IACOBI BONI RACVSAEI SVB FIGVRA HERCVLIS CHRISTI PRAELVDIVM DEDICATVM LEONI X PONT.
MAX. LIBER PRIMVS: AGLAIA
Taenarias fauces et debellata profundi
Regna Iouis soliumque canam, quo clauiger heros
Tergeminum traxisse canem sub sidera
21 fertur.
Multa prius saeuae qui prodigiosa nouercae
Monstra Mycenaeo domuit
22 sub rege, timendus
Victor, et Oechalicas euertit funditus arces.
Adsis, o Helicona tuens Iouis alma propago,
Numine, Phoebe, potens uario, siue aurea princeps
Astra tenes, seu bella geris, seu candida circum
Pieridum te turba choro ludente coronat
Enthea uocali modulantem carmina plectro,
Seu tua Latoo potius cunabula Cyntho
Flammiferae seu templa colis Patarea Chimaerae.
Non te ad uulgatum Thymbraee uocamus Apollo
Carmen et ad dictas acies. Quis namque Gigantum
Aut fera Titanum belli conamina nescit?
Quoi non Romulidum referuntur proelia, quoi non
Perfida Carthago deuictaque Pergama flammis
Argolicis et si qua prior uulgauerit aetas?
Sed Furiis commota canam noua proelia, namque
Sic prius hoc bellum nulli cecinere priorum.
Est prope in obiectu rabidae spelunca Maleae,
Spartano praetenta sinu, qua Ditis anhelat
Spiritus ater olens uasto et fremit Orcus hiatu.
Hac chaos Alcides nigra formidine mersum
Inuasit Stygiique ferox sacraria regni
Et caligantes Erebi deuenit ad umbras.
Quamuis inferni trita est uia, uos tamen Orci
Numina diique omnes, animis qui limen utrumque
Panditis et Phlegeton quos gurgite lustrat adusto,
Et uos Tartareae secreta silentia noctis
Adsitis: sequor Andini uestigia uatis.
Principio ad fauces tetri stabulantur Auerni
Centauri, gens mixta feris partusque biformes,
Scyllaque, Circaeis quoi latrant inguina monstris,
{Infoelix} stat uirgo procul, centumque mouentur
Aegaeone manus, linguisque sonantibus instat
Parrhasius serpens, ignisque erructat
23 ad auras
Fumantes horrenda globos terno ore Chimaera.
Quid uarias species diuersaque monstra ferarum
Exequar? Harpyiaeque et Phorcidos umbra Medusae
Stant prope, Gerionesque triceps procul aufugit hostem,
Ceu caua quum tractis sonuit spelunca iuuencis.
Sternunturque toris Gemitus, infaustaque lugent
Funera, nec longe fugientia Gaudia distant,
Et macie confecta graui flagrantibus alis
Agmina Curarum uolitant, gressuque propinquat
Exangues inter Morbos odiosa Senectus.
Hic Dolor, hic Metus, hic immanem pandit hiatum
Improba Auarities, nullo saturabilis auro,
Et miseranda Fames humilique infirma grabato
Pauperies recubat foedo turpissima uisu.
Postibus aduersis stimulo Bellona cruento
Eumenides in bella ciet fremituque lacessit
Horrisono, furibunda ruit Discordia iuxta,
Demissos lacerata sinus uittisque cruentis
Anguiferas depressa comas, et proelia poscit.
Hic subito Alcides nodoso robore circum
Fulmineos acer rotat imperterritus ictus
Praecipitesque fuga tenues diuerberat umbras
Et, qua pandit iter, se fert Acherontis ad
amnes
24.
Iamque propinquabat Stygiae qua portitor undae
Caerulea puppi manes transuectat humatos
Quoi fera terribili sordet pedore senectus
Hirtaque canities incultaque, feruidus ignis
Luminibus, fauces lata fornace fathiscunt.
Auritum caput et nigra ferrugine corpus
Atrius
25 inuoluit discincto syrmate, gentes
Quem circum innumerae uolitant ripasque per omnes
Turba inhumata ruit, quantus ruit aethere densis
Imber aquis quantaeque cauo tolluntur arenae
Gurgite aristęis
26 Euro spirante Cyrenis.
Alcides tenuit uestigia pressa parumper,
Cognoscat tanto si quos in turbine manes.
Cernit ibi plures tristi quos miserat Orco:
Agmina praecipue Centaurica nubigenarum
Atque Pelectronios laphitas
27 Rhetumque Pholumque
Nelęumque
28 datumque sua in praesepia regem
Atque cruentatam Pharii Busiridis umbram.
Et te cernit, Hyla puer: "O Hyla", ipse repente,
"Hiccine maestus ades?" dixit. "Quis te mihi saeuus
Abstulit? ha
29 nimium saeuus? Vix ora comamque
Auratam et faciem dulci candore nitentem,
Vix roseas agnosco genas. Heu, quis tibi uultus
Hei mihi, rapte puer, nunquam te has ire sub
31 umbras
Crediderim nec posse mori florentibus annis!
Immo equidem rebar niueis te ad sidera cycnis
Sublatum spretoue
32 Patrem Ganymede potitum
Te, puer, ambrosiaeque suae fecisse ministrum.
Quem non heroum demens quos uexerat Argo
Fatidica argueram furti rixasque mouebam
Impatiens! Quoties fallax mihi dixerat Orpheus
Flumina te propter nymphas rapuisse Napaeas!
Ipse uelut Furiis praeceps agitatus adibam
Antra, lacum Dryadumque domos et lustra ferarum
Causabarque deos furto. Mihi per Styga cuncti
Iurabant nil scire tui. Scit Mysia quantum
Quaesierim te, chare puer, quantosque sub altis
33Montibus ediderim gemitus, scit tristis imago
Vociferans nostros planctus lamentaque nostra.
Quas ego non sortes, quae non oracula diuum
Tentaui? Sed uana mihi responsa dederunt.
Quin etiam Phoebi tripodes inimica canebant
Numina Nayadum te sub sua regna tulisse.
En quoque me falso frater delusit Apollo!"
Tunc tristis laetatus Hylas stetit Hercule uiso
Atque ait: "O magni domitor
34 fortissime mundi
35,
Alcide, neque te frater neque Thracius Orpheus
❦
Nec falsis responsa deum lusere figuris.
Nam tibi (quandoquidem fatis conuenimus altis)
Ipse meos casus fabor mortemque nefandam:
Hellespontiacos portus Argoa carina
Quum tot onusta deum genitis intrarat, Iason
Quos secum auricomam cupientes carpere pellem
Colchon, et Oethei ducebat Phasydos undas,
Tum (bene si memini) quum tota in puppe corona
❦
Heroum accubuit mensae circumque ministri
Aurea uasa, dapes et dulcia uina ferebant,
Ipse ego iussus eram gelidis e fontibus urnam
In uada proieci, frigentes flumine lymphas
Vt caperem. Tunc ecce procul sub sole calenti
Candida siccabat madidos Arethusa capillos,
Gurgite pube tenus uirgo stans nuda supremo.
Bis subito liquidas sese summergit
37 in undas,
Bisque emergit
38 aquis iterum nymphasque sorores
Euocat: extemplo nudatas aequore toto
Nayadas aspicio spumantes ire per undas.
Obstupui humoremque mihi sub
pectora
39 traxit
Sanguineum formido repens, gelidosque per artus
Pallor iit, nox orta oculis, labefactaque terram
Membra petunt, sopita cadit mens corde sub
imo
40.
Me tunc exanimo similem chorus omnis abegit
In caua Nayadum spumosae Doridos antra."
"Ergo uera pii dicebant omina uates",
Alcides ait: at
41 male amantia numina nymphae,
Quae mihi {delitias} nimium rapuistis inique,
Non bene in Alcidae consultae damna fuistis.
42Verum age, quum duri casus aduersaque fata
Nocte sub hac odiosa tuos ostendere manes
Decreuere mihi, dicas, puer, ordine tristes
Euentus quibus, heu, Stygias detrusus ad undas
Omnia tu nostrae fregisti gaudia mentis.
❦
Quoi puer: "Interea uacuae clamore cauernae
Monte sonant gelidoque madent aspergine uultus
Pallentes, tum membra mihi frigentia torquent
Et stringunt per crura, manus et brachia nodos.
Haec fert straceo pingues de
43 cortice guttas,
Ast alia ampullis costum depromit olentem,
Spargit odorato
44 necnon cum baccare nardum
Et cum purpureo myrrham styrace madentem.
Attoniti redeunt sensus et pristina uirtus
Membra subit. Feror in thalamos tum protinus altae
Doridos; huic laetae me dant pro munere nymphae.
Illa tuas ingressa fores proruptaque nuper
Limina, in Hispanam Calpen qua surgit Abyla
Quaque tui monimenta
45 manent aeterna laboris,
O Hymenaee, tibi magno pulcherrima Nereo
Nupserat ingentique thoro noua nupta sedebat
Et noua progenies circum, fluuiique lacusque
Nympharumque chori, uasto genetricis in antro
Carmina rauca canunt ultro citroque uagantes.
46Protoque Meliteque Taliaque
47 Dotoque
48 Ieraque
Amphitoique comis in candida colla solutis,
Et Chlymene, Liminoriaque, Acteique, Spioque,
49Cymothoe, Cymodoceque,
50 et flaua Orithya,
Turba pharetratae nec adhuc uitiata Dianae,
Atque Thoi atque Amatis atque aurea Gallianira,
Candida succinctae collecto syrmata nodo.
Inter quas Protheus {cythara} recinebat eburna
Foedera prima deum narrans festosque hymenaeos,
Praecipue Oceani thalamos, ipsoque canebat
Progeniem fluxisse deo quaecunque creata est.
Sed dicam breuius, ne {dillabatur} inani
Temporis hoc spatium sermone. Vt me ipsa {recoepit}
Doris ait meque in gremio complexa tenebat:
Egregium decus hoc, nymphae, munusque parente
Dignum erit Oceano. Ite, citos mihi ducite currus,
Delphinas stimulate uagos! Cristalla ferantur
Praeduro concreta gelu, quo conditus altos
Possit inoffensus nobiscum cernere fluctus
Et quod pontus habet iam prospectare sub undis
51."
Dixit, et haud segnes referunt ascyntheta
52 nymphae
Alpinis extracta iugis, ac plaustra rotati
53Sistunt delphines magnae prope limina portae.
Interea genitor mensas instruxerat omnes
Oceanus magnoque tubae clangore uocabant
Aequoreos ad nota deos conuiuia: pontus
Antraque clamosis resonabant intima conchis.
Progreditur regina toro currumque iugalem
Scandit et aurata palla uestita resedit.
Maeraque prima nouos experta cupidinis ignes
Et {cythara} Dianassa sonans miranda tricordi
Apseudisque Ianiraque et hispida corpore Meni,
Omnes inflabant roseis caua buxa labellis.
Tresque simul iuuenes: Glaucis nitidisque Pherusa
Conspicienda comis matrique simillima Doris
Dulcia crispabant tenera modulamina uoce.
Meque sub ingentis camerata
54 fornice currus
Defigunt, intus diuinaque pocula ponunt
Ambrosiasque dapes, uitreo sub
55 carcere clausum,
Qualis ubi in domibus magnis auis Inda puellis
{Delitium} humanas meditatur promere uoces,
Argento contexta domus quam paruula claudit
Fixaque sub
56 trabibus recta suspendit ab hasta.
Iam uada sulcabat prouectus in aequora currus
Altaque Arionius scindebat caerula delphin
Tergore {pinnifero}, uolucri quom Nerea curru
Immanes
57 longo uexerunt
58 corpore pristes
59.
Agmina nam propior cupiebat iungere Nereus
Atque rotis altas paribus perlabier undas
Miscerique simul, ueluti trieterica Bacchae
Orgia quom celebrant euantes {tygribus} "Euan!"
Taygetis si quando iugis descendit amantes
Virginibus satyros cupiens miscere Lacaenis.
Nereidum sic laeta cohors fluuiique sonantes
Nerea delapsi uastum comitantur in aequor
Immixti nymphis: Strymon, Sperchios, Ilerda,
60
Dillectus
que
61 Lycus nymphis et fuluus Oaxis
Et flauus Tybris cornuque Achelous adempto
Et septemgeminus secreto Nilus ab ortu
Auratoque Tagus uultu Rhodanusque bicornis,
Omnigenosque ferens pisces uariasque
62 uolucres
Dalmaticus Naron, Phasis Phrygiusque Caycus,
Laurifer Eurotas et nigro excussus ab Orco
Corniger Eridanus, Liparis, {Moedusque} {Nyphates}
{Smyrneusque} Meles et multo Marte notatus
Ister et Illyrico ueniens a littore Narbon.
Iamque uias utraeque pares tenuere quadrigae
Marmore demersae in medio. Quae monstra natantum,
Quos pelagi populos et quęue sub ęquore
63 uidi!
Longa est haec series; quod si mihi guttura mille,
Mille modis uariis:
64 et mille per ora sonarent,
Vix equidem unius numerarem tempore mensis.
Omnia nam magno quaecunque sub aethere tellus
Concipit et pulchri profert in lumina solis,
Omnia multiparens complectitur
65 Amphitrite
Nascunturque alto uasti sub gurgite ponti.
Sunt nemora et celso consurgunt uertice montes,
Sunt lati fundi, sunt rubra corallia messes,
Et uirides errant diuersa armenta per agros
Pastorumque greges per pascua laeta uagantur.
Verum haec quid referam? Nam quamuis marmore toto
Plurima sint passim uiuis magalia saxis
Tectaque nympharum et palatia magna deorum,
Exitium crudele tamen memorare iuuabit
Atque animae miserae tam lamentabile fatum"
Alcides imo suspiria corde trahebat
Torua piis {lachrymis} humectans ora genasque.
Vocis et antiquo uerborum ardebat amore
Pectore percipiens notae uestigia flammae.
Et quanquam sese quod saeuo Acheronte manebat
Forti animo uoluebat opus, tamen ipse loquentem
Instigat coeptis peragat fata impia dictis.
At multum miserandus Hylas male cognita ponti
Numina narrando luctus solatur acerbos,
Supplicii uelut immeriti sortisque nefandae:
"{Foelix} Troianus Phrygia uenator ab Ida"
Mox ait, "ad caelum raptus, quoi Dardana pubes
Inuidet et superis qui dulcia pocula praebet!
{Foelix} ille puer Phrygiis in montibus Atys,
Cymbala quoi tollunt moestas resonantia curas
Atque leues Gallae et furibundae sacra {Cybelles}.
Ast ego qui dulci priuatus lumine uitae –
Heu, nimium {infoelix} – Stygias inhumatus arenas
Incolo, nec nostro solatia spesue dolori
66Vlla datur, sed dira agit {inclaementia} tetros
Daemonas inque meos iactant incendia manes.
Scilicet hoc pulchras prodest uidisse Napaeas
Nereidumque choros et Doridos antra marinae,
Hoc currum Nerei, infidi
67 hoc miracula ponti,
Quin et caelicolas omnes omnesque tenentem
Oceanum terras magnis discumbere mensis
Regna per Aethiopum. – Postquam genitoris adiuit
Atria grandaeuus pulchra cum coniuge Nereus,
❦
Stabant ter centum currus et mille iugales
Laeta per arua ferae pastu implebantur opimo:
Quae magnum uexere Iouem rerumque parentem
Oceanum mentemque Iouis cum coniuge saeua,
Quae Tethym et Neptunum et te, Tritonia Pallas,
Insignem clypeo et picto cum cuspide peplo,
Quae prolem, Latona, tuam stridente sub ipsis
Marmore quadriiugis. Et te, Gradive, tulerunt
Thraces equi et Veneris niuei pascuntur olores;
Quattuor atque rotae, domitrix quas atra deorum
Nox tulit, adfugiens Erebum
68, Phanetis amores;
Et picti Bromii lynces et plaustra leonum,
Alma quibus uehitur diuum {Berecynthia} mater.
Et te flaua Ceres
69 nothae ad conuiuia bigae
Vexerunt et te gelidi, Saturne, iugales.
Et celer annexis uenerat
70 talaribus Arcas,
Cum patulo pennata gerit qui crura galero
Atque soporiferam {laetali} cuspide uirgam
Qua regit Elysium, qua Tartara quaque sub imo
71Fas {Phlegetonte} tenet placidoque in flumine {Laethes}
Elicit hinc manes, hic suffocat
72 impius Arcas.
Ventum erat ad sedes, ubi conuenit omne deorum
Concilium
73 et nitidis collucet regia mensis.
Tum pater undisonus sobolem complectitur almam
Plurima laetanti testatus gaudia uultu.
Me quoque transpicui coniectum carcere uitri
Accepit dono. Postquam saturata libido est
Magna deum mensaeque dapes et uasa remota
Delibata procul, laeti discedere diui
Coeperunt hilarique uagi sermone fremebant,
Quale solet siluis insurgere murmur opacis
Et foliis crepitare nemus saltusque sonantes,
Aut matutino quom purpurat aequora flatu
Horrificans Boreas gelidae sub uirginis ortu,
Quom freta tum leuibus uentis agitata tumescunt,
Quale sonant fragiles curuato in littore fluctus.
Insiliunt igitur currus atque astra capessunt
Exortusque petunt alii bipatentis Olympi,
Qua tuus aurato pandebat limine Cancer
Moenia caelicolumque domos et lucida templa,
Complexu quae cuncta suo clauduntque teguntque.
Ast alii latebras terrarum et concaua saxis
Antra adeunt magnoque cauant cum murmure montes."
IACOBI BONI RACVSAEI CHRISTI SVB FIGVRA HERCVLIS PRAELVDIVM LEONI X PONT. MAX. DICATVM
LIBER SECVNDVS: THALIA
"Postera ab Eoo roseis inuecta quadrigis
Te croceis, Titone, toris Aurora reliquit
Solque recedentes radiis dispescuit umbras
Atraque nigrantes Erebo nox intulit alas,
Quum sator omnigeni {foetus} diuumque creator
Oceanus Scythico balaenis aequore iunctis
Inuehitur curru et decliues fertur in undas.
Illa dies misero fatorum extrema meorum
Illuxit
74 maestamque mihi fudere querelam
Castorides, uox illa fuit praenuntia laeti.
Namque supinatum curru dum uerrimus aequor
Flumine delati rapido, procul ecce tumentes
Voluuntur
75 magno compulsi turbine fluctus
Versaque arenosum secum maria omnia fundum
Corripiunt et late irato in marmore miscent.
Diuersi fugiunt pisces, ingentia cete
Phocarumque greges magnarum et monstra rotarum
Arboribusque ferae similes similesque columnis
{Dilluuiem} tetris ructantes faucibus atram.
Monstraque quadrupedum secum mare uoluit ab imo
Orbe trahens, causa et tantae uenit ecce procellae:
Balaenae saeuis infestabantur ab orcis
Oceanoque fuga pulsae maria alta petebant,
Quo sese hostili defendere ab agmine possent,
Et uasto profugae turbabant aequora motu,
Ac si conuulsis radicibus urgeat altas
Orcadas et magnos rapiat fuga in aequora montes.
Occurrunt orcae contra rostrisque trucidant
Angustisque graues illidunt cautibus, illae
Commotae ingenti conturbant
76 aequora flatu.
Dicas Aeoliis fluctus {eferuere} uentis
Quum Notus aut Aquilo Neptunia concutit arua.
Saxosae interea circum iactantur arenae,
Quas grauis interdum balaena e faucibus efflat.
Tempestas sic atra deum denuntiet iras,
Si duros caelo lapides effulminet alto.
Crystallum fragile adueniens tunc
77 impete turbo
{Disiicit} in tenues crustas, mihi guttura densis
Irruit humor aquis uitalem et strangulat ignem:
Praecluduntque undae miserae spiracula uitae.
Tum pater Oceanus casum miseratus iniquum
78,
In pisces corpus uertit caeloque locauit.
Diuulsam membris animam insaturabilis Orcus
Deuorat; haec Stygiis centum damnata per annos
Errabit ripis horrendaque monstra pauebit.
Sed te per caelum, quod te manet, et iubar almum
Obtestor Phoebi et Dircaei Amphionis urbem,
Des ut opem misero quum tu remeabis ab umbris
Tristibus ad superas iucundi luminis auras
79Manibus inferiasque meis atque aggere inanem
Constituas tumulum, saltum ut hoc munere fungar.
Aut tu si quid habes iuris seu roboris alti,
Si durum flegetonta
80 domas legesque deorum
Omnia quandoquidem uincis, tu me eripe tanto
Supplicio et tecum crudelibus extrahe poenis!"
Talia fatus Hylas ac talia clauiger heros
Reddidit: "O utinam tantum mihi robur adesset
Ius quoque, quo propriis exutas artubus umbras
Attrectasse queam tristesque refringere poenas
Et diuinarum decreta adamantina legum,
Tu uotis fruere
81 tuis, foret alter Olympo
Iuppiter Alcides, Saturnia regna redirent.
Sed si uictorem spoliis Acherontis iniqui
Me superi aspicient, faxo tua sentiat umbra
Non tantum inferias tristes et nomen inane
Sarcophagi: uolucrem mihi Iuppiter Arcada caelo
Demittet, uincat linguae qui fulmine Ditem
Transferat et qui te ad requiem sedesque beatas."
His dictis gauisus Hylas magnamque {recoepit}
Spem puer, haec si qua est miseris sub tristibus umbris.
Proripit Alcides Stygiae se ad stagna paludis.
Quem simul atque Charon uiridi prospexit ab alueo
Ad uada currentem caenosoque algida fluxu
Littora uectoremque ratis clamore uocantem,
Expauit torua facie magnoque tremendum
Pectore uixque ausus fatalem poscere uirgam
Cunctarique uirum et properandi quaerere causas.
Officii memor ipse sui: "Tu clauiger", inquit,
"Siste pedes! Quo
82 te ad nostras rapit impetus undas?
Quis deus humanis indutus carnibus? Istud
Quidue petit ferrum, quid stipite robur obusto?
Quo ruis? Huc supero defunctae lumine gentes
Conueniunt manesque uehit mea cymba sepultos
Corporeis nunquam membris assueta grauari.
Sed si Persephones rutilantis uirga metalli
Est tibi, tum nostra poteris {trannare} carina
Sospes et ad dominam Ditis sua munera ferre.
Orphea nam memini, quem candida Calliopea
Edidit Oeagro conceptum flumine, cymba
Accepisse mea, stupidos quum carmine manes
Mulcebat {cytharaque} lacus resonante furentis
Firmabat cursum siluasque animasque trahebat
Ad cantum: inferni strepitus latrantiaque ora
Conticuere canis, dum garrula murmurat ipsis
Cyllenis fidibus uoces imitata canentis.
Ille reposcebat miserando funere raptam
Euridicen: chaos antiquum primaeuaque mundi
Semina, quae {Phlegeton} dias produxit in oras,
Germanosque Ioues diuisaque regna canebat.
Talia dum cantu celebrat Rhodopeius Orpheus,
Dulcia lenibant miseros solatia manes,
Tractus et Aeolides dura cum caute rotaque
Constitit Ixion, pertusas fontibus urnas
Bellides implerunt Acheronque obmutuit undis.
Victus et infernus blanda dulcedine Pluto
Restituit manes abreptae coniugis Orpheo,
Orpheus et superas remeauit uictor ad auras."
Quem contra breuibus fatur {Thyrintius} heros:
"Thracius ad sedes Erebi descendere uates
Si potuit uictorque lacus exire profundos
Garrulitate lyrae fretus cantuque loquaci
Et mea qui quondam cecinit praeconia, cur non
Fas mihi sit patrui sedes inuisere Ditis?!
Iuppiter ipse mihi genitor, me Iuno nouerca
Iussit adire domos Erebi Stygiamque paludem
{Transulcare} rati magnam Plutonis ad arcem.
Hoc insigne mihi gestandum: robur et ipsa
Ferrea compago, sic Marti ferreus ensis,
Tela trisulca Ioui, Neptuno fuscina, Phoebo
Corytus calamique leues et thyrsus Iaccho;
Mercurio sic uirga datur. Nonne ipse tridentem
Pluto tenet gestatque suam Diana pharetram?
Quisque deus sua signa gerit. – Proserpina quondam
Quod statuit ferri ipsa sibi sub Tartara munus
Ecce uides, ramum {fuluui} cognosce metalli!"
Dixit, et unguifero ramum detexit amictu.
His placata senis mitescunt pectora dictis
Sedatusque timor nautae laetusque coruscae
Suspicit admirans donum uenerabile uirgae.
Tunc se praecingit, remos et uela rudentesque
Expedit et tenui misso sub
83 gurgite conto
Detrudit
84 puppim proramque aduertit arenae.
Impiger ingreditur uasta cum mole carinam
Amphitryoniades. Tum lubrica pondere cymba
Subsedit tremefacta iugis undamque {recaepit}
In latus et titubans tranauit flumina tandem.
Alcides postquam ripa ulteriore potitus,
Qua minus adgeritur limi fluuiique refusis
Languet margo uadis et glauca sordet in ulua,
Protinus hic ingens apparuit aula tyranni
Tartarei: hanc longo suspendit porticus arcu
Sublimesque alto tollunt adamante columnae
Et circum obductos
85 atra fuligine turres
Diis ueneranda palus liuenti personat unda.
Hic prope uestibulum et diri palatia regis
86Stat solium sublime dei iuxtaque triformis
Cerberus: humano depastus sanguine sternit
87Membra sub exesa scabri testudine
88 saxi,
Quo Stygias prostratus aquas custodit et alta
Atria latratu triplici gentesque sepultas
Deuorat et tenues horrendus territat umbras.
Isque ubi mota pedum propius uestigia sensit
Accessisse dei, lapsas mox arrigit aures
Captauitque sonum et paulatim gutture clauso
Infremuit, uibrat caudam draco uerbere torto,
Vipereis stant colla iubis, procurrit et altos
Iactat in aduersum latratus eminus hostem
Et modo terga timor uertit, modo subtrahit ira.
Indomitus stetit Alcides formidinis expers
Nudatumque clepit Nemeaeo tegmine corpus
Et graue suscepit uibrato pondere robur
Exploratque manu uersans aptatque catenas
Ingentes, infracta cani mox uincula capto.
Tum se proripuit furibundi fulminis instar,
Ille fuga uersus petit alta sedilia Ditis.
Vt quum Chaonius quondam latrator euntis
Mota uiatoris sensit uestigia, raptim
Dura catenati frangens retinacula ferri
Currit in aduersum latrans, sed fuste uiator,
Expertus rabiem timidae domitare Lyciscae,
Hanc fugat impauidus tectumque suburget {herile},
Sic premitur fugiens uicinaque Cerberus horret
Vincla catenarum et minitantis uerbera clauae.
Iam penes Alcides aderat, iam terga premebat
Ictibus intorquens magna ui robur obesum,
Quum Iouis ante thronum Stygii collabitur atque
Colla dedit domitus duris uexanda catenis.
Haud segnis ferrum ceruicibus alligat atris
Amphitryoniades spiris immanibus omnemque
Implicat, Assacheus ueluti draco sanguine Maurum
Quum sitiens elephanta petit seu flumine uiuo
Insidiatus atrox seu densa conditus umbra
Nexibus innodat longoque ligamine serpit.
At procul aeria custos ex arce Megaera
❦
– Spectaclum horrendum – exoritur, quoi condere bellum
Et Stygias seruare domos dedit arbiter Orci.
Illam monstrifero genuit Nox humida partu
Pressa Acheronte truci, quae proelia uoce cieret
Et strictos in bella ferox committeret enses.
Tunc irata cauam furiali murmure concham
Inflauit, Stygii quo protinus ardua regni
Machina contremuit uastum intonuitque profundum:
Sensit et Elysium longe nemus, audiit omnis
Fortunata cohors {foelicibus} abdita siluis,
Audiit armifraga quae cuspide ab aegide saeua
Fulgurat et subito stimulat Bellona tumultu
Daemonas. Hi spurcos bifido mucrone bidentes
Vulcano candente ferunt, qua buccina Martem
Increpuit, ceu bella noua pro coniuge rursus
Pluto gerat uetitisque petat procursibus Aetnam.
At non Alcides ullis perterrita monstris
Pectora turbabat, ueluti Cantabria cautes
Nil timet Aeolias {hyemes} aestumque minacis
Oceani, scopulis sed firma sonantibus haeret
Fluctibus in mediis, Magnes et concaua circum
Antra fremunt undisque sonat latrantibus aequor.
Quem procul ut regno spolia ex utroque ferentem
Prospiciunt illique induta comantibus armis
Alta {Cleonei} fulserunt terga leonis,
Conspectu patuit deus et praestantibus alto
Corde animis, patuere palam fatalia dona
Et robur uiresque dei, quibus omnia uictor
Prodigia et portenta domet quae pontus et aether
Et quae terra creat cunctisque patentia regna
Persephones. Quare infestum si comminus agmen
Consererent, magni timuerunt Herculis iras.
Tum dea terrorum quae fraude exuberat omni
Mortem saeua uocat, quae postquam nocte cruenta
Prodiit, indignum uita nec amabile uulgus
In senio marcere sinit floresque iuuentae,
Immatura legit populo {lachrymanda} domoque
Funera praecipuosque immani absumit hiatu.
Et Dolor {inclaemens} aegro uestigia gressu
Admouet; his toto non est deformior ulla
Pestis in inferno nec monstrum dirius ullum.
Quos his exacuit dictis ac uoce superba:
"O mihi bellorum comites, Erebi effera proles,
Humano quoties respersi sanguine campos!
Vincimur insoliti uinci, proh dedecus! Hostis
En nostras trahit exuuias, qui bella {Typhaeum}
Vana lacessentem tumulo depressimus alto
Inarimes quique Enceladum subiecimus Aetnae
Atque tot anguipedes Phlegraea ualle Gigantas
Fulmine et excussa lapsos obtriuimus Ossa.
At nunc – heu, quanta est iniuria! – pristina nobis
Vis cecidit, qua cuncta cadunt, nomenque uerendum
Perdidimus, sursum liceat si impune reuerti
Dedecus hoc nostraque ingens cum labe trophaeum
Si referet superae Iunoni inuisa propago.
Scilicet ignaui Stygia torpebimus aula
Et uictor parto remeabit praedo triumpho?!
At non hinc audax nostrae Iunonis adulter
Vt labyrintheos potuit euadere flexus,
Aequorei quanquam fuerit Iouis inclyta proles.
Nunc igitur ne fama prior neu clarus Auerni
Conculcetur honos nostrique potentia sceptri,
Sumite {laetales} calamos funestaque tela,
Quae nece cuncta premunt, caelum quae, terra fretumque
Fert quaeque aetherium subter nascuntur Olympum!
Laus acri rapienda uiro est et adorea pugnae."
Hoc pacto incensi dictis furialibus alas
Concutiunt gaudentque dolis. Mors falce cruenta
Terribilis praecepta facit pharetramque silentem
Induit atque implet calamis. Hanc pone sequuntur:
Luctus et algificus Pallor, Dolor improbus ipsam
Praeuolat innumeros portans in proelia Morbos.
Sed neque Cocyti nox importuna nec Orci
Ianitor et moesto mors inuitabilis arcu,
Non alius labor aut aduersis prodiga damnis
Fata uirum superare ualent: domat omnia fortis
Amphitryoniades aequo sub corde ferendo
Quae tristis fortuna sibi seu fata dedissent.
Iamque nouem uenit quo cingitur orbibus Orcus
Clamosumque forum nigram stat Ditis ad aulam
Gnosius et residens celsa quaesitor in arce
Iura docet sontes saeuam et quatit horridus urnam.
Hic quoque Pirithoi sese obuia protulit umbra.
Tunc subito sic orsa loqui: "Iouis alta propago
Alcide, qui cuncta domas quae mundus ubique
Monstra creat fatique dolos fraudesque nouercae!
Quis deus haec superi praedicere posset Olympi ,
Euentura mihi? Quae spes portenderet unquam
Quae tua dextra tulit, quae nox imperuia fatis?
Tu misero defensor ades tutellaque Theseo.
Inclyte semideum princeps, solatia nobis
Insperata geris. Vinclis uictricibus hostem
Fortius ange meum, qui me fornace trifauci
Corripuit trepidos frangens in dentibus artus,
Ange, precor, nostri capitis fortissime uindex!
Nec monstri miserere feri! Nihil iste dolebat
{Thaesea} quom Stygiae uinctum duxere cateruae;
Atque tot humanos crudelis manderet artus,
Me quoque Gnosiaci qui quaesitoris acerbum
Iudicium expecto tristis sortesque tremisco.
Sed te si qua manet priscae pietatis imago,
Eripe Tartareis miserandum {Thaesea} uinclis!
Hoc facilis labor: est praeduro adamante reuinctus
Praeque uiam quae te superas educet ad auras.
Haec te facta decent; isto tuo gloria gressu
Scandit ad aetherium tecum sublimis Olympum."
Haec ait. Ille malis miseros defendere suetus
Ingemuit; subiere tori, quibus ipse bimembres
Nimbigenas domuit, uirtus subit aemula {Thaesei},
Thermodontiaca quocum pro coniuge bellum
Gessit et inuictis spoliauit Amazonas armis.
Talia tum breuiter sedato pectore fatur:
"Huius, amice, tibi solaminis auctor adesse
Iam pridem cupio, nec me crassator Auernus
Terruit umbrarum, non mille pericula laeti.
Ostendas igitur, {squallent} quo languida Thesei
Membra situ, qua mole ruunt, qua compede marcent.
Sed prius hoc strictim doceas: quot moenibus istis
Cingitur Orcus inops, quid claudit machina tanta?"
Quoi Phlegyae genus inuiso de sanguine Martis:
"Tristia Persephones clauduntur regna noueno
Circuitu: quorum ridenti lucidus aura
Vltimus aspectat ludentes mollibus aruis
{Foelices} animas et fortunata piorum
Concilia, octauus ueterum iam labe malorum
Lustratas, largo quae potu obliuia captant.
Septimus impressas uario purgamine culpas
Exedit leuibus uentis uel fonte uel igni.
Sex reliqui uariis resonant cruciatibus, intus
Instipant animas flammis poenisque cohercent
Perpetuis peccata luant. Has dira nocentes
Peruigil Alecto semper custodit, at illas
Belli feruor adhuc mutilat. Stat fertilis orbis
Idalio saltu: hic miseros amor urit amantes.
Hic homicidarum statio et qui sponte nefandas
Iniecere manus sibimet uitasque dederunt
Aeterno exitio. Tantum mors ipsa rependit
Libera, corporeo quibus est de carcere pulsa
Lux uitae, cuique ut peragat sua fata necesse est.
Hic solida glacie atque altis concreta pruinis
Gens, quae ignara fuit rerum, sine fulgure mentis
Figitur atque undis immota tenacibus haeret,
Quosque nouercales Lucina {excoepit} in ulnas
Aspexitque truci uultu, defluxa maligno
In terras inimica polo, crudelia lugent
Funera, crudeles Parcas matrumque hymenaeos."
"Rex {Lapitum}, armisoni proles a sanguine Martis,
Anne etiam infantes miserae dispendia uitae
Suscipiunt? Quidnam angusto meruere sub aeuo?
Tantane Tartareum tenet {inclaementia} regem?
Anne alium? Tantos animas quid mergat in ignes?
Quis deus infesto condemnet numine manes?!"
"Heu, male nota rogas huc descendentibus umbris.
Verum equidem dicam, dictis te et uera docebo."
IACOBI BONI RACVSAEI CHRISTI SVB FIGVRA HERCVLIS PRAELVDIVM DEDICATVM LEONI X PONT.
MAX. LIBER TERTIVS: EVPHROSYNA
"Principio {architenens} excelsi rector Olympi,
Libera causa, deus, mens mundi, certa uoluntas,
In quo principium rerum finisque recumbit,
Miscuit ex alta rerum mysteria mente
In magno cratere chaos caelumque deosque
Conflauit. Pater archetypas et mente figuras
Protulit in nato et per natum, et foedere sancto
Magni hominis fecit caput et fundamen et ignem,
Post hominem cunctis opus excellentius, instar
Mundi totius, tenues conclusit in artus
Et domino rerum donauit libera iura.
Hinc manes sibi quisque duos sortimur: ad astra
Alter monstrat iter, caligantem alter ad Orcum.
Nos etiam fatis summae deus arbiter aulae
Subiecit, fatis ad res impellimur omnes.
Non tamen ingenium nostrique arbitria saecli
Fata trahunt: genios sequimur, sed sponte uolentes.
Hinc animi morbi caecaeque insania mentis
Ignaros homines a summo auertit Olympo
Aut malesuadus amor deiectas attrahit ad res.
Quum uero a membris nos morte resoluimur atra,
Quam grauia inuitos quamque impia facta sequuntur,
Crimina inhaerescunt prauus quae fecerat usus.
Ergo ubi nos uitae {claementia} diua reliquit,
Impius ex atro sontes Acheronte satelles
Ducit ad horrendas sedes soliumque seueri
Iudicis. Hic poenas et crimina lancibus aequant.
Quo non ulla ualent populi tabularia, testes
Nec pro sonte citant, nudae stant iudice causae
Iam sontum detecta palam secreta uidente.
Omnibus hic deus est ignotus gentibus, ille
Scilicet omnipotens, aeterni maxima patris
Progenies, humana salus, qui corpore mortem
Sponte reus capiet, uitam pro morte daturus
Gentibus, et primi uictor sub carne parentis
Aeternas iusto delebit sanguine poenas.
Hic sontes damnat, qui magno errore grauati
Tramitibus uariis Stygios merguntur in ignes.
Tunc alias subeunt leges atque altera iura.
Namque sub ingenti qua mors tellure coercet
Hoc barathrum tenditque cauum per inane sub umbras
Plutonis domus et summi Iouis alta potestas,
Dictaei fratres saeuas Acherontis habenas
Imperiumque tenent umbrarum atque impia Ditis
Iussa regunt et iura feris obnoxia poenis.
Aeacus Europae gentes, {Rhadamantus} Eoas
Iudicat atque Asiam magnam, peccataque Minos
Cuncta recognoscit fraternaque iura recenset.
Audi plorantes maestis uagitibus umbras
Infantum: miseri genitali labe parentum
Polluti caeco tenebris plectuntur in antro.
Sed uerbis trahimus tempus, nox frigida curru
Cornipedes adiunxit equos. Pete {Thaesea} mecum
Et celeres capiamus iter, breuis est uia nobis!"
Interea, dum iam properant, grauis ecce tumultus
Auditur, fragor insonuit, totumque repente
{Incaepit} mugire chaos pulsuque rotarum
Quadrupedante quati magni fundamina mundi,
Quales humenti uentosa tonitrua caelo
Quum glomerant Euri pluuia impendente sub aethra
Obscura, {foeti} rixantur in aethere nimbi.
Mox subitum nigra caligine uoluier agmen
Aspexere procul spissamque insurgere nubem.
En quae castra uomit {Phlegeton}, quod Tartarus agmen
Ructat in Alciden, en quas globus exerit alas!
"O Phlegyda", Alcides inquit, "quid tanta gerat uis?"
Exin Gorgoneis serpentibus hirta Megaera
Et Stygiae dant signa canes. Quis nube cruenta
Ductor erat? Quo tanta lues inuaserit Orcum
Diua mihi Pimplea refer! – Dux agmine Pluto
Primus quadrupedum curru est inuectus equorum,
Quoi caput armatur galea flammisque relucent
Tempora Tartareis ardentque in uertice cristae.
Proximus it iuxtaque Satan, quo nulla barathro
Peior pestis inest nec saeuior ira deorum:
Mille deos Acherontis agit. Hinc arduus instat
Laeuiathan, crines flauos arrectaque pulchrae
Virginis ora gerens et foedi crura draconis,
Caetera serpenti similis. Prope Mammona curru
Victor inaurato fertur, quoi caeca potensque
It Fortuna comes, fert tela tricuspida daemon
Et camuris triplices incingit cornibus hydros.
Bellial effrenusque ruunt et bellua Beaemoth.
Hos prima (ut perhibent) nascentis origine mundi,
Inclyta ne sine laude foret praesentia regis
Aetherii, diuos summo formauit Olympo.
Nondum Luna nothos agitabat candida currus
Nec stellis fulsere poli nec Apolline pulchro:
Puniceo ille Satan surgebat Lucifer ortu.
In quo ceu speculo sol aureus aut orichalco
Aut uitreis quum fulget aquis splendebat imago
Et summi mens alta dei, quo maior Olympo
Non fuit in toto formaque decentior alter.
Conditus aetheria tunc Iuppiter arce latebat
Et geminae summo pendebant orbe catenae:
Altera de duro ferri compacta metallo
Laeua parte poli ad nigrum tendebat abyssum;
Altera de fuluo longe formosior auro
A dextra regione dei tollebat in arcem.
Lucifer interea, quod se deus altior esset,
Concipit inuidiam, fastuque inflatus inani
Dixit: "Conscendam aetherios sublimis ad axes
Ipse egomet sedesque meas Aquilone subacto
Sustollam super astra deoque aequabor Olympi."
Quem pater omnipotens caelo indignatus ab alto
Fulmine deiecit, compago laeua reuulsa
Mille deos secum rapuit, ceu lucida Phoebe
De caelo si lapsa ruat, quam mille secutae
Nocturnae per inane faces conuulsaque mundo
Sidera labantur. Sic Lucifer aethere summo
Aera per tenuem praeceps Acheronta sub imum
Decidit innumerumque cohors ingrata deorum,
Quos rabies aeterna tenet, quos Orcus et aer
Sustinet. Omne nefas his persuadentibus ortum est.
Postquam autem Stygii tempestas atra tyranni
Astitit Alciden propius, riget horrida tortis
Caesaries erecta comis atque acribus ardor
Fulgurat ex oculis, sudor fluit, aestuat ingens
Pectus anhelantesque premit sub faucibus ignes:
Qualis Apollineo {Perrhebi} uertice Pindi
Quum leo descendit poturus flumina Nesti
Seu fontes, Acheloe, tuos, si conspicit arma
Bellaces inferre Getas, fremit arduus, armi
Horrescunt et colla toris, ardescit in imo
Pectore uis, nec tela pauet, sed lumina torua
Figit humi, quo saeua ruat uenabula contra.
Tum qui regna tenet pedibus subiecta Tonantis
Dis pater, ignitis produnt quae faucibus alta
Taenara et Aetnaeis torrens Vulcanus ab antris,
Quadrupedes frenare iubet cunctasque phalanges
Iussit in immotis pariter consistere castris.
Turba deo paret durisque auriga lupatis
Nigrantes attraxit equos, quibus actus ab armis
Spiritus ardentes concussis naribus ignes
Spargit et hinnitu spumas agit ore cruentas.
Illi autem trigam sistunt et calcibus auras
Sublatis feriunt uentosque lacessere gaudent.
Mox deus umbrarum curru se promouet alto
Et uertit ferale caput lateque uidentes
In tenebris acies plenas formidinis atrae,
Et uidet Alcmenae et Iouis omnipotentis alumnum
Faucibus e mediis mediisque ex ignibus Orci
Tergeminum rapuisse canem contraque cateruas
Tartareas audere et contra daemonas omnes.
Tunc ambage noua Stygii timor iraque mentem
Inuasere ducis: praedam seu pace reposci
Seu durum Mauortis opus, certamen iniri
Expediat laesa pro maiestate barathri.
Hinc obstabat atrox atque insuperabile robur
Alcidae magni, Diti quoque cognita summi
Progenies inuicta Iouis, quem Iuppiter alto
Aethere caelitibus praedixerat unius aluo
Victorem prodire nurus terraeque polique
Infernaeque domus, quo tempore matris ab aluo
Prodiit et uenit dii sub lumen Olympi.
Praeterea Pylium nec adhuc aboleuerat ulcus
Nestoreaeque memor fuerat Saturnius aulae;
Qui quum pro caesis in eodem sanguine natis
Nelidae auxilium ferret, uix saucius iram
Herculis aufugit moestas Acherontis in aedes.
Haec obiectabat timor, at calcaria demens
Ira deo uesana dabat maiorque feroci
Corde dolor flammis urgebat pectus anhelis.
Ipse tamen tacitus memorabat talia secum:
"Tu genitor, Saturne, mihi, tu, regia Iuno,
Es soror, est frater mundum qui fulmine terret,
Es mater tu, Rhea, mihi, non foemina pellex.
Non equidem Antheus, non armentalis abactor,
Non {hymenaeei} turpis bellator Iacchi,
Nec Tegeaeus Aper, nec quos puer enecat angues
Aut aliae quas mille feras hominesque nurusque
Contudit. Haec propter dici insuperabilis heros
Scilicet in terris meruit. Non protinus Orco
Mortali sit tantus honos! Victoria nostra
Est dea nata domo! Iactet se magnus adulter
In caelo superisque thronis {caetuque} deorum,
Incrementa ferat nocti solemque retardet,
Vt rerum domitor {maecha} nascatur ab una!
Est fraus in fatis quam nec seruauit ad unguem
Iuppiter, interdum licuit quoi fallere diuos.
Nam regina Sami partu sub uentre retento
Talibus eductum fatis Eurysthea tinxit.
Nil moueor quernae tenui pro uulnere clauae.
Namque haud illa deum, pigros sed perculit artus.
Te quoque Bistonio qui quadrupedante superbis,
Armipotens Gradiue pater, Diomedis acuta
Cuspide Pergameis perfodit lancea campis.
Et tu quod dulcem properas defendere natum,
Cypria diua, geris candenti in corpore uulnus."
Haec ubi desierat, Furiis atque acribus iris
Ardescunt animi Ditis, procul exulat omnis
Mente timor pulsus dubio comitatus inerti.
Arma rapit curruque pedes descendit ab alto.
Quantus Olympus, Athos quantus, uel nubifer Atlas
Quantus alit siluas et longa prominet umbra,
Quantaque Caucasei dorsi iuga, quanta Pachinni
Et quantis Idaea iugis se Gargara tollunt
Tanta tridentiferi facies erat Aidonei.
Tunc sceptro cunctis nutuque silentia suadet.
Obticet atra phalanx subito, silet omnis ad unum
Implacata domus, non amplius insonat ultrix
Verbera Tisiphone, tacitae stant ignibus umbrae.
Styx tacet atra palus, mutescunt triste sonantis
Pallentes Acherontis aquae, silet igneus amnis
Et ripis, Cocyte, tuis graue labile flumen.
Deinde deos Erebi precibus compellat amicis:
"Summe pater rerum, uacua qui Gorgonis aluo
Stas, quem scire palam uel cuius nomen in aures
Ferre nefas, res prima, Chaos, quae rite silendo
Dum sis iuncta deo, {faecunda} fundis ab aluo
Omnia, tuque pater calami memorande canori
Cultor siluarum et Martis lymphator anheli,
Magna parens, Erebum medio quae claudis in antro,
Et {Phlegeton} et Nox, quam discolor ambit amictus:
Vobis, o magni, deuota est uictima, diui,
Vobis succumbat, uestris mactetur in aris!
Solus ego aggrediar, porro uos eminus este,
Este procul, socii, nec quisquam bella capessat!"
Haec ait. Alcides iam dudum inuadere pugnam
Gestit, Cerbereos et nexibus implicat artus
Et deponit humi uinctum ceu rusticus hedum.
Et tunc ipse deos tali sic uoce precatur:
"O pater omnipotens et rex hominumque deumque,
In quo principium rerum finisque recumbit,
Tu quoque quam uertex armatam protulit altus,
Bellipotens Tritonis {hera}, intemerata uirago,
Solque dator lucis, caeli cor mensque profundi,
Vos quoque uocales magni {Syrenes} Olympi,
Vatibus aetherios, Musae, quae infunditis haustus:
Vobis, o magni, talis cadat hostia, diui,
Vobis mactetur, uestris procumbat in aris!"
Iam uero et manes certatim et daemonas omnes
Conspexisse iuuat diuersi numina regni
{Ingenteisque} deos acri coiisse duello.
Postquam autem rapido procursu comminus armis
Inuadunt Martem, crebris sonat ictibus omnis
Tartarus et tonitru longe domus alta remugit.
Alcides multa pollens ui et Palladis arte
Exponit laeuum pedem pectusque sinistrum
Ditis ad insultum telique tricuspidis ictum.
Dis impune putans ad apertos emicat artus
Marte furens totoque intorquet turbine telum
Ceu ferit: exclamant acies, chaos intonat omne
Et sonitu tetri domus atra resultat Auerni.
At uegetus retro caedit pes clauaque teli
Excipiens ictum frustratum cum pede dextro
Vertitur acta manu dextra ceu fulmen et Orcum
Assequitur. Caedit retro bellator uterque.
Tollitur interea fuscis exercitus alis
Excipiuntque graui nutantem uulnere Ditem
Aegrescuntque acti Furiis mussantque dolore
Accensi ueniamque petunt a rege cruento,
Daemonas ut cunctos Mars experiatur ad unum.
Respondit Pluto: "Magni uis Herculis ingens
Si uinci posset, dextra hac deuicta fuisset.
Immo hoc praecipio uobis: date {Thaesea} magnum
Insuper Alcidae tantoque absistite monstro,
Mature ut talis discedat pestis ab Orco!"
Ac uelut Assyrios saltus aut Syrtica linquens
Arua draco siluasue procul cristatus Eoas,
Si super undantem flammis ardentibus Aetnam,
Dum secat aerios tractus pernicibus alis,
Sidat et in uastum {Polyphaemi} Cyclopis antrum
Septaque conturbet, ualidum tum corpore taurum
Fauce apprendat atrox et nexibus angat adactis
Obuius at Cyclops trunco {Polyphaemus} obusto
Prodeat, horrendi rabies animosa draconis
Taurum linquat humi saeuumque assurgat in hostem;
Hic, ut tanta lues antro discedat opaco,
{Obiicit} atque alium taurum. Sic {Thaesea} forti
Amphitryoniadae pro munere tradidit Orcus.
Tum specus horrendum et fauces {Phlegetontis} anheli
Victor adit spoliis et munere laetus Auerni,
Qua patet introitu facilis uia prona barathri,
Sed non egressu facilis. Tunc Cerberus auras
Ignotas lumenque suo inspectabile uisu
Vidit nec potuit tenebrarum et noctis alumnus
Lumine lucifugo splendorem ferre diurnum.
Triplex ergo caput Stygias auersus ad umbras
Concutit et toto conquassat uincula nixu.
Sed domitus quid uana, canis, certamina sumis
Atque reluctando uictus bella irrita tentas?
Quum uero Alcides iucundas luminis oras
Attigit et dulcem tellurem laetaque uidit
Ridentis conuexa poli, sic protinus infit:
"Alme pater mundi, solio qui promis ab alto
Cuncta, ratis Parcae quae uoluunt stamina fusis,
En tua progenies sacraria Ditis auari
Subiecit uictrixque ferum spoliauit Auernum,
Vt pateat mundo quanti tibi filius esset
Alcides, in quo uirtus tua sancta refulsit.
Ergo uictor ago grates tibi, Iuppiter, auctor
Victoris contra uires Iunonis iniquas."
Dixerat, et medios sol feruentissimus axes
Igniferis calcabat equis et lampade recta
Aethiopas duplices axemque uidebat utrumque.
Tum deus Alcides ob durum iter atque laborem
Fessus anhelabat requiemque et molle leuamen
Vt caperet curis, gelidas petit arboris umbras,
Arboris antiquae, quae stans delubra secundum
Ingentes ramos et brachia densa per auras
Sparserat, algenti crepitans umbrosa susurro.
Hic placida uirides diuellit ab arbore ramos
Impexasque comas foliis bicoloribus ambit.
Exin populeis protecti frondibus ambo
Heroes recubant, pictam mirantur et aedem,
Qua Methymnaeus donaria liquit Arion:
Hic Ephyrea ratis Calabro resoluta Tarento
Vela Notis effusa dabat pelagusque tenebat.
Collecti in foribus nautae de caede nefanda
Tractabant, supplex fundebat Lesbius aurum.
Hinc media puppi Thyrio stans lucidus ostro
Orthrya dicebat diuino carmina cantu
Distinctamque auro {cytharam} niueoque elephanto
Pectine pulsabat; stupidi quo carmine nautae
Hi flectebantur pronis ceruicibus, illi
Stertebant alte: comitatus carmina somnus
Dulcia sopitos cunctis irrepserat artus.
Hoc et Neritium cantu sopisset Vlixem
Traxissetque altis proceras montibus ornos,
Auritas faceret cautes, tenuisset et amnes,
Cumque truci molles misceret {tygride} damas
Ipseque cum docto certaret Apolline tutus.
Hinc illum uectans argenteus aequore delphin
Innabat summo proscindens caerula dorso.
Parte alia ueniens Ephyreas laetus ad arces
Mira Corinthiaco narrabat facta tyranno.
Mox aduecta ratis bimari iam perfida portu
Stabat et incolumem mirantur Ariona nautae
Astantes domino coram et formidine pallent.
Haec dum per templum uulgo depicta tuentur,
Ecce coronati Phoebeis frondibus adsunt
Indigenae, qui facta canunt et carmine laudes
Herculeas super astra ferunt: ut fata nouercae
Prodigia atque odium domuit geminumque leonem,
Aeripedem ceruam, taurum, Stymphalidas, hortos
Hesperidum: "Tu terrigenas, inuicte, Gigantes
{Deiicis}, euertis Troiam, tu Albionas imbre
Ad Rhodani ripas sternis Nessumque latronemque
Acer Auentinum, tu templa Lacinia condis.
Te quoque labentem mundum superosque tenentem
Atlas obstupuit, te tela trisulca ferentem
Contremuit percussa soror Iouis. Elicis umbram
Coniugis Admeti furuis e sedibus Orci
Aequoreoque rapis tu Laomedontida monstro."
Haec et mille dei laudes et gesta canebant.
Sed lyra iam reticet lassi Cyllenia Phoebi.
Soluite, Pierides, choreas et claudite fontes
Bellerophonteos: uestris sat lusimus antris!