DESCRIPTIO SINUS ET URBIS ASCRIVIENSIS.1
Per D. Ioannem Bonam de Boliris nobilem Catharensem ad Heliam Zagurium [concivem] suum.
Ascraei quae sacra senis, quae flumina, quaeque,
Vermanos
2 colitis saltus, vallesque reductas,
Illyrides Musae, liceat mihi munere vestro
Descripsisse situm patriae, circumque, supraque
Aerios montes, sinuosaque littora, portus
Rizonici, vadaque ipsa simul, quae tramite longo
Aemula flaminibus, mox excipit Adria vastus.
Fas mihi vos duxisse Deae per saxa, per ipsos
Anfractus, rupesque cauas, perque horrida tesqua
Lefteni
3 montis, niuibusque cacumina cana,
Inuia quae audaci cupio tentare iuuenta.
Sed nec te ad partem nostri accessisse laboris,
Secretum aut pigeat Zaguri ostendere callem
Quo tuto nobis tentari haec semita possit.
Nam te per notasque vias, notasque per artes
Ipse pater ducit Cyllenius, et tibi Musae
Applaudunt, sacraque intexunt tempora lauro.
Est in secessu longo sinus, Adria qua se
Vertit ad Eoos fluctus, ac littora radit
Illyridos, longe ante alios, pulcherrimus omnes,
Rizonicum
4 appellant: hic primo in limine, et ipsis
Faucibus ad laeuam attollunt se protinus vrbis
Moenia
5, quae quondam fatis Herzegus
6 iniquis
Condidit, atque nouum dixit cognomine castrum.
Proh, quantas, vrbs illa, acies, quae praelia vidit,
Quas olim Illyrij hic Turcis, quas Turca vicissim
Illyriis strages dedit, Hispanaeque cohorti!
Vel cum Xerzegum propriis Mahumetus ab oris
Expulit hinc, longo vel cum post tempore
7 Turcam
Clauigeri arma patris, Caesar, Venetique fugarunt.
Aut mox Hispanas dum Barbarussa
8 phalanges
Ejicit, atque vrbi vexilla Othomanna reponit.
Hinc longo haud tractu, recto tamen ordine opaci
Assurgunt montes, arrident pascua laeta,
9Pascua turcaici quae vomer scindit aratri,
Teque petunt latis, praepinguis Maesia, campis,
Donec in obliquum mox se, vallemque reducunt.
Qua nimium saevis Boreas circumstrepit armis.
Hic flumen Rizon, fluuii quoque nomine dicta
10Nunc arx,
11 sed magnae quae vrbis vestigia seruat,
Vnde sinum nostri quondam dixere priores;
Theutae
12 olim sedes, postquam fata impia tandem
Agronem
13 rapuere suum, fortunaque cessit.
Ast tractu maris in medio mox vnus, et alter
Erigitur scopulus, Virgo hunc,
14 et Mater : at illum
Vectus
15 equo valida tutatur belliger hasta.
Ac veluti Aonii nuper per cerula olores
Maeandri seu forte vadis, seu forte Caystri
Se attollunt, summaque apparent eminus vnda.
Hos recte contra Perastes
16 nautica surgit,
Quae sibi radices montis, montanaque saxa
Delegit, posuitque suas in littore {saedes}.
Huic mox ad Boream Rizon spectatur, ad Eurum
Excelsi montis, donec {iugantur amaenis}
Dulcidiae
17 campis, Bonninaque
18 iugera tangant.
Hic tractus laeui lateris, sunt haec loca portus,
Mons dextra Lustiza sedens lapidosus, et asper
Vergit ad Auroram ductus longo
19 ordine fratrum,
Qui mox continui procero vertice surgunt
Vsque ad celsa iugis vmbrosa cacumina; quae quod
Fulmine iam toties arsere Ceraunia dicunt.
Sed tamen hunc vallis curuata intersecat, atque
Planities Augusta loci,
20 campique patentes,
Queis elata procul respondet Zuppa
21 rebellis
Eoum ad solem: namque Austri ex parte resedit
Vermanus, medioque sinu se maximus offert
Lauricomus mons Vermanus, qui tramite recto
Ad laevi lateris montes procurrit, et arctum
Vix aditum nautis,
22 pontoque relinquit aperto.
Continuo ad zefiros contra est Lustiza supinus,
Scilicet et mediis se se erigit aequoris vndis
Saedes Lignipedum
23 longe acceptissima patrum;
Quam iuxta placido diues salit insula ponto
24Hic vbi turma equitum vigilat custodia pernox,
Et late aduerso campos tutatur ab hoste.
At qua parte cauus mons hic vada caerula stringit,
Hinc recta ad austros ductus lapidosa recludit
Tesqua sui, geminae hic Christi stant ordine Matri
Aediculae tamen exiguae, quarum altera pandit
Mox alium portus tractum, qui vergit ad ortum,
Vermanique sinum Perasten qui aspicit, et quae
Proxima Perastae sunt iugera, quique recludit
Rura suburbana Ascriuij, dum protinus inde
Ascriuium versus sinuosa volumina tendit.
Planities hic lata maris, lata aequora vbique
Continui montes, hinc atque hinc, littora curva,
Littora quae obiiciunt sic se, ne cernere possis
Totam extemplo vrbem. Primo Arx in vertice montis
Se se offert, prima, et venientes prospicit, atque
Dat late signum venientum protinus Vrbi.
Parua mora est: sed cum tota Vrbs quoque cernitur et cum
Nulla obex restat, quin moenia scilicet vrbis
Tota videre queas, turresque, ac tecta domorum.
Hinc quoque tercentumque
25 rates, numerosaque gentis
Agminaque Turcaicae quondam furor impius egit
Nostra in damna, Noui post diruta moenia Castri
Namque vltra, nec ferre pedem, nec scindere remis
Aequora posse datum. Quid Barbarussa maniplos,
Quidue rates in bella paras? Frustra impete tanto
Tot stringis acies, tot pandis carbasa ventis.
Non pugnam Ascriuium, Solimana nec arma veretur,
Quin vltro ad bellum te prouocat: en volat igne
Sulfureo contorta pila, et petit eminus ipsum
Teque, tuamque ratem, longe timor omnis abesto
Si conferre manum, pugnaeque insistere mens est.
Ergo huc prouecto laeua est Theloneus, et mox
26Helias ignifero raptus super aethera curru,
27Porrecta qui in rupe sedens, ponto imminet arcto.
At quonam Lustiza
28 tuas, quo carmine dicam,
Siluasque, saltusque et pinguia gramina, campos?
Quoue tuas Vermane modo, quoue, Orpine, laudes
Aut dabitur, tot prata simul, tot pascua, totque
Concinuisse mihi fontes, et flumina, et vndas?
Hic grati Bacco colles, hic florida rura
Fertilis hic frugum Cereri gratissima tellus,
Arbor et omnigena, hic longum depascitur agmen
Quadrupedum genus omne; hic pisces coerula complent,
Tot pagi, villaeque habitant, pars {littota} circum
Radices montis circum pars altera, pars et
Summa tenet, petit haec syluas, immensaque lustra.
Sed iam me portus, turres, et moenia, et vrbis
Tecta vocant, vocat ipse suo mons vertice celsus
Leftenus, rupesque cauae, praeruptaque tesqua
Pestigradi montis,
29 qui proximus assidet vrbi.
Quare, agite, o mihi grata cohors, mea numina Musae
Vos me per iuga celsa, et inhospita montis euntem
Saxa, Deae, regite, ac tutum mihi pandite callem,
Quo possim abruptos iam iam conscendere montes.
Ac primum, montis iacet in radicibus imis
Vrbs conclusa mari, mons est sine nomine, at ipsa
Ascriuium dicta est. Arx celsa
30 in vertice montis
Assurgit, montemque suum sua moenia cingunt.
Area lata patens ante urbem montis opaci
Obiectu curuo portum efficit, hic furor omnis,
Ventorumque silent flatus, placida aequora nullam
Admittunt rabiem, tutaque in sede quiescunt.
Rura suburbana hinc, atque hinc. Haec Tirsiger {Euam},
Haec Pomona tamen sibi vendicat, ordine longo.
Mox gemini montes procero vertice [lambunt]
Sydera, Leftenus laeuum latus occupat vrbis,
Pestigradus dextrum, non illis altior Ossa,
pagina 8Aut Rhodope, aut celsi iuga verticis Appennini.
Lefteni in medio antrum ingens, vastaeque cauernae,
Vndique praeruptus vertex, sublime cacumen
31Occupat, vnde sedens partes speculatur in omnes,
Scilicet, hinc Corciram, illincque Ceraunia saxa,
Inde lacum Scodrae, late exundantibus vndis.
Pestigradus longe inferior, dorso insidet ingens
Saxea cui moles, iam iam et casura videtur.
Disiectae hos circum rupes, desertaque tesqua,
Stantque, et acuta silex praecisis vndique saxis.
Horriditas tamen haec haud aspernanda videtur
Quippe vrbem claudit, sic vt non vllus ab hoste
Incursus timeatur, nec belli impetus vllus.
Vermanus contra, pater assidet vmbrifer, et quo
Pestigrado inferior, seu summi culmine montis
Lephteni, hoc longe frondosior, et mage multo
Fertilior, lateque suis se frondibus ornans.
Lignipedes hic tecta patres in margine ripae
32Atque aedem statuunt, vbi diuae Virginis ara
Erigitur, celsusque tholus, venerandaque templi
Maiestas, nouum opus, pario de marmore surgit.
Hic dulces voluens latices et arundine, et aluo
Frondenti caput incinctus fons Pucius exit,
33Vnde haustum e tota semper concurritur vrbe,
Ac mixtim tenerae certant haurire puellae.
Frugilegae haud aliter formicae olim agmine longo
Discurrunt dum forte hyemi noua grana recondunt,
Hae veniunt, redeunt, illae, et sub pondere gaudent.
Seraphici hinc coetus diui pia {tuba} Minores
Diruta tecta parant ipsis sub moenibus urbis
Erigere, atque suas iterato hic ponere sedes.
34Heu qua parte ferox nobis belli impetus olim
pagina 9Non saeuit, bellique furor, dextra, atque sinistra
Templa iacent prostrata Deum, plantaribus horti
Excisi, domus ante vrbem non vlla relicta est.
35Forma triquetra vrbis sulco concluditur arcto,
Qua Boream spectat, sulcum amnis Scordus
36 inundat
Hic vbi vel pelles Sycionis vincit aluta;
Tot pariter turres, tot propugnacula belli
Tuta sedent, molisque nouae noua moenia surgunt.
37Ast Eurum versus Gurdus perlabitur
38 amnis,
Lefteno qui e monte vagus procurrit in aequor,
Gurdus amor Nympharum, et Doridos vltima cura,
Nereidum quo saepe chorus leuis, vdaque crines
Cymodoce, viridisque cupit Galatea lauari.
Moenia celsa vrbis turres celsae vndique cingunt,
Porta ingens
39 aperit portum, ripamque recludit
{Aquoream}, strata haec spatioso limite serpit.
Hic centum quandoque rates, longo ordine cernas,
Hae varias merces, longinquo ex orbe reportant,
Hae dulces Bacchi latices, hae denique aceruos
Triticeos, mileumque ferunt, atque hordea nobis.
Hic etiam ciues praetoria ad alta frequentes
Concurrunt, vbi lance pari, Praetorque Patresque
Ius dicunt (irae hic regnant rabiesque dolorque),
Atque strepunt multo subsellia celsa tumultu,
Causidicum dum forte hic clamat, et ille reclamat.
Hinc vrbem ingresso mox area panditur {inges}
Custodes aditum seruant; in fronte renident
Aurea Praetoris palatia;
40 Curia dexteram
Degrauat, ast laeuam Quaestoris regia partem.
Hic et militibus Praefecti moenibus vrbis
Stat subnixa domus, surgunt ambita vetustis
pagina 10Atria porticibus; strepit hic
41 qui rebus agendis
{Tempera} praescribens, noctis quoque diuidit horas,
Inclamatque procul, procul atque auditur, at ipse
Se ipsum audire nequit, nec quicquam sentit, vbi se
Conficiat toties repetito vulneris ictu.
Non vicos memorare vacat, non strata viarum
Nec quibus illa modis sparsas per compita metas
Expediant, variaque refertas merce tabernas.
Sat mihi sit, si tecta Patrum, si templa Deorum
Complectar. Quis namque breui queat omnia versu
Dicere? Perge igitur: prima est Alpheia proles,
42Obiiciat quae templa tibi; si tendere pergis
Ad Diui patrii plateam, Patareius heros,
43Sidus grande maris, propior sibi vendicat aram.
Hunc prope virgo sedet,
44 sparsis post terga capillis
Distractasque manus tibi, distractasque papillas
Ostentat, templique sui penetrale recludit.
Protinus hinc fora lata patent, tecta ardua circum
Vndique conspicias, primoque occurrit ibi ingens
Maiestas templi phrygio sacrata Tryphoni.
45Porticus
46 erigitur dextra suffulta columnis
Marmoreis vbi saepe senes spatiantur anheli,
Conueniuntque Patres, tumque hic, seu publica tractant,
Siue sedent celsa ad subsellia, iuraque reddunt
Vnanimes populis, quod adhuc vestigia priscae
Libertatis habet; nam nulli addicta tyranno
Vrbs fuit haec, durum non vnquam pertulit olim
Seruitium: nunc compositis laeto ordine rebus
Sponte sua,
47 non vi, non bello victa, nec armis,
Sub curam aligeri fouet otia grata Leonis.
pagina 11Inde hic in medio plateae stat celsa columna
48Qua Veneti vexilla Ducis, magnique Senatus
Erigimus, laetique illis applaudimus omnes.
Aspicis hic longas iuuenum, laetasque cateruas,
Multorumque hominum caetum. Hic commercia iungit
Mercibus alternis, solido hic extrudere nummo
Venales quaerit merces, labor omnibus idem
Res proprias efferre tamen, vel plenius aequo.
Ast Templi facies,
49 cuius fastigia Graio
More extructa nitent, dextra simul, atque sinistra
Quadratas praefert turres, quae vertice tandem
Piramides imitantur, quo alti culmina coeli
Contingunt, {resonanque} simul, dicuntque vicissim
Concentu grato laudes, tibi, Maxime Rector,
Aetheris, atque vocant, ad Christi mistica plebem.
Quatuor hic gradibus spatioso, et in orbe redactis
Vestibulum ingreditur primo, mox limina templi,
Limina quae pario splendent pellucida saxo;
Templa Augusta patent, donis opulenta superbis
Caelatae diuum effigies, caelataque in auro
Saxa nitent, bicolorque lapis, quem prisca vetustas
Strauit humi. Labor est, pictas memorare figuras,
Aut ebur, aut flauis Nomadum distincta metallis
Culmina, vel fragili fastigia perlita vitro.
Hic et marmoreum suggestum cernere possis,
Nititur hoc geminis scalis, geminisque columnis
Insidet; at medium solidus lapis ambit in orbem;
Quo mox insurgunt ternae hinc atque inde columnae,
Quae gestant apicem tecti, hic e marmore surgit
Piramidum in formam, cui rostro armata resedit
Alituum Regina, alisque applaudit apertis.
Organa tum calamis compacta ex aere canoris
Eximiam in molem passim radiantia cernas:
Argento, atque auro, pendent laquearibus aureis
Lampades igniferi: penetralia celsa Tryphonis
50Ossa tenent, cineresque sacros, quos aurea vestit
Lamina, et argenti pretiosa thoreumata claudunt.
In platea duplex biuium, sed quae via Gurdum
51Recta petit, primo haec maculosa nebride cinctum
Et duro toties plangentem {poctora} saxo
Ostentat Diuum.
52 Mox et templa ardua Marci
53Quae subito contra (nam diuidit area parua)
Praeuius ille Dei, quo nullum secla tulere
Maiorem, veteris defensat culmina templi.
54Longa via est, Vrbis cum se se in portibus effert
Duplex ara tibi, Christi huic Mater,
55 at illi
Astat cui rapuit coelo deuota volenti
Lumina virginitas: lapidum
56 mole obrutus ipsum
Delegit montem supra hinc, si suspicis, altum.
Vertis iter, primusque tibi sua limina Paulus
57Augustamque aedem pandit; tum maximus ille
Obiicitur Benedictus.
58 Crux huic proxima sedem
59Vendicat, atque noui reserat sacraria Coetus.
60Hic vbi et Andreas
61 extrema in parte recondit
Non ingens templum, at plenis altaria donis.
Cui propriore tholo, sed non subducta tuetur
Templa Senex,
62 ipsoque viae se limite claudit:
Hic et Magdali de nomine Magdalena.
63Tum Virgo stat cincta rotis,
64 irasque minaces
Negligit. Ast arcem quae te hinc via ducit ad ipsam
Erigitur medio tractu, medioque recumbit.
Templum in monte sacrum,
65 quod Diua Puerpera
Incolit; haec eadem
66 partes tutatur et Vrbis
[Coeli]Scorde a parte sitas, platea hic angusta, sed omni
Merce referta tamen, quam victu rustica nostro
Suppeditat plebes, foraque inde
67 boaria dicunt.
Pontificis hinc tecta senis
68 noua condit ab imo
Calua cohors, cui pulla toga est, tunicaeque niuales.
At caetu stipata suo, stipata puellis
69Clara sedet, prolisque suae Zebedeia coniux
Prospectat phanum proprii de limine templi.
Prouehor in medium latus Vrbis, hic ilicet acri
Vectus equo occurrit, qui pallia diuidit orco,
70Et medicus Lucas,
71 Pauli sectator, et ipse
Aliger
72 eiectum pedibus qui subiicit hostem.
Quem prope nuda pedes, et fune {incicta} retorto
Turba puellarum, quam nullus coniugis olim
Flexit amor, sacrae famulatur Virginis arae.
73Mox amor
74 aetherei Regis, quem penna columbae
Circundat radiis, fulgentique igne coruscum
Celsa tenet delubra, et plenis ignibus aram.
Ac demum
75 exutus pelle, et quem gallica vestit
Penula,
76 ne dirae latitent saeua vlcera pestis.
Haec Vrbis sedes, situs hic, haec denique forma est,
Ascraei
77 quondam quam fundauere coloni.
Namque ferunt (longis fama est obscurior annis)
Ascraeos olim, postquam fata impia Vatem
Ascraeum rapuere suum, tum protinus omnes
Deseruisse domos, atque execrasse Penates.
Hic ergo (incertum capti dulcedine terrae
An potius fessi longarum ambage viarum)
Constituunt certam celsis in montibus vrbem.
Quae tamen vt longum sibi nomina chara referret
Ascriuium Ascraei Vatis de nomine dicta est:
At quoniam ingenuos mores purosque reseruat
Posteritas, gentisque suae primordia monstrat,
Nunc ideo Catharum grati dixere minores.
F. S. R. Rescr. Finis.
1589. Ascriuij 6. Aprilis.