pagina 33vQuid, uisumne sequi secessus littore nostro,
Composita ut melius mente uacare queas?
Non satis Italię tibi tot loca cultaque tellus,
Et regio multis ambitiosa bonis,
pagina 34Gallia non quotquot lato explicat aemula tractu,
Non gleba peior ingeniisue uirum?
Scilicet omne animo censetur uile petenti,
Optati compos qua ratione foret,
Quicquid non confert studio cęlestia semper
Captantis stellisque inseruisse caput.
Inde solo procul a patrio discedere pręstat,
Et simul alpestres
2 prorsus amare
plagas.Cęrulea euadit nudus sic naufragus unda,
Immensi linquens pone pericla maris,
Fęlix qui rapuit fatis melioribus auras,
Et potuit medio pendulus ire polo.
Illa uoluptatum, quam sub primordia mundi
Orto sedem homini deputat ipse Deus,
Est purgata nimis pars scilicet aetheris alti,
In partem ut brutis sordida cessit humus:
Plausibus huc superum lętisque fauoribus ultro
Experti reduces aspera multa meant.
Aspirat uirtus ea si conatibus ergo,
Si
cęlestis amor pectora
casta 3 mouet,
Iam dici poteris tali de parte beatus,
Tanta ut contendas, Angele, nisus ope,
Et tibi, quod fatis obstet, nil sane timendum:
Nam, qua non reris, prouehet ipse Deus.
Ecce noua cęli mens rapta cupidine fertur
Terrenę exoso tędia longa morę:
Mirum nil, abitum repetenti quippe per auras,
Qui desiderium condidit omne mihi.
Nostra sequi mentis tamen haud conamina uirtus,
Nec graue de gelida tollere corpus humo,
At bene prouisum expertes non linquere uoti,
Debilitasque alia nostra iuuatur ope.
pagina 34vQuod uetitum nobis, immensa potentia supplet,
Proque suo ingenio reddidit ipsa uices,
Nec melius poterant iam falsus Amorque Venusque
Cognosci monitu consilioque nouo,
Quam si iam pręsens inuisa doceret amare,
Altera qua Venus et gignitur alter Amor.
Imbuit utque semel nostrum immortale caducum,
Parte sua functum iam potiore stetit,
Atque ideo passim terris pręsentia Christi
Conceptis uerbis rite frequentis adest,
Et facti memorum spes est hęc uera salutis,
Quę nil iam foedum corporeumque sapit.
Atque ita iam nobis sapientia diua reponit,
Quod nostri nostrę causa salutis habet.
Pratis meabat sola Cypris quę rigat
Cephisus, animum capta lapsu fluminis
Circumque amęnitate florentis loci,
Cum conspicata uirginum cętum iugis
Suo minatur ni litarent numini,
Vt iussus ureret Puer flammis rudes,
Sic de proteruis uelle poenas sumere.
Illę resistunt uoceque una protinus:
»Nullus minarum talium nobis metus,
Quin«, inquiunt, »iniurias omnes luet,
Delinquat ultro si quid ille audacius,
Diuaricatas cum manus tendet cruci.
Sed, si sapis, Marti
minator 5 tu tuo
Hoc igne, non nobis, quibus curę nihil!«
Carle, licet, quacunque aquilę, tua signa, mouentur,
Aspirent cęptis prospera fata tuis:
pagina 35Sic Turcam
fallitque 7 euanidus impetus olim,
Et sibi non uires sensit adesse pares.
Atque idem posthac iterum est sic Marte
retunsus, 8Aphrica cum supplex tendere uisa manus.
Si uel adhuc alia et multo maiora sequantur,
Flectere tu recto tramite rite caue:
Nam si cuncta etiam superaueris ardua solus,
Spiret et indomitum pectore robur adhuc,
Si modo cęlestes infesti sontibus obstent,
Hęserit, heu, uinctus pes tibi reste leui!
Quare adhibe mentem monitis c[ęle]stibus, [atque]
Auge una imperium pr[omoueasque] [fi]dem.
Quando pro patria cernendo concidit Hector,
Troia uirum questa est totaue questa domus.
Andromache: »Forti dextra stetit Ilion«, inquit,
»Nos clari patria uiximus incolumi.
Vt miseris subito uersa est fortuna penatum,
Vrbs cadit et prędę nos erimus Danaum.«
Ingressus Baratrum tenebris Dionisius ibat,
Et formido deo nulla metusque loci.
Forte procul Stygia proiectus remus in unda est,
Planctus et hinc late consonat orbe cauo.
Territus extemplo, nam tunc accesserat, umbrę
Qua factis cuneis agminibusque uolant,
Demisit clauam reiecta pelle leonis,
Non sane Alcides,
non, 10 ait, esse malus,
Et stetit in medio iam Bacchus imagine uera,
Atque Herebus uano risit in ore dolos.
pagina 35vQuid mirum, tantum si Thrax caput extulit iste,
Si domini solium iam citharędus habet?
Anne, rogo, Euridicen Manes qui poscit ademptam,
Non Thrax, et demum non citharędus erat?
Hic sita sum prędura silex, qui Cerberus Orco
Infera latratu persono regna graui.
Iniecta uates sic me transformat in offa,
Cui ueteres explent carmina ficta uices,
P[asquino]que nouum nomen uenit inde, quod ultro
Ex[hibet] [officium] [ced]ula quęque cani.
Rarus erat Libicum qui nosset nauita pontum,
Rarior omnino qui Libiam peteret:
Interdicta prius sic nam commertia stabant,
Mosque adeo placuit barbarus usque feris.
At modo barbaries quod iam succumbit, abitque
Humanum in morem et mitius ingenium,
Iam tribuit pręsens aetas id Cęsaris armis:
Ergo animos tollunt Cęsaris arma feros.
Vade, sed et quamuis nec adhuc iam pumice lęuis,
Non ulla demum cultior arte liber,
Quamlibet horridior, pudeat neu poste paterno
Nunc exisse, semel quę patuere, fores.
Contingat fama fraudari aut nomine si quid,
Lucrum erit id studii proficietque patri,
Congressuque suo nobis opus esse moneto,
Cuius iudicium noueris acre uiri.
pagina 36Quare age, tolle moram, propera lustrare cathedras,
Iratas ferulas excutiasque scolas.
Vappa hic,
anne 15 alium dicam? Tam futile namque
Non habeo, appellem qua ratione semel:
Ingenium uisus sibi tam uersatile, quęso,
Si sensum, specimen possideatue uiri,
Hic uir consultus, mercator, lęno repente,
Nil hominis prorsus, nil probitatis habet.
Et licet inde sophos magnum iactauerit ille,
At condit quęnam pectore monstra [rogo].
Non tot procellis tollitur uastu[m] mare,
Mox cardine ut uerso petit Orion polum
Tempestuosus funditus miscens salum,
Casus habet quot uita, quot uariat uices:
Vix ceptus extemplo ruit noster status.
Non turbo sic uersatur, ut celeri micat
Motu, quod ęui degitur terra breuis.
Quę causa nato tam nocens homini fuit,
Obnoxium quę fecit immensis malis?
Rerum cupido inanium et luxus procax,
Turpis uoluptas unde creuit improbis:
Hęc amouens coelo statim Orco reicit,
Summi simul degant ut immemores boni.
Mulctata patrum noxa sic olim fuit,
Nostrum genus quę sede patria reppulit.
Quidnam, quod magis expediret, illud,
Votis omnibus, ut fiat, quod optas,
1 Quo posses tibi, Damiane, posthac
Aeuo perpetuoque gratulari,
Atque omnes pariter leuare curas?
pagina 36vVt mens conscia nil sibi scelesti,
Sic nil anxia prorsus et futuri,
Quę pręsentem animo subinde ponat,
Qualem se exhibuit suis Iesus,
Dum terris ageret simulque obiret,
Quę mandata Pater dedisset olim:
Hoc, inquam, fuerit quod expediret,
Vt uotum cumulo expleatur omne,
Et nobis penitus nihil supersit.
Qu[os] [iam] [magis] [com]mendo plurisue ęstimo
Vatum meę aetatis, nec exiguus, licet,
Horum numerus, at cęteris quos pręfero
Graius
Marullus, 19 tum tametsi animoque ei
Iam nil amico litteratus
Angelus, 20Florentia nobis profectis obuii
Pontanus 21 Acciusue
22 Sincęrus simul:
Secerno solos cęteris hos omnibus.
Stat rerum causas uelle indagare latentes,
Quid demat prorsus singula, quidue ferat:
Cur clarę semper uirtuti obsistitur ergo,
Cur partu uitiumque uberiore uenit?
Est uirtus cęleste genus, suus ortus et inde,
Terrestre at uitium sordida terra parit.
Hinc illud passim cognatum prouenit ultro,
Cęlesti at uirtus germine rara uenit.
Caucasus et lassata meis clamoribus Echo,
Ac circum pęnę conscia cuncta meę,
pagina 37An dictis aures adhibebunt? Sed tamen ausę
Non pergunt nostrę rumpere fata preces:
Laxari liceat per uos hęc uincula saltem,
Fibra tamen solito dum mihi pascat auem.
Solum hoc deposco: quid enim nam detraho fatis,
Tantula si pęnę pars mihi dempta foret?
Heus, quicquid o recti uel aequi conscium,
Quorsum, quod exitio est, fere hoc omnes iuuat?
Maturus interitus nequit cur conspici?
Coniurat orbis,
mutua 24 cęde ut
[ruant],
Fratrumque sanguis petitur, ut [uaste]nt fidem.
Tu, quos
25 amicos,
quęso, iamdudum
p[e]tis,Rem sedulo perpende, nec malus impetus
Turbatum agat: quidnam imminet, cernis parum.
Nescis
26 quota de parte moles protinus
Hęc creuit, ut uestrum querelis mutuis
Exaucta uires omnium superet modo?
Sed cur futuro tu malo non prospicis?
Contundet
hunc 27 tecum, sed ut solus dehinc
Iam restiteris, hęc sęuiet pestis suo
Tunc more, mox absumat ut uiuum ferox.
Iram
28 tene, neu tu furori siueris
Omnes habenas, teque honesti finibus
Cohibe, nisi expendas prius, neu quid
face, 29Tecum fides quem iungit, heus, ne desere,
Communicatis uiribus totaque ope
Partem tuere, quam tueri conuenit.
Neu tu puta bene posse rebus consuli,
Ni, ceu fides una est, sit unus protinus
Et Christianismus, coactus scilicet
Examinum ritu, euolant quando alueis.
pagina 37vCuique domus Hermes proprię custodia, cuius
Vnguibus a teneris ducimur ingenio,
Diuersumque deo fatum sortimur ab uno,
Pro uotis uariis sunt uaria ut studia.
Atque acuit quemque iccirco,
una 30 instigat et Hermes:
Neu tamen offendat, culpa cauenda dei,
Si sine iam capite et cerebro peccauerit ultro,
Qui studium in summę commoda non referat.
Si c[ursus] [olim] [R]ubiconis ripa morata est,
Atque
[acrem] [patrię] [f]regit imago
ducem, 32Vt compressa diu uestigia presserit anceps,
Et poscat pacem conditione patres,
An leuior, statuit quam legem Ecclesia mater,
Impurorum usus quę uetat esse suis,
Et quę iam potuit communis causa ruinę
Vobis esse, fides ut labefacta ruat?
Non stabit per uos, ne fędo barbarus ore
Testetur sceleri succubuisse fidem,
Non explosa satis reuocetur ut hęresis, aede
Ni iam Maumetum tempora nostra locent.
Ergo fides hodie nobis tam uilis, in unum
Cui studium populos cogat ouile simul,
Vt curet iam nemo animos atque effera corda
Depositis odiis conciliare ducum?
Ast animos tu, Musa, mihi nunc sume seueros,
Atque tuum carmen Martia signa sonet:
O uerę gentes, neque enim uos rite fideles,
O Christo meritis pars reprobata tuis,
pagina 38Hęc uia flagitium qua uestrum uindicet olim,
Qui facta inspector damnat iniqua Deus.
Si, quoniam Paridis scelus ulta est Gręcia uindex,
Foelici semper fama perennat aue,
Vna domus potuit, potuitque urbs una Micenę
Cogere tam multos in fera bella duces,
Et tanti merito laudatur Gręcia facti,
Cui poenas sceleris diruta Troia luit,
Heu, nostri fuerit non hoc modo dedecus aeui,
Non, quęso, opprobrium perpetuusque pudor,
Quos non regna amissa, fides eiecta p[aternis]
Finibus, et non tot damna rece[pta] [mouent],
Sed, penetrare parum uelut atque in uiscera condi
Europę fuerit,
fędera 34 iniqua petunt?
At
35 non
Aeacides, 36 quo dextra fortior alter,
Et quo non demum pulchrior alter erat,
Talis: nam quamuis merito indignatus Atridę,
Nimirum haud Troas ille iuuabat ope,
Conquestus matri tantum, quę protinus alto
Rettulit ad naues omnia facta Ioui;
Iupiter ultorem tunc se nil plura dolenti
Pollicitus, uirtus claruit unde ducis.
Sed quid adhuc, tuleris si iam grauiora ferasque,
Anne fides temni debuit inde, rogo?
Quaue etiam indignus fueras, iniuria si qua est
Illata, offerri debuit illa Deo:
Namque illo prorsus doluit iam uindice nemo,
Hęc quęrenda fuit tunc medicina mali.
Quin hodie culpę spes omni posse mederi,
Si placeat Christo sumpta medela duce,
Quo
37 coram mulier prostrati capta pudoris
Flagitii tandem libera facta sui est.
pagina 38vErrorem ulterius bonus emendauerit omnem,
Damna resarciri ut protinus ipsa queant,
Quę si non moueant, at saltem mouerit ante
Relligio, quę stat iam laniata genas.
Quotidie hęc queritur terras populosque subactos,
Ablatis labi diruta templa tholis.
An frustra exhaustos regum patiere labores,
Quorum olim fidei gloria creuit ope?
At nunc iam
coeant, 38 cognoscant denique causas,
Atque queri ualeat ius sibi nemo rapi.
Sit [patrum] [stu]dium tantos componere motus,
Et [moli] [pariter]reddere menbra suę.
Vt pars in toto uitam sortitur et ipsum
Nomen, quo remanet officiosa simul,
Sicque sibi cunctis moles digesta redactis
Vtilior prorsus plusue decora redit.
Namque alternatim deseruiet usibus ultro,
Vt iam
quodque 39 suas postulet inde uices.
Ergo cur hodie, sodes, abiungier optes?
Instar seminecis nempe futurus eris.
Non animę damno, si namque subegeris orbem,
Non quodcunque aliud profueritue lucrum.
At potius fuerant ideo ardua cuncta ferenda,
Quam pectus culpa commaculare mala.
Neu tu, si legem diuinaque iussa tenebis,
Vota pię mentis cassa subinde time:
Non metus hac etenim, non ulla pericula prorsus,
Itur nam Christo qua duce, tuta uia est.
Hoc iter et potius, populis quam sceptra subactis
Si terrę teneas, si teneasue maris.
pagina 39Nunc age, monstrato ponas uestigia calle,
Fac coeant moli dissita menbra suę.
Aedas exemplum uirtutis, Gallia coelo
Quod iactet, referant postera secla diu,
Hostilemque animum in fratres depone, tuumque
Ius simul et socium iure tuere bono.
Nam dabitur uestras, qua fas, componere lites,
Vt cessent odiis iurgia tracta malis.
Olim nos etiam
cęlestes 41 carpsimus auras,
Quis uita hac amplo est continuata polo.
Dilectus quamuis status, attamen ille caducus,
Collabique una parte necesse fuit.
Altera sed sospes tenebras euasit inanes,
Et compos uoti est reddita
rite 42 sui,
Instar materię, dum uerę lucis hiulca
Impletur
uitę consociata iugi.
2 Diua mente, inquam, manat sibi uita perennis,
Citra quam remanet carcere clausa tetro.
3 Mens diua est actus, sed nostra potentia tantum,
Dumque expers peragit, prorsus inanis hiat.
Ast actu semel ut proprio saciata remansit,
Non est, ut posthac desinat, usque metus.
Iniusti belli, cędis ni tędet iniquę,
Imminet exitium quod modo, si lateat,
Pręstet Athenarum saltem meminisseue Spartę,
Vt post longa simul pręlia corruerint.
pagina 39vNam fructus tales odiorum denique restant,
Hęc alieni auidis inclyta lucra uiris.
Interlocutores: Capis et Molorcus
Capis
Huc fragiles calamos et solam defero setam,
Hęsurus nunquam quę mitibus imminet undis
Rupi, tota uocat fere quam uicinia
Batum. 44Sed me nunc sessum componam, tempus et aescam
Spargere, iam calamos tempus deponere ponto.
Molorcus
Heus, gelido in saxo qui setis ocia fallis,
Sollicitusque simul pisces sectare natantes,
Sic uotis captura tuis respondeat uber,
Quę regio, littusque ferunt hoc nomine quonam?
Capis
Anne alias nunquam celocem admoueris
orę,
Vt lateant hodie te sic manifesta petentem?
Molorcus
Hęc si, quid mirum, maneant incognita Graio:
Nota quidem cunctis et sola domestica curę.
pagina 40Sed nos externas qui ducit uisere terras,
Singula scitari cupidos amor anxius urget.
Capis
Hac, qua longa sinu pręcingere littora cernis,
Malpho 45 purpureis petulans lasciuit in undis,
Quę terris tribuit, tribuit quę nomina ponto:
Diua genus diuis et lęta sororibus exit.
Hęc nando melior geminam post terga reliquit
Germanam, iungunt quę mutua brachia pone,
Cincta arcus
Grauosa 46 leues de more
Dianę,
Ombula 47 tum palam suris subducta
[fluentem],
Nemo pedem melius qua sciret ferre choreis,
Orbibus egressę dum longum ducitur agmen,
Dumque una excipiat subeuntes ordine uerso,
Orbibus et nectens alios simul implicet orbes,
Siue micet pedibus, saltu et se prodat in auras.
Vtque stetit, mirum ceu tortus turbo feratur,
Mox iterum plaudatque alacres renouetque choręas.
Sed quamuis ambas pręuerterit illa natatu,
Attamen hic tenuit fugientem carmine docto,
Quę Napęa latet saliceti clausa recessu.
Inde sinit
Daxam 48 iactare sororibus ultro,
Lętaque compensat uocem tot uocibus unam.
Hanc gelidam demum rupem, si uera uetustas
Quę tradit, tandem huc Lybico de littore Battum
Appulsum uentis uersa tenuisse figura.
Ast hic quis fuerit, res porro incognita nobis.
Molorcus
Ille genus longa ducebat origine Graium,
Nam, si prisca sequar repetamque exordia prima,
pagina 40vHunc Battum patrio Therę de littore pulsum
Auexit fatis fortuna monentibus oram
In Libicam ad pactas glebas et pascua lęta,
Euphemi vulgo celebrem de stirpe uetusta,
Inter cui Minias certo iam foedere tellus
Euripili pacta est rastris uertenda nepotum.
Progenies saxo tantis ambagibus acta
Debuit hoc condi gelidaque rigescere caute.
Quęso tamen casus quęnam sit facta secutus.
Capis
Res eadem, multos quę prorsus perdidit, inquam,
Sęuus amor, placuit sed res non noxia primum.
Sic gestus lepidi, pręstans ut forma sororum,
Sed geminam tentare pudor tenuitque metusque.
Huic factus simulac audax accedere soli,
Quid non tentauit, quid non expertus amando est,
Dum facilem sperat, dumque illa uocaret in altos
Secessus, auidusque legit uestigia nimpę.
Dumque adit, ah, Veneris quo sperat carpere fructus,
Nil aliud secum liquidas nisi comperit undas,
Seu florem tenuem, potius siue aurea mala,
Aut uitem, interdum uox facta elusit amantem.
Non sic euadit cupidos compręhendere Proteus,
Iniectis Batti uelut illa elabitur ulnis.
Dumque diu poenas tales exsoluit amori,
Infoelix teneris tandem contabuit annis.
Vt sese periisse dolis cognouit et arte,
Egressum obsedit, contraque obstabat eunti,
Germanas fuerat quoties inuisere cordi,
In fontem donec defluxit ad intima Nais,
Extendunt salices qua brachia lata per auras.
pagina 41Mox ille obriguit prędura caute, stetitque
Qua stabat, qua me piscantem currere cernis.
Molorcus
Me posthac equidem semper meminisse iuuabit
Hic fecisse moras grata dulcedine captum,
Fabula narratur dum cannas inter et hamos,
Cui studium ponto gentes lustrare natantum.
Vtqui eadem meminisse tamen ualeamque referre,
Ne pigeat, quęso, quem te dixere parentes.
Quin etiam ipse mei poteris meminisse: Molorcus
Oebalii de stirpe equidem sum littoris alta,
Vna qui terras atque ęquora peruagor erro.
Capis
Quin etiam ipse quoque istius sum peruetus orę
Incola: namque
49 Capis fertur pater
Illyrus, a quo
Illyricę ueniunt longa propagine gentes.
Ipse Capim refero genere una et nomine
priscum. 50Molorcus
Non operę precium, nec iam licet amplius horas
Hic segnes trahere et uentos tempusque morari:
O facunde Capi, posthac memorande, ualeto,
En tumidus facto tibi nos pede carbasus aufert.
Senes, pueri et iuuenes certantes
Senes
Spartę decus nos columen olim et uiximus
Et multa dextra gessimus.
Pueri
At nos fore ut uirtute pręstemus, patres,
Quę prouehet melius patriam.
Iuuenes
Nos esse quod iactant fore hi, et fuerint patres,
Ostendimus periculo.
pagina 41vΟὐρανοῦ ἀστερόεντος ἐγὼ γὰρ ἰσόχρονος εἰμί,
Καίπερ τοῦδ' ἄλλως πολλὰ στεριζόμενος·
Τοῦδε γὰρ ἢν ἀεὶ αὐγάζοντος ἀείδιον εἶδος,
Πασσυδίῃ πολλοῖς ἄστρεσι λαμπόμενον,
Ἀλλὰ κάτω ζοφερὸς καὶ τοῦδ' ὑποκείμενος αὐτὴ
Οὐρανόθεν πολλοῖς ὄμμασι βλεψάμενος.
Ἀρσενικὴ δύναμις κεῖνος, τὸ δὲ θηλικὸν αὐτή,
Τίκτω καὶ μήτηρ ὥσπερ ἅπαντα τρέφω.
6 Ἔγγονος ἡ Διὸς εἰράνα πόλιν ἣν δὲ κατεῖχε,
Αὐτίκα μὲν πλοῦτος τῇδε πάρεστι μέγας.
Καὶ γὰρ ἑαυτῆς οὐκ ἄλλην δοξάζετο σπουδῆς
Ἠμή, ποῦ τέμενος δυσὶν ἔνεστι θεαῖς,
Εὐνομίῃ τε καλῇ καί σοι δ' ἁμᾶ, πότνια Δίκα·
Ἄμφω γὰρ μεγάλων ὄντε κλέος πτολίων.
Ὑμῖν γοῦν, ἀγαθῶν ὅσσοι γλίχεσθε διδόντος,
Μέλλοι τοῦ τεμένους κείμενα καλλὸν ἔχειν.
7 Ἄλγεα καὶ νοῦσοι, παντῶς κακὰ μύρια δʹ ἄλλα,
Οἷς ἡμῶν ἔνοχος ἄθλιός ἐστι βίος·
Πᾶν μὲν τῆς ἀρετῆς ἀγαθὸν λυμαίνεται αἰέν,
Ἥδ' ἀλαὸς κρατέει οὐλόμενός τε τύχη.
Τούτων οὖν μετέχοντα ἰδὼν νῦν ἄχνυμαι αὐτῶς,
Πένθος γὰρ τόδε, τοὶ πένθεος οὐδὲν ἄκος,
Δειλὸς καὶ δοκέω μοι οὐτιδανός τε γενέσθαι,
Αὐτίκα μὴ παρέχειν οὐ δυνατὸς μάκαρα.
8 Indictos obitus infletaque munera linquam
Egregii uatis, nobis tantumque propinqui,
Materias ultro quęsitas carminis olim
pagina 42Qui legi media multis certantibus urbe,
Atque uetus studium quamuis elanguit annis,
Excussus nostro quamuis de
pectore 55 Phoebus
Exulat, et uirtus dicendi exaruit omnis?
Ast hic, quę cernit pietas modo uera iacentem
Iam iam mortalis defunctum munere uitę,
Non sinit in magno tacitum torpere dolore.
Quin eciam carmen si poscant multa modosque,
Quis fatum fraudare sono, quis funera uoce
Possit, quis cantum non indulgere poetę?
Attamen hęc quęnam facies et imago iacentis?
Huc cunctas congessit opes sibi Flora, Venusque
Vnquam non alias tantos afflauit
honores, 56Veris ut in medio lassus recubare uidetur,
Plurima cui Veneris nuper iam gratia cessit.
Hinc stat certamen uarium nec lene dearum,
Quas Ida iratas Phrigio sub iudice uidit:
Contendunt
57 studiumque iuuant, nixusque uicissim
Intulit huc Iuno conchis, quas decolor Indus
Legit opes, secum diuersas permeat oras
Dum simul, occiduis dum partibus aduehit una
Aeoas merces, nec non longe orta Britannis
Dum spectanda sinit, simul ac ditescit ab arte,
Quam Maia genitus mortales edocet olim.
Nil tamen hinc hebetat mentem, nec defluit ullo
Ingenium luxu; terras permensus ad astra
Tollitur, aeterna miratus luce nitentes
Ingrediturque plagas, circumque examina cernit
Tergemina serie uolucres stipare phalangas.
pagina 42vApplaudit Pallas lata regione uaganti,
Quęque simul sociat suprema ac infima Cypris,
Et iunctis una iucundum gignit amorem,
Qua manat triplex amplexu gratia caro,
Erigit et mentem uati uelut excitat oestro.
Hinc me corripuit sacro modo diua furore,
Concipio uates [quanta] sit laude ferendus.
Nil generis pręlustre decus nomenque m[o]rab[o]r,
Quamque etiam semper fuerit gens ampla Bonorum,
Iam pridem quorum uirtus fortunaque certant.
Mens alio properat fugiens dispendia rerum,
Complectorque domus mores, quibus Helius olim
A teneris sobolem ingenuam pater educat annis,
Grande
58 decus generis, pars idem magna senatus
Helius, et patrię columen nutantis amicum,
Cuius non merita unquam nos meminisse pigebit.
Excipit eiectos rapti post fata parentis,
Ille mihi patuit portus solusque [recept]us,
Quem fera mox genitum fortuna orbauerat olim,
Subuectisque fuit sedes concessa quieti.
Parte stetit nobis tunc luctus, naufraga qualis
Ex[cipitur] [scop]ulis [optato] [aut] littore puppis.
Suscepti hic demum primęuis [creuimus] annis,
At uetera, hei misero, semper lamenta nouanti
Nunquam oblita cadet patrię querimonia mortis,
Sed quidcunque tamen damni, pensabimus aequi,
Quos mores posthac monitis haurimus auitis.
Vrbis erant nostrę nondum uenalia cuncta,
Et lucri non tantus amor, non cura peculi,
pagina 43Sed non indignus florebat cultus honesti.
Hinc erat et studii precium non uile Latini.
Vnde domum institui properabas artibus, Heli,
Ingenuis, cultu quę tunc florebat honesto,
Pręstans ingenio gnatorum et rebus agendis.
Quales uel platani seu quercus brachia tendunt,
Et pecori faciunt, faciunt cultoribus umbras,
Et nunquam deserta manent loca sola per aestus,
Ventorumque minas [latur]ę [robor]e firmo
Hęrent, nec terrę metuunt cęliue ruinam,
Sic uirtus experta uirum, quodcunque ferebat
Tempus, et impulsu f[ortunę] haud [mota] ruebat.
Sed
59 [prior] insanos
furibundę intercipit ictus,
Et [medium] [Petrus] [lude]nti ostenderat unguem,
Pauperie lecta, Francisci ueste [recinc]tus.
O
60 fęlix animi, o
Cressi 61 iam ditior auro,
Qui pedibus pressit fastus Acherontis auari,
Et famam spernit, degitque ignobilis aeui,
Vt legat, ipse Deus quę nobis abdidit intus,
Cuncta quibus despecta semel mortalia sordent,
Quotidie ambrosia diuino et nectare pastis.
Hinc claustri petiit semotos ille recessus
Addictus libris, dum mentis pabula carpit,
Foelix propositi, studiumque ad fata secutus
Vltima, demum eadem moriens in
uota 62 quieuit,
Et sic iam fratrum, quos condidit ante, superstes.
Susceptis
63 liberis natu nam maxim
[us] [horum9 ]Effertur primus rara probitate Ioannes,
Amplis iam patrię perfunctus honoribus olim.
Post utroque Simon sed iunior occidit illum,
Orando quo non fuerat pręstantior alter.
Iccirco toties legatus obiuerat olim
Ad summos reges, habitus non futilis autor,
Ambiguo quoties sententia dicta senatu est.
Nec tamen ille domum uiduatam prole reliquit
Occumbens, [modo] quę lętissima tempora carpit.
Ast hic, Musarum meliori cultor in aeuo,
Et pectus simul atque animos ad carmina dignos
Attulit, unde
suos 64 certator prouocat
annos, 65Qualis olor placido lugens sua fata Meandro,
Dum cantus iterat, resonant loca, pulsus et amnis,
Et simul [au]ditur circum querimonia late.
Nec terit ille uias uulgares, tollit in auras
Aspirans animo uis
66 protinus enthea
uatem.Tunc
67 animi bona complexus facta inclyta cantu
Extulit, ut domito Alcides euaserit Orco.
Conatusque simul generosos inde secutus,
Et peregrina petit gymnasia, desidis ultro
10 Ocia dum uitę fugit, et notescere quęrit
Principibus, tendit, Romanam inuisit et aulam.
Ast auersatus mores, proh dedecus, Vrbis
Pendentis turpe et pulchrum discrimine nullo,
Inde solum natale petit patriamque requirit.
[Enitu]it postac ubi demum cognita uirtus,
pagina 44Et res commissa est fungenti publica porro,
Ad reges toties dum iam legatus obiret.
Sępe gubernaclo patrię quoque pręfuit ille,
Et prętor iuri dicendo, haud futilis idem
Consiliis habitus, toties rectorque senatus.
Quin etiam ut melius ciuilis degeret aeuum,
Non sine iam thalami consorte senescere uisum.
Cui coniuncta thoro
Marie 68 florentibus annis:
An probior morum fuerat, uel pulchrior oris,
Non leue iudicium, sese iactaret ut inde
Zeruia gens pulchrę, tum doctę pubis alumna.
Hęc sibi curarum solamen, solus amorque,
Dum uixit, nec nota Venus fuit altera uati:
Non
69 steriles anni, non
infęcunda marito.
Multiplici at partu connubia lęta fuere.
Et quamuis inter proceres dignissimus ille,
Vt grauitate uiri se hodie res publica iactet,
Vrbibus et ualeat claris contendere demum,
Vsque adeo uirtus ullis non protinus impar
Rerum ponderibus, casu haud uariabilis ullo,
Spectabat, regeret qua casus nacta secundos.
Huic dotes animi quantę, prudentia prorsus
Quanta fuit! Pietas tum qualis, scripta docebunt
Culta nimis, docto quo non et carmine maior,
Qui claris Christi pręlusit in Hercule gestis.
Dulcisono
70 posthac euectus in aethera cantu
Vsque modos uariat pendens sublimibus alis,
pagina 44vVt simul occasus resonet sibi prorsus et ortus,
Ac cęli pateant penetralia sacra canenti:
Quot nam instructę acies nectunt legionibus orbes,
Quę nam tum series, et quę tum munera diuum,
Protinus huc lectus uirtutum ducitur ordo,
Et uacuo explicuit decora hinc insignia cęlo.
Sed neu defuerit, quę sese postulet usus,
Forsan muneribus, uisum rem quęrere honestis
Artibus, unde Lares non multis ampliat annis,
Dum terras peragrat circum, dumque ambit, et ultro
Externas merces semotis aduehit oris.
Qua
71 subit, explorat, septemfluus aequora Nilus,
Memphin adit, gentis uario sub tegmine texta
Mercator coemit, coemit pulcrosque tapetas,
Atque legit gemmas.
11 Preciosus protinus emptor
Inde abit, Europam repetit, tum ditia quęrit
Oppida, multiplici creuit sors illico quęstu.
Parthenopę Romęque simul uersatur, obitque
Passim nobilium diuersa palacia regum.
Hinc mox digressum subit illicet altera cura,
Et petit
occassum, 72 aerias traiecit et Alpes,
Teque tuosque simul transmittit, Gallia, campos.
Protinus inuisit ditem ualidumque Britannum:
Insula in Oceano nostris distermina terris,
Et priscis alter quondam fere creditus orbis,
Indole natiua regio ditissima prorsus.
Hinc sua cunctę hominum gentes commertia poscunt:
pagina 45Huc
73 ergo illatus merces commutat
Eoas.Illico sarcinulas componit et aptat habendo
In nauim, merces tota regione coemptas.
Inuadit pontum, dat carbasa protinus auris,
Et uarios terrę flexus legit inde iacentis.
Ecce sinus cernit, quos hinc Germania pandit;
Mox secat Oceano tribuunt qua nomina Celtę,
Pirenem superat, Tartesia littora radit.
Flectit iter, qua iam Calpem disiunxit
Abila 74Alcides, dedit Oceano cum libera iura
Intranti, et cano fluctu iuga nigra prementi.
Hic demum geminę cernit confinia terrę,
Europam et Libiam, medius licet euolet alto.
Eu[e]ctus pelago spumantes illicet undas
Et secat, et rapta pontum tellure polumque
Cernit: tum meliusque notat discrimine partes
Orbis, ea facie sibi uisus crescere maior.
Ecce amissa oculis iterum redit arida ponto,
Vtque ęquor sparsit, non insula rara tuetur.
Pręterit hanc, aliam abscondit de puppe, proculque
Diuersę apparent a prora, ut nubila, primum,
Exigua haud geminę Baleares nomina, Cyrnos
At Liguri prętenta iacet semotior alto.
Sardoum pelagus posthac, petit Itala labens
Littora Sicanio compendia nota Peloro
Ausa sequi ratis, hinc uentis emersa secundis
Iamque arat Adriacum scindens temone profundum,
pagina 45vSub
Cromam 75 donec celerem iacta ancora sistit,
Cromam, quę Libicum Ragusę obiecta tuetur.
Littoribus patriis hic tandem exponitur ille.
Sic amor et studium sibi semper in ardua niti,
Atque uirum fieri et claris notescere gestis.
Dumque aeuum degit, uariarent cętera quamuis,
Ast in eo similis quę sibi florebat et usque,
Ac puer instituit quis uitam moribus olim,
Ad finem excoluit postremaque fata senectę.
Heu, indigna rapi quam nullo mota pudore
Destruit, et capulo fera mors tibi protinus effert!
Ecce quidem meruit qui uiuere Nestoris annos,
Attamen occubuit ceu flos collapsus in aruis,
Dissipat aut nebulam ueluti lux nocte coactam.
Effertur, subito bona tot sibi rapta domusque
Et patria, heu, luxit, doctę luxere sorores!
Quid plorem, frustra uel demum conquerar unde,
Seu male cum mutis positos animalibus una
In terra labi communi more repente,
Aut animam potius recte non ossibus addi
Aptam luce f[r]ui diuina et carpere flatus
Aetherios, secreta sequi commertia diuum,
Siue dari nimium nobis, heu, debile corpus,
At magnas contra uires, quibus extera lędunt
Infirmos, naturam et se gessisse nouercam,
Siue nephas leges fati damnare uetustas,
Et non pręsenti contentos degere ritu?
pagina 46Quin aliud quicquam omnino non dignius esset,
Seu morem tollentis humo depressa quietus
Spectabis mecum, seu quanam exercita uirtus
Nostra quidem crescit, merito et censetur honore,
Expedit ut nobis interque obstantia niti,
Et mouisse gradum cęptis audacibus ultra,
Nec decuit melius uires monstrare iuuantem
Ingentes, et opi nos uelle reponere tantum.
Aut quid enim, cuinam sedes et regna parabat
Altera, si sese gessisset fortiter isthic,
Debuit ignauę nisi protinus ocia uitę
Pellere et in mediis semper uigilare periclis,
Virtutesque peti, quot nos infesta
{lacescunt}, 76Vt bona parta suo tandem sudore teneret?
Sic ut quodque quidem factum, nil rectius illo est.
Inde igitur mens torqueri non anxia debet,
Ex quo stat iustis certus tibi legibus ordo.
Ast ęquo, quodcunque dies dat, pectore ferre,
Ille quidem, ut decuit, uixit, dum uita manebat.
Nunc fato functus mortalia traicit isthęc,
Pro meritisque simul sortitur amabile regnum,
Atque receptus ea solatur sede labores,
Heu, longos quondam et uanę dispendia uitę.
Sistere iam reliquum lachrimas fletumque tenere,
Ex quo causa stetit, potius cur gratuler illi
Recte defuncto, per regna optata uaganti
Et curas hominum miseranti nuper inanes.
pagina 46vErgo et tu tanto modo, desine, digna marito,
Vxor, siste graues gemitus turpemque querelam.
Scilicet ut doleas, quod parto fine
potitur 77Ille, uices tandem fatorum egressus iniquas?
Quod bene sic actum secum, modo gaudia nobis
Auspitiis potius iam debent gliscere lętis,
Ocyus hinc etiam traduci optantibus illo.
Ergo fides hodie neu corda incredula prorsus
Arguat, affectu uel quo nos degere turpi.
Eia parentari qua fasque piumque fideli,
Hęc uultu tandem celebremus iusta sereno,
Exilio certi nos hinc abscedere longo,
Et patrię reddi Christi iam morte redemptos.
Has immaturi lachrimas tibi debeo fati,
Pertristi promit pectore quęue dolor,
Non leue pręsidium, sed spes iam certa paterno
Collapsos obitu sistere posse Lares.
At uix incępto specimen licet ante dedisses
Pręclarum, dura lege peremptus obis.
Sic, dum uita placet, gestis pręstare iuuatque,
Interdum, Simeon, fata inopina premunt.
O species animo defixa fideliter alto,
In ius iam totus cuius abire peto,
Nam nobis Tu uera salus columenque decusque,
Quod nos a turpi uindicat opprobrio.
pagina 47O, erit illa dies, quando sub sidere cernam,
Quę manat gremio gloria, Christe, tuo?
Interea compone animum, moresque refinge,
Neu nostri
79 quicquam fac tibi dissideat.
Alma meos inter certo pax fędere reges
Constitit, et fratres gratia inita facit.
12 Iurgia cuncta abeunt sibi mox omnisque simultas,
Deque 81 bono pellunt pristina corde mala,
Quos complexa fides animi candore recingit:
Sic nullo nituit tempore simplicitas.
O, rara macti uirtute bonisque repente
Omnibus,
o, 82 quę uos, cernite, parta manent!
En 83 cruce uos Christus
prętenta prouocat alto,
Qua passim fecit subdita cuncta sibi:
Hac, inquam, tantum licuit mortale beari,
Hac etiam demum gloria uera uenit.
Omnis si populi tui gregisque
Solus sustineam uices, memorque
Tam rari officii tibi piique
Egissem modo gratias, uicari,
In linguas abeam licetque totus,
Omnes continuo sonent ut artus,
Si sic par meritis tuis referrem.
Nec sic dignum operę tamen futurum
Sperarem precium, nisi ipsa adesset,
pagina 47vQuę te uis agitat mouetque prorsus,
Quę sic te facilem Deoque carum
Nostro reddidit utilemque seclo.
O,
85 quę pręmia digna, Paule, tantis
Supplex pro meritis petam uel optem?
O, dignus superis repente reddi,
Nobiscum quoque dignus et manere,
Aedem qui rep[a]res Dei labantem,
Solus tum excidio fero resistas!
Pręsens pręsidium o, decusque rerum,
Cępisti ut, melior, rogo, usque perge!
Dum pendet dubium Martis certamen, et hęret
Hostilis classis littore in Actiaco,
Docta acies
urgere 87 feras subsistit
Enio, 88Et mirata moras illa furoris ait:
»Ergo his extinctum est oestrum, quod nuper adegi?
Pugna hęc naualis luditur arte noua.
Nil furor, et Martis nil protinus impetus acer,
Omnia sed contra subdolus astus aget!«
Cum mecum reputo meritum graue, plectimur unde,
Non pęnis uideo uerberibusue modum,
Quando
fidem 89 contra,
quę nos de fonte recepit,
Protinus apparent omnia tuta Deo.
Misceri quantum contraria contigit ergo,
Tam finis pęnę tam ratioue latent.
Non impune liquet mortalia crimina stare,
Sed nec posse itidem succubuisse fidem.
pagina 48Illa natans ponto sentinam exhauriet omnem,
Vt stet in immenso gurgite tuta diu.
Aspirat melius fatum dum resque secundę,
Dum crescit titulis gloria parta suis,
Inuidia superum ne stet fortuna repente,
Protinus et retro neu rota pulsa ruat,
Tunc, inquam, multum de nomine demere pręstat
Et multum cautos dissimulare licet.
Non post militię pręlustria facta domique
Olim
Scipiades 90 iret in exilium,
Sed nocuit uirtus, et nomen grande, decusque,
Et quod non habuit prorsus in urbe parem.
Cum fugeret, uoluit conuiua recumbere lętus
Et plenos lebethes disposuisse thoris.
13 Non sapit id
Liguri, 92 sed dicto promptus in illum:
»At non hoc«, inquit, »temporis huius erat.«
Hoc uno tantum non tunc deliquit at ille,
Ausus Marte sacras commaculare manus.
Non quodcunque etenim spectandum munus ab omni:
Pręscriptum certo nomine cuique suum.
Non quicquid numero, uerum quod robore pręstat,
Quamquam alias, ast et proxima facta docent:
Cum non pro numero uires expenderet esse
Andręas, 94 turpi consulit inde
fugę.
pagina 48vNostrorum quod non decepti fraude perimus,
Ascribi nobis debeat usque
lucro. 95Namque rates quid agunt, animus quibus impiger absit?
Hostibus hoc prędę, nuper ut, omne fuit.
Ergo haud consilium, quamuis uictoria defit:
Hostem non uicit, seruat at ille suos.
Quid recens tecum meditare, Musa,
Quod diu restet strepitu sonoro,
Vltima
accentus 97 teneant
ut 98 auras,
Cordaque tollant?
Sed quid insedit, nisi quodque pridem,
Dum lyrę mecum memini loquacis,
Quale cit carmen geminatque sępe
Tu potens rerum, Deus, atque fa[c]tor,
Seu capit quid mens oculique cernunt,
Nilque mutatus remanes subinde
Ipsemet idem,
Quem penes pendet fere nil futurum,
Pręterit quicquam neque rursus, anni
Perpetes durant, eademque semper
Tempora restant.
Non passus ulla fraude fieri nequior,
Non, qua nocens ducit uia, stetit pertinax,
Nec prostat exemplo malo fędissimus,
pagina 49Sed uir bonus legem Dei
quam 101 percupit,
Et mente prorsus semper illam cogitat.
Qui qualis arbos eminet tibi protinus
Amnem fluentem secus apte consita,
Fructum suo quo sic ferat sub tempore,
Intonsa nec nudat caput uiridi coma,
Cui prospere cedunt et ex uoto omnia.
Non impiorum sic manus perseuerat,
14 Sed qualis e terra cinis, quę tollitur,
Si perflat Eurus, uel magis sęuit Aquilo,
Cur 102 non resurgunt, plecterit quoties Deus,
Neque resipiscunt, quamlibet bene consulas.
Nam prouehit rectum Deus semper uirum,
Nixu at suo conatus impii perit.
Quod uideo, sęui quid nobis, quęso, minatur?
Ostentis subitis territa corda pauent.
Heu, frustra uanis delusam erroribus urbem,
Sic sterni sibi iam męnia tuta pati!
Quo uertam me nunc, o Ilium et inclyta Troię
Pergama fatali diruta prorsus equo?
Non Danai longum potuitque excindere tempus,
Summa
hic 104 ni ductus sisteret arce prius.
En paribus fatis extremę męnia cladi
Rupta quidem cerno nunc aperire uiam,
Nec sat, ni subitus pomęria diruat error
Et frustra tutas excutiatue minas.
Mitte hęc et quę nil tibi nunc struxisse pericli,
Ocyus has arces erige fretus humo!
pagina 49vDe tenebris radio dias productus in oras
Protinus immensis obruor ecce malis:
Circumstant nam damna simul delictaque uitę,
Perpetuis series ordine nexa malis,
Perque uices uarias uariant nocumenta subinde,
Et natura suo tramite mota labat.
Qui Manes igitur non credit et infera regna,
Isthęc inspiciat, credulus inde fiet.
15
Postquam
107 de nigro Thrax gressum retulit Orco,
Euridicen questa est usque canora chelis.
Sed manus, heu, Ciconum graue tunc scelus ausa nephasque
Abscisum ferri mox caput amne dedit.
At
108 nec sic tacuit, sed toto flumine uectus
Ingeminat rapidis flebile carmen aquis,
Difficiles uatum questus fletumque perennem,
Desinit, heu, miseris qui neque morte fera.