proteruitatis 
Pertesum et matie et situ sepultum
Victus pauperis et laboriosi, 
Migrabitque alio uocata luxu,
Qua nidor bonus halat et culinae
Fartor sudat et artifex perunctus, 
Mersura in stomachum profundiorem
Quod tellus parit educatque caelum 
Et nutrit mare, par futura necdum
Implere ingluuiem cadauerosam,
Immensum insaturabilemque uentrem, 
Importunus hydrops, uorax Caribdis.

23.Andrea, grauiter tuus poeta
Ęgrescit podager iacetque lecto,
Quem talum prope pollicemque dextrum
In dextro pede Syrius momordit.
Ergo accingere uulneri medendo 
Dum spes est opis in malo recenti.
Quamuis hoc rabie caniculari
Virus38 saeuiat intimum per omnes
Suffusum articulos, per ossa, neruos,
Admoto tamen extrahetur igne 
Et ferro et patientia fideli
Succumbet. Mala bestia est podagra,
Coccyti soboles, soror Megęrae,
[p. 102v] Instarque Eumenidum comata et hydris
Armata et face: non tamen ualebit 
Sufferre una homines deosque pestis. 
Ergo nunc Cereremque Liberumque
Atque omnes Veneres Cupidinesque
Et diuos abigas proteruiores,
Sed Phoebum celebrem genusque Phoebi 
Accersas, socios peculiares,
Andrea, tibi uatibusque sacris,
Necnon, quos facio ut deos priores,
Doctos consule et arculas latentes
Librorum, loculos reuolue, quicquid 
Auicenna docet, docet Galenus,
Chousque Hippocrates meusque Caelsus.
Vis me plus triduo esurire? Vis me
Per luces totidem sitire? Vis me
Impransum, abstemium dies et horas 
Durare? Omnia perpeti paratum
Cernis fortiter Helium, nec ignis
Nec ferri medicamen abnuentem.
Quod si respuis ustulationes
Et cultros remoues periculosos 
Et cauteria uulnerariorum
Dum iucundius exigis leuamen,
Quotquot sunt medicas per officinas,
Succos praecipuos legasque gramen
Non ignobile, Thessalis quod aruis 
Amphrysum prope nascitur, quod Indus
[p. 103] Carpit decolor aut Arabs perustus,
Aut Syrtes medicis creant harenis,
Syrtes quae Ioue cornibus uerendo
Insignes celebrantur et poeta 
Antiquo, ueteris nepote Batti.
Ergo quod Lybicis uiret Cyrenis,
Quicquid nobile uel salubre profert
Athlas caelifer, experire et offam
Huic monstro inice, dehinc seces et urras. 
Vinces uipereum malum, peribit
Stricto gutture uirulenta pestis,
Dum nulla est mora temporisque longi
Ignorat spatium nec ingrauescit,
Quae semper recidiua saeuiore 
Bacchatur uice. Praeueni ergo robur
Viresque anticipa mali furentis.
Nascens nanque domabilis, grauique
Inuicta est senio: labore nullo
Vtque incendia prima conquiescunt, 
Mox gliscunt spatio, superstes ulla est
Donec materies, furit, nec ignis
Extingui patitur – pari podagra
Desaeuit face. Dum noua est, pusillo
Rore extinguitur, ast ubi furorem 
Indulsit mora longior, timenda est: 
Vinci nescia corporis per arctus
Omnes pascitur et superba regnat.
Vt mites catulos rudesque foetus
[p. 103v] Interludere cernimus ferarum,
Morsusque innocuos habere donec
Moles corporis inualescit39 ingens
(Tunc immane fremunt hyante rictu,
In praedam unguibus efferantur uncis): 
Horrendum feritas adulta saeuit, 
Armantur Lybici mora leones.
Quod si conualeo, pedis pusilli
Magna est gratia. Nam meis Camoenis
Insertabere curiae deorum
Instar numinis, Herculemque claro 
Vinces syderei nitore caeli
Et templis Epidaurium draconem;
Ambobus Podalyriis futurus
Longe nobilior, nouus Machaon,
Et Chyrone micantior bimembri, 
Et fies mihi Castores gemelli
Bino numine, Cosma, Damianus,
Andreas uenerandus usque et usque,
Caelestis Mutinae decus perenne.

24.

Aelius Lampridius Ceruinus suo Mario Bonae salutem

Pollicitus sum mea persica locutura, quae muta ad te uenerunt. En, loquuntur ultro, et quod admonent, cupiunt persuadere ut exemplo suo tuis ignibus consulas.

Vale!

[p. 104] Quae sunt in patrio uenena caelo,
Hic nectar sapiunt et inquilina
Sunt suauissima poma; diminuta
Delectant capite exulisque succi,
Nec postliminio, Mari, recaepto 
Vescentem indigena sapore laedunt.
Ergo his utere tutus: irrigatum
Dices ambrosia salubre munus,
Foecundauit aprica quod fenestra
Et cultrix Venerilla. Sole bino 
Censentur mea poma pensilique
Horto. Quid Veneris perustionem,
Quam tu scis, loquar? Haec sata intuendo
Et nostrum nemus urrit et propinquam
Visu uulnerat arborem; et roseta 
Et languentia lilieta cogit
Suspirare, adeo nouos amores
Lasciuis iaculatur ex ocellis!
Ergo tot liquidos anhela fontes
Exaurit Venerilla et insereni 
Imbres adsiduos Iouis precatur
Supplex, irrequieta, temperatque
Ardorem geminum, hinc siticulosam
Aestatem, hinc Veneris faces propinquae,
Alternosque refrigerat calores. 
Hinc uiuit rosa, persicis et arbor
Inclinat tenues onusta ramos,
Et tot lilia pensilis uireti
Tollunt purpureos ad astra conos.
Sed cur non simili uenusta flamma 
[p. 104v] Bacchatur Venerilla, quae decoram
Praegressa est Venerem? Peculiarem
Visum credere floribus ueretur
Ne suspiria, ne nouos amores,
Form⟨a⟩e conscia procreet; uideri
Formidat neque mobiles ocellos
Exercet, dea uisilis nec ulli est.
Sic illam geminus decor uenustat,
Et forma et roseus pudor, Dianae
Vt mixtam Venerem putes: proteruit 
Haec ultro speculas palam per omnes
Et lasciuior ore liberali
Nunquam temperat illices ocellos.
Quorum tu facibus, Mari, gemellis
Flagras usque adeo nec inuidendum 
Forsan floribus abnuas quod illis
Cultrix sedula sustulit tot aestus.
Sed cur inuideas? Ab igne tanto,
Si non admonitus meos recusas,
Quae nunc fictilibus laborat urnis, 
Te cultrix Venerilla uendicabit
Exemploque tuos pari leuabit
Aestus, ut facibus recaepta binis
Bino sidere poma uendicantur.

[Page 105]

LIBER V ⁴⁰

1.Esne, precor, reditura, salus, quam mittere uates
Gaudet Alexandro festino pollice ductam?
An quia purpurei nuper tegumenta galeri
Sortitus gestire solet ceruice superba,
Alterna nec me dignabitur ille salute? 
Sic ego nunc iubeam frustra, si dicere fas est,
Non responsuro nostras properare tabellas,
Nec mihi sperandum est per mutua scripta benignum
Officium aut nostri monimentum et pignus amoris?
Scilicet in tanto positus iam culmine coepit 
Priuatos nescire uiros seseque sodalem
Dedidicit postquam nostros transcendere fines
Contigit et socios fato inferiore relictos
Fortuna surgente premit uitaeque prioris
Mutauit cum sorte fidem; nil pristina possunt 
Vincula, nil studiis consors communibus aetas,
Vlla nec officii ueteris uestigia restant.
Non tamen ingratae fas est adscribere menti
Hoc uitium, Fortuna, tuum: tu foedera sanctae
Rumpis amicitiae, tu mobilis omnia mutas. 
[p. 105v] Sed quid ego optatis laedor successibus amens?
Quid queror et laetis rebus succenseo, uotis
Inuidus ipse meis? Quid me felicia torquent,
Quid cruciat commune bonum? Pia fata querelis
Insimulare nefas: tanta mercede rependit 
Dexter amicitiam Deus et soluuntur amoris
Detrimenta pii, per tot fastigia rerum 
Contemptus faciles desideriumque leuatur.
Magna requisitum compensant praemia foedus,
Sese implorato fortuna obiecit amori, 
Principis et tanti, per nostri obliuia quamuis,
Incrementa iuuant, nec me pro culmine tanti
Poeniteat precii: tanti est excellere et orbis
Summo stare loco. Veniant sic prospera semper 
Adfectus per damna mei, sublimia rerum 
Sceptra nec indignor precio maiore pacisci.
Sic illi uel morte mea contingere Romam
Et triplex diadema uelim; pro munere tanto,
Si liceat, uitae dispendia nulla recusem:
Tanta fides nostro est, constantia pectore tanta! 
Nec dubio cursu nunc huc, nunc uoluitur illuc
Per uarias mens nostra uices aut mobilis errat:
Non illam terrae, non interualla profundi
[p. 106] Aut saeclum mutare potest, quae stirpe perenni
Aeternoque adamante riget. Si ualle Promethei 
Figar inaccessa, calidis si pascar harenis
Aethiopum conuiua Iouis, seu lumine fesso
Insignes terras seu primo sole rubentes
Aspiciam, nostri nequeat radice reuelli
Cordis Alexander, si saecula longa Sibyllae 
Contigerint, nedum Priami uel Nestoris aetas
Titoniue dies: fuerat qui nuper amicus, 
Dux erit ille meus. Quod si bene cognita tanti
Temperies animi cunctisque modestia regnis
Caelsior et candor tranquilla mente serenus, 
Non temere humani passus contagia luxus,
Non oblitus erit nostri Farnessius unquam,
Mutua parque mihi reddetur cura uicissim;
Quin potius uincar, uel si contemnar amicus
Deuotusque cliens, in tanto culmine rerum 
Suscipiar uates cui se mea laurea debet
Illa Quirinalis. Non est ea gloria Musis
Parua meis tanta rerum ditione locatum
Cernere qui nostram passus defendere laurum
Iam priuatus adhuc, sed cuius fronte nitebat 
Caelsa potestatis facies et imago futuri 
Principis et tenera fulgebat in indole uelox
[p. 106v] Fortunae uenientis honos. Iam copia dulcis
Eloquii, iam mella fluunt sermonis amoeni
Cecropiis potiora fauis septenaque pendent 
Culmina in Orphei speciem stipata theatri, 
Dicendique nouos miratur Roma lepores:
Scilicet Ausoniae laudantem numina laurus
Obstupuit, quem mox sacraria sancta tenentem
Et Vaticano uoluentem cardine mundum 
Miratura diu. Caelestes nacta benignos 
Et faciles diuos meruit Mauortia tellus
Sub sancta ditione regi, seu numina uoces
Audiuere meas: dum munera nostra laborat
Eloquio decorare suo, meliore corona 
Dignus erat. Dum me redimis, reuerentia creuit
Frondibus atque suum laurus duplicauit honorem,
Laetior et nullo censeri iudice gaudet
Nostra corona magis. Rudibus primaeuus in annis
Me licet ornarit Romani floribus oris, 
Natalem simul et magnae cunabula Romae,
Praecessit tamen ille senes annosque uolucri
Praeterit ingenio. Tantum potuere mereri
Illa rudimenta et tenerae primordia uitae,
Fortunaeque decus praeuenit gloria linguae! 
Nec pia fata diu uotum commune morari
[p. 107] Passa precesque meas, sanctorum et praemia morum:
Verum illi sese iuuenilibus obtulit annis
Publica maiestas, pariter gauisa uicissim
Augeri uirtute noua et geminare decoris 
Ornamenta sui. Quod si manet inclyta uirtus,
Non temere illa sinet sensu effluxisse tenaci
Me nomenque meum, summisque exire medullis
Ingenium et fidi uatis monimenta uetabit,
Quem concors studium et socii commercia fontis 
Alliciunt, cum quo salibus lusisse proteruis
Dignatus totiens grauioraque ponere tristis
Verba supercilii et morosam soluere frontem.
Adfectus quod si proles Farnessia nostros
Fastidire potest, Pyladem contempsit Orestes, 
Thesea Pyrithous, Patroclum exosus Achilles,
Fratrem Atrida suum, nec amauit Castora Pollux;
Vsque adeo nihil est uixisse diutius una
Et tantum triuisse salis studioque perenni
Illustrem dominum coluisse et carmine nostro. 
Sed si forte refert factis ut nomine claro
Pellaeum iuuenem, blandis dignatus ut ille
Alloquiis Cinicum, sic me sermone leuabit
Alterno, scriptis et compellabit amicis. 
[p. 107v] Sic ego non omni contemni ex parte uidebor,
Immo instar mihi laudis erit si crebra recurret
Littera doctrinae nec amoris nomine nostri.
Si minus adfectu tanti responsa meremur
Principis, at saltem Musarum et carminis ergo
Scribat Alexander; uel si mea fistula uilis 
Exigua uatis nec delectatur hauena,
Fas sibi deuoto saltem scripsisse clienti
Si quid opus mandasse sat est, nec iussa morabor;
Vel si forte minus grauiora negocia poscunt,
Necdum opportunum est nobis committere quicquam,
Me tamen interea sola donare salute
Litterulisque tribus liceat, quo credar amari,
Nec mihi desidiam aut animum culpare superbum
Causa sit et iustis illum incusare querelis,
Fortuna elatus si se patietur abuti, 
Deditus usque adeo solique addictus honori
Oblitusque sui. Sic illum caelsa potestas
Vendicat et penitus totum sibi possidet, uni
Vt tantum uacet et ueteres fidosque sodales
Excludat procul et nullos admittat in usus, 
Nec sinat esse locum fidei imperiosa uel ausit
Me breuibus fraudare notis. Tantumne licebit,
[p. 108] Aula, tibi? Tantum sceleris patrabis iniqui,
Vt dedignetur nobis rescribere princeps 
Et neget alternam per mutua scripta salutem? 
Parce tamen, parce, o, fastu temerare profano
Virtutum exemplar, specimen probitatis, amusim
Iustitiae et normam, fidei senioris asyllum.
Tu quoque torpentes, Ignauia, parce per arctus
Serpere, Desidiaeque nefas: cui publica cura est 
Credita, non illum senio marcescere fas est.
Quod nisi, Segnities, tumidoue Superbia uultu,
Obstiteris, responsa uiam cursumque uorabunt
Allatura nouum absentis solamen amici,
Et uicibus crebris uia puluerulenta teretur 
Flamminiae et nostri documentum ostendet amoris
Littera longinquum non fraudatura clientem,
Sed blando affatu semper reditura uicissim.
Quaeque suo sese sermone reciproca pensat,
Semper inexpletos iterabit epistola cursus, 
Scribendi officio nec me certasse pigebit.

2.O qui Romuleis consortia iura tenetis
Moenibus, augusto quorum sub cardine mundus
[p. 108v] Vertitur, o sacri uenerabilis ordo senatus,
Delectus fati melioris, et Vrbis et orbis
Optio, perpetuo quorum sub sospite regno 
Viuere Roma cupit, nec numina magna superbas
Dedignata uices – nam caetera regna potestas
Mortalis finit, uestrum communicat astris
Imperium: neque enim terrestribus estis habenis
Contenti, propius sed uestra potentia caelo 
Progreditur, Superis concordia frena tenentes
Terrigenas geritis diuos, sua iura suumque
Vobiscum imperium partiri numina gaudent!
O caeli sanguis demissaque stemmate ab alto41
Progenies! Neque enim sine mente ac numine diuum
Vos terris regnare putem. Mortalia quis non
Crediderit cognata deis? Quis segreget imis
Summa, nec humanum genus immortalibus astris 
Comparet? Inspiciat uobis cum talia mitem
Indulsisse Deum, quis non a culmine summo 
Delapsum terris toto influxisse Tonantem
Numine crediderit? Superis non uilia tantum
Membra sumus, nec nos penitus sublimibus astris
Sordemus, mortale genus; non infima summis
Degenerant, nostro committitur arduus aether 
[p. 109] Imperio summisque pares rectoribus imi
Miscentur, socii conspirant terra polusque,
Nec dedignari contagia nostra uidemus
Caelicolas, patitur transferri a culmine summo
Maiestas nostroque obnubi gaudet amictu. 
Inde requisiti terris, quos mille figuris
Tot rerum monimenta notant, in pectore uestro
Caelicolae delubra tenent regnantque latentes.
Quid nisi nunc uicibus quorum ueneratur amatque
Praesentes uos Roma deos uobisque propinquis 
Perfruimur, nostris sed uisibus aetheris alti
Numen inaccessum est inconcessumque uideri.
Hinc uos sidereo gestantes numina uultu
Caelicolas ipsos immortalesque uerendo
Ore referre deos maiestatemque Tonantis 
Aspicimus; neque enim uestro popularis in ore
Spiritus aut uulgi facies, sed qualis inesse
Caelitibus summo perhibetur ab aethere lapsis,
Assimulant si quando homines terrasque reuisunt
Et coram iustis mortalibus ora resoluunt.42
Quid mirum si uos ueneratur numinis instar
Et tanto positos in culmine mundus adorat?
Vos penes est aperire polum, uos limina caeli
Pandere, uos homines astris caeloque locare
Sub uestro aetherei uoluuntur cardine postes. 
[p. 109v] Iure igitur tali sub relligione tot urbes,
Tot populi, tot regna manent sedisque beatae
Vos legere duces: uobis reserantibus orbi
Lactea tota patet uenientesque accipit undas;
Ad caelum haud aliis melius rectoribus itur! 
Nec tantum uestris ditionibus Itala iurant
Regna, sed extrema quodcunque aspergitur unda
Occeani, quicquid fesso Titane rubescit.
Nec modo trans Alpes Pirenaeumque cucurrit,
Sed longe Herculeas audet transcendere metas 
Vester honos, ultra Boreanque Arctonque rigentem
Vestrum nomen iit caelique interiacet orbem.
Hinc uos cana gelu uenerari gaudet [Hiberne]
Pictonumque manus; hinc uestra edicta uerentur
Orchades atque alio porrecta Britannia mundo 
Antiliaeque, fero genus intractabile ritu,
Atque ignota prius Zephyri cunabula primi
Mansuescunt posita uobis feritate nec Auster
Addici refluis caelo detractat harenis.
Quicquid et aestiuae dirimunt diuortia zonae 
Classis Hibera domat latisque Hispania terris,
Et tot inhumano detergunt saecula uictu
Vnanimi reges, debent quibus astra triumphos.
[p. 110] Quorum alter mundi contagia bina relegat,
Iudaeumque nefas Sarracenosque rebelles 
Labe profanari gemina non passus Hiberos,
Alter in Occeanum Solisque cubilia regnat.
Par fęlix regum, sese quorum hospite fluctu
Astra lauant, fessi respirat et orbita Solis,
Qui paribus studiis uno de sanguine surgunt 
In caelum reparantque Deo tot regna, tot orbes,
Quos uobis seruire docent, quibus illa magistris
Temperat horrendo cultu gens barbara, soli
Iamque inhyat Christo et longum spem mittit in aeuum.
Si longinqua igitur confoederat aemula uirtus 
Priscaque barbaries inculta et foeda politur,
Ignotumque fuit quodcunque prioribus annis
Christo integrescit ditionem et corpus in unum,
Quo magis interior uobis uicinia paret
Relligione pari et stabili per mutua nexu! 
Nec minus obsequium desiderat ulla potestas.
Nam de tot populis, qua non ex urbe profecti
Legati properant? Linguae generisque tumultus
Liminibus pendent Latiis uestrisque moratur
Dissona barbaries foribus; Mauortia poscunt 
[p. 110v] Moenia pellitae gentes, quas Rhenus et Ister
Et quas crinigeri miserunt undique Galli
Bracchataeque manus; plaustris procul inde Polonus,
Hinc mulis aduecta suis Hispania, uerbis
Supplicibus responsa petunt regesque ducesque, 
Romulei poscunt oracula sancta senatus.
Felices igitur fortunatosque Quirites,
Qui tantos meruere duces. Nec bella Quirini
Pacificum nec Roma Numam nec libera Bruti
Saecula nec quicquam ueteris desideret aeui, 
Principe sub tali rerum dominoque senatu!
Hinc Leo Christipotens rerum moderatur habenas,43
Humanis nedum consensibus Vrbis et orbis,
Verum hortante Deo fastigia summa capessit.
Inde pharetratos Turcas ut fulminet, acres 
Componit Gallosque Caledoniosque Britannos,
Germanosque ciet nec praemia fortibus Hunnis
Denegat, Hispanumque mouet terraque marique
Arctoasque manus, ripasque binominis Istri
Munit ouans Italisque auertit ab arcibus hostem. 
Nec contentus eo est: Thracas miseratus Eoas
It tersum maculas. Fęlix uictoria iuxta
Victori et uictis: totus sacrabitur orbis,
Ortus et occasus coalescet corpus in unum
Principe sub Christo, cuius uice fungeris. Ergo 
Infidamque Pharum detestatamque Canopum
Magmedisque feros cultus purgabimus et gens,
Siqua fera est, nostris mansuescet moribus ultro.
Tu modo tale decus poscentibus annue diuis
Auspiciisque, Leo, melioribus arma retractes 
Indecoresque abrumpe moras: te sospite passim
Prisca reuiuiscunt procerum consortia, reges
Vnio, pax, amor et stabilis concordia nectat
Vnanimes capitique errantia membra reponat;
Te sine truncus iners et inutilis. Ocyus omnes 
Nec dedignentur socio tua classica coetu,
Immo sequi Christum, pro quo dum bella parantur,
Nemo Gothifredos desideret aut Boemundum
Suspiret regem, Vrbanumque Piumque requirat.
Consortes dabit ille pios rerumque saluti 
Consulet, ornabitque nouis ductoribus orbem,
Vt caelo et terris uictoria tanta triumphet,
Certatimque duplex exultet ouantior axis.

3.Quid tibi uis mecum titubantes, sordide, gressus
Qui quatis expresso marcentia tempora Baccho
Vinitor et calcas spumantes ebrius uuas?
Quid tibi uis mecum? Quidnam male sobrius in me
Insontem sic bella geris? Quid cornua tendis 
Exacuisse, pater furiose madentis Hyachi?
Nos neque nascentes rubigine laesimus uuas,
Nec mea cum subitis grando sociata procellis
[p. 111] Vitibus offecit, foetus aut contudit ullos;
Me neque enim spirante tuis florentia ramis 
Poma fluunt, non aura tuum mea pauperat annum
Maturosque facit subito marcescere fructus.
Tu tamen, o Autumne ferox, sic perdere tentas
Innocuum, nec me puduit tot febribus atris
Terdenos torrere dies, nec me, improbe, tantis 
Debilitare malis! Maties quae me atra coloret,
Aspicis, ossea membra uides et corpora caera
Pallidiora noua: noctem simulacra per atram
Talia peruolitant, umbrae si quando silentes
Mortales pauidos et inania corpora terrent. 
Ergo, meo tandem exitio saciate, quiescas,
Vlterius nec me tantis cruciare labores,
Pomifer anne, malis! Quantum est quod perdere possum?
Hoc quicquid cernis nunc uiuere corporis aegrum
Parte sui meliore uacat. Quota portio nondum 
Interiit? Misero sunt semisepulta poetae
Membra, breues restant uires uitaeque superstes
Exiguum quod spirat adhuc. Quis corporis huius
Relliquias restatque mei quodcunque pusillum
Roboris inuideat? Quod si tamen eripis atrox 
Hoc reliquum uitae, nec adhuc florentibus annis 
Parcis nec iuuenem primaeuo limine seruas,
[p. 111v] Et tantum, immitis, scelus inuidiamque perennem
Sustinuisse potes, quisnam mihi claudet ocellos?
Quisue animam excipiet fugientem ex ore propinquus?
Quae pullata domus mortem lugebit acerbam?
Non meus hic genitor, qui non auellere sanctam
Canitiem, uestes nec scindere parceret atras,
Nec meus hic frater, laceris qui busta capillis
Spargeret atque oculis largo manantibus imbre 
Atratus tristis sequeretur funera pompae;
Non soror hic, quae non manibus lacerare capillos
Cessaret, non ungue genas, quae amplexa cadauer
Haud facile auelli posset; non Flauia, quamuis
Hanc deceat sine teste dolor, tamen aestibus impar 
Caelandis aegros affectus proderet ultro,
Tristior et tumidis inuita ruberet ocellis
Ante alios, sed iure quidem (licet anxia mater
Increpet hanc flentem, taedas tamen illa iugales
Funere praereptas expectatosque hymenaeos 
Spemque sui dolitura tori); non ullus amicus,
Nec consanguineus quisquam carusue propinquus,
Qui mihi det lacrimas, supremum munus, inanes.
Indeploratus Latiis tumulabor in oris
Et mutae mandabor humo: hic externa morabor 
[p. 112] Vmbra, peregrini Romana errabimus urbe.
Sed mea uanescunt, donantur et irrita uentis
Omina. Ne nostrae mortis uinosior annus
Sit reus et spoliis uictor laetetur opimis,
Ecce suo praesto est iuuenis Phocaeus Oresti 
Solaturque aegrum praesens solandus et ipse
Altirius Laurens et dulcia dona Lacaenae
Porrigit ambrosiamque mihi nectarque propinat
Thesaeamque fidem potiorem nectare quouis.
Ille salutiferis me Paean erigit herbis 
Et medica fomenta manu mihi praestat et omnem
Depellit morbum: febres cessere profanae 
Incolumisque meos subito uigor occupat arctus.
Iam non haec metuam fatalia tempora nobis,
Nec datur Autumno titulus nec gloria mortis 
Vlla meae. O quantum facinus patrare tulisti,
Quod quisquam ueritus fratrum! Qui passus iniqua
Febre arctus cruciare meos? Torrentior Aestas?
An graue solstitium? Vel tantum Syrius ardens
Siue Cleonaei nobis nocuere furores 
Quam febres, Autumne, tuae? Tu saeuior unus
Omnibus aestiuoque mihi flagrantior anno.
Tempora num Veris, quamuis spirantia multis
[p. 112v] Flatibus incertisque annum uariantia flabris,
Perpetuo incolumem non seruauere salutem? 
Num me laesit Hyems, licet horrida frigore multo,
Et cano uestita gelu? Mihi quilibet annus
Innocuus fluxit, uerum autumnalia tantum
Tempora Pierio sunt non innoxia uati.
Quae tibi nunc tanto pro crimine digna precemur 
Praemia? Maturas tibi grandine Scorpius uuas
Contundat, pereat rubigine quaelibet arbos,
Et nullo quassante tuis marcentia ramis
Poma fluant, uel, ne tua crimina saeua colonos
Offendant miseros, alieno tempore fructus 
Praebeat incolumes foecundo Copia cornu:
Vel fructus maturet Hyems, lasciua uel Aestas
Aut Ver purpureum per apricos germine colles
Luxuriet subitoque nouis lasciuiat uuis,
Spumantique recens Baccho sese induat annus 
Florifer et pressis uinosus inebriet uuis
Mireturque nouos latices et non sua uina.
Sic, rogo, sic sociis spoliatus mensibus omni
Parte, Autumne, uaces, nec habundes fructibus ullis,
Infoecunda fluant sterili tua tempora cursu, 
Et pereas penitus reliquo intercaeptus ab anno.

[Page 113]

4.Iam desiderio tandem questuque remoto,
Virtutum genitrix sanctissima, desine priscum
Suspirare decus, nec auito robore tantum, 
Roma, tibi placeas, nec pignora clara nec illa
Romulidum ulterius florentia saecla recense, 
Antiquis nedum uirtutibus orba queraris! 
Tu quoque, Romanae fundator originis olim
Atque urbis, Gradiue pater, desiste furenti 
Inuidia pulsare deos populumque potentem
Et bellatorem caelo obiectare Quirinum, 
Aetatis uitio nec degenerasse nepotes
Atque aeuo sordere putes: iam parce Quiritum
Telluris tot damna queri, tibi fata rependunt 
Has magna mercede uices! Hem gloria rerum 
Prisca reuiuiscit Latiaque infloruit urbe 
Pristina Dardanidum uirtus rediuiuaque fulsit
Canities, laudisque decor reparatur auitae! 
Ecce uiros, seu quos caeli Cynosura sub imo
Axe tulit taelisque suis armauit Orion, 
Siue Lychaoniis Helice demisit ab astris, 
Vrsina de gente uides, Graięue puellae
Sidoniaeue ducis decorentur sanguine claro.
[p. 113v] Non tantum meruere suos, sed quodque superbum
Vicerunt uirtute genus: sic inclyta proles
Haud alio poterat quam diuum semine nasci. 
Nam quamuis toties augusta et regia tecta
Degenerent, aulae nec posterus ordo potenti 
Responset patremque inhonestet decolor ortus,
Rursus et obscuro clarescat sanguine uirtus, 
Nec similes unquam praeclara aut sordida proles 
Continuat natos: haec una perennis in omnes 
Nobilitas procedit ouans semperque suorum
Adsiduis crescit titulis nec protulit unquam
Degeneres Vrsina domus, cognataque uirtus
Per natos gaudet succedere perque nepotes, 
Nec patitur sentire uices. Gens Vrsia quando 
Non genuit dignos aula dignosque triumphis?
Haec tot pontifices triplici diademate cinctos
Se iactat peperisse domus, qui numinis alti
In terris gessere uices, nec defuit unquam 
Militia insignis uel rebus pacis agendis
Vrsiades. Quoties ciuilis factio et Vrbis
Seditiosa manus tantis uictoribus ulta est, 
His sociis multis toties adiuta periclis
Relligio Christique fides seruata quieuit. 
[p. 114] Haec solio gens una Petri regnoque Latino
Militat, hos clypeos defensoresque fatetur
Roma suos. Pridem sensit rex Appulus illos 
Claementes, multumque pios multumque fideles,
Immerito qui dum regno pulsatur auito, 
Vrsino fretus socio atque ultore merentes
Exaegit poenas coniuratosque nocentes
Non armis, uerum uindicta et carcere punit.
Quo fit ut euictis respiret tota tyrannis
Parthenope ac placidę tandem exarmata quiescat 
In gremio pacis, maiestas regia uobis
Debeat imperii uindictam adsertaque regna, 
Vrsini porceres; uestro uictoria parta est
Milite et auxiliis tantis nunc aula triumphat. 
Quod si nobilitas et caetera facta deessent 
Rebus, Roma, tuis, nostro praetendere saeclo
Si nihil antiquum posses uilisque iaceres
Atque obscura parens, una fęlicior esses
Progenie, partu te nobilitare uel uno
Sufficeret Paullus, nulli uirtute secundus. 
Quem mihi uel priscis fas sit conferre Camillis,
Aemiliis Fabiisque simul, qui laude nec ulli
Aeneadum aut magno possit cessisse Quirino. 
[p. 114v] Hunc quoque Bellona genitum seu Marte putares,
Proque suis mallet geminis peperisse sacerdos 
Illia: praeduris non ille cubilibus infans 
Inter lustra feris cunabula cognita pressit, 
Nec nuda tellure queri nec ad ubera suetus 
Nutricis reptare lupae, nec more ferarum
Cum catulis uagire et fletu poscere matrem, 
Verum hunc maturo genitrix non anxia partu
Purpureis enixa toris fauitque uerendo 
Iuno puerperio et uentris Lucina labores 
Fęlicemque uterum propius solata leuauit, 
Duxit et aethereas uenerabile pignus in auras 
Et gremio gauisa tulit fouitque tepenti 
Nutricem simulata sinu; simul oscula iungens
Ter patriis lustrauit aquis, ter carmine sanxit
Perpetuo et longum iuuenescere iussit in aeuum,
Cumaeosque situs et Nestoris obtulit annos. 
Mox Fortuna suis illum cognata lacertis
Sustulit, utque suo fęlix arrisit alumno, 
Amplexumque sinu pressumque tenacibus ulnis
Permulsit totum et perfudit diuite cornu 
Atque interruptis uagitibus oscula iungens 
Indulsit totam nec non permisit in aeuum
[p. 115] Perpetuam sese comitem. Mox sidera toto
Circumfusa polo, uario quaecunque rotatu
Occasus ortusque uident, uno agmine et omnes
Confluxisse deos tanti ad spectacula partus 
Crediderim. Gauisa simul sunt astra morari
Natalem mirata nouum, tum sidus ad ortus
Flagrauit properare suos caelumque pependit
Attonitum atque obitus astris cunctantibus haesit
Signifer Antipodasque ima statione coaegit 
Desperare diem et populi stupuere iacentes
Astrorum cessare uices caelique regressus
Quaesiuere sui, nostroque perhorruit orbe
Stellarum subitas Babylonia cura catheruas,
Et noua Achęmenii cecinere oracula ritus 
Opstupuitque humero grauiori caelifer Athlas. 
Quodque magis mirum est, tibi praefulsere serenum 
Falciferi ora senis supremo horrentia tractu. 
Proxima te placidi claementior aula Tonantis
Afflauit risitque Iouis tibi flamma secundi. 
Quin tibi fulmineus stellis flagrantibus ardens
Ense coruscanti rutiloque umbone refulgens
Robora praelusit Mauors uiresque futuras. 
Dehinc propius caelum, uolucris quo Cinthius anni 
Quadrifidum metitur iter, tibi lumine toto 
[p. 115v] Claruit et uinci est meliori uisus ab ortu.
Mox Venus et Phoebi propior comes aliger Archas
Lunaque noctiuago fauit uelocior axe; 
Teque Herimanthaeus torua cum matre Bootes 
Pulcraque Dictaeae stupuerunt astra puellae. 
Te nascente tuis caelum meruisse lacertis 
Malle Leo potuit, tibi Pleias orta serena est, 
Signa nec Oleniae pluuiali nube capellae
Ausa tuum turbare diem. Tibi pulcrior orbis 
Seruatus fulsit solitoque decentior aer; 
Lumina quaeque tua meruisti luce, fuerunt
Fortunae praetenta tuae, tibi prospera passim 
Praepetibus uolucres tribuerunt omina pennis, 
Innumeraeque auium uoces tua fata notarunt, 
Cornea nec falso monuerunt somnia uisu.44
Tum quoque flamma recens liquidas elapsa per auras,
Natalemque tuum facibus testatus hyulcis
Iuppiter ac laeuum taelis per inane rotatis 
Intonuit dextroque dedit praesagia sulco. 
Nec uero tripodas nec oportuit hiscere Delphos 
Totque Sibyllarum scrutari carmina, seu quid
Fatidicae quercus seu quid praedixerit Ammon
Corniger, aut uano mendax Hetruria ritu,
Caldaeique senes, praesaga quid astra loquantur
Prodere non segnes. Quis enim non prospera uidit 
[p. 116] Omina portendi passim et praeludia magnae
Indolis ostendi? Tecum proauita renata est 
Militiae et pacis uirtus. Sua gloria castris,
Ingeniisque suum rediit decus: omnibus ultro 
Dona togae stimulant animos et praemia belli. 
Inde uigent artes, tenerisque adoleuit ab annis, 
Ac ueluti cognata tuis Victoria fatis
Et tecum nutrita comes. Vix te alma fouebat 
In gremio Lucina suo, cum uoce feroci 
Protinus in primis uagitibus arma sonabas 
Atque in diuinis quaerebas arma papillis.
Nanque immortali sanctoque sub ubere pasci
Inque sinu tener ambrosio reptare deorum 
Gaudebas: tibi saepe breues puerile pharetras
Munus et exiguos arcus largita Diana est, 
Et toties blandos Venus exarmauit amores
Quo leuiora tuis aptaret taela lacertis. 
Vixdum natus eras miles, sed roboris expers,
Bellatrix nec adhuc saeuoque accommoda Marti 
Dextra, tamen fatis armatus et auspice caelo 
Castra secundabas. Nam semper ab indole prima 
Aetherei tecum conspirauere fauores, 
Taela nec humanis poteras uibrare lacertis 
[p. 116v] Cum caelum pro te arma tulit: hinc lucis ab ortu
Vrsinis toties uictricia fata dedisti, 
Et prius auspiciis uicit fortuna secundis 
Quam didicit pugnare manus. Te propter et Vrbis
Factio seditioque grauis priuata Quiritum
Succubuit lapsique retro sunt protinus hostes
Successu pugnante tuo. Nam limine ab ipso 
Vagitus pauere rudes et singula semper
Fortunae momenta tuae: uix murmure primo
Astra salutabas, fundo bacchatus ab imo 
Impetus hostilesque domos radicibus altis 
Impulit, alterno titubantia culmina lapsu 
A summo fluxere solo, fragmenta uolarunt
Principibus praesaga suis tellusque ⟨ruinam⟩ 45
Emolita grauem formidatosque repente
Discussosque apices non frustra expalluit hostis, 
Ciuilisque tuos rabies exhorruit ortus 
Victorisque sui uixdum nascentia sensit
Robora: uenturaeque recens infantia uitae
Argumenta dedit primaeque exordia lucis 
Et laudis dedit una dies. Nomenque decusque 
Luce paciscendum uicturae in saecula famae 
Materno cum lacte bibis, quae dulcior esca est
[p. 117] Nectare, lactandisque bonis nutricula solers
Nec claris ingrata uiris. Cunabula laudum 
Sed ualeant et uisa tibi collactea uirtus. 
Post cunas mox qualis eras, tibi proxima caepit 
Quale rudimentum quaque indole floruit aetas?
Ignarus prima uix parte impuberis aeui
Instituendus eras: tenerae moderamina uitae
Et mores artesque bonas fandique leporem 
Poscebas, cum te doctum simulata magistrum 
Nunc Pallas, nunc Musa loqui, nunc terna docere
Gratia gaudebant. Diuae praecepta magistrae
Atque exempla dabant et tot tibi protinus artes 
Effinxere deae: neque enim mortalibus ullis
Ingenium quauis maturius indole debes 
Quo pacem, quo bella regis. Si quando labori 
Interualla tuo studium puerile petebat,
Tunc sudor puluisque tuus, rata tempora campi
Instabant grataeque uices, animisque leuandis 
Membra fatigabas, gremio nec passus inerti, 
Nec matris torpere sinu; persaepe sodales 
Exercere rudes, puerilem cogere turbam, 
Vrsiadas clamare tuos simulacraque paruae
Texere militiae et magnis praeludere castris. 
Saepe sub ingenti sudabas casside tectus 
Poscere uel summis pendentia postibus arma
[p. 117v] Et parua librare manu; nunc aere micantes
Mirari galeas ensesque audere cruentos 
Tollere, nunc auro fulgentes tangere squamas
Thoracum tibi lusus erat, nec territus ulla 
Triste renidentis metuebas fulgura ferri.
Tunc tu uel clypeo potuisses ludere Martis
Securus ueritusque nihil, uel triste flagellum
Bellonae tractare manu, uel Gorgona fuluam 
Intrepidus blandosque lacessere Palladis angues 
Comminus auderes. Tali puer obuius ore 
Risit et ad geminos repsit Tiryntius angues
Praelusitque ad monstra ferox, matrique timendos
Dum iactaret ouans elisa fauce dracones, 
Terruit immanem centenis faucibus Hydram, 
Anginamque grauem manuum nodosque tenaces 
Dum nimis exercet, nec temperat, et male parcit,
Lusibus et toruos infantia strangulat hydros, 
Exanimes gemuit, dirae portenta nouercae, 
Solamen ratus esse suum. Iam uenerat aetas 
Vlterior tenerae uernantes flore iuuentae 
Vmbrabat lanugo genas, iam colla tegebat
Caesaries pulcraque comae46 ceruice fluebant,
Qualis apud Gangem, famulis et ouantior Indis, 
Cum sua Nysaeis praetexuit arma corymbis, 
[p. 118] Ventilat intonsos crines per colla Lyaeus
Exultatque choris, Satyri thyasique frementes 
Bacchantur circum, splendet iactantior auro
Hermus et exundat rutilis Pactolus harenis,
Tigres et insolitos miratur Nysa iugales 
Laetior, aula nouos geminat Cadmaea triumphos. 
Tunc te tentarit quamuis pater ipse Latinus 
Aedituum mollire iugo et pro casside mitram
Subdere castrensemque habitum mutare cucullo,
Tu, casta quamuis res nulla antiquior esset 
Relligione tibi, pro qua tentare nec ullum
Discrimen nullosque pati uereare labores, 
Non tamen imbelli neque deside numina cultu 
Concilianda ratus, sed uita et sanguine multo, 
Iusta per arma pius Superos et templa tegendo 
Protegeris, pariter terris caeloque triumphas: 
Orando neque enim, quantum irrequietus agendo,
Prospicias rebus diuosque in uota secundes. 
Nam neque relligio nec pax constare sine armis 
Vlla potest, nec res priuata et publica tuta est. 
Hinc tu militiam et castrensia facta secutus
Pro patria et templis et relligione tuenda
Suscipis hoc studium, quo tu terrasque polumque
Demeruisse potes: Tyriae pro tegmine pallae
Purpureaque toga loricae luce micantis 
[p. 118v] Lumina praestringis solemque lacessere gaudes
Indutus ferro. Nec tu mirabere tęlo
Mortali diuina tegi: nanque illa recusant
Haec quoque praeripere et nostros ambire triumphos. 
Quod si ope mortali titubes defessus et aeger 
Deficias, sociis caelum tibi militet armis. 
Ergo desidiam mollem luxusque relegas, 
Nec segni pateris marcere per ocia somno,
Sed tyrocinio frueris bellique palestra, 
Robur et adsiduo gaudes sudore pacisci. 
Inuigilare feris uenandis, cingere saltus,
Ortarique canes, latebras intrare ferarum, 
Vestigare truces ursos et dentibus apros
Fulmineis premere et Lybicos optare leones
Comminus et tigres inuadere foetibus orbas 
Dignatus, neque enim capreas ceruosque fugaces
Figere, contentus solo praeuertere cursu
Montis inaccessi rupes imperuia nec te 
Fossa retardauit praeceps et concaua uallis
Transmittenda leui saltu, nec si qua fuerunt 
Obuia, suspensas strinxerunt gramina plantas. 
Non imber pluuiique Ioues nimbique minaces, 
Horridus aut Boreas nudo deterruit axe, 
[p. 119] Solstitiique grauis furor et torrentior axis,
Nec te uenter iners, tantos nec obire labores 
Venatumque sequi cogit gula: nam tibi sola est
Pulmentum praedulce fames, tibi sobria mulcet
Lympha sitim, galeae nec pocula saepe, nec horres
Potandas haurire niues. Nunc exeris enses
Et uicibus gratis dextram laeuamque fatigas, 
Nunc iaculum, nunc gesa manu, nunc spicula torques,
Verbere nunc glandes Baleari, grandinis instar. 
Peliaco sic monte ferox sudauit Achilles
Instruxitque manus domituras Pergama, docti
Praegressus praecepta senis, seu luderet armis, 
Siue ope proficeret medica, et post bella sonanti
Respiraret ouans cythara. Talisque lacertos
Eurota mirante suos in gymnade prima
Explicuit Pollux gyrosque induxit habenis,
Primaeuaque suum frenauit in indole Castor 
Cyllaron. O qualis tota conspectus in urbe!
Quae facies, quis uultus erat! Quot millia uulgi
Spectandi studio late flagrare uideres!
Ora puellarum quot te mirantia passim
E speculis, seu quot defixas lumine matres 
Cernere erat! Quidnam uultu iucundius unquam
[p. 119v] Roma tuo uidit quam cum de more feroci
Vectabaris equo uariosque iterare recursus
Gaudebas primaeuus adhuc nunc mille per artes,
Mille modis texisse uias, nunc ordine certo 
Currere et exiguos errorum inducere gyros?
Qualiter incertus semper redeuntibus undis
Errat et alternis uicibus Maeandrius amnis
Labitur et refluus nunc huc, nunc uertitur illuc, 
Semper et alterno relegit uestigia lapsu: 
Flectere uelocem rursusque reflectere sic tu
Belligeros inter lusus simulacraque Martis
Visus equum, recto nonnunquam tendere cursu.
Tunc tibi lora manu faciles flexisse Geloni,
Quique ferocis equi sitientes uulnera potant 
Messagetae, Turcaeque leues, Parthique fugaces,
Semiferique simul possent cessisse bimembres,
Et populus cognatus equo. Quid? Quanta uoluptas,
Quam pulcher uisus, cum tu fulgentibus armis
Auro interluces et ferro indutus ahenum 
Fulgur ab ore uomis, cum sideris instar anhelo
Indulges cathaphrattus equo, cristasque micantes
Et picturatos cassis crinita colores
Ventilat et multo stellata refulgurat auro!
[p. 120] O qualis quantumque imperuia circuit arctus
Lorica! Et quanto pectus thorace superbit,
Quae clypeo secura manus! Quam certa lacertis
Vibratur cornus! Quanto latus ense coruscat!
Quantum alacres frenantur equi, qua fronte minantur! 
Quantum eadem laxare potens et stringere frenos 
Imperiosa manus! Quis non tua sponte capessat
Verbera? Vel cuius famulari mallit habenis
Nobilior sonipes, seu flammiger ille sit Aethon,
Aut Xantus leuis, aut caelo insignitus et astris
Pegasus, aut glaucus Nymphis cognatus Arion? 
Siue quis alipedum de semine natus equorum,
Siue quis inuisas prius indignatus habenas
Indomitus nec te formidatusque magistris
Dedignetur equus, tua frena nec ore superbo
Respuat et dorsum tractabile praebeat ultro 
Mitior, imperiumque tibi portendere mallet;
Seu quem primaeua maturior indole flexit
Daraeum et Porrum reges uicturus et Indos,
Seu qui Caesareis solitus spumare lupatis
Humano quadrupes gressu et sternacibus armis 
Indignatus enim sessoris frena secundi.
Frenandis nec uterque feris praestantior: hic quem
Maiorem patria praesensit et orbe futurum
[p. 120v] Attonitus genitor, seu qui fuit aemulus et par,
Et primus Caesar regnauit in urbe Quirini. 
Sed qualem primis te sensit Hetruscus in armis
Pontificis Calabrique ducis socia arma sequutum,
Consiliis quantum ualeas, Vrsine, uel armis,
Hostiles nouere manus, nanque agmine iuncto
Regia Pontificisque simul conflata potestas 
Cum Thuscas uastaret opes ac uiribus aequis
Territa Tyrrhenae nutarent moenia gentis
Et coniuratas tremeret Florentia uires,
Martis et auctores geminos: hinc robora regis
Aragoni, hinc sacrae consortia bella Thyane. 
Non unum sortita ducem certamina tantae
Militiae: commissa manu uexilla gerebat
Pontificis Xysti Vrbinas, hinc Martius haeros
Imperium et summam patrii Mauortis agebat
Bellipotens Calaber. Consors tamen utraque uirtus, 
Magna licet, diuersa tamen, conuenit in unum;
Concordesque animis, discordes moribus, ambo
Confluxere duces. Quamuis praeclarus uterque
Ductor uterque bonus, uariis tamen artibus impar
Militiae, eiusdem sociis pugnabat honoris 
Ingenium. His concors prouincia parque potestas,
Communis fortuna fuit; tum gloria simplex,
Sed diuersa tamen. Solertia bellica discors
[p. 121] Imperii consortis erat, uirtutis et usus
Discolor et morum species: procliuior alter 
In senium, uarios usu tradente magistro
Euentus doctus tot casibus, inter et arma
Et strictos enses studiis exercitus, inde
Consiliis melior certis insistere rebus
Expugnare mora nec iniquis credere quicquam 
Casibus, artificis metuens ludibria fati;
Nec temere adsuetus prius hostis discere uires
Quam conferre manum, facilis struxisse nec alas,
Inuitet nisi nacta suum uictoria tempus
Et tempestiuas occasio laxet habenas. 
Hinc nulli totiens reges et regna tueri
Commissum, nulli prudentia maior et usus
Nec belli par fama fuit, fiducia tantum
Nulla ducem pugnaeque incertior alea lusit;
Atque adeo nullis unquam superatus in armis 
Saepius exuuias bellorum uexit opimas.
Principis alterius multum contraria uirtus:
Praecipitare manus, subitas committere turmas,
Certa incerta sequi, nil formidare nec ullas
Detrectare acies dubiamque accersere pugnam, 
Impatiens fregisse mora, nil linquere inausum,
Pronus et in Superos Titania summere bella,
Nil metuens casus, praeceps cuicumque uocanti 
[p. 121v] In bellum parere deo, calcare uel hostem
Seminecem atque ipsis uestigia mergere truncis, 
Nec tam consilio quam iudice tendere fato,
Sectarique libens per mille pericula Martem,
Dux milesque bonus. Nec belli auctore carebat 
Res Hetrusca suo: sociis Estensius armis,
Quem Phaethontaeo Ferraria misit ab amne, 
Piscosis una meruit quem Mincius undis,
In bellum coiere duces, nec foedere iuncto
Vrbs Venetum, Adriaci dominatrix maxima ponti,
Esse tuis praesto cessauit, Hetruria, rebus.
Tunc tibi bellandi quantus flammauerat ardor 
Pectora, collatis quantum concurrere signis
Flagrabas quantisque accersere proelia uotis,
Cum te clara ducum stimularet et aemula uirtus
Et mens archano laudis concussa flagello, 
Quo pudor et uirtus, discriminis immemor, et quo 
Aeternum famae decus euocat, ire iuberet
Subiceretque nouas generoso pectore flammas!
Saepe per hostiles egressus castra uolabas
Te nullo stipante manus atque obuia stricto
Ense petens, cursu tentoria Thusca secabas 
Fulmineo: neque enim patiens perferre periclis
Ocia nec uitam metuis pro laude pacisci.
Nec tua uis animi nec uirtus, Paulle, latebat
[p. 122] Inter tot summersa duces. Nisi principe dignum
Moliri nil passus eras: si copia pugnae 
Poscebat, quis te melior struxisse cohortes?
Quis nimbos densare equitum longisque iubarum
Crinibus ornatas animare industrior alas?
Quisue catenatas equitum peditumque catheruas?
Quae ualeant acies cuneos acuisse feroces, 
Cornua quae deceant, quaeque ordine prima feratur,
Quae postrema manus, quid dextra in fronte locari
Conueniat, laeuae quae sint accommoda parti,
Singula quis sumptis disponere promptior armis? 
Antiquos nostrosque duces hac laude uideris 
Militiae atque ipsum regem superare Molossum.
Vos, Thusci, sensistis, agri, uos, Lydia culta,
Vos testes, fluuii hostiles innabilis Arni,
Turbine quo fertur medios animatus in hostes,
Quam tonat horrendum clypeo, quam fulminat armis! 
Non Alpes te mille iugis arcere ruentem,
Non ualidae turres, non muri adamante rigentes,
Non uallum, non castra queant. Tu Pelion Ossae
Erueres, uel si qua polos noua machina surgat
Despectura, tuis rursus procumberet armis. 
Quis tecum, princeps, primo de culmine laudis
Contendat? Nullus miles tibi robore nec dux
Consilio tibi, Paulle, parem se praebeat ullus.
Quis prior aduersae secreta latentia fraudis
[p. 122v] Atque hostis nudare dolos, quis cautior unquam?
Insidias caelare suas quae collibus apta est,
Quae campis acies, quae uallis idonea fraudi,
Quo tibi sint faciles aditus, imperuia quo sint
Hostibus atque inopina tuis loca, singula belli 
Quid momenta uelint, quis te solertius unquam 
Prospicit, aut quae sit rapienda occasio rebus
Tempestiua tuis? Quid narrem singula? Miles
Ductorem praestare potes, dux munus obire
Militis, et geminis pro rebus sufficis unus,
Par multas complere uices et robore plures 
Diuerso gessisse uiros. Non corpore terno
Geriones, pubes non centum armata lacertis
Titanum tantum uarios aequare labores
Sufficerent, et quod rarum est in corpore forti,
Contingit cognata tuis prudentia membris 
Ingeniique simul uires et corporis in te
Conueniunt. Feelix igitur te sospite nullos
Scipiadas, nullos suspiret Roma Camillos:
Nanque tuis rursus sese reuirescere sentit
Auspiciis rursusque noua de gente Quirinus 
Regna recaepturum cernit florere nepotem
Et postliminio ueteres remeare triumphos. 

5.[p. 123] Stellantis regina poli, noua gloria sexus
Foeminei, foecunda pio licet innuba partu,
Cuius uirgineam Vox connubialis in aluum 
Influxit sanctaque obnubi corporis umbra
Maiestas summi non dedignata Tonantis – 
Scilicet omnipotens Christus, quem machina rerum
Auctoremque suum mundus gestare laborat,
Te matrem tulit esse suam rerumque potestas 
Vestiri gauisa tuis et crescere membris;
O sublime decus, gaudentia sidera Christum 
Et postliminium caeli cui saecula debent, 47
Alphonso faueas, illum caelestibus armis
Protege et aethereo defendas fulmine, Virgo, 
Aut prohibere uelis ne tantum Gallia peccet,
Iuncta sed Hesperiae corpus conspiret in unum 
Atque profanatum Christi coniuret in hostem!
Hoc mecum supplex uotis communibus orbis
Postulat, hoc Superos uel non poscentibus ultro 
Indulgere decet, sed me discrimine tanto 
Terrarum metus et pietas orare coaegit. 

6.Formarum genus est complexio nomine in uno
Multarum: genus est animal, homo forma uel anser,
Participans anima generis per singula corpus.
[p. 123v] Sic tamen est generi species obnoxia, sub se
Vt positis genus esse queat: sic forma animalis
Est hominis genus. Hinc donec descendis ad unum
Et certum, genus esse potest. Hinc barbarus, hinc est
Romanus, genus hoc poteris dixisse uel illud;
Inde genus faciunt mores, persona, uel aetas,
Totque alia, in certo donec genus omne quiescat 
Atque indiuiduo desistat corpore passim.
Mox discerniculum discriminat omnia certum:
Quadrupedi bipedes, nostri per mutua sexus,
Aetati distant iuuenilia cuncta senili,
Et parua, et media, et magna, et gradientia sursum 
Et pessum, et uolucrum, serpentia praepete cursu,
Quaeque gemunt, ululant, latrant et uoce loquuntur,
Quorum plura homini soli contingere possunt.
Hinc quae contingunt formis euenta uocamus,
Sed neque debentur cunctis promiscua formis. 
Vt pote grammaticen homini contingere dicas,
Non tamen haec cuiuis, non accidit obuia cunctis.
Quod proprium est formae tantum communicat uni,
Non multis: sic quo damnantur cetera, nobis
Indulta est – hominis dos – blandi copia risus. 

7.Dactylicis elegi dicam qua parte iugantur
[p. 124] Et quid uterque petit numerus. Sex partibus ille,
Hic quinis constat. Prior est senarius, in quo
Dactylus et spondeus soli per mutua regnant.
Inferior pedibus quinarius incipit isdem 
Parere atque locis paret tribus; ultima nactus
Desinis in uersum, duplex anapeste, minorem.
Nunc quae certa loca et quae sint promiscua dicam.
Dactylus in quinta solus statione superbit,
Syllaba cui triplex, sed discolor: unica princeps 
Longa, breues reliquae contracto tempore quadrant
Remigioque pari similes uocisque figura,
Concordesque, uno quasi Castores ore, gemellae.
Praeterit hunc, quamuis gressu grauiore moratus,
Et uersum spondeus quasi meta nouissima finit, 
Longior incessus cui syllaba bina superbos
Temperat et cursum frenat pudor, et quasi lentos
Mole sua grauior maiestas regia passus
Metitur celeremque decor sufflaminat axem.
Haec stata iura tenent propriis in finibus ambo 
Et quinto sextoque gradu per singula regnant
Dactylus et spondeus, concordes caetera sedes;
Nanque quatergeminas aequali sorte tuentur
Indulgentque uices et uterque reciproca seruat
Riualis patiens, nec uter sit certus habetur, 
Sed mage delectus et carminis optio fiunt.
Haec loca nil refert uel plura uel omnia solus,
Nulla uel alteruter teneat: promiscua quadrant
[p. 124v] Pulchraque respondet uariantia sede quaterna.
Certa sed in reliquis diuortia limite certo 
Distinguuntur et alterius nec abutitur alter
Tramite: sic semper penultima quintaque meta est
Dactylus et sextus transfertur in ultima spondeus.
Hic modus, haec series haeroi carminis, haec lex
Romula: peccatum tamen excusabile multis, 
Nec nisi fit magnis auctoribus inque Camoenis,
Naeuus ut in facie, non omnis dedecet error,
Tempore nec quouis culpandus; carmina nanque
Vatibus antiquis maculae, ceu marmor, honestant.
Non eadem nostris reuerentia: multa decenter 
Pindaricae licuere lyrae magnumque sonare
Maeonidem decet »Ares, Ares«, uitioque quod aeui est,
Nemo uerecundum nobis incuset Homerum.
Quod uetitum est nobis, multum concedimus annis.
Adde quod ingenii est incuria, summa quod ars est 
Dissimulare artem, nec grata est comptior aequo,
Quae lenocinio constat peregrinaque iactat
Munera, mercato penitus circumlita fuco
Forma. Suos uultus quoties solertius ornat
Ingeniosa Venus, quaesita tot artibus aegre 
Ornamenta tegi, neglecta parte laborat,
Aut zonam fallax aliquo discingitur astu.
Nudus Amor, nuda est et Gratia: maxima prudens
Simplicitas dos est naturaque pulchrior arte,
Qualis Apellaeis genialiter insita caeris 
[p. 125] Extitit orta mari Venus atque exerta superne
Pube tenus strinxit rorantes uda capillos,
Vincit adoptiuos facies natiua colores.
Nunc age, quid querulo poscit quinarius ore,
Expediam paucis; gemini loca bina sodales 
Dactylus et spondeus in prima fronte tuentur
Consortes, uariantque uices, ad carmen hyantes
Vatis et arbitrium: locus est obnoxius uni
Tertius et sola spondei ditione tenetur.
Mox quarto quintoque gradu uestigia truncat 
Carminis et duplex anapestus calce suprema
Claudicat, ingenuo cui gratia multa decore
Impariles pensat gressus curtique reponit
Damna pedis; rerum si copia diuite cornu
Verborumque fluunt Veneres uariique lepores 
Cycnaeumque melos uincit canor, omnia uocum
Dicendi simul et rerum discrimina nactus.
Meta tamen geminis in uersibus ultima constet,
Sensa nec ulterius fusis spatientur habenis, 
Inque uicem numeris par sit sententia binis. 
Quo tamen ut sedes anapesti consona discas
Tempora, praeuenere breues a fronte gemellae: 
Mox quasi syrma trahit longam tibi syllaba caudam
Tertia. Sic elego magnum sociante cothurnum
Dulcior alternis respondet Gratia Musis. 

[Page 125v]

8. Ioanni Gondolae Rectori

Rector, honestabis qui tempora praepetis aeui,

Ecce alter⁴⁸ mensis dicitur esse tuus.

Hoc itidem reliqui fratres feeliciter optant:

Aprilis menses finiet ipse tuos.

9. Michaeli Bono RectoriEcce tuus mensis tam dira pericula nobis
Sustulit et tandem tempora festa dedit,
Emendatque Pharum infidam, natumque nocentem
Baisetus uicit iusta per arma pater,
Et Selymi cessat metus et campsoris acerbi, 
Augusti bina prosperitate tui.
Quid mirum? Rector dictus de nomine gentis
Auspicium feelix et Bonus omen eras.
Sic mensem probitate tua patriamque secundas:
Debentur meritis prospera cuncta tuis. 

10. Antonio Gotio RectoriQuis, precor, ignorat Septembris munera laeti?
Hic reliquis praestat fratribus omne merum,
Luxuriat pomis, ceu diuite Copia cornu,
Foecundoque aestus temperat imbre graues.
Huic hyemes cedant, ueris quoque tempora, quantum
Fructibus adsurgunt florea serta nouis.
Quintilemque licet frugum commendet aceruus,
Sed Canis aestiferi torquet anhela sitis.
[p. 126] Hunc igitur mensem, qui lucem noctibus aequat,
Quem pia Virgo tenet Libraque lance pari, 
Tu quoque tam iusto moderaris pectore, ruri
Dum patria est et dum curia tota uacat.
Ergo magistratus omnes geris, omnia quae sunt 
Multorum reliquo tempore, solus habes.
Nec miror, tanti est prudentia: nec modo mensi, 
Sed tua sufficeret tempus in omne fides.

LIBER VI ⁴⁹

1.Adsiduo quis te deprauatore, Lucreti,
Mendosum et mutilis uersibus esse uetat?
Quis te, relliquias tinearum, e sordibus aufert,
O putris caries puluereusque situs?
Quicquid eras, nusquam poterat constare: ruebat 
Mordicus in uersus inuida blatta tuos,
Hinc insultabat scriptorum ignobile uulgus;
Littera de toto nulla fidelis erat.
Sic male peruerso quadrabant singula sensu
Inque tuo fueras carmine mentis inops, 
Per sua nec solitus furor interualla remitti,
Sed grauius domino desipiebat opus.
Nunc adeo mentis compos resipiscere gaudes
Et bene curata luxuriare cute,
Pulcher et ostentas purgata labe uenustum, 
[p. 126v] Quale Arpinatis Musa poliuit, opus,
Sed labor hic praesens felicior ⟨illa⟩ 50 refecit
Quae deprauarat singula tempus edax,
Nec minus et dextro suppleuit Apolline uersus,
Quos neque, Lucreti, difiteare tuos: 
Nam ueluti Pelopem latus integrauit eburnum,
Sic tua praesenti membra reponis ope.
Ergo, reformato iam dudum in pristina uultu
Puluereum gaudes deposuisse situm,
Nec lacero, uelut ante, lates nec sordidus ore, 
Viuus et incolumis docta per ora uolas.
Qui curat morbos Hyeronymus hoc tibi praestat,
E carie uersus eruit ille tuos,
Totque cicatricum pariter tibi millia sanat,
Nec minus hac illa est auxiliaris ope. 
Nanque simul medicas exercet sedulus artes,
Nec minus hoc illi munus Apollo dedit,
Nec mage fas morbos credit releuare piumque,
Carmina quam uitae restituisse suae;
Nec magis hanc illa gaudet praestare salutem, 
Inque uicem alternum uendicat ille decus.
Impatiens mutas inglorius ire per artes
Aut sine uocalis laude placere lyrae,
Versibus hinc praesto est, hinc ille iacentibus aegris,
Atque instar Phoebi culmen utrunque tenet. 
Inde prius quam te Rhacusam mittere passus,
Tam bene purgata labe politus eras;
Nam mihi donandum compsit te, magne Lucreti,
[p. 127] Sordidulum munus nec tulit esse meum,
Verum auxit uigili per tempora longa labore 
Et totum antiquo more refinxit opus.
Inde instaurati multumque diuque laboris
Huic decus, huic uitam iure referre licet:
Quo duce discerptus longo Lucretius aeuo
Ad medicam reduci carmine uiuis opem, 
Inde tuo uultu iuuenescis, ut unica Phoenix, 
Rursus odorato tota refecta rogo.
Foelix sorte sua, certatim munere bino
Qui genus humanum demeruisse cupit!
Plus tamen est uersus quam corpora reddere uitae: 
Altera res breuis est, altera morte caret.
Nil profectura sic Virbius arte reuixit,
Cui duplex olim mors obeunda fuit;
Tu quoque sanescis frustra, Minoia proles,
Cui serpens uitam, mella tulere necem; 
Et tibi, quae cari pensasti fata mariti,
Exiguum munus uita recaepta fuit.
Huic uero aeternos manus officiosa labores
Municipis recipit, docte Catulle, tui.
Fortunata parens, ueteri nec stirpe pudenda, 
Passa nec ingeniis degenerare nouis! 
Praesertim gemino, Verona es, splendida partu,
Bisque tua pariter dote superba nites,
Incertum Domiti titulis an maior Auanti:
Respondet cono gloria bina pari, 
[p. 127v] Vtraque magna tuo facundia fluxit ab ortu,
Respicit ad fontes utraque fama tuos!

2.Siccine tam seri proauita sepulcra nepotes
Sacrilega laesum tendimus ire manu?
Nullaque maiorum reuerentia nominis extat,
Nulla uetustatis gratia, nulla fides? 
Nec miseris parcunt promiscua lucra sepultis, 
Quilibet et quaestus sacra prophana facit? 
Nam scelus efracto manes uiolare sepulcro 
Quondam polluti numinis instar erat, 
Nec quisquam audebat tumulo spoliare iacentes,
Proicere et gelida triste cadauer humo. 
At nunc – proh facinus, proh nostri dedecus aeui! – 
Non uetitum est manes contemerare pios.
Nam quid? Odorato quod prisca liquore uetustas
Perfusum et myrrha diuite condierat,
Appia quod tenuit post saecula multa superstes 
Quodque omni illaesum tabe cadauer erat,
Prodidit antiqui moles operosa sepulcri,
Nec tutum a sera posteritate fuit:
Nanque hoc deprehensum furto inuasere rapaci,
Nec tumulo passa est praeda iacere suo. 
Vidi ego marmorea proiectum e mole cadauer,
Quod nondum caries contemerarat edax,
Viuentisque instar nigros pendere capillos,
Est mihi de cuius uertice uulsa coma;
Candiduli dentes per hyantia labra nitebant, 
Dura nec ad tactus mala probata meos.
[p. 128] Sed reliquum corpus circumlita crusta tegebat,
Quae tamen in multis stabat hyulca locis,
Siue recrustatum est collisu ponderis, aut quod
Contactum pluuio rore cadauer erat. 
Inde fatiscebant rimis tectoria, aperto
Nec mansit tumulo qui fuit ante color:
Nanque coloratum est cum caelum protinus hausit,
Sed solido nullus corpore sulcus erat.
Quid quod et unguentum in tumulo atque Hebraea bibebat
Balsama, quaeque tenet thura opulentus Arabs,
Et uer Indorum et Cyneraei floris odores?
Inde nec integrum carpserat ulla dies,
Donec posteritas spoliauit auara sepultum,
Quod facinus nulla est hactenus ausa dies. 
Vidimus indicium digiti duo signa minoris,
Detractus duplex annulus unde fuit.
Nec latuit sexus sine nomine, sit licet ausus
Priscillam hic, alius dicere Tulliolam.
Ornatus reliqui deerant uestigia, quamuis 
Mos uetus haud nudum corpus humare fuit.
En quo funebri pompae pia flamma pepercit,
Quo ueteres census exhibuere suos! 
Vt fures maneant post saecula multa futuros,
Euasere suos ultima dona rogos! 
Ergo tot egestos sumptus in funera totque
Dona, tot exequias surripuere pias.
Mox corpus, nullis quod adhuc contabuit annis,
Proiectum in media destituere uia,
Quod neque Poenorum furiis regisque Molossi 
Aut Scythica passi colluuione sumus;
[p. 128v] Non Brennus, non hoc aegere Alaricus et Hunnus,
Claustra Promethęi quem tenuere iugi;
Non Sarraceni feritas immanior hostis,
Longobardorum siue cruenta manus, 
Turca uel horribilis, quem nunc Pangaea uerentur
Et Rhodope et Boreae Martia regna trucis.
Sed neque Romanus sceleris ludibria tanti,
Nec pia sub dio membra iacere tulit,
Verum hoc, quod multis seruatum induruit annis, 
Tarpaeo corpus monte iacere iubet,
Atque ita, non uiuis contenta, et mortua gaudet
Allicere officiis Martia Roma suis.
At tu qui uiolas, temerator auare, sepultos
Laedere nec manes dedecus esse putas, 
Nudus, inops iaceas, inhumatus, pulueris expers,
Post obitum nec te uilis harena tegat,
Et tua praeduris uolucres obnoxia rostris
Aut lanient auido corpora dente canes:
Sic nusquam et totiens per uulnera mille sepultus 
Turpiter a saeuis diripiare feris!
Tuque, olim insignis uirgo quaecunque fuisti,
Nunc Capitolino rursus humata iugo,
Quo semper tanti casus monimenta supersint,
Haec teneas tumuli carmina fronte noui: 
»Quam peregrinus odor seruabat et Appia tabis
Expertem, neque enim carpserat ulla dies,
Monte in Tarpaeo, quali51 spoliata sepulcro,
Nuda nec Assyrio mersa liquore iacet.«
Haec praeferre satis; moneo, tu parce parentes 
Posteritas, manes laedere parce pios.

[Page 129]
3.Ciuica seruatae fuerant monimenta salutis,
Erepti magnum ciuis ab hoste decus,
At qui cincta graui castra obsidione leuasset,
Gramineo uictor munere dignus erat;
Sed simul egregios uatumque ducumque labores 
Pensabant donis laurea serta suis.
Nunc tibi quae placidas Achademia cessit habenas,
Qua respirarunt dogmata prisca duce,
Vrbica quae celebrat cunabula rite quotannis,
Moenia quae coetu nobiliore colit, 
Vatibus ornandis ritus instaurat auitos
Et redimunt priscum laurea serta decus.
Hinc desueta diu recidiuae52 munera frondis
Digneris sancta nectere, Blonde, manu.
Nec uereor, uani insimuler quaesitor honoris, 
A patriis cuius soluimus ergo iugis:
Non uotis, non hoc precibus uenamur iniquis,
Captamus non hoc ambitione decus;
Poscimus inuiti, neque uera refellere fas est,
Poscere quod uitium est, ut meruisse decus. 
Turpe negare tamen non poscere, si modo iustos
Exploratores pagina nostra tulit; 
Vulnera transuersi nec formidauimus unguis, 
Dedecorat lusus caera nec ulla meos,
[p. 129v] Censerique iuuat doctorum examine tanto,
Quod mihi iudicii pluris honore fuit.
Vtque sodalitii delectus et optio praecox, 
Pars ego nunc uestri nuncupor una chori,
Sic uiridi lauro teneris donandus in annis
Praedicor et placeo pene poeta puer. 
Nec nota me damnat censoria iudice Roma:
Iure petit quisquis praemia digna petit. 
Nec conferre nihil titulos et nomina credas:53
Obruta nam uirtus uillior esse solet.
Quid quod clara magis metuere et cognita uirtus 
Instigat multos? Aemula calcar habent:
Hoc omnes pariter stimulorum impellimur oestro,
Ingenuae uirtus uerbera laudis amat.
Sponte, nec inuiti sequimur quodcunque probamus,
Semper et alterius splendida facta iuuant; 
Semper et effigiem uisi metimur honoris,
Nec quisquam uinci qui patiatur erit.
Non temere inuenies qui non aliena recenset: 
Fingimur externis quisque magisteriis.
Alter Phidiaca stimulos deducit ab arte, 
Pictor Apelleum comparat alter ebur;
Ille locuturas certat mollire figuras
Naturae artificis uiuum imitatus opus.
Aemulus orator Ciceronis uincere laudes
Seu quod Cecropium certat adire sophos. 
[p. 130] Maeonidae uates et magni fama fatigat
Vergilii et ueteris nomina clara tubae.
Nunc sequimur laudem et foecundae munera pacis
Et modo Pellaei facta imitanda ducis.
Sectamur quod quisque probat nec uillia tangunt: 
Igniculis flagrant pectora quaeque suis.
Sic exempla uiros externaque facta perurrunt,
Gloria nec tepidas subdit54 in ossa faces;
Nec mea tot laudum stimulis monimenta carebunt
Atque ita multorum nominis auctor ero. 
Tanquam immaturos nec quisquam computet annos:
Multa suos norunt anticipare dies,
Saepe inopinantem fallit prudentia; uelox
Non expectato tempore saepe uenit.
Perpetuum multis puerascit inertior aetas, 
Praeterit et stultos cana senecta dies.
Quid non ingenium praecurrit acumine? Quae non
Ingenuus uincit secula mille labor?
Virtutis precium non omne adscribitur annis;
Quod meruit, uirtus uendicat una decus. 
Possideat laudes alienas segnior aetas;
Pigritiae, quae sunt sedulitatis, erunt.
Villia turpe duci conferre ergastula nec fas
Seruitium domino composuisse suo.
Non bene respondet solertia segnibus annis, 
Non bene dedecori conuenit ullus honos.
[p. 130v] Est precio censenda suo non indiga saecli
Gloria, non ullas computat illa moras.
Perficit ardor opus, naturam industria uincit,
Saepius et fruges fert aliena dies, 
Pomaque diuersi maturant praecoqua menses,
Hybernasque parit sedula cura rosas,
Thuraque Romuleis et non sua balsama terris
Protulit et caelo cinnama nata nouo.
Sic ego nec senio aut larualibus aestimer annis: 
Desidis ingenii est nulla magistra dies.
Nam melior, dum non studium desiderat, aetas
Puberibusque annis prima iuuenta sapit,
Si modo non primis radicibus obruta luxu
Et Venere et pluma uersicolore perit, 
Praepes et ad dextrum callem uolat, Herculis instar,
Deliciasque fugit, Sardanapalle, tuas,
Callosasque accincta manus et anhela laborat
Semper et incursu est puluerulenta suo.
Res adeo est operosa labor, nec gratia tarda est 
Quam studium uelox accelerare solet,
Nec soles hyemesque pati desueta, nec illam
Dedecorat turpi decolor umbra situ.
[p. 131] Sic properat quauis maturior indole uirtus,
Quam furor adsiduo uerbere caecus agit, 
Quam stimulis agitat laudum uesana cupido,
Sedulus et dextro flamine lambit honos.
His dea seruitiis, famulorum hoc agmine crescit,
Siue Dei munus siue laboris opus,
Siue utrunque, tamen uenalis sanguine multo est 
Virtus immensi uertice nata Iouis.
Ergo hanc conciliat magis irrequieta iuuentus,
Tempora quam Pilii desidiosa senis.
Crede mihi, incertam longum expectare senectam,
Ingenio tanti nec properare meo. 
Viuaces ceruos accersite, poscitis annos,
Ramosum cingant Delphica serta caput;
Graccula Phoebaeis redimita incede corollis,
Quodlibet annosum talia dona rape!
Si tamen annorum ratio est, accedere posset 
Ex tyrocinio gloria magna meo:
Augescit meritis precium iuuenilibus annis,
Commendat tetricos gratia nulla senes.
Quod nisi primaeuae lanuginis officit aetas,
Et laurus Musis inuidiosa meis 
Tercentum ignoro quod musta nec aestimor aeuo,
Vixque undena mihi bis numeratur hyems,
[p. 131v] Et niue caesaries nondum consputa senescit
Nec mea quaesito est nigra colore coma:
Concelebretur honos post saecula multa reuersus, 
Decernat uates laurus auita nouos.
Nanque suo precio sudor respirat anhelus,
Calcar et exemplum est auctus honore labor.
Rerum opifex labor, hic fandi morumque repertor,
Primus inhumanos abstulit ille situs: 
Nanque feros cultus uita meliore poliuit,
Tot bona, tot dotes ingeniosus habet.
Siue quis aedificat, seu uomere terra, carinis
Seu freta sulcantur, prouenit huius ope.
Haud alio fęlix opulentia nata magistro, 
Haud alia superi conciliantur ope,
Si modo respondet natura et gratia; rerum
Maxima pars genio nanque ferenda suo.
Sic Hyblaea suos properat claementia flores,
Et sua Paestanas occupat aura rosas; 
Sic Scythicae plaustris damnata rigentibus archus
Littora perpetuo consenuere gelu.
Ergo, age, uate nouo dignare Palilia, princeps,
Nexa Quirinali porrige dona manu.
Me Romana dies, me duplex splendor honestet, 
[p. 132] Caesareo mixtum pontificale decus.
Haec neque disutis compages eruta saxis,
Nec putri facies puluerulenta situ,
Nec suspecta tibi cariosae pondera molis
Quae bene adhuc restant robore firma suo: 
Pulcra renidescunt sacri penetralia coetus,
Forma nec immundi sordet ut ante loci.
Nam sibi detersa facie iuuenescere uisa est,
Ridet et exhausta Pithia sorde domus.
Canitiem nigri sacram compsere recessus, 
Antraque deformes deposuere situs.
Praeterea effigiem uatum consessus amoenam,
Et sociae pandet turba uerenda manus;
Nostra redorditur Romam quaecunque iuuentus,
Effundet dulces docta per ora modos, 
Tota specus sacro resonabit carmine uatum
Agnoscentque suum saxa reuulsa melos.
Ipse nouos edens plausus de more sonabo 
Romuleam ingeminans terque quaterque diem,
Quo tantam exorsus diuis hortantibus urbem 
Omine bis senae Romulus augur auis;
Semine quae paruo tanta ad fastigia creuit
Et sibi deuicto non minor orbe fuit.
[p. 132v] Nec tantam imperii molem eluctatus Araxes,
Aut intercaeptis Tygris opertus aquis; 
Quod Tanaim Nilumque interiacet atque Britannos
Et Gangem, Eoum littus ad usque patet,
Hoc sibi deuictum est; nec uallo Caucasus horrens,
Nec fuit Occeanus, picte Britanne, tuus,
Subiecitque suis opulentum fascibus Indum 
Caeliferumque novo strinxit Athlanta iugo.
Sic dea bellatrix armis confisa cucurrit
Ad geminos axes, solis utranque domum,
Humanumque genus ditione coercuit una,
Porrexitque suas qualibet usque manus: 
Deiectosque piis fouit complexibus hostes,
Vt mater natos officiosa suos.
Mox ubi consenuit, bellis ciuilibus, aeui
Et senio et longa pace sepulta fuit.
In cineres fluxit, per uasta incendia et arsit 
Suprema, ut Phoenix, sola55 perusta face:
Nunc, uelut exuuiis iuuenescit lubricus anguis,
Cumque graues ceruos cornua iacta leuant,
Sic de relliquiis et puluere Roma uetusto
Paulatim eruitur ruderibusque suis. 
[p. 133] Vtque ales nostro recidiua infloruit aeuo,
Rursus in antiquum continuanda decus,
Siue recaeptura est orbem sub Caesare, tentat
Seu per pontifices pristina iura suos;
Sacrorum antistes quae nunc sustentat inermis 
Imperii molem relligione sui,
Seu Numa pacificus moderatur Caesare saluo,
Siue Numae consors sceptra Quirinus habet,
Haec ego solemnes iterabo laetus ad aras
Facturus matri debita sacra piae. 
Non tamen hanc fibris horrentibus exta cruentent,
Temperet a foedo sanguine pura dies:
Laudibus et titulis celebrentur ouantibus Vrbis
Olim intermissis festa canenda modis,
Indigenam agnoscat uocem et sibi nota Quirinus 
Carmina et antiqui uerba renata soni,
Semirutae rupes uasta compage reclament
Fornicibus dociles uerba referre cauis,
Totque repercussas uoces resonabilis Eccho,
Aemula et excaeptos reddat imago sonos. 
Quare age Phoebaeas, uatum studiose, coronas
Incipe, quas magnus postulat ille dies,
[p. 133v] Sint quem laetentur de more Palilia uatem,
Quod celebret numeris docta caterua suis,
Quodque colat festo, sed non ingloria, lusu, 
Sit quae praeteritos prouocet una dies,
Transactis melior, semper melioribus auctor,
Quae dextro laudis lumine pandat iter;
Sint quae non possint aeui spreuisse prioris
Annua, quae crescant semper honore suo, 
Quo sua quincepsos testetur gaudia collis
Et socio fratrum culmine festus ouet,
Quae noua posterior monimenta recenseat aetas,
Perque annos semper gloria maior eat;
Attonita sint quae mirentur uoce Quirites, 
Romaque septenis pendeat alta iugis.
His mihi nil potius uotis, haec maxima nobis
Munera, sint aliis quantulacunque licet;
Non Tartessiacas potiores remur harenas
Et quaecunque niger munera mittit Arabs, 
Eruta non nostri Scaptensula gratior auri,
Non Bizantiaci gaza superba ducis,
Et si quid uenis rimata sequacibus usquam
Gens fodit, heu, damnis ingeniosa suis.
[p. 134] Postulet hoc auri quicunque libidine feruet,
Postulet hoc aeris relligiosa fames:
Sat mihi si liceat sacras contingere frondes,
Sat mihi cum Musis laurea serta meis!
Ergo perpetuum sic dona poetica tradas,
Teque diu noster principe collis ouet, 
Sic te Nestoreos dare laurea serta per annos
Natali uideat Martia Roma suo!
Te si quid mea Musa mouet, te digna precanti
Carmine si phas est demeruisse meo,
Praemia laurigeris tribuas gestanda poetis, 
Quantulacunque aliis, praemia cara mihi.
Hoc te Sulpitius pariter Marsusque precantur,
Pomponique rogat Musa diserta mei;
Hoc mihi tergemini fratres, Cortesia proles,
Phosphorus et qui me tollit ad astra meus, 
Et meus ante omnes Laurens uno ore sodalis,
Gaspare cunque tuo, docte Capella, rogas;
Hoc te amicorum nulli Baptista secundus,
Cunque suo Lepido gens Sinibalda petit,
Hoc mihi Pompilius, iam denique Musaque Volsci, 
Iam mitis, iam non seditiosa cupit.
Praecipue studio est cumulandi accensus honoris
Farnesus, generis gloria magna sui,
Iudicioque suo laurum ornaturus amicam
Et flore eloquii nobiliore sui.56
Quod nisi Panthagatum tellus Firmana necasset,
Pastorem atque suum sanguinolenta patrem – 
[p. 134v] Admonitu cuius crudescit plana cicatrix,
Admonitu cuius lumina nostra madent,
Cuius pollueris macula, Picena, perenni, 
Oedipodionio, terra, furore nocens, 
Quantum Pompeius Pharias infamat harenas,
Noxia Popilii est quam Cicerone manus; 
Quem nisi truncasses, nostri largitor honoris
Praecipue uates ille futurus erat. 
Nunc desiderio rapti torquemur amici 
Atque Achademiae saucia turba gemit. 
Cuius iustitium post funera pene secutum est,
Musarum et doctae conticuere fores, 
Et nisi sola strepat feralis naenia, uatum 
Nunc desolata est mutaque docta cohors. 
Nec sic ultorem Brutum defleuit in Vrbe
Et defensorem foemina uirque suum, 
Nec sic, cum Ciconum lacerarunt Orphea matres, 
Mesta dedit gemitus Bistonis ora graues, 
Nec sic caeruleus cum uexit Ariona delphin
Fleuit Lesbiacos Itala terra sonos, 
Nec sic Dircaeis extincto Amphione Thebis
Auguror Ogygios indoluisse lares, 
Vt nunc Panthagati laeto lugere uidetur 
[p. 135] Moesta Quirinalis docta caterua iugi.
Hei mihi, nunc laurum praeuenit nigra cupressus
Funereisque horret taxus opaca comis;
Hoc mihi turbauit choreas lususque iocosque,
Vestraque turbauit gaudia, Pierides! 
Si tamen obductum non recrudescere uulnus, 
Si licet et luctus dememinisse mei, 
Si decet interea nigram deponere taxum, 
Si phas lugubres exhylarare comas, 
Tempora iam nobis meliori fronde uirescant, 
Succedant capiti laurea serta meo. 
Eia age, deposito – si phas est dicere – luctu, 
Nostra coronatis Musa triumphet equis, 
Qualem laetitiam cupiunt doctique probique, 
Qualem laeta suum cernere Roma diem. 
Fallor? An, ut uideo, mihi serta uirentia nectis
Dignarisque meas cingere, Blonde, comas? 
Vinceris: en tandem mihi palma poetica uenit, 
Iudicio maior palma futura tuo! 
Vinceris et pariter soluis quod gratia poscit, 
Quod meritum uatis, das quod utrunque petit. 

4. Ad Paullum Cortesium[p. 135v] Ecquid ut ex oculis nostri praesentia uultus,
Sic animo pariter fluxit, amice, tuo,
An tibi per sensus nostri simulacra recurrunt, 
Quaque potes socium parte uidere, uides?
Quid tamen officium scribendi cessat amicum, 
Nec properas gratas reddere, Paulle, uices?
Hoc mihi pollicitus? Sic mutua scripta sodali
Reddis, amicitiae siccine munus obis?
An tibi neglecti subiere obliuia uatis?
An manus alternum pigra recusat opus? 
An tua me fraudant maiora negocia, seu quod
Hospes ad Illyricum nullus ab Vrbe uenit?
An quia dicendi tibi nulla aut parua facultas,
An quia me uatem negligis, usque siles?
Quid quod Rhacusiam semper poscentibus urbem 
Hospitibus crebris quaeque referta uia est?
Adsiduo nec te sic Roma labore fatigat 
Vt tibi scribendi copia nulla uacet. 
Nanque interpositis succedunt ocia curis
Et tempestiuis soluitur aula iocis, 
Nec tibi, Cortesi, parua est facundia, diues
Vena sed eloquio nobiliore fluit. 
Quis uero scriptor tota fęlicior Vrbe?
Quae potuit terris notior esse manus?
Nec reor immemorem nostri, mea Musa benigno 
[p. 136] Hospitio cuius largiter usa fuit,
Quem consors studiis communibus allicit aetas 
Et par ingenii iungit imago mei.
Ergo quid oblitum fingas nisi, care sodalis, 
Mens tua Laethaeis obruta torpet aquis? 
Thesea crediderim citius uoluisse fidelem
Pyrithoum ex animo deposuisse suo, 
Quodque obliuisci Pylades potuisset Orestis, 
Pollucis Castor dememinisse pius,
Quam rear ingenio penitus fluxisse tenaci 
Teque uel immemorem nominis esse mei. 
Ergo ego nunc uilis tanto contemnor amico, 
Sordet et eloquio laurea nostra tuo?
Nec mihi clara domus maiorum sanguine prodest,
Siue sit ingenio nobilitata meo? 
Quod nisi contemnor, cur te purgare recusas, 
Diluit et tantum littera nulla nefas?
Si pudet, haec animi sunt argumenta superbi,
Aut nulla est quae te causa silere facit. 
Hoc reor; hinc igitur diuturna silentia rumpas 
Damnaque transmissę longa repende morae,
Et desiderium per scripta reciproca nostrum
Compenses crebra, Paulle, salute! Vale!

5. Ad Laurentem Alterium[p. 136v] Parce tui, Laurens, culpare silentia uatis
Ni cupis eiusdem criminis esse reus. 
Nam duo lustra [fere] nobis transacta, sodales
Ex quo segnities detinet una duos. 
Ergo pari titulo damnemur uterque necesse est, 
Aut uenia est nostrae mutua danda morae; 
Siue resarciri culpae commissa prioris
Scribendi grata sedulitate iuuat,
Eia age, Romulea maturet ab urbe uicissim
Interpręs animi littera crebra tui, 
Festinosque regat cursus per idonea, siue huic 
Appia, Flamminia est siue terenda uia.
Mox interiectos facile est transmittere fluctus, 
Seu Bari, Anconis moenia siue petet. 
Illinc adsiduas merces portare uidebit 
Et crebras ad nos ire redire rates. 
Ergo reportandis facilis tibi copia scriptis
Et maris et terrae prompta nec una uia est. 
Quod nisi pertesum studii sanctique laboris
Scribendique pium dextra recusat opus, 
Gratas redde uices et magno foenore soluas
Praeteritae, Laurens, tempora longa morae. 
Quid, cunctaris adhuc? Veteris fidique sodalis
Num, precor, admonitus tardior esse potes?
[p. 137]At non talis eras aegro cum largus amico,
Nec satis incolumi, prodigus hospes eras. 
Heu ubi prisca fides? Tanti quo foedus amoris 
Fluxit et officii gratia magna tui?
Qui pro me solitus non parcere sumptibus ullis 
Et medicis census exhibuisse tuos, 
Deseris absentem, mutatus et alter ab illo,
Scilicet atque alio mobilis axe uolas;
Et simul ex oculis nostri praesentia fluxit,
Protinus ex animo est mutua lapsa fides!
Si tamen officii uestigia parua prioris 
Restant, si qua mei nominis umbra manet, 
Solari iustos per scripta reciproca questus
Nec desiderium parce leuare meum:
Sic intermissi damnum soluetur amoris, 
Sic poteris laesam restituisse fidem, 
Quae posthac nullo fiet mutabilis aeuo,
Vt reor, et quouis tempore maior erit. 
Nam pro te mecum praesentis imago loquetur 
Auctorisque loco scripta uel instar erunt; 
Et licet absentes, blando sermone fruemur, 
Oraque finitimi littera reddet heri;
Vlla nec annorum aut uasti spatia ultima mundi 
Aeternam poterunt dissociare fidem. 
Tam procul expulso quod si Sulmonis alumno
[p. 137v] Scribere dignatus quisquis amicus erat,
Nec tibi uicino rescribere turpe sodali 
Inque uicem alternum reddere iure: »Vale!«

6. Ad sodales Si nunc Cymmeriis agam tenebris
Aut ultra Scythiam uagus niualem,
Et monstra Occeani reciprocantis
Visam, tam procul immemor nec essem,
Bennibasse tui, recens sodalis , 
Verum dignus in intimis haberi
Atque inter ueteres meos amicos.
Si Laethen ego seu uenena potem
Tristis mandragorae periculosa,
Nedum somniferum papauer, essem 
Andreae memor: hunc sopor profundus,
Qualem Lathmius aut subisse fertur
Cretaeis Epimenides sub antris,
Nocturnas per imagines referret.
Sopito et uigili proinde sensu 
Pernox perdius hunc amem necesse est,
Olim discipulum meum, parentem
Qui me dictitat et libens fatetur,
Non ingratus et immemor magistro,
Quem nunc diuite splendidus paratu 
Lautis sumptibus atque ouante uultu
[p. 138] Conuiuam ueneratus, ut putares
Aut regem Alcinoum aut domum Molorci
Aut Euandria tecta: perbenigna
Sic comis patet hospitalitate. 
Nec Vitum unanimem meum sodalem
Doctum transeo iuris utriusque,
Trani praesidium clientis: illum 
Obliuiscar ubi suo retrorsum
Titan limite deuius recurret. 
Francisce hinc, soboles Rogadaeorum,
Nostris sensibus efflues, Quiritum
Cum scita et populi rogationes
Et praetoria iussa principumque
Tot decreta, tot acta, tot senatus 
Consulta exciderint tuis medullis,
Naturae quoque iura, nationum.
Ergo iussimus hoc, pares amici,
Vestri memnosinon sodalis esse
Munus, uelite dextera notatum. 
Nec me polliciti minus tenacem
Et uestri immemorem putetis esse,
Dulces, unanimes mei sodales!

7. Ad Pansam[p. 138v] Rebus in humanis magna ratione iubemur
Legeque naturae consuluisse bonis,
Mutua quin etiam connectit uincula uirtus,
Saepe uel ignotos conciliare solet.
Quid quod amicitiae uis est immensa perennis 
Et nihil est quod non uendicet illa sibi?
Sed mihi non simplex fiducia, quaeque merentur
Singula, nunc pariter consociata petunt.
Nam modo naturae uinclo, probitatis amore,
Officium posco fretus, amice, tuum: 
Pollicitique tenax etiam mihi plusue minusue
Dignere aureolos credere, Pansa, decem!
Nanque meam uacuant dispendia multa crumenam,
Menstrua contingant siue diurna mihi.
Hoc soluam integrum Sextiles usque Calendas: 
Hac opus est nobis, uel breuiore mora.
Hostimenta tuum, poscis quaecunque, pacisci;
Securus fidei caetera linque meae,
Inter ephimeridas referas, seu singrapha mauis,
Seu potius uatis pignus habeto fidem. 

8. Ad Iulium Pomponium LaetumQuae, rogo, sectari uestigia prisca laboras,
Quae tibi, Pomponi, dogmata sancta placent?
[p. 139] Socratico pendes an numine? Siue superbus
Pythagorae ritu nobiliore siles?
An Christi exemplo gaudes meliore? Nec ulli 
Vt scribas, quanam relligione facis?
Quod decus egregium, quae laus operosa uidetur? 
Nam tua non certe est desidiosa manus,
Nec celeres ducat fęlicius ulla figuras,
Si modo scribendi munus obire uelit. 
Sed uelut archanae timeas penetralia mentis
Prodere et occultae mystica sacra deae,
Sic tacitos animi sensus signare recusas
Et tua conscriptis credere uerba notis.
Ergo quis in uitium tam rara silentia uertat? 
Quis, rogo, desidiam dogmata sancta uocet,
Aut tumido insimulet fastu, aut obliuia fingat,
Deneget aut curis ocia parua tuis? 
Nam tua quae fuerit, studiose, industria semper,
Pomponi, quae non bibliotheca docet? 
Quae regio nescit tanti noua dicta poetae?
Quae magis in toto claruit orbe manus?
Cuius inexpletos debent tot saecla labores, 
Rursus in antiquum pene reuersa decus, 
Quae ueteres libros et tempestate comesos 
[p. 139v] Reddidit in uultus officiosa suos.
Quo uero elatus fastu Pomponius, ut qui
Saturnalitio uiuere more solet?
Cui, licet absentis, reuerentia maior amici?
Quem minus addictum publica cura tenet? 
Ergo quod abstineas scriptis, nec inertia suadet, 
Culpa nec ingenium uendicat ulla tuum, 
Qui bene tranquilla mentis statione locatus 
Ardua non dubio scandis in astra gradu, 
Clara uel obseruas aeui documenta prioris, 
Quaeque legis ueterum, splendida facta geris, 
Quaeque probas, sequeris. Tantis sic rite magistris,
Scribendi penitus nulla libido tibi est, 
Sed facis et dictas cedro dignissima, uel quae
Saecula cum tota posteritate legant. 
Sic Achademiae princeps censorque uocaris, 
Iure Quirinalis gloria magna iugi. 
Quod nisi iam Pharii aut Romani numinis instar 
Compressa pariter uoce manuque siles,
Tu saltem dictare uelis crebramque salutem 
Aureli referat dextera fida mei; 
Siue quis in tota librarius excipit Vrbe 
Eloquiique notat uerba diserta tui, 
Hoc munus mandare uelis, clarissime uatum, 
Et saltem externo pollice scribe: »Vale!« 

[Page 140]

9. Epitaphium Rogoni

Cur uixi et morior felix? Hinc disce, uiator,

Quo mihi sic terram saepe precere leuem:

Aedituos omnes curua ceruice rapaces

Et rabulas omnes et medicos timui.

10. Epitaphium Iani et Vrsi»Quid fles, alma Venus?« »Ianum florentibus annis
Delicias rapuit Mors uiolenta meas.«
»Cur, Pallas, luges? »Vrsum mors sustulit illum,
Pars Aganyppaei qui fuit una chori.«
Ergo immortales diuas si flere uidemus, 
Quis, rogo, nunc sicco lumine stare potest?

11. In eosdemVt breuis et uerni fugitiua est gratia floris,
Nec rosa nec possunt lilia stare diu,
Sic tener eximiae defloruit indolis Vrsus,
Afflatusque sui funere fratris obit.
Heu, res pulcra nequit fieri diuturna, uiator, 
Occidit et subito si qua iuuenta proba est.

12. In eosdem

Hic situs est Ianus, nunc primum in fratre sepultus,

Qui modo dimidia parte superstes erat.

Se tamen infelix Vrsus superesse negauit,

Alterius fato raptus et ille fuit.

13. In eosdem[p. 140v] Maiorem natu fratrem florentibus annis
Dum gemis extinctum, flebilis, Vrse, iaces.
Sic magis alterius, propria quam morte sepultus,
In te qui frater uixerat ante tuus.
Hanc quoque mors grauior mortem praeuenit: in uno 
Sospes uterque fuit, frater uterque iacet.

14. In eosdem. Ad MortemFunerei tandem luctu satiata parentis,
Mors, reuoca nigrum, sanguinolenta, pedem,
Parua nec inuideas magnae fragmenta ruinae:
Naufragio tabulas fas superesse breues!
Saeuitum satis est: de tot modo fratribus uni, 
Si licet et fas est, parce nocere, dea!

15. Ad patremQuid uelut extinctos luges, carissime, natos?
Nos, pater, in caelo uiuimus ambo pares.
Hic procul a terris mortali labe caremus,
Haec uita est nobis, mors prior illa fuit.
Ergo, si fas est, natis gratare duobus 
Quos pia, uictores corporis, astra tenent.
Nec nos flere licet, sed uos, quoscunque sepultos
Horrida mortiferi carceris umbra premit.

[Page 141]

16.

»Flere Pudicitiam cur cerno?« »Mortua Marra est.«

»Cur ergo lugent Deliciae et Veneres?«

»Vnius Marrae concors in funere fletus

Discordes potuit conciliare deas.«

17.Flesse deas omnes perhibent in funere Marrae,
Praecipue Veneres atque Pudicitiam.
Dum consueta tamen iactatur naenia: »Quidnam
Deflemus«, querulo est Musa locuta sono,
»Fama tenet cuius terras et spiritus astra? 
Mortem unam duplex uita secuta fuit.«

18.Non ego nodosos funes, sola lignea, bracchas,
Nec Cynici miror nudipedale sacrum,
Sed uitam et castos mores, Hieronyme; uitam
Nec constare puta ruuidiore toga,
Sed belli pacisque laboribus atque decoro 
Virtutum ornatu, splendidiore manu,
[p. 141v] Iustitia morumque nitore et robore mentis,
Relligione animi, simplicitate, fide.
Non usus uitio est, sed abusio; tramite uirtus
In medio posita est: quidquid utrinque, fuge! 
Interdum et mores Opulentia diues honestat
Cum nitet effusis officiosa bonis,
Et quandoque decor commendat amabile corpus:
Hac etiam Virtus dote placere solet.
Caesaris unguento est nec miles segnior et te 
Exarmat nunquam luxus, Hyache, tuus; 57
Pythagoram laudo, uerum, puto, clarior ille est 
Cuius durateis Persia cessit equis.

19. In obitum Oliuerii Carafae Cardinalis PascillusElinguem et mutum mirari parce, uiator,
Pascillum miris obstupuisse modis,
Nec modo delicias, solitum nec carmen hiare,
Et quos dictabant tempora festa iocos:
Nam modo dum totam contristat naenia Romam, 
Lucet et ante oculos funus herile suos,
[p. 142] Diriguit subito, ueluti Sypileia mater,
Et sensu expertem saxeus horror habet.
Nec lachrymare datur: sic totus inhorruit aeger,
Vt riget hiberno frigore mollis aqua. 
Vixit, dum uixit, princeps Oliuerius, at nunc
Defuncto comes est umbra fidelis hero.

20. In eundemCarmina, delicias, risusque iocosque loquebar
Et populi lusus praetereuntis eram.
Nunc ego pullatus pullatam conspicor Vrbem,
Qualem defuncti principis esse decet,
Funereusque dolor tristi moerore fugauit 
Excussitque omnes pectore laetitias.
Immo ego nunc mutus surdusque rigesco, gelauit
Vsque adeo lachrymas funus herile meas.
Nanque meus princeps Oliuerius occidit: hoc me
Pascillum ut liquidas occupat algor aquas. 
Sed comes exanimem dominum non deserit umbra,
[p. 142v] Post obitum cuius me superesse nefas.
Plura locuturo praemortua linguaque uoxque
Defit in extremo murmure: Roma, uale!

21. In eundemOrphaeis animata modis ut saxa fuerunt,
Sic ego Pascillus sensile marmor eram.
Nanque interdictos dederant mihi carmina sensus,
Quos Amphionia saxa habuere lyra.
Qui tamen ut rupes Rodopeia, siue Cytheron 
Spiraui et molli praeditus aure fui,
Exanimor, tactus ceu fulmine, et algeo totus
Aeterno ut glacies irresoluta gelu,
Dum meus effertur princeps Carrapha, pependit
Mors mea de cuius morte, salute salus. 
Nec saxum mirare loqui: caua saxa loquuntur
Iacturamque grauem marmora flere solent.

22.

Quod Decor et Thomyrim comitatur turba Leporum,

Noli mirari, quod Thomyris Venus est!

[Page 143]
23.Hunc age saepe breuem relegas, Mariane, libellum,
Nec pigeat medicos edidicisse sonos.
Non legimur gratis, studio placitura salutis
Haec capient animum qualiacunque tuum.
Nanque operae precium est monitus audire salubres; 
Sin minus ingenio, gratia rebus inest.
Quis nisi pertesus lucis sua uota recuset,
Quod iuuat et uitae est auxiliare suae?
Nec quantum obsequio, numeris mea Musa superbit,
Musa salutiferis officiosa modis. 
Ergo age praeclusam defende tepentibus austris,
Aufer et a Borea frigidiore domum;
Quam tamen aut liquidi claementior aura Fauoni,
Lucifer aut roseis afflet anhelus equis,
Sicca sed imprimis opulentaque lucis apricet, 
Dulce susurrantis murmure diues aquae,
Floribus et circum et foliis bene olentibus halet,
Laurus ubi uirides iactat opaca comas,
Foetorisque expers, Syrio suffimine foelix,
Thuris ibi et myrrhae semper [anhelet] odor.
[p. 143v] Nec matutino marcesce sopore, sepultus
Sis uelut externi proditione meri,
Sed pigra est fugienda quies; pila, lectio rumpant
Et uia desidiam puluerulenta tuam.
Vtque grauis fugias pituitae uirus acerbum, 
Nec crudus, nec tu plenior esse uelis.
Sobrius et frugi, modico facilique paratu
Vescere, nec crapula neue grauere mero.
Nam quia Pieridas castis pariterque Mineruam
Virginibus uates adnumerare solent, 
Tu quoque complexus turpis contagia uita,
Ne uitient animum gaudia foeda tuum.
Sin pia legitimi te cura remordet amoris,
Coniugis et casta sollicitere face,
Sit tibi formosae delectus et optio, cuius 
Posset amatorem forma decere Iouem,
Ne posthac uites inamabilis oscula nuptae
Dissidiique graues experiare dolos
Cum, positus tanto in discrimine, foemina disces
Quam uera aut ficta pellice laesa dolet. 
Si tamen optantur soboli concessa creandae,
Haec raro et certa gaudia lege colas.
[p. 144] Nec satur exerce Veneremque famelicus, aut cum
Tardus eris uel cum menstrua Luna coit,
Nec nisi cum leuior uenter iubet, aut ubi noctu 
Respirat blando fessa sopore Venus.
Sed uelut in mentem contagia corporis aegri
Vicini serpunt proximitate mali,
Contiguum pariter corpus mens aegra fatigat
Inque uicem alteruter morbus utrunque facit, 
Immo etiam extrorsum uirus manare cruentum
Intuitusque ferunt uocis et esse luem:
Fascinat hinc dirus, si uera est fama, Triballus,
Et nocet Illurici pupula bina trucis,
Pestiferosque oculis efflare nocentibus Affros 
Et Scythicas perhibent dira uenena nurus,
Infantes perimi uisos impuberis aeui,
Laudatas segetes, arida prata mori:
Quo magis affectu socii propiore doloris
Mens perimit tristis, laetaque corpus alit? 
Hinc uidet ultrices Furias insanus Orestes,
Et monstro Alcides luditur ipse pari,
Atque Athamas agitur per inania uisa, coacto
Sanguine fert facies bilis adusta nouas;
[p. 144v] Sed tamen excludunt sanos Heliconia Tempe,
Dicitur et sapiens nemo furoris inops.
Hinc anima uacuum dependet ab exule corpus
Socratis, et multos uexit in astra furor;
Fletque alter solus, ridet contrarius alter,
Ille diu dormit, peruigil ille silet, 
Ille Syracusia mortem non sentit harena
Dum rude praescripto puluere signat opus.
Quid Preconesium referam atque Armona relicto
Corpore fatidica mente fuisse uagos?
Aut Plotini reduces repetito corpore sensus, 
Te quoque non fato, Scote, sepulte tuo?
Quidue sacerdotes dicam aut oracula uatum, 
Qui sua diuinum carmina munus habent?
Quidquid et Ascraeus, quidquid bacchatur Homerus,
Defluus aetherea dictat ab arce furor. 
Hic calor, hic, inquam, diuinus inebriat Euan,
Efficit et uates numen habere pios,
Purgatosque dedit tersa caligine sensus,
Nec nisi praestantes qualibet arte uiros.
Tu sospes foelixque diu qui uiuere dignus, 
Qui nunquam debes, o Mariane, mori,
[p. 145] Alterius moneo caueas noua monstra furoris,
Ingenium cuius bilis adusta quatit,
Seu scelus infandum Rhamnusia uendicat ultrix,
Seu Mens immanis conscia flagitii, 
Seu pauor excutiat mentem nouus. Eia age, cura est
Obuia uenturis obicienda malis,
Seu tibi praescripta uiuendum est lege, rogando
Seu iuuat iratos conciliare deos,
Seu concussa ruat disiecti machina mundi: 
Impauidum feriat tanta ruina caput!

24.

Cum mea possideas et me, nil poscere possum

Quod non sit iuris tempus in omne tui.

Ergo tuum est quodcunque dabis mihi; sic tua praestas

Dum, Mariane, tuo deperit inde nihil.

25.

Deposui nummos, reddis, Mariane, podagram;

Depositum nobis hoc, Mariane, nega.

26.

Quod mihi pollicitus fueras donare ducentos,

Laetabar, captus credulitate mea.

[p. 145v] Nunc doleo quod me non fallis uoce fideli:

Interimor, seruor fraudibus ipse tuis.

27.Quaerendis opibus uigil, paratu
Multo splendidus et peculiari
Imprimis mihi liberalitate,
Pallas Gondola, nemini secundus,
Hic condor, nitidae decore uestis 
Et cultu ante alios supiniori.
Ornaui fora, porticus, tribunal,
Et quoscunque meos fugacis aeui
Tot fasti memores loquuntur annos.

28.Quod neque Mors opibus nec ab indole temperet ulla,
Ecce docet Pallas mortuus ante diem.
Qui procul, heu, magnos misit trans aequora planctus,
Forsitan et flentes audiit inde suos;
Matris et immodicus patris dolor, aduena Pallas 
Gondola, Rhacusio sanguine progenitus.
Ergo felicem sic te contingat humari
Inter cognatos et superesse diu.
Floribus hunc tumulum consperge recentibus, hospes: 
Forsitan hic etiam flos recidiuus erit. 
[Page 146]

29.Inferior nulla populis uirtute Latinis,
Immo tui maior fertilitate soli,
Nec nisi quaerendis opibus praestantior, ut quam
Tyrrenum ditant Ioniumque mare;
Seu tibi Cecropios cordi est iactare colonos, 
Siue es Missenis inclyta nobilibus,
Seu Mamertinis potius, pro crimine quorum
Romanis merces digna relata fuit.
Nec solum absoluit, uerum commendat habunde
Vtilitas sontes publica saepe reos: 
Nanque tuo creuit de limine gloria rerum
Romanisque salus de uenia orta tua.
Non satis inde tamen censeri et laude uetusti
Quicquid ab antiquo nominis extat auo,
Sed maior tua fama recens quam praestat Hiberus, 
Purgata et tantis ultima terra malis
Principe Fernando, qui nunc Maurusia regna
Fulminat inque Arabes promouet arma feros,
Et Bocchi atque Iubae penetralibus imminet et tot
Imperia imperiis auget auita nouis, 
Occeanique aperit commercia, et orbibus orbes
Adicit, et mundos gaudet habere nouos.
Hic tibi non solum laudi est, Messana, triumphus
Famaque Romanis inuidiosa tuis,
[p. 146v] Quam tibi dat consors Hispania, sed decus astris
Parturit et caeli laurus in axe sonat.
Hinc foelix, hinc tu censeris ouantior, haec te
Praeterit atque tuos gloria uincit auos.
Hoc opibus geminoque mari titulisque Quiritum,
Hoc pluris facias nobilitate tua. 

30.Non leo Marmaricus nec abacto pignore tigris,
Nec tantum immani uipera dente furit,
Quam rabies hominis, feritate immanior omni,
Vincere par diras impietate feras.
Proditor, ecce, tuae mediis penetralibus aulae, 
In socios stricto perfurit ense suos,
Ante tuos uultus, Isabella, minaciter ardens,
Nec tantum pietas temperat ulla nefas:
Aspectu dominae nec inhorruit, usque furenti
Impietas cordi gratia nulla fuit. 
Inde Simon animam per uulnera saucius efflat,
Et dubius uitae concidit Iasius.
Aula cruore natat; tamen hic siccarius amens
Audet adhuc caedes continuare nouas, 
[p. 147] Armatur donec custodia peruigil et uix
Bacchantem exarmat tota caterua uirum;
Insanum simulans sed adhuc immane minatur 
Ac esset sceleris nescius ipse sui. 
Siue recrudescit recidiua insania, rursus
Mens illi uitio quo prius aegra fuit, 
Siue dolo siue hic morbo peccarat ut Aiax,
Atque Athamantaeis actus erat Furiis, 
Herculeaque furens ab imagine et instar Orestis
Eumenidum stimulis exagitatus erat. 
Vtcunque, haud potuit constare an liuor acerbus 
Atque odium in socios strinxerat arma suos. 
Nanque agere insanum potuit morbumque fateri,
Quo mala mendaci tanta furore leuet, 
Siue hunc flagitii furiarit conscia tanti 
Et mens affecta est aegra furore nouo; 
Quocunque impulsu – sceleris ratione doloue
Aut morbo – hic faciem desipientis agit. 
Hic error scelus est ancepsque insania quouis
Supplicio in tanto crimine digna fuit. 
Ergo capistratus collum et trabe pendulus alta 
Palpitat et caelum calcibus usque ferit. 
Sed quia pro tanto scelere atque immanibus ausis
Quamlibet indignum est accelerare necem, 
[p. 147v] Protinus incidunt funem, quo saeuius illum
Dilata cruciet crastina morte dies; 
Nanque secutura cruciatur luce profanus
Viuus adhuc tortae tractus ab orbe rotae, 
Quadriuiique recens trunci quadrantibus horror
Rostra cruentarum pascit adunca auium
Visceribusque canes diras, passurus Auerni 
Vltima pro tanto crimine supplicia. 
Tu uero, qualis Rhamnusia iusta, per orbem
Et scelerum uindex cuncta per ora uolas; 
Et caelo et terris, Isabella, et tristibus umbris
Iustitiae constant iura seuera tuae. 

31.

Picturae memores, quinis et imago figuris

Tot monimenta piae mortis acerba docent.

Vngitur et mandatur humo, et cruce figitur alta

Atque affert matri flebile deliquium;

Hinc olitor Deus est. Sic Daxa pusilla laborat

Esse Palestinis aemula parque iugis

Quae memor et gratus uestigia sancta propagat

Sorgius, Illyricum littus ad usque ualens.

[Page 148]

32.Heu merula infeelix, modulamine prodita dulci, 
Quae tibi cantabas exitiale melos!
Heu merula infeelix, praeda es nunc unguibus uncis, 
Pascis et accipitris rostra cruore tuo! 
Nec tua praedonem uox flexit amabilis, immo 
Melliflui capta es proditione soni. 
Elingui satius fuit ore silescere, nec te
Obfuit in tacitis delituisse locis:
Nam rudis atque infans, mutaque ingloria uoce,
Aegisses aeuum tutior ipsa tuum, 
Quamuis et Satyri taciturna silentia tristes 
Lugubresque gemunt crimen Amadryades, 
Siluestresque deos, quotquot sunt montibus altis, 
Indixisse ferunt flebile iustitium.
Nam tu deliciae nemoris lucique uoluptas 
Dulceque solamen, dulceque nectar eras. 
Nunc Styga peruolitas tacitum, nec mane recenti
Garrula nec sero uespere carmen hyas. 
Est tamen, est ultrix scelerum dea, culpa refertur
Rursus in auctorem perniciosa reum. 
Nam dum uictor ouat, de querna fronde pependit,
Vt uinctus pedicis et fugitiuus erat. 
Mens humana pia est, ratione carentibus ultro
Parcitur, accipitrem profuit esse ferum:
[p. 148v] Nam meus hunc soluit laxata compede nisus,
Rursus et accipiter nubila tranat ouans. 
Non tulit hoc Nemesis; nam rostro atque unguibus uncis
Efficitur summi fulua ministra Iouis,
Tum praeceps delapsa ferit, ceu fulminis ictu, 
Crure manumissum liberiore reum. 
Sic post terga uolat Rhamnusia sontibus et par
Vltio perque uices fanda nefanda refert. 
Ne uero desint merulae monimenta merenti,
Hanc circum uariis floribus urna tegit, 
Crescentesque notas inciso cortice seruat 
Et celebres titulos concaua fagus habet: 
»Hic, ubi floret humus, merula est sita: uocis amoenae
Argutis meruit cantibus hunc tumulum; 
Parte alia, dumos inter spinasque rigentes,
Hoc precium feritas impietatis habet. 
Hic ferus accipiter situs est, cui semper achantus
Horret et in tumulo uipera dira cubat.« 

33.Vincula formidas uxoria, nec tibi cordi est
Relligio, et durum credis utrunque iugum:
Nanque thori leges et nudipedalia uitas
Dum sequeris uitae liberioris iter.
[p. 149] Hinc te Luxus iners et Copia diues obaudit
Et rapit ad mores imperiosa suos.
Nam neque uenando tempus teris, arma nec acris
Militiae aut agitas litigiosa fora,
Nec uagus ignotis exul regionibus erras 
Ruraue robustus dura colonus aras. 
Ergo uel obscuris marcere inglorius umbris
Desine, ne luxu deliciisque fluas,
Aut age, rumpe moras frenandis moribus omnes,
Disce thori leges pauperiemque pati. 

34. Ad Damianum MentiumAmbitio supplex, quae rostra precaria poscit,
Quosque magistratus sportula uilis emit,
Hos tu contemnis, nostrum nec ouile petitor
Illecebris captas nec prece nec precio, 
Sed te captat honor, te supplex purpura poscit, 
Inque uicem ornari quaerit honore tuo, 
Virtutisque tuae meritum suspirat et ambit
Auctior officiis illa futura tuis. 
Sed quia complicibus foedatur curia multis, 
Iamque diu senuit colluuione sua, 
Nec curare potes cacoethen – pessima tanti
Vsque adeo uis est inueterata mali! –58
Respuis innumeris quod poscitur artibus et quod
Iuratis praefert perfida turba deis, 
[p. 149v] Nec desiderium sentis patriaeque repulsam,
Quam minus indignis ambitiosa dedit. 
O macte ingenio, qui peste leuatus ab omni 
Nubila despectas ima serenus apex: 
Intactus neque enim uitio foedaris ab ullo 
Descensu caelsa mentis ab arce tuae! 

35.Consuluit Charites Iani Venus alma Calendis 
Ambrosiamne tibi mitteret anne rosam, 
An myrtum, quibus illa suum pellexit Adonin. 
Muneribus dixit non opus esse Charis, 
Sed lachrymis, lachrymas adhibe: dea nescia flere 
Pro lachrymis roseas nunc tibi misit aquas. 

36.Dum desiderium fletu dea prodere uellet,
Deplueret siccis gutta nec una genis, 
Floris odorati cumulos messesque rosarum
Lenta uaporifero flamma calore cremat. 
Hinc eluctatur tepefactis floribus humor, 
Arsuraeque seges stillat inusta rosae,
[p. 150] Diuinique uices fletus simulacraque gestat:
Vsque adeo ambrosia tota redundat aqua! 
Hanc tibi sancta Venus donat fletumque uideri
Optat et ardoris conscia signa sui. 
Quae dum suspirat, bene olentior aura propinquos
Adflauit flores, spirat ab inde rosa. 
Ergo animam diuae Veneris te haurire memento, 
Siue hanc olfacies, siue lauere rosa.

37.Non mihi sic animum lothos gustata teneret,
Aut Syren uarios emodulata modos,
Nec mihi sic mentem furiaret tyrsiger Euan,
Seu biberem magicis gramina cocta focis,59
Vt Veneti femoris iuuenili pube tenerer 
Si tua legissem tempore dicta suo;
Vnde, reor, tetricae possent prurire Sabinae
Lasciuumque petat Socratis inguen opus,
Mollis et infestet duros tentigo Catones:
Sic tua nequitiis pagina tota fluit! 
Nec magis irritent Veneres Elephantidos et quae
Tibia sternaces ludere fecit equos,
[p. 150v] Nec tantum uitient Milesia siue Tarentum,
Quod periit luxus proditione sui,
Vt tua quae Satyros imitantur scripta salaces, 
Hippolytus Phaedrae quorum ope lenis erit,
Et posito ludat Lucretia laeta pudore,
Et centum admittat Penelopea procos.
Ergo ego quod patrias remeaui sanus ad oras,
Quod matrem atque meos unanimes uideo, 
Gratia magna tibi, Veneta quod in urbe moranti
Es mutus fieri passus et Arpocrates.
Officeret tunc illa recens lasciuia nobis;
Nunc importuno tempore languet opus. 
Ne tamen hanc ultra scabiem exculpemus inertem 
Neue recordemur Seplasiae Veneris;
Nanque recrudescant tecum mea uulnera fando,
Nec possum admonitu tardior esse tuo.
Eia age, ne rursus feriamur uterque, silescas: 
Sunt Veneres, Veneris sunt tua dicta faces. 60
[Page 151]

38.Commendo unanimem meum sodalem, 
Commendo tibi, Farnesi, Marinum;
Nanque est dignus in intimis haberi
Cultu, moribus, elegante lingua,
Non ignobilis, et decenter ornat 
Maiorum titulos, genus Bonorum,
Et quouis melior Bono: meretur
[p. 151v] Et uincit proauos. Sed ille sentit
Quantumcunque Bono haud ualere multum,
Si non optimus hunc Bonum fouebit 
Princeps ut Deus. Hoc iubar serenum
Dum desiderat Aelius, uidetur
Iure inglorius esse, nudus, exul, 
Vilis, decolor et tenebricosus. 
Quod si aspexerit ut Deum, decenti 
Pulcher, splendidus enitescet ore,
Et postliminio suo redibit,
Exul desinet et miser uideri.
Quod si non tenebris iacemus ultra
Omnes Dalmatas, et propinqua Teucae 
Incunabula Barculique littus
Exornabimus atque perfidorum
Thracum immania regna peruetustas
Gaudebis pius exolesse fraudes. 
Ergo pars animi mei Marinus 
Nulla incommoda nec pericla sentit,
Intractabile non gelu, niualem 
Non brumam aut rabiem Adriae aestuantis,
Tanti ut principis acquiescat ore,
Cuius splendidior patescit aula 
[p. 152] Doctis omnibus et probis; nec olim
Euandri domus aut domus Molorchi
Tantam praebuit hospitalitatem.
Ergo suscipe perlibenter, oro, 
Iucundum unanimem meum sodalem, 
Qui tantum latus ambit et pudenter
Adscribi numero petit tuorum.
Est dignus, mihi crede, qui sereno
Tanti numinis exuat tenebras,
Liber, gratuitus, cliens inemptus. 
Sic nullis scatet, ut puto, illyrismis,
Nec foedum sapit aut ferum, Quirini
Caelum hausisse uel Iliae uidetur
Reptasse in gremio et bibisse fontes
Iuturnae; usque adeo meum sodalem 
Agnoscas facile et merum Latinum
Ipsum nec magis Aelium putares.
Quare hunc suscipias libens et ultro,
Si me diligis, o benigne Princeps,
Me quanti facis – et meretur – illum, 
Et pluris facias, peculiari 
Imprimis tibi liberalitate. 
[Page 152v]

39.Vt Christo credas, miracula quaeris, Apella,
Humana credi quod ratione nequit.
Si tamen auxilium desit caeleste, quis illam
Fecisset falsa relligione fidem? 
Piscatorne rudis mendacia morte probaret 
Praetegeretque suos sanguine teste dolos?
Aut tot commentis subscribere passa fuissent,
Quam necis haud alio millia caesa lucro?
Num tali damno uulgus pepigisset honorem,
Heu, natum uulgus sordida lucra sequi? 
Quod nisi tot propter miracula credidit orbis,
Cernere miraclum maius, Apella, nequis.

40. In Vrsum et IanumQui modo conspicui primaeuo flore nitebant, 
Abstulit, heu, fratres Mors truculenta duos.
Vixdum illis pariter uigessima contigit aestas
Cum patris amplexu raptus uterque fuit, 
Deque tribus potuit uix unicus esse superstes: 
Heu, heu, tam pulcrae pars quota prolis adest!
Sic tamen haud omni periisse ex parte uidentur: 
Nanque in germano uiuit uterque suo. 

41. In eosdem

Indole patritia florentes Ianus et Vrsus,

Corporis atque animi dotibus ambo pares,

Quos pater infelix tumulo fraterque superstes

Tradidit, heu, gemini Castores ecce iacent;

Qui fratrem et carum gaudent superesse parentem,

Nec se, sed mortem fratris uterque dolet.

[Page 153-153v]

[Page 154]

LIBER VII ⁶¹

1. Ocelle mi, Ragusa, ocelle mi, patria,
Soli marisque, quod solum omne circuit,
Propago uera, uerior colonia
Bis prolesque Quiritium:
Tibi optimae quid optimum precer deos?
[Perennis] et beata caelitum cohors
Te in optimo statu usque et usque sospitent
Et te perpetuo augeant,
Quod interire me, nec emori sinis,
Febriculosa in arce praesidem, isthmii
Soli aerisque pestilentia obsitum
Et Stagni bimaris lue,
Tibique reddis Aelium, et sibi, unico
Fauore debilemque alumnulum alleuas
Tuoque rursus educatulum in sinu,
Vt Bacchus gremio Iouis.
Quod ergo Mortis ore et inferis miser
Reducor, hoc tibi referre gaudeo,
Vt Herculi pudica Tessala, ut deo
Thesides Epidaurio.

[Page 154v]

2.Mensis honestari quo principe quilibet optat,
Hic feelix reliquos torquet honore suo.
Si prisci remeent, Euandria curia, patres, 
Non esset frenis Roma pudenda tuis;
Teque ultro cuperent sellae uectare curulles, 
Ambirent trabeam rostra uerenda tuam,
Nec te respuerent magnorum saecla Catonum,
Nec dictatorem Brutus uterque suum.
Quid mirum si te Romanis orta colonis
Nunc Ragusa suum gaudet habere ducem? 
Effigies Romae, priscae probitatis imago,
Indolis antiquae, curia nostra, patres,
Vos simul o nostri memores estote libelli;
Aspires uati, Roma pusilla, tuo! 
Quod si digna manent uestigia stemmate prisco, 
Si patria est proauis digna ferenda tuis, 
Haec hylari capienda legas munuscula uultu
Quae tibi sacramus consule dicta Boni.

[Page 155]

[...]

[Page 167v-172v]

[Page 173]

4. In Archangelum Mich⟨a⟩elemPrinceps angelicę militiae qui regis agmina
Coelestesque choros et numeros innumerabiles,
Diuinis solitus continuo nutibus obsequi
Coelum, sidera, terram, mare turbare potentibus:
Tu portenta relegas Herebo tot furialia 
Ingratumque Sathan, flagitiosum, temerarium,
Ausum immane nefas, horribiles trudis ad inferos,
Purgas sidereas sacrilegis complicibus domos.
Tu postquam breue uitae spatium, secla fugacia
Iudex lancibus aequis trutinas, heu miserabiles
Mortales foueas, dum pietas, dum ueniae locus 
Indulgentior! Heu nos nimius iustitiae rigor
Desperare uetet: uipereos hinc abigas dolos
Exoraque Deum et concilia supplicibus tuis!

5. Ad Sanctum Blasium pro RhacusaRhacusae pater, o Blasi, clientem
Defendas populum arduosque montes
Et fluctus maris hostibus profanis
Occlude [insuperabilisque] ualli
Nos munimine munias tuisque
Armis, numinis et pauore tanti
[Page 173v]
Arma hostilia dissipa retroque
Conuertas proprium in caput cruentam
Praedonum rabiem, dolos inanes!
Rhacusam, Genitor, solo marique
Deuotam tibi sospitem tuere,
Agros, oppida, rura, templa, classem,
Vectigalia nostra, lucra, merces
Quae uectantur ab ultimis Britannis,
Quas Bizantia missitat Propontis,64
Quas septemgemini fluenta Nili,
Europa atque Asia, Affricumque littus
Diuerso procul orbe sumministrant.
Nostrum auge decus omne nosque semper
Saluos, innocuos ubique serua;
Imprimis Chaos ad tenebricosum,
Ne nobis noceant furore caeco,
Astus uipereos procul relega!

6. De uirgine captiua

Ferrum in raptorem strinxi, dum casta pudori

Consulo, nec domini dedecus empta fero.

Hinc trahor et caudae laqueis adnector equinae:

Nec doleo, asserto est dulce pudore mori.

7. In Perdilitum

Non facundia, Perdilite, uicit,

Non te gratia, non amor poetae,

Sed uerum tibi, Perdilite, nomen.

[Page 174]
8. Hymnus in Archangelum GabrielemChriste, cui praepes Gabriel ministrat,
Pulcher et fortis, Tua Virgo Mater
Cuius aspectum stupuit micare
Fulguris instar,
Virginem castam genialis auspex 
Dum maritali sociat pudenter
Voce caelestemque hymenaea cantat
Pronuba lingua,
Mox ubi uenter tumuit pudicus,
Virginis seruat decus integellum, 
Casta quo mater famulante mansit
Vindice casto.
Ergo sit quamuis numerandus omnes
Angelos inter iubar ut secundum,
Vindicat primum decus hic tuendae 
Virginis almae.
Notus in caelo angelus et Geennae
Horror, adsertis metuendus astris,
Acer et belli furialis ultor,
Qui prope fulget 
Ordinem primum, Michaelis arma
Principis iuxta, uiget et Tuorum
Militum non ultimus et decorus
Laude secunda.
[p. 174v] Pro Tua fęlix pietate uictor,
Qui Tui laetus meminit triumphi
Teque uictorem cecinisse ouanti
Carmine gaudet.
Saepius nobis, precor, hunc recursu
Nunctium salutigero remittas, 
Nostra ut accessu propiore semper
Vota secundet;
Sit Tibi laus ingenito parenti,
Sit coaequali genitoque Christo,
Sit Tibi compar utriusque semper, 
Spiritus alme!

9. Hymnus in Archangelum RaphaelemTertium caeli decus, o Raphael,
Angelos inter, medicum salutis
Quem Deus nostrae, miseratus aegros
Saepe dolores,
Missitat nobis Pater, ut leuamen 
Tristibus curis animisque moestis:
Qualis adfectum releuasse moesta
Mente Tobiam
Diceris, talis uenias ab alto
Aethere et curis medeare nostris, 
Sis bonus custos et ubique nostrae
Cura salutis.
[p. 175] Nequid infensi timeamus, oro,
Semper obsistas nec obambulare
Nos queant fraudes, inimica pestis, 
Perfidus hostis.
Sit tibi laus ingenito parenti,
Sit coaequali genitoque Christo,
Sit tibi compar utriusque semper,
Spiritus alme! 

10. In Archangelum MichaelemArmipotens Michael, quo bellatore superbus
Aethereo cecidit uictus ab orbe Sathan – 
Nam simul inuicta strinxisti fulmina dextra
In Chaos horrendum millia multa ruunt
Totque simul Furię nigro mandantur abysso, 
Libertas caelo pristina paxque redit:
Nunc ubi lance pari commissa piacula libras,
Cernit et examen fanda nefanda tuum,
Dum licet, exora, claemens Archangele, nostris
Criminibus ueniam conciliaque Deum! 

11. Epitaphium uxoris Blasi S. Parce meum, coniunx, fletu uiolare sepulcrum!
Offendor lachrymis umbra beata tuis.
Nanque mei compos et libera corpore uiuo:
Extinctam, Blasi, tu tamen esse putas.
Viuo equidem nec me probitas et gratia morum, 
Nec sine labe prior uita perire sinit.
[p. 175v] Qui pluit inde tuis uxorius imber ocellis,
Est grauior mortis conditione meae:
Suspires licet absentem caeloque profectam,
Me tamen ut cassam lumine flere nefas. 

12. Epitaphium Mariae

Mellifluis cantu Syrenibus aemula, doctis

Parque lyra Musis, parque pudicitia,

Par Veneri forma, Maria hic iacet: immo profecta est

Ad caelum: decus hoc astra decenter habent.

[Page 176-178v]

[Page 179]
13. Precatio ad IesumNuminis o magni uenerabile nomen Iesus,
Quo sua signauit munera tanta Deus,
Indicium magnae pietatis amabile nomen,
Iucundum, praesens, auxiliare, pium,
Dulcius ambrosia nomen, quod rite uocando 
Grata salutiferum lingua fatetur opus:
Immensi nomen meriti, uox mystica, sensus65
Numen adorandum, quod super omne quod est,
Quod titulo diuina Tuo praesagia gestas,
Nam portensa Tua est publica uoce salus: 
Veridicum prius oraclum comparque futuro,
Si fas est omen dicere, nomen eras.
Quod probat euentus, nostroque salutifer orbi
Adsertorque hominum, cuius es, ipse fuit.
Sic diuinare est componere nomen Iesus,
Luxque futurorum normaque lexque fuit.
Non alium decuit titulum magis esse salutis,
Quem sibi Saluator, quem Deus ipse daret,
Seu memori te mente loquar seu uoce manuque,
Semper ubique Tui est officiosa nota. 
O nota quę gemmis digna es scribaris et auro,
O nota uisceribus semper habenda meis,
Nec nisi caelesti memorari carmine digna.
Ingenium moles debile magna premit
[p. 179v] Mortalisque labat mea lingua nec hiscere posset,
Quae canitur ni me gloria tanta iuuet.
Cuius ad auditum procumbunt omnia nomen
Cernua, cui flexum supplicat omne genu;
Et caelum et tellus famulantur et infera monstra,
Obuia quae terret nominis umbra Tui. 
Nam simul inferni patuerunt claustra tyranni
Totque relaxatos reddidit Orcus auos,
Purgatumque Tua uirtute refloruit aeuum
Et reserata Tuis gressibus astra patent,
Vectibus auulsis et fracto carcere serpens 
Incisa uomuit millia multa gula,
Et Mors arte sua periit, uitalis Iesus
Manibus adsertis uictor ubique sonas.
Tot Furiae, tot monstra nouis spoliata trophaeis,
Nominis horrescunt fulmina magna tui. 
Salue igitur Furiis laetalibus horror Iesus,
Mens, precor, aeternum Te mea uoxque sonet.
Hoc me Tecum uni pietatis nomine, uellar
Ne quando amplexu segrege mente Tuo.
Sis uallum, clypeus, sis insuperabile robur, 
Munimen, uindex, tutor ab hoste meus;
O mea sola quies, o lux clarissima, gustus
Nectaris, ambrosio plenus odore sapor,
Spesque decusque meum, syncaera et casta uoluptas,
Fac me participem nominis esse Tui!66

[Page 200]

14. Ad Marium Sorgium

Hactenus una fides te cum Michaele reuinxit,

Nunc etiam aequalis parque podagra ligat.

Sed tu priuatus degis Michaelque senator

Altaque riuali te sine rostra tenet,

Quo tibi collega mallem quam compare morbo

Dulcis amicitiae crescere uincla, Mari!

15. Epitaphium Ludouici regis Francorum

Arma inter dux, miles eram Ludouicus: Alpes

Testor, in armatum Mors fuit ausa nihil:

Scilicet, oppeterem ut positis uxorius armis,

Me dignam inuidit pulchra per arma necem.

16. Ad [Bartholomaeum]Aspice nudus, inops, uulgi securus, ut altum
Dormiat in medio, Bartholomaee, foro:
Stramineumque premit nuda ceruice galerum,
Nec populo exciri praetereunte potest.
Tu nedum aedituos et tintinnabula culpas 
Quod somnum excutiant, Bartholomaee, tuum,
Sed trullam atque leuem crepitum meientis amici
Infamat uitiis anxia cura suis,
Quae tibi, Cymmeria quamuis in ualle cubares,
[p. 200v] Cymmeria somnum carpere ualle uetent.
Frustra igitur latebram mutes et mille recessus,
Molliat et lectum pluma supina tuum,
Et salientis aquae captes auiumque susurros:
Quo cura et strepitus excubiaeque meant.

17. Epitaphium Seraphini ZamagnaePaupere quo mensa uentrem luxumque domarem
Et pompam et fastus asperiore iugo,
Nodosos lumbi funes, sola lignea plantae,
Nostra cuculliferam membra tulere togam.
Cur igitur mirere meum sine tabe cadauer: 
Testantur manes talia membra pios.

18. Epitaphium eiusdem

Qui pauper uixit, caelebs et moriger ultro,

Sustinuitque diu nudipedale iugum,

Relliquiis saluis, saluoque cadauere teste,

Et uita et sanctis moribus, astra tenet.

19. Epitaphium eiusdem

Qui sibi relliquias optat superesse, pudico

Condiat has sanctae flore Pudicitiae,

Et uentrem et luxum et fastus domet: hinc noua myrrha

Seruat et ambrosius membra sepulta liquor.

Hoc, Seraphine, doces, cuius tabescere nescit

Quale decet Manes corpus habere pios.

[Page 201]

20. Petro SodorinoVt noua Romanę Cicero facundia linguae
Iusta recusauit uindicis arma togae,
Neue suos ciues committeret, exulat ultro,
Dum uinci miserum, uincere turpe putat,
Exilium sic tu, princeps Sodorine, capessis, 
Sanguine ne diro tecta paterna natent.
Nec desiderium est patriae graue: cernis ubique
Nam patriam, patria est fortibus omne solum.
Hinc tua principibus saluis Florentia salua est,
Almaque libertas, pristina paxque nitent. 
Imperium nec te, patriae iam patre recaepto,
Poenitet et fasces deposuisse tuos.
Nam tua quae fuerat, Sodorine, modestia frugi,
Principe quae semper malluit esse minor,
Priuatumque uirum, quamuis in culmine, gessit, 
Fortunae sentit damna nec ulla suae.
Principe priuatus fueras fęlicior: idem es,
Nec tuto inuitus cogeris esse loco.
Sic abrupta iuuat uitasse minantia casum,
Dum solito planum limite carpis iter. 
An, rogo, cum possit dubias uitare procellas,
Non portum reduci nauita puppe petat?
Attamen esse solent transacta pericula cordi:
Dulce est praeteritos enumerare metus.
Tu quoque transmisso potius discrimine gaudes, 
Quodque recusares ferre, tulisse iuuat.
[p. 201v] Vtque semel tenuit caelum Tyrintius, axem
Continuum cuius torquet anhelus Athlas,
Sic tibi maiestas pro tempore credita notos
Ad Medices magno foenore laeta redit. 
Nanque intermisso plaerunque labore ministrat
Accumulatque nouum robur amoena quies.
Sic Medices cessare iuuat, post ocia quorum
Maiori uirtus semper honore uiget.
Hinc patrii67 laurus creuere et auita trophaea,
Vulneribus Medices inualuere suis:
Sic in relliquiis Laurens iam fratre perempto
Deque suo maior carcere regnat auus.
Haec eadem geminos sequitur fortuna nepotes,
Quorum captiuus maior ab hoste fuit, 
Exul inops alter, moerens, inglorius, at nunc
Maior ab erumnis regnat uterque suis.
Paret et alterius dicto Florentia, nutu
Alterius gaudet terra fretumque regi.
Quam bene successit! Solitus labor ille regendae 
Huic generi patriae restituendus erat.
An melius rectum confuso constat aceruo
Aut uno melior principe uulgus erit?
Nec plebiscitis res publica fluctuet: unum
Rectorem nauis uela regenda petunt, 
Vnum bella ducem poscunt, unoque uidemus
Feruentes currus Authumedonte regi;
Vnus in armentis, dux unus et in grege regnat,
Vnius et regis iussa sequuntur apes;
Vno cuncta Deo constant, mortalibus unus 
Hoc eodem exemplo rector in orbe sat est;
[p. 202] Quo magis unius moderamina poscitis, urbes,
Paucorum aut uno desipiente uices.
Non multos regnare bonum est: rex imperet unus,
Maeonides uatum maximus ille docet. 
Hinc unus regnat Decimus Leo, Scipio cuius
Et Cato protritam sub pede lingat humum,
Certatimque libens uestigia pronus adoret
Romulus et Brutus pacificusque Numa.
Nec mirum: Christi uice fungitur, omnibus et qui 
Imperat, illius tradita iura tenet,
Perque potestates binas sacraria Ditis
Sidereasque domos pandere iuris habet.
Quo magis obsequium debent mortalia, si quid
Vsquam sincaere relligionis habent. 
Hinc ueluti solem ac lunam stellasque minores
Lucis inaccesę copia magna fouet,
Sic necdum ciues opulentat luce, sed orbem
Lustrat et imperio summa uel ima regit.
Quo magis unanimem uicino lumine fratrem, 
Te quoque praesenti numine, Petre, fouet;
Hinc uolat et reditum tibi praepes epistola praestat,
Vix illo solii sceptra tenente sui,
Nec se Pontificem potius quam praestat amicum – 
Hoc opus egregii principis esse ratus – 
Teque uelut fidum Pylades dilexit Orestem,
Vtque suum Pollux Castora frater amat.
Viue igitur felix tanto sub principe, cuius
Imperio quouis pluris habendus amor.
Sed quia Pontifici patriam duce et auspice Christo 
[p. 202v] Contigit et ciues conciliare suos,
Hoc precor ut sese concordia tanta propaget
Et toto abruptam sarciat orbe fidem,
Mutua ne rabies Christi laniare laboret
Viscera, Pontificis pignora fida pii. 
Iamque pio nexu ditionem et corpus in unum,
Iam redeant capiti debita membra suo;
Vnanimes coeant in mutua foedera reges,
Consortes uideant saecula nostra pios.
Nam nisi sanctus amor populos conglutinat omnes, 
Heu, quaenam clades, quanta ruina manet!
Nam modo pacauit tot bella domestica et hostis
Fratribus extinctis regna tot unus habet;
Europae atque Asiae multum concordibus armis,
Sed magis, heu, nostra seditione uiget! 
An, rogo, qui fratrum sobolem fratresque trucidat,
Impius hic claemens hostibus esse potest?
Heu, quantam cladem Rodope et Pangaea minantur,
Et Rhesi et Boreae perfida regna trucis!
Annibal alter adest alterque Alaricus et Hunnus 
Et Sarraceno saeuior hoste manus.
Damna recrudescunt priscis grauiora, uicissim
Ni iungunt reges tanta pericla pios.
Nanque lupus canibus quotiens interuenit atrox,
Sedatur uiso rixa canina lupo; 
Si populata tamen uastauit ouilia, frustra
Adlatrat stabulum serus inane canis.
Incassumque nouos extinctum tendimus ignes
Cum iam flammarum sidera lambit apex.
Maturam petit aeger opem frustraque medemur 
Si non repenti est obuia cura malo.
[p. 203] Ergo opportuno coalescant robore uires
Et pia concordi terra fragore tonet:
Arctos et Occasus corpus conspiret in unum,
Turca Gotifredos sentiat esse nouos. 
Vrbanus melior, melior Pius arma retractet
Succes⟨s⟩uque nouus prosperiore Leo.
Cui, puto, praesidiis socius communibus aether
Praesto erit, humana si titubabit ope:
Incassum neque enim supra mortalia uexit 
Hunc Deus et proprias iussit habere uices.
Nec modo mortalis consensus et Vrbis et Orbis
Optio, praesentis sed fuit illa Dei.
Quod si iusta pio debetur palma Leoni,
Quale secuturum est proelia sancta decus! 
Nec modo pensabunt Asia atque Europa labores,
Innumeris tellus utraque plena bonis,
Aeternumque decus mansurae in saecula famae,
Fortibus et merces gloria magna uiris,
Sed maiora manent uirtutes praemia tantas 
Quae Christus salua relligione dabit,
Victoresque pios ornabit ouantior axis
Cum caelum aetherea uoce: »Triumphe!« canet.

21. In Marium caelibemSi miserae matri ploratur mortua proles
Vnica, sublimis cuius honore fuit,
Quo tibi nunc magis est plorandum in caelibe uita,
Gaudia cui damnum nulla priora leuant?
[p. 203v] Nanque priore bono fruimur nec pignora tantum
[Amisisse] dolet, quantum habuisse iuuat;
Optio si detur natorum, nec pater ullus
Longaeuos quantum uellet habere bonos.
Adde quod aduerso caelebs rumore laborat,
Dedecorant orbos probra nec ulla patres. 
Quisnam infoecundum laudet nisi numina castus
Conciliet sanctae dote pudicitiae?
Si caelebs aegrotat inops, nemo assidet illi,
Si diues, fidus nemo minister erit.
Quae non longa mora est illius et annua mortis, 
Cuius diuitiis quisque propinquus hiat?
Nec fletur caelebs extinctus, pignora patrem
Non illum implorant, nupta nec orba uirum.
Ergo pudicitiae seruandae accingere, cuius
Caelitibus magnis innuba uita placet, 
Seu magis uxoris delectus et optio fiat,
Quo mala, quo uites tanta pericla, Mari!

22. Andreae Tifernati responsumEst arbor, quae serpit humi, quae uertice lambit
Sidera, quae medio est conspicienda loco,
Et cuius facile est imis decerpere ramis
Quae folia autumni frigore lapsa cadunt.
At medios fructus tempestas atra fatigat, 
Aere quos medio magnus adire labor.
Quo mage desperes fastigia tangere, ni te
Demisso sursum numina fune trahant.
Hunc funem exoret uirtus tua, quo nisi fretus
Praepetibus pennis Icarus alter eris. 
Vt tamen euadas super alta cacumina tutus
Et carpas facili poma petita manu,
Tendo preces et uota libens: hanc suscipe dextram
Quae tibi diuinam fida ministrat opem.
[Page 204]

23. Pisces et meretrices quo magis lauantur, magis olent: quaedam etiam fercula condimento
                     nullo sapiunt, sua, non artificis culinae culpa. Neque enim materiem temere exuas:
                     nec quisquam potest culicem Maronianum,68 maxime cui non datur ocium, nec cuiusque ingenii est fingere, unde poetae nomen est.
                     Nos non epici, sed opici sumus, sine Venere, sale et gratiis; meae Musae non amatorias
                     praestant morsiunculas, non dentis aculeos figunt, sed casta et sororia libant oscula,
                     quo minus sapiunt. Hac sola tamen ueniunt ad te fiducia qua displicent, castae, uirgines,
                     seuerae, graues, utinam non magis rusticae, dum ne uerbis quidem pruriunt: procacium
                     tamen est hoc dicere, qui uel deas ipsas lasciuire cupiunt.
Tu, qui manicatam togam ut Cato respuis, Sicyonios calceos ut Socrates, ut Vesta Bacchanalia,
                     Diana Floralia, austeriores Musas diligis, permittis tamen quosdam uirginibus iocos
                     et ad puellarum puppas frontem erugas, supercilium remittis. Nam et Scipio puerilibus
                     nugis non abstinet et calculis in littore ludit; probae etiam matronae catos et catellos
                     amant et cum illis in sinu lusitant. Hoc idem meis Musis licuit facere cum muricipe.
                     Quid non? Lacessiuit illas Carolus Slani praefectus, nescio quocum felle nugari passus,
                     dum fellem ex cato, quasi figulus ex amphora urceum facit. Sed stultus ego, qui fellem
                     rideo, cum meus catus multo magis ridendus sit!
[p. 204v] Desine uendacem mirari, Carle, poetam,
Muricipis parua commoditate cati;
Vendaces dominos, nec emaces expedit esse,
Lucraque delectant quantulacunque licet.
An uero ignoras lotii uectigal honestum? 
Quo minus hoc precium turpius esse putas.
At dices: fuerat surdaster, inutilis et iam
De ponte in medias praecipitandus aquas.
Hoc fateor: uerum hunc libuit sine fraude pacisci,
Noxa nec emptori dissimulata fuit. 
Ergo hunc pensarunt spumantia pocula lactis
Singula, quae Sclauus uenditat asse rudis.
Lac quotiens nimios69 uenale refrigerat aestus
Et niueus pleno promitur utre liquor,
Qui mordax acidum potus sapit: hoc ego solor 
Aestatem et sidus solstitiale leuo;
Quod tibi gratuitum praestat prouincia – tanti
Sunt praefecturae prospera iura tuae.
Quis, rogo, muricipes quam uendere lacte uietos
Munera non pagi mallit inempta tui? 
Haec tua conditio melior, nec nostra lucello
Haec quoque uenditio est despicienda suo.
Muricipem emptor habet: uitam catus, ast ego lactis
Pocula: sunt precium singula nacta suum.

[Page 205]

24.Dum uigil in foribus clausis conniuet ocellis
Dormitatque sua callidus arte catus,
Ora dealbatus consputa aspergine lactis
Sclauenus nostro limine risus erat.
Lactea pendebat concretis styria setis, 
Lacteus hirsutae naris echinnus erat,
Stillabatque impexa coma indetonsaque barba,
Iamque habuere suum dicta iocosa modum.
Tum lac accitus qui uenditat asse, sub ipso
Vidit muricipem poste sedere catum. 
Quem lactis precio coepit pepigisse, nec illum
Mutari dominus respuit ipse domus,
Emeritum pridem et mergi de ponte paratum,
Vt mos est uetulos praecipitare catos.
Attamen ignaui senium culpamque professus , 
Vt decet, accepit pocula lactis herus.
O bona uenditio: surdastrum munera credit
Emptor et exultat conditione sua;
Lac lucratur herus; uitam catus. Ergo ubi sors est
Prospera, de medio funere uita uenit. 

25. Ad eundem

Quid, rogo, miraris mutatum lacte uietum,

In mare quem decuit praecipitare catum?

Lac ego lucratus, uitam catus, ipse pusillo

Hunc emptor precio muneris instar habet.

[Page 205v]
26. De quercu, lilio, aquilis et oraculo ad Iulium II. Pontificem MaximumAegra ministrabat populis alimenta uetustis
Chaonis antiquo silua superba Ioue;
Nunc meliore Iouis censetur numine nostri
Quercus et aethereo nectare plena fluit,
Proque suis aquilas gaudet iactare columbis 
Turbato dociles fulmina ferre Ioui,
Accumulantque decus noua lilia flore perenni,
Lilia purpureis conspicienda comis:
Nanque interflorent sociis intersita conis,
Arboris et floris certat utrinque decus; 
Ergo intermixtis quercus decorantur ouantes
Floribus et cingunt pontificale caput.
Nec solum in terris uictoria tanta triumphat,
Axe sed aethereo querna corona sonat,
Quae modo tot ciues compensat ab hoste recaeptos 
Et celebrat capiti reddita membra suo.
O lili, o sociae feelicia foedera quercus,
O rerum feelix copula parque fides,
O foelix ales, qui frondibus usque beatis
Pasceris et cono surgis in astra pari! 
Spes uotumque poli, uobis auctoribus »Io!«,
Mundus »Io,« magna uoce »triumphe!« canet.
Nec modo liliolis querni decorantur honores,
Sed licet auguriis scire futura piis;
Nanque canit praepes rostro crepitante Tonantis 
Nullaque praemonuit certius augur auis:
[p. 206] »Lilia florescunt, dominantur lilia, ueris
Munere perpetuo perfruitura sui,
Victricesque aquilae toto uolitamus in orbe,
Adsurgit quernis quaelibet umbra comis. 
Tristis et attonita est lachrymis Aurora gelatis,
Memnonio qualis funere uisa fuit;
Tristis et in primo caligat Lucifer ortu,
Laetus at occiduis mergitur Hesper aquis;
Non, Oriens, ultra bacchabere; regia Ditis 
Pallet et horrorem dissimulare nequit.
Horrescunt Pangaea, pauent Rodopeia saxa,
Exanguisque tuo stringeris, Hebre, metu;
Pallet et insolitis tremefactus motibus ingens
Caucasus et caeli pondere pressus Athlas. 
Nanque Arctos Boreasque tonant, tonat Hesper et omnis
Pulsa Caledonio terra fragore sonat;
Hinc dea Pyrene flammata ceraunia torquet,
Hinc uolat Alpinis cuspis hyulca iugis.
Tot uolucres coetu conuexa obnubimus uno, 
Pascimur et ramis, quercus opaca, tuis,
Alituumque cohors suspensa per aera summum
Porrigimus nostro70 fulmen et arma Ioui.
Dumque tonat, crustis squamosus inhorruit anguis,
Ore nec immani lingua trisulca micat, 
Attonitique pauent posita feritate leones
Et noua per mortes fertilis hydra suas,
Insolitusque timor furesque luposque fatigat,
[p. 206v] Nec Iouis audito fulmine gryphes hyant.
Hinc spolia ostentant sacrae Titania quercus 
Vittataeque decus lilia frontis ouant,
Et diademato gaudentia uertice florent
Lilia cum quernis tam bene iuncta comis,
Inque uicem caelo germana cacumina tollunt
Et longas tendunt qualibet usque manus. 
Sed magis haec pulsis censentur germina monstris,
Passa nec immanes subter habere feras.
Nanque infra regio praedonum immunis onustas
Vellere, lacte graues pascere gaudet oues,
Maiestasque loci tot ouilia sancta tuetur, 
Pastoresque pios innocuosque greges.
Scilicet omne nefas reuerentia sola relegat,
Horrendusque sua relligione locus;
Totus et usque sacer tanto se numine iactat
Lucus et archano nobilis umbra metu. 
Haec mihi bina patent umbracula dulceque praestant
Hospitium in nidos officiosa meos.
Nanque meos ungues a crimine tempero nec me
Polluit illicito foeda cruore sitis!«
Haec ales, mox clara sonant oracula luci 
Auguris: »Adsertor Iulius orbis erit!«

[Page 207]
27.Vt noua Romanae Cicero facundia linguae
Iusta recusauit uindicis arma togae,
Neue suos ciues committeret, exulat ultro,
Dum uinci miserum, uincere turpe putat,
Exilium sic tu, princeps Sodorine, capessis: 
Sanguine ne diro tecta paterna natent.
Nec desiderium est patriae graue: cernis ubique
Nam patriam, patria est fortibus omne solum.71
Quod si libertas nec pax simulata redibunt,
Damnabit patrias nulla repulsa preces 
Teque recaeptura est reducem Florentia, quo te
Vectura est humeris Ausonis ora suis.

28.Praestat hyems quod tu spacium, Francisse, negasti:
Dat nobis gratas saeua procella moras.
Vt tua Rhacusam doceat facundia, uellem
Nunquam impacati poneret ira maris,
Sed tibi deberet cuperem prouincia nostra, haec 
Gratia nubiferis ne sit habenda nothis.
Ergo mane, necdum tuta hibernacula uites,
Neue elucteris uincula nostra, precor;
Ne tristis, quam te cupimus, Francisse, morari,
Intempestiuam puniat unda fugam. 
[Page 207v]

29.Ad lusum et choream si me inuitaret Apollo
Pulcher, ad Aoniam Calliopea lyram,
Pampineisque Euan redimitus ad orgia sertis
Sancta, profanatis non adeunda uiris,
Pace mihi liceat caelestum dicere: mallem 
Haec ego sermonis dulcia mella tui!
Nec succenserent mihi numina: Bacchus, Apollo,
Musarumque tuo ludit in ore chorus.
Nec tua uox hominem sonat, immortalia narras:
Sidereumque melos, sidereumque sophos. 

30.Ecce liber genium supplex, prostratus adoro,
Aduoluor genibus, pagina parua, tuis.
Peccaui, fateor, sed te meminisse meorum
Erroris fratrum gratia magna uetat.
Scis bene quam de te meruerunt, munere quorum 
Posteritas et te gloria tanta manet.
Dysticon absoluunt tot carmina, nosque nocentes
Commendant uersus millia multa duos.
Quid tamen hoc prodest? Crudelia nanque moramur
Vulnera, pestiferum uerba pusilla ueru. 
Deucalion, Phaethon, obeliscus, spongia, nec non
Expectat nugas Sysiphus ipse meas.
[p. 208] Sunt lusus tanti, quae seria credimur esse:
Attamen exemplo lusimus ista tuo.
Da ueniam inque meis parcas tibi lusibus, ausum 
Quo magis absoluat mutua parque pari.

31.Ebetat libido mentem
Oculos ut atra nubes,
Rutilumque nebulosa
Vt opacat umbra solem,
Animosque melle dulci 
Capit et uenenat omnes,
Acheloa monstra quali
Modulante uoce dicunt
Spoliasse nauigantes,
Faciesque belluinas 
Tribuisse fabulantur
Magicae uenena Cyrces.
Ratione nam uoluptas
Caret omnis et fruentes
Inhonestat ore turpi 
Venus efferatque captos,
Epulasque dulciores
Aconita ponit inter
Tacitasque inescat hamos;
Licet ore blandiatur 
Stupidosque pascat, omni
Metuenda peius angue est.
Homines ad euirandos
Hylaris Libido nata:
Sibi nanque dedicatos 
Resupinat in profundum
Et ab arce deuolutos
Vorat aestuante fluctu;
Miser, ah, miser, Carybdis
Patulo uorans hyatu 
Canibusque Sylla centum
Religata quem resorbet!
Miseranda sors et illa
Trucis Orci, amica uerum
[p. 208v] Grauiore peste semper
Furit inquieta cuique
Sua carnifex Libido.

32.Non ita mille uolat succincta coloribus Iris
Verque nouum prato uersicolore micat,
Vt tua sermonum fęlix opulentia floret,
Cuius inexausto copia fonte fluit.
Nec magis exundat uocum discrimine Panos 
Fistula, septenos emodulata sonos,
Nec magis Orphaeo reptarunt carmine quercus
Suntque Amphioniam saxa secuta lyram,
Quam cautes animi trahis et mirantia sistis
Flumina et unanimes cogis hyare feras. 
Quid mirum? Ipse tui Deus organa temperat oris,
Praeco alter Christi, Paulle, secunda tuba.

33. Epitaphium Iulii II. Pontificis

Iulius hic situs est, Galli Venetique fatentur

Quem uixisse deum, Turca perisse putat.

34. In eundem

Turca superfuerat uictis socialibus armis:

Iulius hinc tristis, publica spes, perii.

[Page 209]

35. In eundem

Milite qui Gallo Venetos Gallumque fugaui

Militibus Venetis, Iulius hic iaceo.

36. In eundem

Iulius hic situs est, qui pontificalibus armis

Edocuit quantum culmina sancta tonent.

Quem nisi bella domi tenuissent horrida, nec tu,

Immunis tanto fulmine, Turca, fores!

37. In eundem

Diuertere domi cuius socialia bella

Scilicet in proprium fulmina bina caput,

Vt decet, inuitus, tristisque superstite Turca

Parque indignanti Iulius astra subit.

38. In eundem

Pontificum, Iuli, te nemo beatior esset,

Aetherea quorum Roma superbit ope,

In Turcam horribilem, manantia sanguine nostro

Si tua torsisses tela, cruente Pater!

39. In eundem

Inuidet, o Iuli, Mors immortalia facta,

Inuidet et uotis obstat acerba tuis,

Post Gallum et Venetos ne non tua fata doleres,

Turca quod intactus palma fuit melior.

[Page 209v]

40. In eundem

Dum tot membra sui capitis decisa uideret

Qui tonat aetherea iustus ab arce Deus,

Indecores laurus inhonestaque bella perosus:

»Vix«, inquit, »tanti Turca inimicus erat!«

Teque profanato manantem sanguine, Iuli,

Traxit ut infernis expiet Orchus aquis.

41.Damio, primaeuis multum uelocior annis
Emeritum lusus poscere parce senem.
Nanque hylares quondam, mea numina sola, Camoenae
Tristitia atque annis consenuere suis.
Tu uiridem laurum uiridi sortitus in aeuo, 
Exultasque nouae murmura nactus aquae.
Ast ego nempe meas laurus arescere cerno,
Quas mihi Roma sua nexuit ipsa manu,
Quoque propinabat nobis de fonte Quirinus,
Puluereus riuo est deficientis aquae. 
Te decet ergo choros uitreas Anienis ad undas
Atque Meletaeas ducere propter aquas;
Me mea saltantem riderent secula. Quod tu,
Vlterius non est Aelius: ipse fuit.
[Page 210]

42.

De grege si uestro fiam, tua munera dantis

Totus et accipiens, Petre, futurus erit.

Nec uereor, si me non respuis ipse, repulsam:

Iudicium nobis pluris honore tuum est.

43.

Vestra quod exoptem consortia, care Ioannes,

Vtilitas non me, non honor ipse capit;

Censeri cupio te iudice, nec mihi quanti

Laus tua sincaera est, curia quicquid habet.

44.In sortem adscriptus Domini, mi Vite, mereri
Iudicii cupio pondera magna tui.
Mallo ego tam iusto censurae examine tantae
Riuales palma quam superare meos.
Hoc pluris precio est: moueor nec honore negato 
Censura dicar quem meruisse tua.

45. Ad Phoebum et MusasNunc me maius agit numen melioraque praestat
Carmina, nunc repetit mutua dona Deus.
[p. 210v] Vana nec ulterius sequar aut mendacia uatum,
Ornari linguam nec sine mente sat est.
Nec sonet ore tenus sophos, aut ars rhetoris; in me 
Agnoscat mores pagina sancta suos.
Phoebe, uale, ualeant Musae; pia numina Christi
Sin canitis, Musae, numina uestra sequor.

46.Certauit duplex elementum, terra polusque,
Certamenque suum sustinuere diu;
Riualique suo neuter decedere passus,
Terrane Francissum uendicet anne polus,
Dum certant, sibi corpus iners rapit improba tellus, 
Quod pressum est oneris proditione sui.
Sed fretus leuitate sua et uirtute uolauit
Spiritus et caelsi sedit in arce poli.
Non tamen orbari cognato corpore caelum
Francissumque tulit parte carere sui. 
Ergo ait: »Interea cineres molire caducos
Exuuiasque breues, inuida terra, tege;
Hic tibi decrescet rediuiuo corpore puluis,
Venturus pennis praepes in astra nouis!«

47.Francissum dum poscit humus, dum uendicat aether,
Nec cupido tellus cedit auara polo,
[p. 211] Certauit uariis duplex natura rapinis,
Corpus humo cessit, spiritus astra tenet.
Non tamen oblitus germani corporis, inquit: 
»Interea quod nunc, hospita terra, tenes,
Surget ab aetherea purgatum luce nec ultra
Massa rudis, mecum spiritus ales erit.«

48.In fratrem si me suffragia uestra cooptant,
Maximus ut natu tu mihi frater eris.
Te pius obsequio genitorem ut filius omni,
Et memor et gratus tempus in omne colam.
Dedecori fratrum nulli damnoque futurus 
Testor amicitiae uincula sancta piae.
Testor et imbellem sexum, duo pignora, natas:
Vobiscum unanimi pectore uinctus ero.
Non tamen ingenium mutabo mobile, iustum
Quod posco seu non, siue daturus eris. 
Ex Saullo in Paullum tendam Christique merebor
Aere ex pagano nec nisi miles ero.
Indignus liceat sim uestro munere, dantis
Maxima dos, quota dos accipientis erit:
Nam uobis merces pensabitur, utpote iudex 
Quae dabit et uerus praemia digna Deus,
Iudicium uestrum qui iudicat aethere summo
Et uobis Christus pectora nuda uidet.

[Page 211v]
49. In Martyrium Sancti StephaniDum lapidum nimbis pulsatur et imbre cruento
Et fracti uertex capitis moribundaque ceruix
Disilit et plagas iterant noua saxa recentes,
Perque suos ictus inclusa tenentur et haerent
Vulneribus fragmenta, cruor cerebrumque redundant
Permixtique fluunt, primus par uictima Christo
Martyr aberrauit tanti nec uoce magistri
Degener, et caelo Christum miratus hyanti
Stratus humi, ueniam Furiis bacchantibus orat
Mitior ignoscique cupit lapidantibus ultro
Et sibi gratandos putat et prodesse furentum 
Carnificum lapides, quorum per uulnera Christum
Conciliat gaudetque sequi atque aequare magistrum.

50. In reliquias eiusdem

Nunc caput argento Stephani decoratur et auro,

Cinctum olim saxis uulneribusque nouis,

Quotque tulit lapides, totidem gemmatur ab astris:

Hoc tellus, illo certat⁷² honore polus.

51. In eundemPlura ceciderunt quem grandine saxa, furentis
Obruit et populi sanguinolenta manus,
[p. 212] Ignosci facinus scelerum impietate recenti
Tantorum placido mitior ore rogat.
Hinc colitur templis certatim astrisque recaeptus 
Aemula testato uictima parque Deo.

52. In eundemCuius inaccessum penetrauit Lyncea caelum
Puppula, testatum morte professa Deum,
Hic primus martyr, laurum meriturus opimam,
Pro populo Christum dilapidante rogat.
Nanque sibi meritum crescit per uulnera, dum tu 
Mole pugillari, tortor acerbe, furis.
Si nescis, Stephanum foelicem haec gratia reddit,
Proque tuo caelum73 crimine martyr habet.
Culpa beatifica est, sed quo magis, hoc tibi damno est,
Et magis auctores punit iniqua74 suos.
Stratus humi et supplex oculis manibusque supinis,
Quod rogat hic martyr, culpa cruenta uetat.
Irritant superos commissa immania, sanctis
Officiunt precibus dira ministeria.
Non tamen, ut reliquos, Saulum lapidatio perdit, 
Qui melior rapto lumine Paullus erit,
Mansuescitque rapax lupus et mutatur in agnum,
Temperat et solito foeda cruore sitis.
Iamque uidet, iam uas delectus et optio Christi,
Quem docet et ritus dedocet ille feros. 
O, foelix imber lapidum, tot munera quorum
[p. 212v] Omnibus in terris sensimus omne genus:
Acceptum uobis debent nam saecula Paullum,
Orantis Stephani gratia tanta fuit!

53. Ad CarumNumine cuncta uigent Christi, uox linguaque mensque,
Aethereum Musis sufficit ille melos.
Non Heliconis aquas desiderat aut Aganyppes
Quisquis ab illius fonte poeta bibit.
Tu tamen esse putas studiosos uentris et omnes 
Asotos, Christi qui pia templa colunt.
Falleris: et ueteres fecerunt sacra poetae,
Sacricolas uates constat et esse nouos.
Castus Apollineis cecinit qui Pythia templis,
Non illi nimio est lingua sepulta mero. 
Num, faceret cum sacra Linus, sua carmina fertur
Per uinum atque epulas dememinisse suas?
Nec dapibus foedis Rodopeius abstinet Orpheus
Cum coleret Musis orgia prisca suis?
Nunquid Mopsus idem quod Apicius? Aut dare fas est
Musaeo ingluuiem, Sardanapalle, tuam?
Legifer et Moses, ut posteriora uideret
Terga Dei, nullis inquinat ora cibis,
Qui freta transgressus per hyantia tramite sicco
Tot reducis uulgi festa per ora canit. 
Et quamuis satur est cum dicit Oratius: »Ohe, ohe!«,
Nec Chii uatis buccina sicca sonat.
[p. 213] Vt reliquos sileam, num Iobque Dauidque poetas
Esse sacerdotes inficiere pios,
Et quos ueridicos diuina mente prophetas 
Dignatus uates Christus habere suos?
Proxima nec desunt nobis exempla, nec unquam
Auctori sacrum munus obesse suo.
Hoc tibi facundo Prudentius adserit ore,
Doctaque Sedulii Musa negare negat. 
Nunquid Aratorem damnat res mystica? Nunquid
Paullinum? Aut numeros, culte Iuuence, tuos?
Nec sacer obscuro sordet Baptista cucullo,
Quo nunc Virgilio est Mantua laeta nouo.
Num, rogo, braccatus non molle poema togatum, 
Tonsus et absurda Tubero uoce canit?
Nec mea degenerant, ut reris, carmina, tanquam
Nunc somno aut epulis, Care, poeta uacem;
Immo per excubias et tot ieiunia uellit
Relligio uires attenuatque meas, 
Infamesque deos, Cererem Bacchumque relegat,
Ne uitiet mores luxus uterque meos.
Nec patitur mentem pingui torpere Minerua
Indecores abigit regula sancta notas.
Sacra nec ingenio, nec nostris moribus obsunt: 
Non adeo Christi dogmata uera nocent.
Ille decus fandi et mentis largitur acumen,
Abstergit tetros corporis ille situs,
[p. 213v] Fonte redundarunt cuius bona cuncta perenni,
Cuius inexaustas uena propinat aquas. 
Ergo ciere nefas surdas sine numine Musas,
Et dare uentosis nomen inane notis.
Inde supersedeo mortali a flumine, uiuax
Nam mihi sidereae lympha sititur aquae,
Quae par est explere situm uotisque mederi 
Omnibus, ambrosiae rore opulenta suae,
Numine nec cassos carmen sensuque carentes
Exanimesque deos, nomina sola, precor,
Sed Christum, cuius sunt muneris omnia, cuius
Gratia nos omnes, cuius in aere sumus. 
Quod si ope tantilla dignabimur, illius et me
Parua instillatae gutta rigabit aquae,
Nectar et ambrosiam et caelestia mella loquemur,
Qualia diuinum carmen habere decet.

54. Poeta comparatur cycnoVatis Apollineo natura simillima cycno est:
Par carmen, similis candor utrunque probat.
Nec magis alter amat fontes semperque silescit,
Ni Zephyri spirent molliter, albus olor;
Nec minus et muto uates inglorius ore: 
Aspirat si non principis aura, silet.

Carmina e cod. Vat. lat. 1678, versio electronica

1. Annuntiatio Virginis Deiparae

2. Ad regem Ladislauum

3. Ad regem Gallorum

4. Ad Traianum Bullanum urbs Veneta

5. Ad Florentiam postulantem leuam Sancti Ioannis

6. Ad Ferdinandum Regis Alfonsi filium

7. Ad Regem Vladislauum

8. Calumnia

9. Bibliotheca

10. Bibliotheca

11. De eadem

12. In eandem

13. Epitaphium Aeli

14. Epitaphium eiusdem

15. Precatio ad Deum pro patria

16. Supplicatio pro pluuia

17. Epitaphium

18. De bombarda

19. In eandem

20. De Stagno oppido Ragusaeo

21. De eodem

22. De eodem

23. In auaros

24.

25.

26.

27.

28. Ad Nicolaum Araneum

29. In paedagogum

30. De Thomyri

31. De Gluba

32. In eandem

1.

2. Parasceue 16

3. Crux

4. De summo Bono et amore diuino precatio

5. Eucharistia

6. Fratri Francisso pro poetica

7. Ad Marianum de musica

8. F. Francisso Pedemontano de concaeptione Virginis

9. De Amore

10. De naufrago reduce

11.

1. Alexandro Pharnessio Cardinali suo principi

2.

3.

4.

5.

6. Epitaphium eiusdem

7.

8.

9.

10.

11.

12. Epitaphium eiusdem

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

24.

25.

26. In maledicum poetam pro Venetis

27. In Inuidiam pro Venetis

28a.

28b.

29.

1.

2. Ad eundem super aquae rosaceae xenio

3.

4.

5.

6.

2. Parasceue ¹⁶