Damiani Benessę De morte Christi liber primus
pagina 21Funebres ritus solemni Ecclesia uoto1
Quamuis epicum genus, tamen tragica materia: ideo in principio uisum quasi prologo
exordiri uice propositionis fungenti
Vindicat,
humanę repetens monumenta salutis,
Et uiduos [habitus] pullataque carbasa tendunt.
Moeretur uulgo templis, delubraque Diuum
Condunt, direptis facies stat flebilis aris,
Ac passim ingentis [luctus ]nouus ingruit horror.
Sed [me] quo raptat mens? [Auferor], oppida solus
Longinqua ingredior: [redeunt] mihi temporis acti
Ecce dies, [totusque] labor tormentaque Christi.
Vrbe uagor Solima, surgunt [simulacra] dolorum.
Turba ruit, uoces miscentur, stringitur uni
In populum gladius, utcunque ulciscitur ira;
Illicet in Christum colaphis [datur] ire potestas.
Hinc trahor in poenas, prętoria protinus intro.
Ecce aulę in [medio] redimitus tempora dumis
Et deiectus humi uultum [conspectus] in ostro
Sceptra tenet; cęsum flagris Iudęus adorat.
Parte hinc diuersa tibi [toto corpore] pronum,
Pendentem [tignis], [lacerum ]Caluaria pandit:
Sustinet affixum tollens iam certa subacto
Signa Herebo uictas leges et Tartara rupta.
Inde crucis tam grandis onus iam tollere iussus,
Iam 1 [labi] miseranda
[animo obuersatur ]imago
2
Impelli et [torto repetitum] uerbere, donec
Mole repercussum [prostrauit sarcina labens].
Heu, pręsens uidit spectacula qualia mater!
Ingenti oppressum trabe [natum] et [colla] reuinctum
Reste trahi, exhaustas uires confectaque menbra,
Non tulit et fuso procumbit corpore pręceps.
pagina 2'Quis dolor, hic stratos et natum et cernere matrem!
Interea causas cędis memorare iuuabit,
Exorsu ut seriem repetito mortis iniquę
Mente sequi ualeam, coeloque [reuersus ]ab umbris
Inferri et Christo uates uictore uagari.
Tu mihi, qui rerum solus moderaris habenas
Aerios tractus penetrans atque intima mundi,
Quiue 2 nouis semper foecundas partubus
[annum]
Materiam [uarians] proprii sub imagine [uultus],
Vt fluxum maneat perpes [nec protinus] usquam,
Qui uitam [aetheriam genito ]communicat orbi,
Ignis deficiat succensus origine prima,
Terrenumque tuo simulacrum ut luceat ore,
Adsis; te canimus, tibi noster pangitur orsus.
Tu, nos ut redimas, hominem tibi Virginis aluo
Suscipis, utque [nouo] terris natura creatrix
Emicuit vultu, [stupet ]omnis machina mundi
Mirata, ut consors humano constitit ore
Naturę duplicis; [quęnam] concordia tanta
Concilians iungit simul [immortale] caduco?
Vagitum cunis infans puerilibus aedis:
Cęlestum cuius splendore exercitus omnis
Impletur lucemque suam de fonte perenni
Deriuat 3 rerum qua nil speciosius
[extat],
Atque ubi conspicitur melius spectabile [nostrum].
Indefessa beant obtutibus agmina sese
Illa tuis, nobis subter largoque refundunt
Vbere, quo dulcis nostro fluit aethere nimbus,
Terrenas sordes qui purgat, et intima mentis
Illustrans ductis sublimes prouehit alis.
Hac [ope nunc] ausum misteria [dicere ]mortispagina 3
Erige, et infirmas augens in carmina [uires]
Da tot pro populo passum [meminisse labores],
Et quę Pontifices [tam dira agitabat] Erynnis,
Exosi ut peterent crucis in tormenta salutem.
Vanus honor, nec non sacrorum
[cultus inanis],
Et templi uenalis apex, [pollutaque merces]
Diuini ritus, nec iam [libamen in aris]
Quale fuit priscis quondam de more [uetusto],
Cordis signabat [quando hostia cęsa piamen];
Ambitio tantum in populo [turbaque uideri],
Vulgares auras captare [et] [nomina gentis].
Hęc frustra non cura uiris, [sed conscia] gaudet
Quo sibi mens tacito, nullus respectus [honesti],
Relligioue Dei, scelerumque [exempla tueri]
Non pudet, et patriam documentis fallere [legem],
Securique, diu quod nemo redarguit, [errant].
Sed
4 postquam, primo quo tunc secessit ab aeuo,
Egressus siluis in [ripa] apparuit amnis
Promissa barba et squallenti crine Ioannes3
Direptoque recens indutus tergore menbra
Damnauit gentem, et ualido [perterruit ore]:
"Vipereum genus, [atque] Herebi patris improba proles,
Immineat ([quis] monstrat enim?) quę pestis ab alto,
[Cura Dei inuisum] solito non auocat [idem]?
Seruetur pietatis opus, quę corda [piando]
Digna [parat sceleri], uitę cum [pęnitet actę].
Iam nihil imponat, soboles quod prisca parentis
Estis; namque Abrahę de [marmore] tollere [gentem]
Ipse Deus poterit: truncis [admota ]securis
Stat pridem, penitusque recidet inutile lignum."
pagina 3'Nec Christus parcit post hęc incessere dictis,
Namque 5 illo passim properatur,
[et agmina campis]
Dum feruent, [toto uox protinus] insonat amne:
"Ecce
6 uenit promissa dies
[et claustra ]patebunt,
Quę pulsis aditus olim coelumque tenebant.
Nos haustas [tantum liquido ]de flumine limphas
Fundimus et turpi [inundamus] corpora sorde,
Terrestres toti ualidi nil scilicet ultra.
At, coelo qui missus adest, noua pectora finget,
Formabitque [animas ueteris delemine ] noxę.4
Scilicet huic [pleno fudit] se copia cornu,
Deque suo, quicquid [nos hausimus], ubere fluxit."
Interea nitidus [capiti ]superastitit ales,
Seque peti [uitreas] gradienti uidit ad undas.
Nouit signa [uiri], [uolucrisque] argentea quidnam
Portendat pendens sublimibus aethere pennis.
Constitit et [presso] uenerans obmutuit ore,
Nec multum tali post uoce silentia rupit:
"Expectatus
7 ades, nunc terra
[piabitur] omnis:
Hic est, cuius iter componere mittimur, Agnus,
Hic delet culpas hominis nexumque resoluit.
Accessit
8 uir
[mundi opifex] pignusque salutis."
Oppressa attonito ingenti mens luce uagatur,
Hausit molem oculis, sed se [Deus obtulit] olli,
Interior qua prodit homo: tum [poscitur amnem]
Et laticum ritu [solemnia] uota recenti.
Detrectat,
9 "
[Nostrisque ]piacula sordibus", infit,
"Affers: [ipse sinu] manans [primęua] paterno
Lux, [qua depulsis] effulget [inane] tenebris,
Nec non pars [melior] formosior emicat oris."
Ille
10 refert contra: "Obniti tu desine fatis;
Sic placitum [semel] est, [numerusque implebitur] omnispagina 4
Iustitię, [crescatque gradus] doctrina per istos."
Protinus
11 in
[siluas agitur tunc solus] ab undis;
Dumque docet [quęnam mortales]semita coelo
Traducit, nullam [Cererem] [nec pocula] nouit.
Affuit huic quondam [foelici uisus in aruo -]
Quod stetit heu [magno, nam pręceps]corruit ipse
Primus homo [sobolemque infecit ]culpa [futuram] -
Sed [tunc] frustratus conatum abscessit et ingens
Cura subit, rapto neu iam [pellatur iniquus]
Possessor regno, [repetit sic fata timendum,]
Quam ualidus rapidis tenet unguibus, [affore] prędę
Vltorem; [hic uictor spoliabit mortuus umbras].
Est regio qua non [foelicior altera] glebę
Seu potius grauidis uindemia
[[quaeritur]] 12 ulmis
5Siue seges, [Cereri aut Baccho non gratior ]ulla.
Explicat hęc Solymis [demissum] montibus aequor,
Qua [uertit] Galilęus humum non segnis [aratri].
Hic gens multa uirum passim, populique frequentes,
Cinctaque turritis non desunt oppida muris.
Quin
13 licet impositas et fundis cernere
uillas,6[Claraque] non paucis [numerantur] nomina terris:
Engade sine prole ferax, quid foemina soli
Ignotum, nec festus Hymen [connubia iungit];
Et cui [nil tutum], sic fert in secula famam,
Dum male sustinuit clangentis murmura cornu,
Quęque urbes inter merito se iactat alumno
Nazaret, et Sodomis leuior nil diues aquarum
Prisca Capharnaos,
querulę 14 tum moenia
Ramę.Huc primum a siluis se contulit, audiit [altrix]
Terra renascentis pręconia prima salutis.
pagina 4'Per populos it fama uiri mirata potentem
Amplius humano captu, quem pellere dicto
Languores [canit, et rerum pręuertere] legem.
Cognita
15 sic Channa est:
[liquidum prius ]hauserat amnem,
Vnda tulit, uitis [cui non] certauerit ulla,
Spumantem pleno [mensis cratera] Lięo.
Huic
16 iussi uenti ponunt,
[obtemperat] aequor,Et quicquid menbris [inimica iniuria] uexit.
Instaurat [male nata] potens naturaque [paret]
Officio famulata suo. [Post] lumen ademptum
Euasit cęcus tenebris [uisuque potitur]
Diuinę [carpens cęlestia]munera lucis.
Nec
17 [surdus solum iam percipit ]aure
[fragorem],
Insinuat sese lux illi, intelligit [omnem]
Sermonis [salebram] et sensus se promit in [ore]:
Sic subitas [mutis uoluit quoque lingua loquelas],
Vsque
18 adeo premit
[humanę]penetralia mentis,
Quin [post] exequias defletaque funera Manes
[Euocat], et redeunt uitales ossibus aurę.
Talis fama uolans commotas concitat urbes:
Illicet urgentes, auditur sicubi, turbas
Vix iam ferre ualet, nunquam intellecta docentem
Tantus amor uidisse uirum: tum gliscit [eundo]
Qua Libano prętenta iacent Traconitidis arua,
Atque uias coelo commentus [in aequore] Phoenix,
Quaque Arabes cingunt tunica gens usa [fluenti].
Ecce
19 autem mulier
[certis afflatibus] amens
Vrbe stetit media, qualis furiosa Mimalon:
"[Inueni] quem scripta canunt, mihi credite, uatum
Ad fontem, Sicimna, tuum, fas uisere, ciues!"
Talia uoce sonat, rursusque refertur in agros;pagina 5
Pone trahit populum, Samaria tollitur omnis,
Et mixtum vulgus feruent, iuuenesque nurusque.
Ecce autem iam signa Dei [manifesta latentis]
Mirati, uultus quę [conscia prodit imago],
Nondum [monstrato] digressum [fonte tuentur].
Dilecto
20 [hęc sorti]superaddita
[terra ]Iosippo,
In ripis dum, [Nile], tuis defungitur aeuo
Israel et meminit promissa nepotibus arua,
Quę [uicto tulit hoste] pater: "Tibi munera sunto,
His", [inquit], "pulsus mihi cessit Amorrius agris,
Et nostrum robur, [nostrum cognouit ]et arcum."
Sic nato senior meritos exoluit honores
[Officiumque pium testatur fama superstes].
[Hęc loca raptorem Dinę] possederat ultus,
Cum [Simeon stricto] gladio ferus irruit urbi.
Mercatus
21 [quondam non] grandia
[iugera], campis
Illis [se tenuit Syria tellure ],
Cum lędi indignus, tum lędere [nescius heros].
Collibus his placidus [pecudes pascebat] in emptis,
Accendit [donec fratres iniuria] Dinę.
Audiit
22 hic illum populus
[uerbisque] repente
Dicentis capitur, mulier nec credita fallit.
Tunc hominum noua [traditio] passim [imbuit aures]:
Scilicet esse alios ortus, quis [quęritur aether],
Rursus opus lymphis per mystica sacra renasci;
Proponi hunc panem humanę noua pabula uitę,
Carne sua uesci demum, suadetque cruorem
Potari; maiora fides neu [linquat inausa],
Se credi uult esse Deum coeloque parentem
Asserit esse sibi, quocum una luce coruscat,
Cum sit uterque idem, distinctus [origine ]tantum:
Cęlo 23 se terris mitti, mortalium in illo
pagina 5'
Vitam constitui, quam mutat nulla uetustas,
Quę nullos [obitus nouit, quam] Spiritus afflat
Rite suus, [Patribus conspectus ]in alite priscis.
Reddidit [infestos talis] doctrina Magistro
Quos scelus et [uitę] cęcabat [cura profanę],
Ardor mox haustus quis [pridem inoleuit habendi;]
Affectantque externa, nihil [sunt ] cętera [pensi],
Non parcunt sceleri, concępit praua libido,
Dum satagunt, acies hinc raptim [extinguitur ipsa]
Qua Deus et Legis [substantia uera] paternę
Cernitur. Hinc miseri sensim labuntur in omnem
Nequitiam: [promissa Patrum meminisse recusant];
Non factis credunt, quę [coram plurima] Christus
Aedidit, [impingunt] tenebris corda [inscia ueri].
His
24 Orcus
[pater] infandas
[exsuscitat iras]:
Illicet aeternum [gens odit adultera Verbum];
Plebem [seduci dicunt, miracula] culpant.
Ciues
25 diffugiunt
[templo, secat] ille
[flagello],
Impellitque uiros et humi [diffunditur aurum].
Pręcipitem festo [celebri] tum feruor agebat.
Atque ita uenturi cecinit mens pręscia uatum,
[Exederet quod cura uirum cultusque moueret]
[Diuini neglectus] honos. Ait: "Hactenus ergo
Prodit [auarities], [templo] sibi [quęrat] honorem
Aspernata Deum, quo, dedecus, ausa rapinam
Inuexit, scelerique nouus mos uindicat [aedem]
Qua pius instituit ferri libamina Moses!"
Scintillę vultu absistunt dicentis, et inde
Cessit vulgus iners, cursu et se territus aufert.
Vt
26 [uero] seditque
[pauor, nec iam ]ora minantis
Obsistunt animo, reuocans sese increpat ultro,
Et dolet hoc ausum, grauiterque irascitur
inde 27Fraudari famaque ratus [quęstuque] sacerdos,
Insidiasque necis proponit [nectere.] [Contra]
Hoc magis instabat dictisque [obiurgat amaris]:
"Insuper et Legem, modo [quam] contemnitis, ipse
Non Moses statuit? Quid me ergo perdere vultis?
Ille magis uobis culpandus, si modo debet
Culpari, factum qui damnat Lege scelestum.
Quin etiam uestrum cum seruet Sabbata nemo
Si circumcidi carnis pręputia poscant:
[Sanantem ]hac coecum cur [luce] repręhenditis ultro,
[Incassumque dolos] insonti tenditis?" inquit.
Tunc nectit uaria sermonem [ambage] refellens.
Illico se uelli [Pharisęus] hypocrita [sensit],
Haud
28 recto gaudens, uanus simulator
operti,Pontificumque [manus] turbę nihil ausa [tumultu],
Quę nunquam sibi dicta prius [narrantis] ab ore
Pendebat credens factis suspensa [prophetam].
"Pro
29 solio
Pharisęus", ait, "Mosisque cathedra
Sublimis sese [componit]: [discite] quicquid
Disserit, at memores imitari exempla [cauete]!"
Illum
30 grande docet pondus imponere plebi,
Quale tamen
[digito ]nequam
31 non [mouerit uno];
Nil referre sua, simplex si transigat aeuum
Et uita et factis [monitor] documenta sequatur;
Monstrari tantum digitis et [uelle] uideri,
Atque sibi in populo [credi], nil cetera curę.
Hinc genti fastus, adducique [agmine ]longo
Ambitio, temere hinc iactantia uana [tumenti]
Mane salutantum, et [nomen] preciumque magistri.
Clamat: "Io Pharisęe, uides sapientia [quonam]
Te refugit propriosque petit sublata recessus?pagina 6'
Nequicquam captas: ludit defensa tenebris
Obtutus hebetes terrenaque pectora uitat,
Atque ideo Legis [uerum quod foedus omittis].
Nulla fides uobis, [quondam] de gentibus Abram
Educens mediis et quę [reuocauit ]adusta
Israel Aegypto Pharaonis compede uinctum.
Iudicium periit, [periit] clementia Legis,
Et sectrix decimę [diuina], proh dolor, aede
Sedit auarities, nec prorsus uilia linquunt.
Quis uos aeterno damnatos [eximet ]igni?
Non aurum colitis? Vestris Deus exulat aris.
Summus honos auro, pensatur uictima [nummis],
Et sine [diuitiis altaria uilia, uilis]
Aedes ipsa [Dei. Quęnam] hęc [dementia gentis]?7
Par [similisque, intus] quę coelant ossa, [sepulchris]
Lumina spectantum [uaria] fallentibus arte,
Quę [mentis sordes] abscondit et extera mundat."
His
32 ergo causis succensent
[uera] loquenti,
Et legum consulta cohors [uanusque ]sacerdos
Tractabant procerum medio de morte senatu.
Solus discipulis stabat comitatus Iesus,
Quaque [procul] uernans oleis internitet ora,
Cunctantes in morem obeunt decliuia montis.
Illud fama canit placidę regionis oletum,
Sępe Deus quo se [solitus] referebat ab urbe.
Vrbi uicinus delectus in ocia plebi
Mons sensim [cliuo ]ascendens consurgit in auras.
Molle iugi fallentis iter per pinguia culta,
Qua [raris suberant] pulcherrima prędia uillis:
Crescenti segetes [serpunt ]arbustaque dorso,
pagina 7Et cultu iucunda oculis uineta nitenti.
Pars bona non ulli cultori obnoxia restat8
Naturę ingenio requiem seducta petenti,
[Absunt] unde hiemes, tepet et mitissimus aer.
Aestuat [at] longis quando iam solibus annus,
Crebrescunt flatus nec deficit aura Fauoni;
Terra solo passim gratos exhalat odores.
Omnibus [optatus] secessus ciuibus ille
Componit mentem et pellit de pectore curas.
Hic
33 pręsens uitę substantia uera
beatęDum pascit lectos, uisi sibi ponere pennas
Protinus et raptim cęlestem carpere tractum,
Ac clara tandem compręhensum cernere luce
Carmine quem populis
cupio 34 memorare Latino
Partibus occiduis atque una auditus Eois.
Afflante hic quondam [diuino ]numine cretus
Intactę tumido 35 gestatur Virginis aluo
Aeternę insertus naturę [Virque] Deusque.
[Principium huic ]geminum [duplex] referebat origo,
Ostensos
36 omnis cuius
[turbatur in ortus][Aurora] et positis [properabant Bactra ]thiaris:
Regem
quęrebant et Regi dona
ferebant. 37Quin
38 timuit
[circum] noctis uicinia lucem
Maiorem mirata die, quo tempore Mater
Illum utero fudit, uolucres cum uisa per auras
Coelestum trepidis nituerunt agmina [siluis].
Territus audito [stupuit] tunc carmine pastor,
Narraruntque diu, et meminerunt pascua noctis
Prodigium, ac gracili res est mandata [cicutę].
Iam
39 uero natum uocis coelestis Iesum
Egregii monitu iussi dixere parentes,
Promissum Legi et prędictum vatibus olim.
Nam dederat causam contemptę iniuria Legis
Pollicitis, fruticem uetitum dum uellit Adamus,pagina 7'
Cum mors perpetuos uitę primum abstulit annos.
Debebat damnum hic culpę reparare uetustę
Quod desideriis aetas quęsiuit auorum,
Et uotum fatis tandem sua secla tulere.
Exinde
40 41 in populum cum
[Doctor prodiit] ille
9Delectos probitate uiros sibi iungere quęrit;
Secernit bis sexque, suas quis credere curas
Possit et arcani magnos recludere sensus.
Atque sodalitium instituit commune Magister
Formabatque viros; assuescunt moribus illi
Doctoris, studiis amor hinc coalescit in isdem,
Quos circum dociles secum tunc Christus habebat,
Interiusque uiros sacro [purgabat] amore.
Sed
42 qui iam
[mentis] penetrali
[hunc] reppulit, absens
Transegit [mitis de] proditione Magistri.
Hunc, [quamuis obscura], tamen [Schariotide uico]
Ortum fama [canit]: profligatissimus [olim]
Et quem, tot scelerum caperent cum tędia tandem,
Tunc, ut [poeniteat, uenientem haud reppulit] ille.
Sed pietas reiecta breui prauumque [secutus]
Ingenium solitos morum deflexit ad usus.
Furtim
43 dilapidat loculis
quęcumque reponuntD[[um Christum]] refe[[runt et]] cura haud deside uitę
Pros[piciunt] 44 mirum dictis factisque potentes.
10
Lapsus eo sensim posthac ut uenderet auro
Autoremque auri uitęque animique bonorum.
Hoc Christi latuit non prouida
corda 45 futurum,
Cum [iam] uesanum socios secerneret inter.
[Verum] doctrinam 46 quęrit dum linquere terris,
Fatis, esse [malos], nullis cogentibus, ultro . . . .11
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
pagina 8Fuderat
47 haud
uitę pestem laquearibus aurum
Munda soli facies, [et] foeda sorde retersa
Depicta unde aberant [uarianti] marmora textu.
Splendida simplicitas [turpi sine] labe nitebat,
Spes ciui certa angustis [in rebus] egeno.
Hic non parca manus [miseris] alimenta ministrat.
[Nam] uitę cultu [peregrinę] accommoda genti
Hospitio semota domus [pars ]magna recessit.
Muneribus uariis late [explicat ]area sedes.
[Vngi hic] et lauisse licet, [discumbitur] illic,
Summendis epulis locus aptus; et altera somno
Pars uacat, [a turbis] longe seposta quieti.
Nec statio deerat [spaciando ]commoda, uitę
Cum poscit ratio, [et lentos incedere] pręstat.
[Huc fert dispensans celeri uestigia] passu
Inducitque [uiros raptim clauesque] resignat,
Ne qua [nocens temere insontes] iniuria turbet
Et [uesci ]liceat dapibus [de more ].
In
48 medio
[stabat gentili instructa] paratu,
12Non lichni [mensę patrii, azima desunt],
Non quid opus [festo Phasen] [ ] [celebrantibus] illo:
Sedulus
49 ipse struit tunc ordine
cętera Petrus.13Aegyptus
50 causam ut
[solemnia sacra frequentent]Iamque
51 olim [perculsa] dedit,
[quo tempore Moses] 14Sęuibat [plagis] minitans [et uindice] coelo.
[Nocte ]intempesta trepidos aggressus [et ensem]
Per mediam [cędens] exegit Spiritus urbem
Hebręos [pręteruehiturque sub indice postes]
Defensos [iussi] monstrata [aspergine] sacri.
Prodigium [fastis ]ascribi in [sęcula fecit],
Quoque, Pater statuit, mactetur uictima ritu.
Mense
52 diem celebrant primo cum Cynthia lucem
pagina 8'Iam quartam decimę iungit lumenque reuersat.
Vespere tunc primum laribus fermenta sequestrant,
Obtruncant agnos, [sudibus] dein uiscera torrent:
Solenni populis lucescit [crastina] festo.
Cumque pares nocti lux [uernę] reddidit horas,
Ostendit primum [Neomenia ]proxima mensem,
Lunaque dehinc reliquos [uoluens] per signa [reuisat]
Dum celeri fratrem[cursu ] pręuertitur usque
Distinguens abitu [reparando] lumina menses,
Donec principio [rediens iam ]clauserit [annum].
Sic gens digestis metitur [tempora fastis].
Sub noctem surgens urbem [repetebat] Iesus,
Et gradiens secum [dispensat ]singula mente.
Occulit immensum [numen, tum cetera cautus]
Obseruat rerum [momenta examine iusto],
Correptus qualis [turbato nauita ponto]
Intrepidus sedet [et circum] [impiger] [omina captat,]
Tum clauo [et uelis titubanti temperat aluo].
Pręscriptum 53 [et patriam stabat non temnere legem],
Quę [festo passim cunctosque accersit ad ]urbem,
Vt [memores renouent solemnia uota ].
Ast
54 [odium, tibi quo, Pharisęe, inuisus agebat],
[Cunctantem retinet, si commoda ]tempora [posset]
[Corripere et uanum] populi uitare [tumultum]
Dum de more [urbem comitatu] inuisit [amico].
[Vestigans tacito ]tunc[alta mente] tuetur,
Si [tandem] insidiis, [semper] quibus [excubat] Orcus,
Implicet [ignarum et pręhenso fera]uincula tendat.
Hoc rerum, quicumque [legis, dulcedine captus,]
Cantantem [non aequa] sequi [me calle] [memento].
pagina 9Namque ut cauta uiro nusquam prudentia nutet
Et referam uictus Phlegethon qua restitit arte
Dum fas atque nephas confundit et omnia miscet.
Tendentem [tuto ]noctis [fax prima] tegebat.
Ingressus [ueteri ]ne [turbas suscitet ]urbe,
Neue leues populi motus [exciuerit] ultro,
Vrbem adit: [armari capto nunc] milite Iudas
Vellet, et arreptum [subito ad ] prętoria duci.
Pestis tanta premit, [totusque insederat ]Orcus
Visceribus! [Pretio] nam [sanguinis] aere recepto
Proditor [intranti] mox [limen adhęserat] urbis,
Consilio [procerum ueniens mercator] auarus.
Has excandescens [iras] conflabat Alecto:
Namque indignari, [mortali robore] uinci,
Et Chaos [exuuiis spoliari], limes in altum
Conspectus findi, [qua ]sese [nexibus] arctis
[Expediant populi, turbatam] pectora terret
Incertamque [animi non antea uisa mouere],
Ire uiri uerbis [orta nunc luce nocentes],
Atque priora [animis agnosci crimina nusquam];
Se [dicto obsessis tantum suaque agmina] pelli,
Et quęcumque [libet uel solo fingere iussu].
[Humanę hunc tenebrę nullusque obnubilat error]:
"Quanta non [alias mens", inquit, "luce refulsit]
Mortalis, [candens Seraphin sublimia pręstat].
[Quidnam] fata [parant]? [Quid uult aeterna potestas]?
[Vidimus huic umbras ubi Tartara iussa remittunt],
Amplius [assueto indulsit se gratia pręsens]
Extolli [tantum, solus qui debeat], unquam
Hic [fuerit]; non quę [sententia mulctat iniqua] est,
Quę superos coelo deiecit et infima tollit?"
Atque ignara rei in nubem se rettulit atram:pagina 9'
Rimatur contexta poli terramque profundam.
At rete ut fraudum bene tendi uidit Erynnis,
Et late totum cohiberi amplexibus orbem,
[Huic] soli [pugnas aequo] certamine [sisti],
Miratur, nexusque [inuisens ]consulit [artem].
Repperit infęlix [nusquam], [qua] possit adiri.
Quin formido feram [cohibet] consistere iuxta,
Atque suum nescit, [remanet cur] debile, robur.
"Hostis quantus adest, [et] quam [contrarius]!" inquit:
"Omnia tentanti nusquam mihi [prębuit] ansam;
Humanum huic [nostro deletur] codice nomen.
Sed memini puero fluxit de uulnere sanguis:
Hic te iam teneo, quantum [ius] 15 [pręualet], omne
Morte lues; dabitur [poenas hac sumere] saltem.
Esto, illum nostra uetitum sit [sternere] fraude:
Pręsidium at liceat [labanti hoc] tollere [mundo].
Sin fuerit quicquam, quod [nostris artibus obstet],
Consilii [arcanum summi didicisse uacabit]."
Tunc artes [reuocat] fallendi [et circuit] astus:
Ingens [huic studium primaque ab origine] cura
Humanam [recto diuertere limite mentem],
Abiungitque [animam centro, qua semita coelo]
Ducta [meat], [nec non certus prouectus in auras]
Et qua [mortales euadunt numina tandem]
Implicat [errores et iter conuertit ad ima].
Mille [assueta modos uersat, tum] uirus [inungit]
[Inspiratque malum menbris medicamen anhelis];
Post [onerat curis, tumefactaque] pectora [flatu]
Tendit somnifero [Lethea obliuia ducens],
Sic [sontes statuens mortales] dira co[ercet].16
pagina 10Aggressura doli repetit tunc texta, fidemque
Explorat, Pharisęe, tuam; uolat ocyor Euro,
Pontifices adiit, uarias his incutit iras
Accenditque odium, furit [omnis ]concitus oestro.
Qualis, ceu fama est, Phrigia bacchatur in acta
Inuaditque armenta odiis [agitatus] amaris
Et pestem propriam [ignorat] Telamonius Aiax.
[Fastu] sunt habiti [Pharisęis] semper honores,
Et longo populi quęsita [potentia] seclo
Ciuili solitis urbem miscere tumultu,
Sępe ausi ciuem reges impellere contra.
Tolli illum cupiunt [acuuntque] doloribus iras,
Quos dudum [indoctę] commendat gratia plebi,
[Ore nocens uario gnaros abscondere ]pectus:
Non legum doctrina uiris [spernenda] sacrarum,
Sed uitę mentis penitus [sententia] discors.
Inde
55 acti Furiis
[coeunt] et
[curia sedit],
Decernit [de morte, metus] et [fingit] inanes:
Quotidie
56 [sed fama magis crescebat] Iesu.
Bethaniam regio ruit [excita] finibus omnis:
Illas qui dirimit [terras urbs] monte sedebat,
Lata [Palestinę]prospectans [arua iacentis].
Hinc demissa iugis regio [descendit in aequor],
Parte una ingreditur laudatas [ubere glebę]
Qua terras uersat duro [Galilęus aratro];
Altera adit regni [male peruia] saxa [niualis]
Iudęę, [tractum ]uicis populoque frequentem.
Ad
57 uocem iussus
[monumento hic, Lazare, ].
Nobilitate potens, ampli ditissimus agri
Lazarus, et late terras ditione tenebat.
Huius Bethaniam simul et decliuia [montis],
Ac totam ostentant ingentia tecta per urbem,pagina 10'
Et qua, dum placidus refugis elabitur undis,
Collectas Iordanus aquas in stagna [relaxat]
Atque uoluptatum gentis [laudatur] alumnus,
Genesaram [picto uectus] canit accola lembo,
Magdali dictis [huc proxima] męnia parent.
Eiectus quondam [patrio de] littore fugit
Solus cum gemina [commissus] naue sorore.
Expediunt non [uella uiri], non aequore [tonsę]
Tinguntur; legit illa [uias], appellitur oris.
Massiliam eggressi [gentes] docuere [remotas].
Iam tunc [ille recens] uestigia rettulit Orco.
O nimium dilecte [Deo, o iam] tempore natus
Optato, [eductum rursus fera Tartara] coelo
Restituunt! [Totas ea] fama [uagata] per urbes,
Mira [canit facta uiris;] [ ] [exciuit ]amore
Tunc resides [populos] [] noua res studioque uidendi
Opplentur [celebri conuentu tecta fidemque]
Vix capiunt [uidisse uirum, repetuntque ].
Putruerant
58 [clauso defuncti] menbra sepulcro:
Astitit, et lapidem [auferri pręcepit]Iesus.
Clamorem [tollit, quo maximus] insonat aether,
Et perculsa [procul geminarunt ]Tartara uocem:
"Lazare, [surge]!" [Viro] sese patefecit Abissus,
Atque alias [qualis nunquam] uia facta per umbras.
[Germanę] sparsis [stabant] in colla capillis,
[Tristiaque] uberibus lachrimis simul ora rigabant.
[Tunc circumfusę surgit]querimonia [turbę],
Perculsamque domum miserantur, et omnia late
Morte [uiri] prostrata [uacant]: pars sustinet [ulnis]
Defessas gemitu et suspiria lenta trahentes,
pagina 11Ac quacumque ualent casum solantur acerbum.
Ecce
59 autem strepitum commotaque menbra recluso
Conspiciunt [tumulo], pedibusque innititur et se
Vir regit, ac totus panno consistit opertus;
Vincla manus niueas cohibent, et uincula plantas.
Terrentur subito uisis retroque recedunt;
Mox [sumunt] animos [propiusque] accedere tentant.
Ingressi iuuenem [discingunt; haurit apertum]
Lumen et [excisi prodiuit fornice] saxi.
[Concursu opprimitur tenues reuocatus] in artus,
[Adducuntque domum longa comitante] caterua.
Ille [tamen sese retinet post terga ]Magistri,
[Obseruatque ducem et numen ueneratur ]euntis:
Multum [animis, multum se pectore ]deuouet olli.
Protinus [attoniti pensant] rem et facta uolutant
[Egressi] tumulo, [cunctis] ea [mira] uideri.
[Tum uero repetunt uatum prędicta]priorum,
[Inueniunt numero promissum Legis] inito17
Et tandem [incurrunt pręsentia] tempora fatis.
Illapsus [menti propria] sub [luce] refulgens
Explicat [humanis ambagem] sensibus omnem
Ipse Deus; conuersi
60 [animi capiuntur] amore,
Agnoscuntque [simul manifesto ]lumine Christum.
Insinuans sese bifida face scinditur ignis,
18
[Permeat, ]et [cordis penetralia lambit adurens].
[Enituit mens] pura [uiris], rapit impetus [omnes].
Illum nam [solum] celebrant et solus amatur,
Fraudatos templi ritus ac secula damnant.
Hinc
61 stimulos addit
Pharisęis [Dira, iubetque]Rursus concilium cogi. "Quid curia [deses]
Nobis," inquit, "agit, quęue hęc ignauia [menti]?
Opprimimur, segnis secordia fecit inertes.19 pagina 11'
Hoc toti populo conducit, id expedit, unus
Vt pereat, ne forte adeat plebs cuncta periclum."
Hęc 62 fatus Caiphas, et tete huc, Lazare, iungunt,
Ereptus morti [occumbas] uult curia rursus.
Heu iusti uerique tenax et, concio, Legis
Demissę coelo uindex, age stemmata Patrum,
Et uatum uobis [documenta recenseat ]ordo!
Aegyptus
63 plagis
[percussa ](agite ita
[superbi])
Quod male, dum sequitur, [uestigia ponit harenis],
Inque oculis Patrum mediis [immergitur ]:
Profugiunt
64 [ataui coelestia monstra secuti]Et castris noctu lampas [pręfulget heremo,]
Perque diem [nubes populo dat] signa fideli
Arripiuntque [uiam quo duxit tramite numen,]
Sublimes oculos pendentiaque [ora] tenentes.
Vos non signa [mouent], nihil et miracula [flectunt],
Insontesque [manus cohibere a sanguine uates]
Pręcipiunt: [uobis certę] sententia [cędis]
Stat contra, [tantumque cadat sub iudice] Christus,
Iam non dedecori, [sceleri non parcitis] ulli.
Quęsiuit quę [signa dari] gens improba nuper,
Nunc [uisis ]eadem tolli [festinat] Iesum.
Inueterata diu sic [nunquam] ars mitigat [ulla],
Ingenium [trahitur] quo fert [propensa] uoluntas.
[Neue] ignominię mens ipsa obnoxia [restet]
Si iam fas contra [ueroque] proboque repugnet,
Fingit, quid culpę [prętendat], callida semper,
Non
65 teneat iusto
quamuis examine lances.
Nil [refert, utcunque] fugis temeraria falsi
[Iudicia arbitrii]; mens improbat omnia nequam.
pagina 12Dum docet haud positam tractandis mercibus aedem,
Instituitque uiam coelo, nil sacra potestas
Aduertit mentem, nec dicta examinat amens,
Sed furit, ac effoeta boni sibi signa petebat.
Defunctus cineres [semesaque] menbra resumpsit:
Id
66 metuunt,
[regno ne] se
[Romanus] auito
[Exigat], et patriis eiecti finibus errent.
Heu [frustra], uesane, malum uitare laboras!
Hac
67 serpunt,
quę fata times: non sera nocentum
[Terga] premit uindicta, dabit mox, improbe, poenas
Vrbs antiqua, [diem] quod [non agnouerit] istum.
Vteris haud uero tu nunc interprete poenę,
Cuncti causa mali et cladis, Pharisęe, futurę.
Ecce fremunt [iterum], tanto mussantque dolore.
Applausu
68 [ingreditur turbarum] uectus
asello:Qualis [stelliferum cum possidet] aethera solus
Lucifer, impleuit [largi cum] luminis ora,
Vnde uagus [tremulo] subter natat [aequore] splendor,
Et gaudet ridens pulchro sub sidere tellus,
Pręsens quod vultu [coeli ]conuexa uenustat,
Sideris hinc toti crescit iactantia mundo.
Omnibus
69 at contra uenienti partibus exit,
Vrgentisque unum seruat populi unda [tenorem].
Quaque fuit facturus iter, per strata [uiarum]
Vestimenta [uiri] tendunt; stat fronde refertum
Omne solum, coedunt oleas, palmasque ferebant,
Multa quibus pendet prędulcis [bacca saporis].
Sparsus turmatim populus discriminat [arua];
Quaque pius graditur Rex, illico confluit ingens
Turba,
70 simul numero uaria de parte
micantiObuia
71 concursu ducentibus agmina
iungunt.Ceu cum surgentes turbant examina uenti,
Perque leues auras diuersa tulere procellę -pagina 12'
Hinc quacumque uident ferri per nubila regem,
Vt primum posuere animi, flatusque resedit,
Illo continuo sese stipantia cogunt:
Sic passim uideas gradienti [occurrere] loetos.
Huc ramos oleę iaciunt, pręsagia pacis,
Quamque sibi pręfert [superans Victoria frondem].
Iam laudes et facta canunt: "Hic
72 milia gentis
Multa quidem paucis saturauit
panibus; idem
73Corporibus quoscunque ualet depellere morbos.
Macte esto uirtute Dei: tibi flamina parent,
Et
74 turbata suos
[componunt ]aequora
fluctus!Dexter adi populum: tibi gens en supplicat omnis.
Tu
75 gressum claudis reddis, tu lumina
coecis,Restituis
76 uiduę tu natum: Lazare,
[demum]Existi tumulo funebri sirmate [iussus].
Pax
77 terras teneat, subeat noua gloria
[coelum]!
Rex uenit, et [populo Dauidica regna ]:
Fausti sint [aditus], exordia [prospera] regi!"
Atque alia [exultans populus tunc] mille recenset:
Vt
78 suspensa tulit
[tumido] uestigia ponto,
Et prętergreditur [cimba obnitente] sodales,
Vtque
79 actos Furiis
[iactauit in] aequora porcos,
Expulsi inciderant quibus omni demones aruo,
Et quacumque, malis regio purgatur, obiuit;
Vt Tyrius ciuis nemus et frondentis Idumes,
Atque iugo canente procul Iudęa niualis,
Foecundęque manum glebę sensere salubrem,
Quas stringente fugax Iordanus pręfluit unda,
Qui [ripa attonitus ]miracula uidit [utraque],
Ante celer totam differt ea [fama] per urbem,
pagina 13Obuia pręcipiti quę cursu effunditur extra.
Inuehitur tandem portis, mediisque sonabat
In plateis carmen, pars altera templa subibat.
Accessum,
80 [scopulis] qua surgit in aethera moles,
Aeditaque aequabat coelo fastigia templum,
Quod posuit Salomon, modico qua colle tumescit
Moria mons: [Ornę Iebusęi hęc] area quondam
Inter
81 Beniamin et
[certus] limes Iudam,
Obuersę in Boream latus hoc [sors ]obuia iungit,
Et cedunt hinc iura tibi, Rachelia proles,
Ductaque
82 grandęuo seniori huc uictima natus,
Tradente euentu tunc paruo nomina colli.
Hic
83 et scala suo coeli post uisa nepoti,
Luza[ ]uetus Bethel quo facto dicta sacranti,
Dumque
84 scelus regis diuina ulciscitur ira,
Hinc 85 ruere educto gladio conspectus in urbem
Angelus, et multa clades augescere coede.
[Mercato sacrauit humum ]rex territus agro,
Atque adolet supplex [trepidis] altaria uotis.
Destinat hanc templi [sedem, passimque] uagantis
Et uersantis [adhuc rigidis] sub pellibus arcę.
Exequitur
86 successor opus,
[nam] fata uetarunt
Belligero id regi; [constructum] surgit in auras
Templum augustum, [ingens] cunctis [memorabile] seclis.
Nec
87 primi
[diuturna fuit fortuna] laboris:
Aequatumque [solo ]uictor [iam] Persa [relinquens]
Aegit [cornipedem ]campo [calcaribus ].
[Sed tandem] inuenta est posthac [iam] gratia plebi;
Erigitur rursus, [recidiuaque fabrica ].
Protinus hanc aucti uisum [ditione non esse] 20
Pro regni, muris maioribus ambiit aedem
Herodes, potuitque inter miracla referri.pagina 13'
Feruebant illo, ualuisque patentibus omnem
Absorbet populum; strepitu templum omne remugit,
Quod uicibus uariis spaciosas diuidit aedes.
Quaque aditus primus, duplici circumdata muro
Atria fundantur: populi huc concursus ab urbe,
Atque intersepto sexus diuisus abibat,
Omnibus hic solitis coelestem exposcere pacem,
Et foedas animi sordes noxamque piare.
Succedit lato excurrens post area campo:
Leuitis aditus solis de more uetusto.
Haud sedes defensa [suis ]a solibus illa
Ex uoto populi quo uictima ducitur omnis.
Hic iugulant nam rite pecus funduntque cruorem.
Quam
88 struxit Salomon hinc iam transitur in aedem,
Cedro contextam quondam fuluoque metallo.
Sacra iugis medio stabat libaminis ara21
Rite litabatur qua [mane] et uespere semper.
Vltima post subeunt [magni] penetralia templi,
Illata est quondam quo [magni ]foederis arca;
Fasque semel sacris [insistere] postibus [anno]
Pontifici, vulgusque [locum formidinis] horret
Omne aliud; [reliquum ]stant clauso limine tempus.
Huc ergo [ingressis iteratur carmen] in aede:
"Optato [tandem] uenit spes [una] salusque,
Vrbs antiqua, [tuis prędictus] vatibus olim."
Sępius [hęc repetunt], responsat uocibus aether,
Et [clamore] uirum sublimia tecta resultant.
"Heus,
89 [abeunt ]omnes post hunc, et pectora
[languent]Nostra diu", [queritur ] Pharisęus, et anxius ambit,
[Increpatque senes, quod ]cura deside marcent.
pagina 14Multaque tunc templo ingressum scitantur adorti,
Si qua fraude queant captum damnare doloue.
Sed uanum sumis nequicquam, stulte, laborem:
Nullę huic ignotę ambages, fallacia nulla,
Occultumque nihil uel inextricabile restat,
Ancipitesque [uias ]errorum hęc regula soluit.
Te fugit esse hominem, quę nunc pręfertur imago,
Cui tribuit: nunquam uiderunt secula, demens,
Tale opus, [emergunt ]huius nam cętera dicto,
Et uultum species quęque ac propria imbuit ora,
Nigro iussa [Chao] postquam [emicuere ]sub auras,
Vmbras ut tenues tenebris quę [deuocat] ille.
Continuo at coelum egressis hauritur apertum
Naturę et tolerant [pręscripto] limite leges.
At non hic nihilo [prodit difformis] inani:
Omnia qua
[constant, lux delitet ] artibus 90 istis,
Osque hominis [sumens sese mortalibus addit]
Ipse opifex rerum, [uiuax exemplar], inundat
Fons cuius rebus [late diffusus], et ore
Vsquam quod [lucet], species [delapsa] refulget;
Ac quantum [defit], ratio quod [quęque] requirit,
Singula compensans [diiudicat arbiter] aequus.
Quantum errat ratio [depręhendit, et] ipsa uoluntas
Quantum delirat, quid [ponderis actio iusti]
Deiicit, et subito taxata examine [restant].
Peruius huic radio, et quantum defecit, inustus
Accessit tentans posito clam milite scriba.
Cyrino quondam censum Sadocus agente,
Sadocus legem et Pharisęum dogma secutus,
Seditione potens totam commouerat urbem,
Atque iugum capto suadebat pellere ferro:
Nam pręstare mori pro libertate tuendapagina 14'
Hortatus secum turbas in bella trahebat.
Primo
91 aditu partes orator
prętulit illas,
Atque ait: "O nobis assertor cognite ueri,
Ad uultus nullos cui cor expalluit unquam,
Vnde ostendis iter diuinum tramite recto:
Nos gens lecta Dei, stirps Patrum et
sancta 92 propago,
Quos aluit semper spes lęta et gratia [coeli],
Romanis indignum Abrahę [seruire nepotes].
Iccircone licet pręsenti pectore censum
Detrectare, [manu] et patriam defendere legem,
Errori an potius gentis succumbere pręstat?"
"Frustra", inquit, "tentare paras modo cuncta scientem:
Ocyus huc agedum census numismata profer."
Prolato demum, [quęnam sit, quęrit], imago
Impressa, aut cuius [descriptio desuper] iret,
Cęsaris esse, inquit: [iubet hinc sua reddere cuique]
Taliaque haud [una penitus miscere necesse].
"Debentur coelo quę sunt [coelestia: terrę]
Terrenum tribue, et [steterit] concordia rebus."
Decepit falsos [postquam] sententia [uoti],
Illico digressi [uertunt hinc] terga, docentem
Turbis collectis [passim populoque] relinquunt.
Ille
93 diem
[totum noua regna annuntiat ]urbi,
Sub noctem in siluas abit et deserta recedens.
Lustrat [oliuetum] coetu comitante suorum,
Exemplo, ingeniis adeant quibus aethera, tradens.
Hinc rursus remeat, quamprimum discutit umbras
Orta dies, uitę miseris reuehitque labores.
Ingressus templum medio stans ore profatur:
Cultus diuersi plebs plurima cogitur illo,
pagina 15Inque uiri uerbis capitur diuina docentis.
Huc passim coeunt, instant solennia quando,
Siue fugę Aegypto renouat monumenta cruentę,
Seu populus Legem meminit sub monte receptam,
Septima [quod ]uoluit referens hebdomada festum,
Aut cum [frondenti] tentoria stemmate formant,
Sabbata qui mensis[totius creditur] anni,
Impulsę quis certa [tubę]dant signa diebus.
Verum alias redimit sese longinquior ora,
Ast urbem cunctos adstringit uisere Pascha.
Et
94 tunc forte dies instabat proximus ille,
Ac penitus circum [fines] exciuerat omneis.
Omne frequens iter [est] properantum, semitaque omnis
[Conteritur, passim gradientum] turba coruscat,
[Vrgendoque uias exorsi] utcunque loquelas
Christum quisque suo [comiti] referebat, in ore
Multus erat [cunctis], illum sermone frequentant,
Verbaque docta uiri [mirandaque] facta recensent.
Tum porro ingressi, quocunque [auditur] in urbe,
Festinant, iterum gaudent [spectare] loquentem,
Intentique nouis formabant pectora dictis:
Ingens Doctoris nomen celebratur ubique.
Hinc iam liuor edax [Pharisęos] cogit, et inde
Ira diu coctis exęstuat atra uenenis,
Insinuatque [metus odiumque] his Tartarus una.
Vtque accita omnis seniorum curia sedit,
Protinus a Christo sermonum exordia sumunt.
Huius signari maledictis sępe [queruntur],
Ordinis et fraudes nudari, pristina uitę
Libertas rapitur, si plus impune licebit
Oranti templis uersari: "Scilicet", inquit,
"Suspicit hunc populus; tum quicquid dixerit, ollipagina 15'
Creditur, et nostri spernunt documenta senatus.
Dedecus, hoc equidem uictum si cesserit uni
Consilium, et tantos solus labefecerit ille
Conatus: agedum statuat sententia coedem,
Expediatque modum, ne circum impune pererrans
Infames faciat passimque oppugnet auaros."
Sic fatus quidam, hinc [ineunt] suffragia cuncti:
Obtinuit numerus, stetit et sententia tandem,
Occumbat,
95 soluatque metus
[ut morte timentum]:
Cęde supersedeant tantum statuere per urbem
Dum celebri festo uersatur plurimus hospes,
Cęptum interturbet populi [ne forte] tumultus,
Quem docti cernunt captum sermone Magistri.
Nondum
96 digressi, medium
[mirantibus] infert
Bethania sese [referens Scariotha] tribulis:
Acceptum dextris pręhendunt solioque [locarunt].
Aduentus quę causa docet, nouisse recessus
Christi secretos, mortemque paciscitur auro.
Conuenit: aes [una accepit pretiumque] cruoris.
Ille
97 thoro iratus
[surrexerat, intulit aruis]Quo lectum Syrię nardum [fuditque] refracto
Vase, [domumque] totam quando [repleuit] odore
Voce Dei mulier carę [laudata] sorori.
Seu nardo ingenium uarios confudit odores,
Et mixti princeps unguento [nomina] donat -
Illud erat, tantas Oriens nam repperit artes
Delitiisque dedit regali prodita gazę -
Siue ferę sanies, qua non [preciosius] aurum,
Hęc lucis [legitur], qua [stillat] ab inguine uirus.
Nam [misero gemitu] in saltus et lustra recedit,
pagina 16Dumque uagam siluis passim dolor angit acerbus
Vlceris, hic duro rescindit stipite plagam,
Deliquat impressu tunc urgens, funditur unde
Cui par non alius terris manauerit humor
[Egregiumque] ferunt, preciumque accedit odori
[Florentes inter segetes ]nardumque reperto,
Precipue Taurus qua brachia porrigit ingens,
[Atque abeunt cani ]nebulosa cacumina montis.
[Labentem hinc] fluuium et Gangetica despicit arua;
At procul aerias qua tollit [nubilus] arces
Assiriamque uidet, nostrumque excurrit in orbem,
Terrarum [nusquam] nardus generosior exit.
[Hic ubi depastę] distendunt corpora spica,
Defluit [eximius duris] cruciatibus humor.
Delitias
98 [postquam] mulier has intulit ergo,
Obloquitur Iudas: "[Quorsum] hęc [iactura]? Receptum
Pręstabat [uenire, inopi succurrere ]possent
Vt [loculi]!" Tali [prętendens furta]loquela
Atque [alios specie fallente instigat ].
Exoritur [murmur, qualis cum ]flamina siluę
Incumbunt, longe foliis insibilat aura;
[Certantumque] stetit [sensim uox dissona] cęnę,
Atque [superuacuos leuiter ] repręhendit honores.
Quos
99 Christus roseo exorsus compescuit ore:
"Quis [tantum menti facinus nunc implicat ]error?
Haud uobis [culpanda], uiri, quę [munus humandi ]
Corporis exhibuit, semper [famulata fideli]
Obsequio mulier: dabitur nam sępe facultas
Atque alias ex uoto inopes iuuisse [merendo].
Hoc pietatis opus; quantum nam sedula pollet,
Impendit studium,
superetur 100 pectore quamuis
Officium: uenit ecce dies, uulgemur in orbem,pagina 16'
Nostraque cum pueris narrabunt gesta parentes,
Hoc quoque erit passim terris memorabile factum,
Cum pia laudatam sacris mirabitur aetas."
Lecta manus procerum mox presso credidit ore
Culpatam temere, et sese [correpta] repręhendit.
At Iudas solus furtim se proripit auro
Fraudatum indignans damnumque rependere [certus],
Quanto mercetur seniorum turba Magistrum.
Iamque adeo sector tunc [aere] redibat onustus,
It medio mixtus cętu, ceu uisus [in aruis]
Et pulsus de lacte [lupum nemore euocat agnus];
Vt pręda potiatur, adit, seque [ingerit ultro],
Perque gregem medium, donec [hunc tollit, oberrat].
Doctrinę expulerat sacros de pectore sensus,
Atque animum quicquid coelesti fingit [ab haustu].
Hinc iam [uisceribus Furiam conceperat], atque
Adiuuat [urgentem, simul ut traxere uenenum]
Atque [haustum penitus pręcordia lęsa recondunt].
Possesso [incubuit, tum quantum clauditur Orco],
Inspirat sceleris [misero: ruit illicet amens],
Pręcipit et [turbas et capti uincula mente].
Non hunc, [quę uidit, miracula] plurima [cępto],
Non usus reuocant placidi [Doctorque benignus];
Oblitusque nihil meminit, [cum iussus obiret]
Oppida et [hęrentem Simeonem cerneret una].
[Quantum illis uirtutis ]erat! [Quęcumque iuberent],
Parebant dicto: [pellunt] de pectore [morbos]
[Languentum], obsessis abeunt tunc [demones] acti.
Exortam
101 lucem referebant insuper
aeuo,Quodque expectatum est tam longo tempore, regnum
pagina 17Venturum, ut laxent patribus fera Tartara claustrum:
Esse quidem rupto sublata repagula coelo,
Plurimaque ostensę uulgabant signa salutis,
Et respondebant iam facta ingentia dictis.
Verum ea restabat impuro euanida uirtus.
Sic deformato superum dux agminis ore,
Dum potuit gressum reuocare, lababat ab alto.
Quem clipeata cohors ad terram protinus armis
Insequitur lapsis, casus tonat aethere diuum,
Inter adhuc acies sacras non amplius agmen
Cernere erat sacrum, et nullo fulgore coruscans.
Incessu placido pręibat pulcher Iesus.22
Lęta duci facies et glaucum lumen ocellis,
Atque superciliis positum discrimen honeste.
Oris adhuc nasique decor, roseusque genarum
Candor et in miti grauitas pulcherrima uultu,
Conciliatque simul [diuinum aspectus honorem].
Ipsa statura [uiro] proceri [corporis apta],
[Tum demissa comę nodis collegerat oram]
Cęsaries [niuea residens ceruice decenter],
Intonsos seruat quę [uoti] more [capillos];
Maiestasque [metus ]et castum [afflabat amorem].
Finit liber primus
Damiani Benessę De morte Christi liber secundus
pagina 17'2Porticibus iuncti pariter gradiuntur in amplis:
Hic [hospes primum] sese tulit obuius olli,
[Tendentem] saluere [iubet], dehinc oscula libant.
Vestibulum [ingressos] spaciosa per atria ducit
[Accensę] qua clara faces dant lumina nocti.
Picta sacris stabat series hic eruta libris,
Argumentum operumque Dei gentisque uetustę.
Hic gemini positus, res nulla imitabilis arte,
Concipiunt longe uariarum exordia rerum
Quo corpus mentemque aptat pictura fidelis.
Namque instar numeri spaciumque situmque sequestrat
Congruus angelicis ascriptus sedibus ordo,
Statque uorago sinu contra spaciosa capaci.
pagina 18Hęc 102 sedes certa et
solidę fundamina molis,
Nulli hic migratus, nusquam se dimouet illinc.
Insistit quocunque loco, nil nam excutit inde,
Allicit aut alio, sed ibidem immota recumbit:
Non quid sit leuitas regio, non pondera nouit.
Mundus in immenso primum [hoc] concrescit inani,
Cui propriis natura locis ingentia menbra
Constituit, clauso constat respectibus ordo.
Cęlum summa tulit, sed terra resedit in imo.
Cętera se medio cohibent, rursusque refertur
Ad totum uertex, contraque refertur ad imum,
Atque pari uultu reuocat se funditus imum.
Hęc prorsus 103 ratio iam
104 frustra quęritur extra.
Inde igitur nostris accedunt pondera rebus,
Et motus [uaria ]qui se uertigine uoluit.
Recta namque meat, seu [circumcurrit in] orbem,
Quam semel obtinuit nusquam de sede recedens.
Alterius gremio [complexa recumbit amico]
Altera pars, fundo medio stant [omnia] nixa.
Porro in mole locus quicumque ascribitur ista,
Hęc requies, quantumque recesserit [inde remotum],
Sponte sua rursus natura reducit eodem.
Quicquid at in propria motu iam sede [cietur],
Exterior nitens impellit labile causa
Mota Dei posito digestu fine creantis.
Atque ita, quo passim uariantur corpora, motus,
Quę moli inseritur, pręscripta lege periret,
Exemptumque globo, ni mundo uita fouenti
Debita deficeret, sedem pressisset eandem.
Sed pars nulla adamat fieri mundana seorsum,
Congerie quę fota locum secernit in aluo
Et nomen uiresque agitandi uiuida cępit.pagina 18'
Vtque uices uarias hęrentia menbra ministrant,
Quę decisa cadunt natiuo cassa uigore,
Sic quę inserta ualent, pereunt semota repente.
Iccirco externi nihil indiga machina quantum
Occupat, hic momenta sua
est 105 [partita] subinde.
Hęc uaria ingenium formauerat arte figurans,
Naturę duplici ut liquidis Deus incubat undis.
Materies partu torpebat pigra recenti,
Concilians nondum sociis se uiribus expers,
Hęc habilis toto uacuo considere sparsa.
At menti contra incumbit caligo profundę,
Quę conuersa Deo formari debuit insons.
Primum concipitur certantis [factio ]uulgi:
Hinc abeunt medio et geminum referuntur in [agmen]
Seditioque animos studia in diuersa [trahebat].
Altera pars [nitido] euasit [pulcherrima] uultu,
Arripitur penna sublimis prępete coelo.
Diuina penitus de [luce recondit amorem],
Incussamque accensa [fouet] sub pectore [flammam].
Instruit hęc [acies] et digerit agmina Diuum:
Terna [phalanx triplici] discriminat ordine turmas.
Diuino intuitu de [lumine] pendula plebes
Lustrandique [operata sacris ]sibi dedita prębet
Hanc operam, [nusquamque] Deo diuertit ocellos.
Tota oculus facies coelestum, addictaque partes
In geminas aciem, duplicem uim concipit inde,
Immensam exhaurit qua lucem, et numine sese
Proluit illapso radios iaculata nitentes,
Quaque creatarum rerum mens proficit usu,
Inde uacat [collecta Deo tenditque] uoluntas
pagina 19In finem, propria ueluti ui pondera sidunt.
Alituum stipata cohors uolat agmine, Sanctus
Spiritus unde ciet, clamor meat aethere magno,
Et placitura Deo meditantur carmina semper.
Hinc circumduci uideas examina ludo,
Agglomerantque Deo una omnes ineuntque choręas,
Et seruant orbes, ac uergunt semper eodem,
Quam densas, liquido cum tranant aere lapsę,
Tempus agit seu uere grues longo ordine tracto,
Siue aestate, petunt cum pabula dulcia, sturnos,
Dum sedes mutant, [rumpunt clamoribus] auras,
Exercent proprios sic agmina sacra uolatus.
Namque obeunt, reuocant gyros, et prępete penna
Tollunt se uolucres sublime Deoque reducunt.
Quęcunque ore ferunt, mirantur sidera nec mens
Attingit: subter gaudent elementa canore.
Diuersa reprobum genus [hinc ]stat parte repulsum
Sedibus aethereis Diuum statione beata,
Deformis genti facies inimicaque uisu.
Attamen obscoeno lux quędam internitet ori,
Heu infoelices mira quę fallit ab arte.
Hic quantum furuo Furiarum est cernitur Orco,
Et longe pictus sistit formidine terror.
Consilii arcani princeps decreta superbus
Improbat, et faciem, coelum tanquam [execret], alto
Deturbatus habet; ruit una turba [fauentum],
Telluremque petunt coelesti sede relicta.
Mutantur cultus, mutantur et ora cadentum,
Naturę legem 106 peruertunt, seruaque
[plebes]
Quęrit regna sibi, miseramque insania miscet,
Auertitque oculos ueri qua lumine certo
Lux radiat, nimiumque placens sibi perfida credipagina 19'
Plus uero et nimium censeri insana peroptat.
Aspernata Deum et legem nihil abdita curat,
Solum adamat speciem et mendax in imagine uadit.
Hinc animos sumit fastuque tumescit inani,
Delegit sedem imperio seque ingerit orbi,
Mole recens uacuo immenso qui constitit ampla,
Tantum error miseris et fraudis amica uoluptas.
Sub specie falsa nam se mirantibus infert,
Exitioque suo deceptus fallere gaudet.
Sed uanum [gentis studium incassumque] labores
Suscepti, robur lassum uirtusque fathiscit.
Nam semel auersos renuentia lumina lucem
Calcat humi reprobos et desuper arbiter urget.
Pressa grauis cępit tellus immania monstra:
Hinc pugnas Herebus superi ciet immemor aeui,
Aut nequit aut aciem refugit obuertere luci
Diuinę, recta radiis simul obuius, unde
Et coelo et terra producitur omne quod usquam est.
At qua materies [formatur] tarda parumper,
Ingenium superabat opus: stat machina mundi
Ingens, inde suis depingit facta diebus.
Caligat primum sterilis sine germine moles;
Vtque polo illuxit, coecę fugere tenebrę.
Ecce [Horas secum] sparsis in terga capillis
Ortum
[tempus] agit: tunc
107 protinus emicat orbi
Prima dies, coeli tenduntur tegmina circum,
Debitaque interitu compescuit ambitus una,
Condita [miscebat] uaria uertigine nutans
Vnius rationis opus; noua tempora currunt.
Altera
108 lux oritur, rebus cum luce colores
Mox redeunt, canis refugit cum fluctibus aequor,
Littora cinguntur, tellus educitur undis.
Concipiunt glebę imperio partuque tumescunt.
Inde uenit foecunda seges, tum semina gestant
Arbutei foetus nuper quis nata seruntur.
Tempora deproperant et tertius occidit ortus.
Accendit
109 solem et primum tunc Cynthia bigas
Aptauit, trito signatur semita calle,
Qua contexta poli fulsere micantibus astris,
Atque nouis tellus radiis lustrata nitescit,
Solque recens lucem roseo quassabat Olympo.
Hic ardet plena maturus lampade; at illic
Mane suo iam nata iugis Aurora ruborem
Spargit, et excitos auium per guttura cantus
Euocat, [hincque ]faces diuersis Hesperus oris
Accendit, [lucet genialis] flamma per agros,
Nec procul incumbunt uacuis insomnia terris.
Inde simul metas [annis ]et mensibus addit,
Qua tempestates [uariant] regionibus orbis.
Tunc quartus claudit labentia tempora Vesper.
Constitit
110 111 at simulac perfecti machina
mundi,Mox
112 rutilo manauit aquis uis germina coelo.
Aetherię generantur aues,
quęque aequora 113 uerrunt,
Iam passim nigro undabant animalia ponto.
Finit quinta dies, [suaque] hęc [momenta] fuere.
Parturit
114 et coelo dudum foecunda
[nitenti]Gignit humus, uultus formantur et ora [ferarum].
Hinc uarias species uiderunt protinus astra,
Persultant campis et noto compare gaudent.
Incubuit terrę uirtus diuina liquenti
Foeturęque dedit maioris munera dotis.
Effinxit uultus, diuina euasit imago.pagina 20'
Huic late imperium in terras et in aequora cessit,
Aerięque simul timuerunt iussa uolucres.
Gaudebat consorte thori nouus incola mundi
Atque suas iam sexta dies sic terminat horas.
Vt
115 116 perfecta stetit tantarum machina
rerumSeptima lux oritur coelo fere picta sereno
In longum uotis placidę seruanda quieti.
Aerii tractus, canentiaque aequora ponti,
Ac tellus illa tenuerunt ocia luce.
Nulli
117 tunc imbres, sed iuxta flumine terram
Fons uiuo humectans uenientia gramina sponte
Potabat, uisus uolui de ualle remota
Arua tenet late [spaciosius], protinus inde
Permeat et nostras multo capite exit in auras.
Foelix hinc pecori [tellus] alimenta [ministrat],
Et pingui rimantur aues sua pabula prato.
Hic prope perpetuo rident uiridaria uere,
Seposita nimium foelix regione recessus.
Quo
118 ductus mirans specioso uertitur aruo
Tam fortunatos lucos terramque beatam
Ipse pater
primus: dolet
119 hinc male cognita mala,
Pellitur et terris uagabundus cernitur exul.
Causa mali coniunx tunc, quo diuertit, adhęret,
Dantque simul poenas [incauti ]pectoris ambo.
Fortuna [coniunctus] amor [meliore] locoque
Durat in aduersis, erumna haud frangitur ulla.
Ponitur [hinc] uitę stricto custodia ferro,
Et longe siluis terror cohibebat amoenis.
Erronesque
120 nouis caluerunt ignibus, atque
Oscula complexi iungunt, perque ossa uoluptas
pagina 21Emicuit, risit iunctos Hymenęus amantes.
Post iterum repetit curasque requirit easdem,
Atque pater loeto tollit sua pignora uultu,
Maioremque Chain, aliumque uocauit Abelem.
Hos traxit facilis studia in diuersa uoluntas,
Exercetque Chain tellurem ac iugera uersat,
Alter oues sequitur, latis amat ocia campis.
Huic tantum cantus et dulcia carmina cordi,
Solaturque fugam et casus sic uoce paternos.
Sępe oculos tollit coelo et suspiria ducit:
Commendat uitę superis hic usus Abelem.
Nascitur
121 122 inde odium, tum mox fraternaque
cędes:Cognati sceleris maculatur terra cruore.
Protinus
123 in deserta fugit sedesque remotas
Infoelix, facinus diis quando sensit apertum.
Huc
124 prope longa quidem series ueniebat auorum:
Primus Enoch; muri iuxta cernuntur et artes.
Irad, Mauiael, huic ordine proximus astat
Matusael, curisque Lamech partitus amorem
Insequitur, lateri coniunx hęrebat utrique:
Adda comesque [puer] geminus, mouet organa Iubal
Vocalesque agili [percurrit ]pectine chordas.
Ast alter [mediis ponit] tentoria campis,
Et pariter gemino gaudebat pignore Sella.
His ardens iuxta candebat in [incude] 1 ferrum:
Ipse pater medio tristis similisque dolenti,
Haud gens grata Deo curisque exercita uitę.
Sed
125 melior longo soboles uenit altera tractu.
Seth bonus et patri luctum qui soluit Abelis:
Altius humanas spes tollit filius Enos.
Hunc
126 iuxta Caynan, natus Malalechel huius.
pagina 21'Insequitur Iared, post Enoch in aethera raptus,
Matusalem, gaudensque bona cum prole Lamechus:
Ipse pater Nochus uenit ultimus ordinis huius.
Iamque hominum passim turbę populique frequentes,
Non rarus cultor uacui non amplius agri,
Cernere mixta uirum totis erat agmina terris.
Tunc
127 Herebus superis inimicum fudit Amorem
Armauitque deum docuitque impellere uulnus.
Acer lunato mox arcu constitit ales,
Tela uolant, lęsis linquunt sine morte uenenum.
Illicet hinnit amans uisa
fere 128 uirgine captus.
Oscula pressabant uulgo rapiuntque puellas,
Confunduntque genus male suasi, et coniuge iustus
Seth capta de stirpe Chain connubia miscet.
Tunc tellus hominum scelere est imbuta profano,
Offenduntque Deum prauę facta impia gentis.
Illa,
129 sic perhibent, nam tempestate Gigantes
Admorunt superinstructos in sidera montes.
Fama
130 uiros, fama hinc ingentia robora
tollit,Queis
131 placida et mitis terris
Astręa fugatur.Ille
132 dolor tetigit uehemens et cura Tonantem.
Damnato spectat qua uindex [irruat] orbi:
Impuros inter miseratur et [excipit unum].
Hic pius et superos sceleris [placauerat expers],
Secernit [fruges cumulatque altaria donis,]
Annua sic [referens partita munera] messe.
Huius tergemini, soboles pulcherrima, [creti],
Sem pius et Iaphet, robustaque pectora Chami.
Texitur
133 illatis ingens fere machina tignis:
Expectat perfecta minas casuraque coelo
Fulgura, promissamque hiemem mundique ruinam.
pagina 22Voce
134 Dei huc species animantum cogitur omnis:
Turmatim primum campis armenta iugantur,
Diuersum genus et pecoris, lapsęque secabant
Aetherię uolucres alis pernicibus auras.
Ingressę sese spaciosa [mole] recondunt,
Orbis qua tandem perituri turba superstes
Sementi seruata feros euaderet imbres.
Postremo ingreditur senior scelera impia multum
Ante hominum increpitans, superum testatus et iras.
Vt
135 mouit uectes posuitque repagula ualuis,
Naufragiumque Deus tribuit contemnere tutos.
Tunc primum picea caligine cogitur aer,
Atque [meant ]toto clamosa [tonitrua] coelo.
Accensus passim assiduis micat ignibus aether.
Tempestas subitas tunc sese exhaurit in undas,
Descendit coelum, pluuiis [absorbitur aer].
Non pelagi discrimen aquis, [stant] aequora late
Et terras rapiunt, facies hinc redditur una.
Merguntur campi, [pereunt ]crescentibus undis
Colles, et tumidę [latuere] cacumina terrę.
Quicquid [...], quicquid carpebat et [auras],
Extinctum est, mortis species tulit una sub umbras.
Iam
136 pulsę nubes, iam lux sua reddita mundo est,
Inque sinus [refluit decrescens] unda [reductos].
Relliquię, nabat, uiuentum, machina [ponto].
[Hęsit et]aeria sublimis [rupe resedit],
Armeniam qua Taurus adit, [conditque sub] astra
[Excelsum caput, et ]superat se uertice summo.
[Hinc egressa] manus supplex altaria [ponit]
Atque adolet: gratus superis init aethera fumus.
Sarcula
137 tunc genitor repetit solitumque laborem.
Distinguit scrobibus sarmenta et uinea surgit,pagina 22'
Vuaque inexperto fudit calcata liquorem.
Ignotam
138 sensit uim: uersi in terga cubanti
Iniiciunt uestem pueri uellantque pudorem.
Continuo
139 gentis reparabant damna
peremptę:
Miratur proprio genitor de sanguine prolem.
Vsque adeo sarcita breui est iactura, nouusque
Quęrebat populus quem se diffundat in orbem.
Cernere
140 erat turrim et non intellecta loquentum
Verba, uagasque acies diuersa in regna ruentes.
Arctoas petit illa plagas Scythiamque rigentem,
Hęc Syriam ingreditur, flantes et pergit ad Austros:
Sunt Euros tendunt qui contra et [lumen ]Eoum,
Atque alii post solis iter mundumque cadentem.
Peruentum quocunque, [homines] regionibus illis
Continuo superant, prolatos iungere fines
Ambitio magnumque decus, lateque colendo
Tendere et intactis populos [inducere ] terris.
Hactenus imperium stabat [tunc ]temporis orbi,
Instruere [et uitam] cultu, quę gloria [regum]
Sola diu, gentesque iugis assuescere Ninus
Cępit, et arbitrium ius sumptis fecit in armis.
Iam genus humanum toto [deducitur ]orbe,
Nec superest quo non accessum, multus abundat
Iam passim populus: surgunt certamina Martis,
Atque iuuat fuso uictoria parta cruore,
Et scelus et crescit uiolenta iniuria regum.
Vir
141 Chaldęus erat genitus de stirpe uetusta
Sem patris quondam, Thares de nomine dictus,
Inueterata sui damnabat tempora secli:
Inde solo patris discedit, pignora iuxta
pagina 23Incedunt, Abram cara cum coniuge gnatus,
Lothque nepos, subeunt uenientes oppida. Thares
Cernitur hic tolli
defunctus. Signa
142 secutus
Impiger e coelo iussis iter arripit Abram,
Lothque comes graditur, qua [pinguia] pascua Sidon
Explicat, herbosa pecudes in ualle tenebant.
Hinc
143 pręculta [legit], regio
[dum iam] una reuersos
Non capit et pugnas [pastorum] rixa ciebat.
Et qua Iordanus pręlabitur amne, [recedit]
Loth patruo [campos ]et pabula nota relinquens.
Exuuias
144 uictor pulso referebat ab
hoste,Atque
145 suę gentis senior
[uentura] docetur.Iuxta
146 Agar puerumque sinu gestabat in
agros:Hic
147 percussa uiro
recutitę foedera carnis,
Certaque iam proles
promittitur, ac
148 prope tellus
Procumbit, nigrasque ruens [subsedit ad] umbras.
Cernitur
149 Abimelech et iurgia
[nota ]:
Ludit
150 anus
[gremio] matris
[puer], inde
151 [fugatur]Serua,
ducesque 152 [inter percussit Bersaba ].
Hic
153 strue lignorum stat patris
[uictima gnatus]:
Heu
154 dolor
optatę postrema in tempora prolis!
[Attamen] et sic stat iussis parere supernis.
Accinctus ferro puerum mox sistit ad aras:
Non
155 desunt
lachrimę, non
carę flebile funus
Coniugis, in tumulum non pensa pecunia; [lectum]
Est iter ac reditus, [Bathuelis] filia uenit
Optato; hęc lachrimas matris [desiccat] amanti.
Sunt
156 noua
Cethurę connubia, longus et ordo
Stirpis, et annosi sublimia funera patris.
Ismael hic multa circum se prole tuetur,
Ventrem alibi foetu soluit Rebeccha gemello.
Versatur
157 Geraris, fugit et noua regibus
[Isach]Pacta ferit: gemina stabat cum [coniuge ] gnatus.
Venator
158 quicquid lassanti lustra ferasque
Offerret sese iaculo percellere doctus,pagina 23'
Emicat in siluas, plangunt per terga pharetrę.
Iunior
159 ast
epulas matris prior obtulit arte:
Venatu genitor turbatur fratre reuerso.
Longe abit et fratrem maternum inuisit [Iacob].
Hic
160 partus
quęsitus amor, fraudataque
sępeImmensos merces compensat digna labores,
Adque
161 solum
[patrium] post multa
[exhausta] redibat,
Depositique lares empto [statuuntur in ] agro.
Huc
162 iuxta raptus, et sunt certamina fratrum.
Secessit
163 Luzam,
[elata] est hic
[Debbora] primum,Dehinc
164 alios obitus,
[alium audiit] Euphrata
luctum.Et
165 clarum ostentat genitoris Manbra pheretrum:
Stant nati [circum] flentes, stat turba nepotum.
Parte
166 alia regio nemoris horrebat opaci
Diues [auis,] diues populorum pinguis [Idume].
Gens olli duplex, [diuisaque] sceptra regentum:
Hac late excurrit [uenatu] exercitus Esaus.
Accedit diuersa
[uirum] fortuna, Iosippus
167Per uarios casus et [multa pericula] rerum
Cernitur Aegypti [tandem] pręfectus habenis.
Hęc 168 uia
[fatorum], et
uerę pręsagia noctis.
Emigrant,
169 Phariis traducitur Israel oris,
Quantaque cogit amor [Iudam] perferre legebant.
Ballatus ouium resonant per pinguia culta,
Atque uago pecori Arsinois discurritur omnis.
Hinc
170 clara exequias comitatur pompa: sepulcro
Ossa patris longum per iter portantur auito.
Occubuitque
171 ingens iam
[grandi] aetate
Iosippus.Ambages
longę ueniunt prope; tollitur
172 undis
Moses et exemptum matri mandabat alendum
Insignisque puer forma reuocatur in aulam.
Fugit
173 in
exilium; uisu
174 mirabile uocem
Misit flamma rubo: "Procul hinc uestigia siste",
Et deinceps mandata dabat rursusque reuisit
Aegyptum. Fratri
175 redeunti occurrit
Aaron,Hinc
176 adeunt regem et referunt mandata; recusat
Crudelis, monstris
177 illi coelestibus instant,
Duraturque malis Pharao. Bacchatur in omnem
Aegyptum
clades; permissi
178 tollere tandem
Signa duces abeunt et gentis tecta nephandę
Diripiunt: mens
179 [una uiris], cadit hostia
uulgo.
Egressis
180 monstrabat iter
[lux] pręuia coelo;Incedunt,
181 subitus tergo quibus imminet
hostis."Este
182 uiri, durate,
[bonam spem] pectore
[cuncti]Pręripite", ingeminat Moses, "Deus eximet omni,
[Neu dubitate],
malo", gressumque
183 [tulere] per undas.
Ecce instat Pharao, pelagus [superingruit ]hosti.
Passim equites, [currus, opulentaque] gaza natabat.
[Aequore] transmisso [exultans ]iam concutit [arma]
Israel; hinc
184 rapido gradiuntur in auia cursu,
Perque sitim et siluas et per deserta
feruntur, 185Quis coelo uenere dapes, populumque cibauit
Ipse
Deus; quintis
186 castris exercitus intrat
In Rhaphidon, scatuitque latex de rupe perennis.
Esaidem infestis hic perculit obuius [armis,]
Quo socer excitus de Madianitide terra
Consulitur; nitidum
187 hinc iussus subit aethera Moses.
Incubuit nubes circumque incendia fumant,
Mons mugire solo et sonitu strepere alta tubarum:
Horribili audiri uoces clangore per omnem
Hinc populum: nebula tunc sese condidit atra.
pagina 24'Ingressus
188 uitę et iuris
pręcepta docetur,
Quaque Deum placent sacri misteria ritus.
Longe
189 alia interea castris sub monte geruntur.
Sistra sonant, thyasi celeres uertuntur in orbes,
Statque Apis medio, recolunt portenta deorum,
It ferro Leuita
metens, 190 cui multa cadebat
Turba
uirum. Compacta
191 stetit prope foederis
arca:Illinc
192 signa capi
[solitum], seu castra moueri,
Sistere seu potius, uotiuaque uictima [duci],
Et stabant uarię descripta piacula noxę.
Initiata
193 sacris gens additur,
[infula],
uittę 2Et proprii de more [uiris gestantur] amictus.
Dumque
194 prophanata non rite
[litatur ]acerra,
Accensus fratres inuasit coelitus ignis.
Quo terrore illo raro [accedebat Aaron],
[Obseruans] ritum feriarum et iura litandi.
Excubias
195 [statuunt tunc] demum
[et forma redacta est]Castrorum, iussum [turbas ad signa] referri
Sub duce quemque suo, [medioque recepta locatur]
Arca Dei, ualidę numerus dehinc plebis [initur].
Bisseni proceres stabant, suaque agmina cuique
Et bissena omnis in castra exercitus ibat.
Tunc terno commissa duci custodia, seruat
Quisque latus propriasque uices, ut tessera turmis
Sortito [ascripsit], quadrato tenditur, atque
Omne latus sobolis delectę robora cingunt.
Seruato pariter incedunt ordine cuncti
Quattuor in partes positi, triaque agmina cędunt
Cuilibet; unus enim assideat qui peruigil arcę
Exemptus, populi numero nec miscuit illum
Calculus; hoc
196 triplicem sed turmam continet agmen,
Officio discreta suo gens subdita magnopagina 25
Pontifici, simili cuius stant pignora cultu.
Hinc
197 motum, noto quam primum classica signo
Insonuere uiris; Synai mons milite tandem
Deseritur, nubes progressa recumbit in agro
Pharanio;
circum 198 exurens
hic 199 uisitur
ignis.Egressi
200 castra effodiunt Asarothide
campo,Atque
201 luit poenas
confictę fęmina culpę.Metantur
202 posthac qua
iam 203 plaga terminat illa.
Hinc missi qui certa ferant, fando agmina terrent:
"Vidimus Enachidas aequalia robora coelo,
Et fortem Esaidem, [ualidissimaque] oppida gentis."
Hinc
204 questus hominum et diuortia longa uiarum,
Ac coedes populi, diruptoque haustus hiatu
Interiit Choreas, incendiaque altera surgunt.
Cernitur
205 examen
uirgę, desertaque
206 rursus
Ingressi latices icta de rupe
bibebant. 207Iuxta
208 obitus picti, natusque
[Eleazarus] Horo.Vestibus
209 induitur
[defuncti]: hic
210 contudit hostem
Israel, et lęsis prope uipera uisa medetur.
Inde
211 pererratis regionibus obuia
[primum]Pertulit arma Sei [percussoque oppida cępit],
Vsque ad Ieboeum [quę] sunt a finibus [Arni].
His terris quondam [Moabitas expulit] ille,
Cumque Ogo cernit [pariter regnoque ] potitur.
Exagitat
212 populos metus
[et] uictoria
[circum];
Accersit Balaccus opemque et [carminis artem],
Balaccus regno nuper Moabitidis auctus.
Et
213 iuxta turpis descripta patibula
noxęCernuntur: Phinees męchos ulciscitur ense.
Fit
214 census
capitum, iaciundę 215 sortis initur
Tunc ratio, exposcunt fraudatę iura sorores.
Delectus
216 Iosue regimenque et sceptra
recepit,Conuehitur
217 terra de Madianitide
prędaPlurima, qua populus pecoris ditatur et auri,
Concessęque 218 tribus parto consistere tractu,
Promissam pactę pugnando uincere terram.
Progressus
219 medio populo intra septa coacto
Commendat mandata iterum cęlestia Moses.
Tunc
220 Abari demum conscenso uertice Phasga
Prospicit; hinc multum quęsitę regna tuetur
Telluris, quantum spacii latissima pandunt,
Ac sic in mortem placidus [componit ].
Tantarum
221 rerum
[molem] pondusque subiuit
Ipse gubernacli Iosue [successor,] [et] arcam
Protinus inuexit fluuio deductaque retro
Aegit aquas, [uacuo] cui restitit alueus amne
Inferior, tutumque exhausta hac parte meatum
Concessit, feruet [properando] exercitus [omnis].
Hęc pressit medio et [uenientem] sustinet undam.
Transmissere
omnes: imo
222 de flumine sumptos
Bissenos lapides [statuunt] ubi castra locantur.
Tunc
223 [circumcidi populum iam Galgala ].
Hinc
224 strauit gentes
[incussi ]fama pauoris.
Iam [primam Hyericon] post oppida cętera coepit:
Marte alacer fertur, [potis] est obsistere nulla
Vis hominum; passim strages rerumque uirorumque.
[Obtentum] quodcunque iacet procul inter Amanum
Et qua tam leni subit aequora flumine Nilus:
Ora Syro prętenta mari, porrecta sub axem
Vsque Arabum regio, quam limite linea certo
Partitur tribubus cunctis segmenta coęquans.
Concilium
225 populi cernunt Sidone coactum:
pagina 26Effertur iuxta Iosue atque Eleazarus una.
Hic
226 alius rerum et
fortunę nascitur ordo,
Congressasque acies inter uictoria nutat,
Oppressę quoties adolent altaria gentis,
Poenituit quoties rursus, dominantur in omneis.
Longa ducum series sęuis crudescit in armis,
Stant pugnata uiris obnixo pręlia Marte.
Othoniel
227 hic aere
riget, stat
228 ferreus
Aioth,Vomere
229 bella gerit Sangar;
spem 230 Debbora tollit
Hic populo, laudumque in partem foemina [uenit]
Barachi;
paruaque 231 manu Gedeona
uideres.Res
232 geritur facibus, nec clangens buccina
[defit].Impius
233 Abimelech fratrum de coede cruentum
Inuasit
regnum. Potuit
234 qua, ulciscitur illum
[Ioathan]: perimunt collisos pręlia, nec [iam]
Euentu caruere
preces. Dehinc
235 Tolla secutus,
Atque
Iair: moestum
236 uictoria fecit Ieptam,
Filia cui questu replet nemora alta peragrans,
Hęc miserę concessa feri solatia luctus.
Abessa,
237 Achialon, statque ordine tertius
Abdon,Et
238 peregrinus amor cui non
[foeliciter] exit:
Deposuit Sanson crinem meretricis in ulna.
Supplicia
239 exhauris hic, Heli, fusaque campis
Agmina coeduntur, captiua et ducitur [arca].
Rexque caput Saul diademate cingitur aureo.
Castra
240 cadunt coram modo quo penetrauit
[adortus]Ionatas solus: sed qui comitatur euntem,
Demetit et lęto dat multos armiger ense,
Atque
241 hic ob meritum in mortem deposcitur insons.
Stat contra populus, obstent uel fata, refutet.
pagina 26'Accitus
242 pastor
medicę non inscius artis.
Dum rapitur, regi furiata mente medetur,
Et iungit cytharę carmen prędulce loquenti.
Hic
243 tortę repetens excusso uerbere
fundęIctus
incursu 244 celeri referebat eodem,
Et populi terror Golias
mox 245 concidit
ingens.Ac
246 depicta necis spectant discrimina
[iuxta],Et
247 demum misso latitanti simbola telo
Iacta
uiro effusamque
248 fugam turmamque
coactamAtque
249 sacerdotes non ullo iure
necatos,Nec
250 non uindictam tandem de rege receptam,
Marte Palestinis dum non concurritur aequo.
Ille
251 dolor
uatis, 252 mortes qui fleuit amaras,
Et uos, Gelboi, damnauit carmine, montes.
Successus
253 regni faustos pugnataque bella
Cernere erat, circumque hostes franguntur et usque
Victor ad Euphratem reuocauit sub iuga gentes.
Sed dulcis non longa dies mortalibus aeui:
Turbatur fortuna domus, statque ultio coedis,
254Infoelix Aethęe, tuę, sed sola uoluntas,
Haud negat esse ream quę se sibi conscia culpę,
Eualuit superare Deum solioque
255 locatur
Redditus et regni rursus suscepit habenas.
Omnibus interea [huc] acies uertuntur ad unum.
Aureus
256 et quo non alter speciosior
oris 257Pro solio residet, spondaque accumbit eburna,
[Hunc] iuxta genitrix, diues pictura superbit.
Stabant templa Dei, sublimiaque atria regis,
Intentę 258 obseruant extremo a cardine gentes
Quęcunque ore serit. Sed non mortalibus ulla
Res tuta est, meliusque ferunt aduersa secundis.
Scinditur
259 in partes regnum direptaque templi
pagina 27Auexit spolia Aegyptus: proh dedecus, ecce
Prostituit se gens ritum auersata paternum.
Sed
260 Iudę columen populi scelus expulit
Assa,Et
261 quamuis seras,
[incesto a] sanguine poscit
Poenas Bassa, ferox [minus], haud innoxius, ipse
Insidiis Zambri [luiturus] crimina, quando
Israel in geminas partes diuisus [abiuit].
[Surgit uulgati meretrix ]ceu [corporis] Achab,
Sub [quo cessauit ]placabilis hostia [sacri].
Euersi [cultus] diuini huic, [notus ]in agro
Ictus dat
poenas; fatoque
262 [occumbit eodem]Qui se participem sceleris [coniunxerat olli]
Rex
Iudę: in
263 prolem
[clades grassata uagatur],
Mandatoque [die una] omnis [iugulatur ] origo.
[Fatidicę falli nequeunt oracula mentis]:
Nam [fore] sic [dudum uatum] responsa [canebant].
Tunc,
264 qualem in
[tragico non] uidit
[scęna cothurno],
Exoritur casus, faciesque [miserrima] cędis.
Heu regni [crudelis ]amor! Athalia sęuit,
Nec pueris fera quod mater, quod [foemina parcit].
Effugit insanam de
strage 265 ereptus
[Ioas],Nec
266 scelere occisum non tanto
[Amasias ultus]Euasisse manus potuit pietate [cruentas].
Delituit
267 nato commisso Azaria regno,
Elatus frustra uiolata id rettulit ara.
Et qui sępe ferox certamine contudit hostem
Ac fines circum sumptis deterruit armis,
Ille suos animos haud pertulit irrita [ponens]
Thura Deo subitisque notis eluditur amens.
Zachariam
268 Sellis
trucidauit, Manache
269 Sellim,Romelides
270 natum huic
interficit, Oseas
271 illum.Et sic imperiis agitatus fluctuat usque
Israel, inuexitque
272 scelus cultumque
[profanum]Rex Achaz Iudę; Assyria implorauit ab usque
Auxilia, et gemino sic est defensus ab hoste.
Non tamen id paruo stetit illi; pręda tyranno
Conuehitur raptum templi [penetralibus aurum],
Gentilesque deos aris [male] credulus ambit,
Quaque perit [demens] facinus [pestemque ].
Stabat
273 pro templo Ezechias legemque
[tenebat],
Commendatque uiris [patrii libamina ritus],
Ac clausas [moto reserauit cardine ].
Pontifices populi hic de [more piacula] mactant:
Non
274 desunt
cytharę,
[sonitu ]non tibia claro,
Quęque [aperit] [latum] fundo tuba flexilis oram
Cimbalaque [et uariis] resonabant [organa ].
His
275 [carmen ]patulo
[iuuenum chorus accinit ore],
Atque [iubet ]fieri populis [hortamina] circum,
Diuinum [ut reuocent] precibus pia uota furorem.
Parte
276 alia
[Assyrium migrat captiuus ]in orbem
Israel [et patrii ]traducitur aeris exul,
Illorumque larem ignoti tenuere coloni,
Qui male [commixtis ]tribuunt exordia sacris,
In terra qua cultus erat lectissimus olim.
Sed ueterum peccata luit suaque Ossia uinctus.
At
277 pro rege pio Deus ipse accingitur armis
Cęlestumque ruunt accensę in pręlia turmę.
Res geritur Iudę proprii sine militis usu,
Strata [uirum] cęsis dum spectat corpora castris,
Sennacheris campo uix territus aufugit illo.
Sacrilegi
278 accedit scelus huc insigne
Manassę.
Templa prophanantur rursus, peregrinus in aedempagina 28
Ascitur cultus, natusque exempla secutus
Non de more patrum uetitis adolebat in aris.
Occasum populi cecinere oracula uatum.
Interea
279 exitium tenuit aduersaque fata
Rex Iosias, ueterum nulli pietate secundus,
Instauratque aedem collapsam ac diruta templa.
Ecce
280 autem sacris inuenta uolumina legis
Vulgantur: metus attonitam mox permeat urbem.
Consultis
281 proceres referunt responsa; futurum
Vrbis ut excidio gentis delicta luantur.
Interea regis pietati parcitur, irę
Subtrahitur meritę populi breue tempus in usum.
Aegyptus
282 iuxta pernix in bella ruebat,
Vrget, regi obstet, Iosias festinus; at illum
De subita raptum referebat cęde satelles;
Quemque
283 creat
[populus], pharao illum in
[uincla] petiuit
Et secum [ducit], solio pro fratre relinquit
Eliachim, [Ioachim] mutato nomine, regem.
Ille
284 suis auxit sceleratus crimina patrum,
Atque ea maturę processit culpa ruinę,
Assyriumque iugum expertus desciuit et hostis
Vicini sensit prędas [pugnamque] rebellis,
Accumulat sceleri cui filius hęres auito.
Ecce
285 Palestinis sonipes
[persultat in aruis]Assyrius, circumque obsessam permicat urbem
Miles et excusso perterret cuspide muros.
Tunc rex egreditur magna comitante caterua.
[Stat paries] męstus tam grandi suplice, ceu qui
Iactet: "Et ipse [fui], cui nunc fortuna repente
[Succubuit], secumque trahens iam deuehit Orco."
Nil contra ille tamen cautes ceu dura mouetur.3
Protinus efferri thesauros
pręcipit 286 [inde]Captiuumque agitur uulgus, longo ordine feruent:
Imperium inuitos Babilonem tendere cogit. pagina cogit] inter v. 671 et v. 672 auctor versum unum (Aufert una dies longę [...])
e margine posuit, sed postea delevit; idem versus eodem modo scriptus et postea expunctus
post v. 692 et v. 69328'
Sedechiam solio
pręfecit; sed
287 mala uertit
Mens regem populis exemplum triste futurum,
Captiuus coram iugulari pignora cernit.
Neue fore misero spectaclum lętius ullum,
Sic fortuna uices mutauit, lumen utrumque
Eruitur, nectuntque manus post terga cathenę.
Nec
288 procul inuoluens flammam caligine fumus
Tollitur, increpitant dispersa incendia late,
Sublatasque faces iaculantur in aethera circum,
Obscuram uero per noctem urbs tota relucet.
Accensus media templi furit aestus in aede,
Saxa ruunt muri penitus compage soluta.
Inde ignis superans summam dominatur in [arcem],
Compręhensoque cadunt subito regalia tecta.
Tunc passim serpit uictor, longique laboris
Vna dies hauribat opus: carpenta uehuntur,
Aedibus huc educta honeratur [gaza] superbis.
Quod reliquum fuerat formę seu roboris urbi,
Nominis aut demum, captiuum ducitur, atque
Lictores procerum cędebant colla securi.
Exultat
289 tota uictor tibi miles in urbe,
Aediderat longum quae tempus, diruta cernens.
Posthac longinquis regionibus exul agebat
A patria tellure procul coeloque sueto,
Atque una populus non amplius aede coibat.
Post
290 longum exilium tandem multosque labores
Iam fatis [aderat promissum] tempus, et orbi
Eripit 291 Assyrii 292 imperium,
Mędosque subegit
Rex Persa ac solio trabeatus cernitur aureo.
Affulsit miseris libertas; uisere terram
Antiquam patriumque solum permissa potestas,
Edictumque urbis tunc diruta tollere templa,
pagina 29Et de regali suscepta pecunia censu.
Alter
293 tunc Iosue populum Babilone reuexit,
Ascriptique duces acies rexere; manipli
Incedunt campis raptim sua signa secuti,
Et
294 multum optata tandem consistere terra
Cernuntur. Medio tuba perstrepit agmine clangens,
Et ritu ueteri populus tentoria ponit,
Ac statuunt altare Deo. Tum protinus aedem
Vrgent instaurare; duces capita ardua iungunt
Zorobabel cętuque suo comitatus Iesus.
Crescit opus: feruent omnes instantque labori,
Et perfecta stetit recidiui fabrica templi.
Exciti
295 Assyriam quo facto linquere certant,
Lęta manus tandem patrios inuisere fines.
Namque hominum coetus uenit alter, et altera castra;
Pręsidet his, quid ius quid sit phas, unicus autor
Noscere et in populum documenta edicere legis
Dux Esdras, rerum cui facta est ampla potestas.
At
296 quos certa fides iras auertere diuum,
Quęruntur, sic ritus auis a Mose uetusto,
Sic longa serie seruato more iubetur.
Adducti parent mandatis, deinde legebant
Expositos lebetes argenti aurique [talenta].4
Quęsita 297 multum tandem uersantur in urbe:
Hic poenę ratio turmis et foedus initum.5
Egregius
298 iuuenis non
defuit: 299 aureus olli
Circundat humeros uirgato clauus amictu,
Qui
300 gestu facilis medio stans ordine pangit,
Quam partem muri proceres, quę moenia tollant.
Vna
301 operi est intenta manus, tenet altera
ferrum,Obstrictamque
302 leuat periniquo foenore
plebem.Hinc
303 agitur census: congesta pecunia crescit.
pagina 29' Cogitur
304 huc populus tota collectus ab urbe,
Intentique oculos legis pręcepta docentem
Mirantur, iuxta
305 iurati in uerba seorsum
Quisque suam latę in partem regionis abibat.
Rhachelides cum fratre sacram pulcherrimus urbem
Incoluit, circum diffusa est cętera plebes.
Diuersa hinc series et rerum nascitur ordo,
Surgentesque noua cernunt de stirpe nepotes,
Atque uices regni uarias bellique tumultus.
Stat
306 templi in medio fratris de
cęde cruentus,
Moxque luit poenas post impia facta Ioannes.
Pręficitur Iadus, de more hunc infula uestit.
Exulat at frater, peregrino et seruit amori
Colle Garizeno ponens altare sacerdos,
Defunctoque
307 puer patri succedit
Onias.Impune
308 ciues, dum uitant Sabbata, miles
Mactabat, secumque trahit Ptolomęus abactos.
Affulsit
309 tandem miseris spes unica: legem
Doctrinę quęrit captus Philadelphus amore.
Auctus
310 honor populo mandante Nicanore
crescit:Certa fides tantum et studii meruere labores.
Heu
311 quantum semper nocet imprudentia rebus!
Interitu gentis pene
nam 312 delirat auarus
Princeps, ni [iuuenis] iam cladi obsisteret acer.
Mirantur reditum, tunc omnis terra Iosippo
Procubuit, fratrumque legunt examen et actis
Germanum
313 Hircano uictoria
lęta retundit.Inde
314 ferox saltus obsedit, sacra prophanat
Antiochus iuxta, totam uastarat et urbem.
Iussa
315 refellebat sumptis Mathathias
armis:Crudescunt
316 pugnę, stabant et
pręlia fratrum,Optatumque
317 diu celebrant per lumina
festum.Sed
318 non bella domi miseris, non extera desunt.
Marte uigil passim Iudas occurrit aperto,
Atque adeo sęuit mors uultu accensa cadentis.
Fata
319 ducis luxere diu, molemque subiuit
Ionatas rerum, quas impiger euehit armis,
Insidias donec fraudemque expertus iniquam
Vsque suos [cęsos] 6 [iniectaque] uincula sensit.
Spem
320 populi Simon
[moerentis] sustinet; illum
Sed frangit pietas, iterumque eluditur astu.
Hic paries: "Ne crede fidem contemnere suetis."7
Tandem [post hostes] externaque pręlia spectant
Ecce, scelus8, generum soceri de cęde madentem;
Heu uitę exitio est probitas obnoxia fraudi!
Illinc
321 elapsus studio defenditur urbis
Hircanus: subito fortuna ut uertitur, hostem
Persequitur uindex patris iam sede recepta.
Matris uisa tamen pro muro flagra retardant.
Et sic hortatu quamuis reuocantis in arma
Antiochi hic acies, admotaque machina, nec non
Apparent artes populi [nitentis ab] urbe,
Et mox sublatum percusso foedere [uallum].
Mutauit
322 fortuna uices aurumque sepulcro
Eggeritur: passim fert circum signa [domando]
Finitimos, foelix res aeque et fortis [adauxit],
Ac uastata solo Samaria cernitur omnis.
Ciuilis subito discordia miscuit urbem,
Saducęa de parte stetit legesque refellit
Hircanus, Pharisęe, tuas: plebs dissona mussat.
Ponit
323 Aristobolus capiti diadema cruentum,
Et scelere infoelix male regia sceptra resumit.pagina 30'
Pręficitur 324 solio eductus de carcere frater,
Et fortuna uiro contra pugnauit eunti.
Sensit opem appulsa Aegypti de littore classe,
Ac rursus [uires] reficit, uictorque patenti
Euehitur campo: sed [uirtuti] aemula gentis
Seditio transit medios obnixa per enses.
Aggessit numerosę odio suspendia plebis:
Extorres fugiunt ausi iam obsistere nuper,
Testatusque tibi acceptum id, Pharisęe, referri
Occubuit suadens uestrum [consulta ].
Consilio
325 mulier tunc regnum inuasit inito
9Inque aulam reuocat Pharisęos, gentis honores
Restituit [dudum] non [uano] crimine [demptos].
Pellit Aristobolus fratrem rerumque potitur
Solus, et exiguam passus uix credere partem,
Ad quem spectabant patrii moderamina sceptri.
Externę quęruntur opes, Romanaque signa
Tunc cępta inferri primum regionibus illis.
Ingressus trepida [lucet ]Pompeius in urbe.
Qua tantas rerum scripturas [explicat] aequor,10
Circundat radios iaculanti [limbus] acantho,
In quibus ingenium [non ductu] defuit artis:
Namque aurum fundunt et multa luce coruscant
Qua se [diuellunt lambentes] orbe coronam.
In nubes abeunt orę, quibus insidet ampla
Lux [tenuem uisum] picea caligine condens.
Ibat
ut 326 attonitus uisu per singula Thomas,
Dumque leui fixus pictura pascitur, olli
Ambages retegens arcanaque mystica Christi
Cuncta quidem[repetit] per longa exorsa Ioannes:
pagina 31"Ipse Deus uires", inquit, "pertingere mentis
Quo nequeunt, res summa quidem, rem dicere si phas,
Et non sit supra quod uox compellat et omnis
Mens capit; ipse sibi et sese intellectus abunde
Atque capax apprima sui, res unica certe,11
Haud quaquam res sola tamen; namque undique amusim
Secum correspondet, et alter nascitur idem.
Pullulat aeque iterum concors sibi mutuo, et uno
Productus riuo subsistit tertius idem.
Naturę hęc retinet sese radice propago.
Vna tamen natura [manet], deluditur illic
Quę mentes [agitat] ratio, geminata potestas
Quod ualeat fieri nunquam sic aequa uel una:
Namque sua quod non aliunde propagine [maius]
Atque illo, per se quod constat, cuncta resolui
Nec posse
id 327 numero diduci protinus unquam.
Nam quantum est, quodcunque ualet, sic pondera lance
Stant iusta: namque una trium natura, deique
Non plures. Et quod naturę competit, illud
Notio fit Patris, quod non descendit ab ullo
Principio, fons ipse, et quod transmittitur, [idem]
Quatenus ipse Deus constat, non quatenus alter
Filius est, cui porro nihil detraxit origo.
Omnis nam transfusa sibi est natura, Deumque
Non fors ipsa tulit, ceu rerum cętera uis hęc
Naturę: sine Patre nequit nam Filius esse,
Et sine prole Pater. Quin quanta potentia summi
Est proles mensura Dei! Infinita potestas
Manca foret, si par sibi non subsisteret alter:
Cuncta resoluuntur sed quo, res unica debet.
Sic res una Deus, sed res non sola probatur:
Cumque alia excedat, nec par sibi repperit usquampagina 31'
Quo mensus sese cognosceret, alma propago
Idem sit quantus, proprio pręscripsit ab ortu
Mentis ab aeterno Verbum dicentis origo,
In quo iam genitor liquido cognoscitur ipse.
Namque sui latuit nil illum; protulit ergo
Quicquid concepit de se sua dictio Verbum.
Hinc quod detrahitur Verbo, de robore demit
Primęuę Patris naturę protinus illud.
Quamlibet et magnus fuerit, non optimus esset
Summus amor tali sibi ni manauerit actu,
Virtutem ut semper sequitur comes ipsa uoluptas,
Quam citra sine laude operam consumit inanem.
Sancta [Dei] iccirco manat pax illa secundo,
In qua complacuit sine tempore Filius olli.
Quantus et ipse Pater, quantusque est Filius, esse
Tantus debet amor, qui tali prodiit ortu.
Quantumque huic adimis, subito subducitur illud
De bonitate Patris uel de propagine Nati.
Si non aequalis, sin ipso haud impare compar
Non respondet amor, genitor nempe inuidus esset.
Ast illis uitium de finibus exulat omne,
Atque ea produci demum perfecta necesse est:
Sic producta ideo personas dicimus esse.
Cętera nam referunt quo se, substantia prima est,
Esse quidem rebus iam cunctis pullulat unde.
Cumque adeo longe genus intellectile pręstet,12
Hinc
328 atomos ipsos signamus nomine quo
iam13Impositum stirpi diuinę rite uidetur.
Esse ipsum, porro cui iam substantia uera est,
Viribus immensis et grandi robore degit.
pagina 32Promicat hinc, summaque Deus numeratur in aethra,
Dum tot personas aspectus mutuus alto
Constituit, foetuque Deus dum germinat ultro.
Quodque bonum summum simplex est illud et unum,
Sic natura Dei
[numero haud] diducitur 329 illo,
Seque aliquo non illa refert, omnino sibi una,
Summa sibi atque eadem sese complexa, triformem
Sed seruat uultum, [facieque] relucet in illa,
Mutua quę secum [collatuque ]lumina iungit.
Altior at captu, nec dictu [effabilis ]ulli,
Quę uita hęc, uerę ratio tamen unica uitę,
Nilque aliud nisi uita, simul mortalia nanque
Cętera cuncta manent educta in luminis oras,
[Cum prius] haud essent penitus, quantumque propinquant,
Percipiunt uegeto diffundi lumine uitę.
Huic demum uotis humana silentia libant,
Cum mens fessa redit captatis sensibus impos
Conatus, rerum dum non respondet imago,
Vnde sibi construxit iter gressumque parauit.
Attamen hac itur, quo mens pertingit et ipsum
Nominibus sibi mille uocat, qui dicitur unus,
Et uere est unus, quoue est nil certius uno:
Qualis luscus adhuc [incertum ]hac conicit umbra
Lucem impartitam partito lumine cernens,
Hinc nouit primo quantum declinat ab ortu,
Dum minus attingit simplex primum illud et [unum].
Quęque etenim proprio uirtus pensatur ab actu,
Diuisim tantum quę simplex fertur in unum,
Iuxta animę nobis dispar notescit origo.
At Deus omne bonum perfecti quicquid et usquam est,
Is uero est illud, pariter diciue meretur.
Cum duo sint uirtus, atque hinc qui prouenit actus,pagina 32'
Longe actus pręstat, uocemque accommodat olli:
Huius sed uirtus ceu radix, protinus inde
Actus distinguit natura libensque uoluntas.
Nil fluxum peperit [natura potensque moueri,]
Processus 330 illo referuntur, origine
[manant]
Qui prima, diuersa quidem naturaque duplex
Non uenit hinc, eademque manens substantia segnis
Haud torpet, genita sed sese luce tuetur,
Atque aeternus amor tali spectamine prodit.
Magni hęc ipsa Dei, si fas est dicere, uita
Perpetua, et motu nunquam uariabilis ullo.
Sed quodcunque [iubet fieri] diuina uoluntas,
Haud [quaquam] subito certum immensumque [necesse est],
Arbitrio cuius limes pręscribitur ille.
Quantumcunque tamen distabit origine prima,
Vt quod fortuitum ac aliter contingit haberi,
Atque ratum et nullis agitabile casibus unquam.
Ergo illo reuoca, quę passim condita cernis:
Vt libuit construxit opus, queis scilicet ipsum
Se prodat, uoluit uarios effingere uultus.
Serua ministerio tunc primum turba refulsit
Spirituum, atque acies duxerunt ordine iussi.
Dehinc hominem mox tollit humo, cui foedere certo
Extendit coelos, intusque elementa ligauit,
[Diuersis] ferri et iussit circum actibus orbes.
Atque ita prouisum, uitę succurrat egenti,
Et mundus foueat largo uelut ubere parta.
Ast hominem [coelo] spes altior euehit, ultra
Ingenii [proprias] cui dotes addidit, ipso
Auro nobilius diuinum munus opemque,
pagina 33Qua degat foelix, et coelum possit adire.
Neu quis tot rerum causas quęsiuerit extra,
Diuinique operis finem putet esse caducum
Et mortale, uetus sacri hęc sententia uoti.
Filius asseruit non se sublimis in arce,
Cui par, cuique et numen idem similisque potestas,
Nec uelut inuasit regalia sceptra tyrannus.
Ingens arcanum - quid dictis demoror, o mens! -
En famulum exhibuit sese, uilemque figuram,
Sic placitum est, deuota Patri uelut hostia legit:
Consilio Deus ergo huc rettulit omnia condens.
Hic caput et primum fuit albo nomen in illo,
Index et ueluti totius lemma libelli.
Hunc hominem uiles hodie nos cernimus ipsi."
Vt dixit, lachrimisque genas simul implet obortis,
Pręclusitque dolor fauces, non hiscere quiuit
Amplius: o pietas ac aeui pectora primi!
Quę lux tunc fuerat, quis lectę gentis et ardor?
Sed quia nunc coepto decurrens orbita flexit
Ingenio monstrante uiam, iam tempus habenas
Tendere pręscripto reuocantes tramite cursum.
Hęc satis, ut facilem capiat doctrina tenorem.
Finit liber secundus
Damiani Benessę liber tertius De morte Christi
pagina 33'3Hospitii
331 sonuere fores coetusque subiuit,
Atque intus spacio patet area lata capaci:
Stant mensę et dapibus iam pridem instructa paratis.
Officii primo memores de more Magistrum
Hic obeunt, orbem facta cinxere corona.
Ille oculos tollit supplex et uerba precatur,
pagina 34Dumque precem solitam exequitur, pia turba silebat
Et secum uoluunt suspensi pectore dicta,
Auditoque animi reuocantur carmine cunctis:
"Pectoribus, mittis quam tu, clarescere lucem
Da, pater, istorum, da lumine noscat in illo
Terra tuum nomen: namque illi hęc uita salusque."
Inde serit prisci repetens exordia facti,
Seruierint
332 Phario ut putres
1 in puluere, et inter
Erumnas ueluti pressos ac mille labores
Poscebat
333 Moses per multa pericula regem:
Asper
334 acerba
tumens 335 dictis renuebat
amaris.Ille urget [monstrisque] nihil perterritus instat,
Feralisque
336 Dei
[tandem distringitur] ensis:
Auertunt [populi] monstrata litamina [coedem].
His arcana docens [addit misteria ritus]:
"Protinus Aegyptum [miseris, ubi legis iniquę]
Seruitio premimur, [damnatas esse tenebras]
Mentis, et ex[...]s diuini [numinis usus],
Qua late [in populos regnum] sibi [corripit ipse],
Qui nostrę [imposuit naturę primus, et aruo]
Eiectam lętus foelici [cedere uidit],
Stultitię commissa suę iam [morte luentem].
Hinc", ait, "auersum genus est erroribus omne,
Nec posthac meminisse uolunt, quę [uita manebat]
Mortales patrioque solo et secessibus illis,
Quo uetitum inductus fruticem male contigit Adam.
Talem progenies poenam scelerata rependit:
Mancipium coepit partim quam uile uoluptas,
Atque auri aesuries et amor uesanus habendi,
Ambitio partim, turbę dum credit inerti
Immerito quęsitus honos popularibus auris.
Hinc medio irrupit Stygiis emissa tenebrispagina 34'
Inuidia inficiens macie iam pallida uulgus,
Atque inter populos rabies armatur et ensem
Intinxit nullo discrimine coede suorum.
His simul ignauia et secordia deses oberrat.
Aequora tot pestes tenuerunt libera terrę,
Quis uitę exitio ratio iam extinguitur omnis",
Et quo narrabat posthac scelus ordine creuit.
Vt iam desierat qui thura imponeret aris,
Sola coli uoluit postquam uiolentia regum
Atque illo tandem progressum, numen haberet
Quod statuit sibi quisque malis erroribus actus.
"Quando igitur uehemens [animis furor incidit]", infit,
"Mentis et arbitrium rapuit sibi praua libido,
Tunc sceleri terris [posuere altaria ]passim,
Credebantque deos frustra [quoscunque] suasit
Impetus et ueri [cultus ignara] cupido,
Quę bona fortunę semper fugientia [captat].
Oblitisque Deum et ueterum pręcepta parentum
Tunc neglecta pię sunt uera piacula mentis,
Addictique abeunt erroribus illicet omnes.
Sed casum miserasque [uices] speculatus Olympo
Omnipotens statuit certis sua secula fatis.
[Naturęque dolens] soboles primęua ruinam,
[Submitti ]uoto qua debuit illa parenti,
Haud quaquam instaurans miserando perdita defit,
Atque nouę ponit condens exordia uitę,
Occultoque uiros [aditu] pertentat, et aethram
His aperit, nubem remouens, qua lumina uulgi
Caligant, [coelo] et nequeunt admittere uisus.
Permissum hac miseris inoletas noscere sordes,
pagina 35Iussaque concretis adhibere piacula noxis."
Hinc docet, ut legit,
prolem 337 unde educeret
almam, 338Atque sibi multum
quęsitos scilicet 339 ortus.
"Commendat spectata fides, quos deligit", inquit,
"Certaque
340 continuo percussit foedera genti,
Cui ferro sacrauit Abram pręputia primus
Initium instituens [lustrati ]pectoris illud,2
Atque ita diuino stirpem deuouit amori.
Sed Deus erumnis uariis exercuit illum,
Exemplo ostendens coelo [quę semita ducit],
Quod numen soboli posthac [hęrebat] amicum.
Componens animos atque [extera gesta] uirorum
Vsque adeo gentis [formabat] pectora lectę."
Distinguebat [item, ueluti] depicta [per actus]
Historię ueteris series [apparuit omnis]
Degendę legem [iuxta pręceptaque] uitę,
Dum rerum proprios animis accommodat usus,
Et sibi iustitię quadrat dum calculus omnis.
Quin illo penitus describitur ordine rerum:
"Quicquid", ait, "de me cecinerunt carmina uatum,
Et status umbratur coelestis, certaque passim,
Impressa uelut effigie, respondet imago,
Quę specie uerbi [moderantis lapsa ]resultat.
Nam quia nec [diuum nec certa] lege [peribat ]
Ipse homo, [queis hęsit, placuit dissoluere fraudes].
Consultum primo [occurri qua debeat arte],
Sed quoniam longe uim ipsam [natura repellit],
Iccirco in causa [libuit] contendere [iure].
Tunc
341 uotum uetus in
[partes ]concessit
[amicas]Iusticię, noxęque legit ceu uictima [carnem],
Et dolus hostilis coepit [sic iure] retexi.
Sed tamen assereret frustra sibi libera iura,pagina 35'
Ni iuga ceruicem prorsus depulsa leuarent.
Iccirco numerus tota [seruatur] amusi
Iusticię; debebat enim manus ultima poni
Si scelus occideret mortale in carne perempta
Humanę Verbi naturę sponte redacti.
Restituet sic regna Deo [mors] nostra genusque
Asseret hinc proprio humanum de compede iuri."
Hęcue typo monstrata docet misteria priscis,
Grandęuus 342 sobolem
[quando pater] intulit aris
Susceptam extremę sub tempora [cana] senectę,
Hostia qua flammas [non] gratior imbuit unquam.
"Aspexit diuina", inquit, "[clementia] uotum,
Et fati cessit [meritis ]antiqua uoluntas,
Atque una cędis pręiuit [imago ] futurę,3
Mactatur tremulis [aries dum uepribus hęrens]
Impositusque puer medio seruatur in igne.
Sic non ipsa Deum lędunt mortalia, quamuis
Ascribens hominis sibi nuncupet omnia uere.
Cumque
343 iterum
[patri ]simulatum signa cruorem
Ostendunt, uerumque seni [mouere] dolorem,
Atque fidem incursus fecit [prętexta] ferarum.
At puero educto crudelia pectora fratrum
Auro [mutarunt uitam] preciumque gerebant;
Ille quidem nusquam fugit iram aduersaque fata,
Quamuis
344 [acceptum] commendet gratia regi:
Nam puero [nocuitque] fides et [forma] pudico.4
Eiectusque [agitur ]tectis regalibus insons:
Punitur frustra uinclis et carcere tetro.
[Tantum sęuit] amans et [percita] foemina mente.
Tunc
345 insperato fulsit prudentia uincti,
Prędixitque famem in longum [mens] prouida, spemque
Expedit in tanto rerum discrimine solus,
Et tempestatis sustentat pectore damnum.
Res
346 fratrum afflictas respexit, et
[ubere ]regni
Ditauit largo, pascuntur [pinguia culta].
Hinc [creuit late] populus regionibus illis,
Qui tractus [obit] Aegypti passimque [pererrat],
Et spectans [armenta pecus lętatur et].
Ipse Deus [meritis] dum singula facta [repensat]
Et peragit librans examine [cuncta fideli],
Dum [proprio officium metitur munere ]
Pręmonstrabat iter [uitę, qua] carpere [lucem]
Fas sit, et aetherium [sudore haurire decorem].
Ordo quidem rerum [fati decreta figurat],
Expectata salus populo [promissaque Legi]
Oblata ut [sperni debebat et in cruce poni].
Post [exantlatos] tandem seruata [labores]
Orbe alio capiet quę iam uenundata regnum,
Defendetque famem terrarum, et tuta locabit
Cuncta, animę caris si compleat horrea donis,
Accitosque [domo fratres] hic ubere pascet
Coelesti, latoque animę [regnabit] in agro,
Multaque gens crescet, crescent et pascua fratrum,
Magna ducis donec [memori ]benefacta [manebunt]
In populo, hospitii durabit gratia plebi.
Sed uenient oblita Deum fera secula [rursus],
In quibus elapsi manans resplendet imago
Temporis aeterna Verbi de luce, [cietque]
Pro meritis aeui surgentia fata futuri
Aegyptus lectam quando premet altera gentem,
Cum sibi munitas statuent in collibus arces,
Vt temere iniusto populis [sub pondere] pressispagina 36'
Diuinum tractetur opus [non corde] piato.
Tunc porro instrato prodibit bellua Bisso
Vt mihi [consurgat ]iam [longa] ciconia tergo.
Huic amor et [studium iam] dudum, mascula uirtus
Omnis [ut] intereat; generosos amne [iubebit]
Exponi mares, [pueris] cum lacte [parentum] []
Dum [uitia infundunt ]sacro contraria fonti.
Qualiter
347 et
[fluuii ]stagnantis margine
[lintrem]Aspexit, [tollique iubet] pharaonia [uirgo]
Et puerum [exemptum matri commendat ].
Vt creuit [pubesque genas lanugine ]uestit,
Continuo [populi] libertas [prouehit] illum,
Et contra Aegypti [uindex accingitur iras].
Sed
348 non successit
[compos sententia] uoti:
Pellitur hinc, fugiens [Nabathęum migrat] in orbem,
Huicque
349 gregem
[et pecudes ]conspectum
[gramen agenti][Succendi], nec iam comburi, uocibus urget
Pascentem, [ingenti] late loca murmure replens
Aegypto populum pharaone educere iusso.
"Macte esto uirtute", inquit, "columenque tuorum
Aggredere, et me nunc exordia [suscipe facti]
Auspice; namque omni sęuum [tibi ]persequar ira."
Exagitat
350 uariis hinc prorsus pestibus
illum,[Et demum intingi ] pręcepit sanguine postes,
Ac noctu regno clades grassatur in omni.
Inde abeunt [uulgus] prędati [dite] per urbem
Ingressique [auido] transmittunt aequora cursu,
Atque heremo profugi longis ambagibus errant.5
Sic uos [per] terras pręconia nostra ferendo
Non uulgata prius latus audiet omne docentes,
pagina 37At coniuratus passim tamen [exiget] orbis.
Tunc pugnę genus omne ferox exerceat hostis
[Fata ]uolunt; uictus semper [noua] bella mouebit.
Hinc status et [tantę]fidei uariabitur aetas:
Namque oppugnanti obsistet Lex [obuia] formans
Mentem hominum, uariam [quę]lectos instruet artem
Quaque resarcirent iacturam et damna docebit.
Ecce gradum [affectant] isti dum ponere coelo,
Et terris nubem diducunt, lucis apertos
Vt pręstent aditus arcanaque mystica pandunt,
Opponens sese
[rapiet ]stricto ense
tyrannos, 351Inque neces urgebit [eos], ferrumque per omnem
Exigere aetatem totumque haurire cruorem.
Concipiet tantos animos [oriente salute]
Hostis, et ingentes [agitabit pectore motus].
Sed secura metus, nullo [perterrita casu]
Turba uirum excipiet pulcram [per uulnera mortem];
Loeta magis penitus crudeli [a morte ]redibit,
Vberiorque manus semper [tormenta reposcet].
Et cum signa crucis ferri omni [uiderit orbe],
Ingenioque [nouo atque alia conabitur arte]
Oppugnare fidem manibus, [...]6 [arma remissa]
Det uictus tandem [leges] ac iura [tenenti],
Interiusque [animo sese non rite piatis]
Miscebit [lapsus ][[cedentis]]7 [more colubri].
Hinc falsa [multos] deludet [imagine ueri],
Insidias aciem [mentis molitur in ipsam],
Iamque excandescet [rursus ferrumque resumet]
Fascibus imperii [arreptis ac orbis habena].
Pectoris at sequitur [dum uera piacula casti]
[Semotos nemorum quęret gens lecta recessus,]
Atque ubi coelesti sese compleuerit haustu,pagina 37'
Inuisas tenebras ingenti [luce] fugabit.
Tunc illos [reduces spectabunt ]oppida rursus,
Lęta exempla uiris par dicto et congrua uita,
Sacrarumque ingens [arcana] scientia rerum.
Tradentes passim coelestia pabula terris
Mores instituent humanę et pectora genti.
Talibus auspiciis iam coelo [euecta penates]
Ponet et expulsa tunc nocte fugabitur hostis,
Amplius et nulla poterit calligine condi.
Quid faciat, cum rapta sibi iam [uiderit arma]
Et tota pulsas humana mente tenebras?
Qua caperet fallax, aditusque facillimus esset,
Versabit spargetque [malum per ]corda teporem,
Et rigidi [ritus sensim de iure remittet].
Exul ad Euphratem [Eoam tamen] opprimet [oram].
[Huic nunquam cedet] postquam malus hęserit error,
Et [nutrita malo crescent ea damna] ueneno.
Tantum [etenim refert quibus] est assuescere cęptum!
Illecebris [primum genti] blandita uoluptas
[Imponet], scelus addendo [mox prouehet] ultra.
[Arma manu capiet], late ditione[tenebit]
Auroram, [interea] cessabit [carpere ]nunquam.
Fraude fidem [et nostrum semper turbabit] ouile,
Ac ueteri [nimium prudens incedet ab arte].
Tunc [inolescat amor priuati, ut publica] temnant,
Curabit [nostrum delens de pectore nomen],
[Muneris immemores paulatim] reddet honori
[Admiscens fastum maioraque crimina] semper
[Augendo, imperium tum protinus ]eruet [omne],
[Iure memor regni pulsus] quod cesserit inde.
pagina 38Constituens capita hinc [uno iam] corpore multa
[Seditione trahet populos in] pręlia sęuus.
Hoc ipsam molem et [rerum] moderamina tota,
Hoc morbo cunctos agitabit corporis artus,
Exitio tanto fuerit mora spiritus orbem
Impellens fratrum uerbis factisque duorum,
Ardebit quibus accensus clamantibus ignis,
Et mea uera uiris aliquantum stabit imago.
Impiger ille struens clades urgebit [utroque]
Raptimque Eoos [adducet ]regibus hostes,
Concutietque [uiros], tum pristina [foedera soluet],
Et dirimens primum concordi pace iugatos
Irruet ac fines bello ferroque tenebit,
Per Libiam late excurrens et solis ad ortus.
Ceu nebulas [spirante] solo stagnisque refusis
Incumbit calligo locis, cum [sole] cadente
Sub noctemque magis campo [coit] humidus aer,
Qua putres madida squalent [uligine glębę],
Inde die regio iam protinus icta uaporem
Exhalat densum, [pręitque nigerrimus ortum] 8
Purpureaque humeris instantem lampade lucem,
Donec sol medium superato dissipet axe:
Sic quę lux animi tenebras inuecta fugabit,
Horribilem impellet, [fuerit] cum [proxima], noctem,
Infernasque Herebus Furias omni [exciet] Orco
Orbe serens toto terrarum semina belli,
Atque diu nigra populos sub nube tenebit.
Respiciet Genitor tandem atque exhausta subibunt
Tanta mihi, [sordem] purgabit Spiritus omnem,
Et uerum amota agnoscet caligine [tellus].
Protinus humanus sedabitur impetus omnis
Veraque conuersę celebrabunt Sabbata gentes.pagina 38'
Post longum expediet [damnatam inuisere terram],
Et graue iudicium populi [reuocare] sedebit,
Constabitque fides priscis ab origine prima
Pollicitis, finesque suos Iudęa reuiset.
Tunc coelum terris aeternę foedera pacis
Percutiet, 352 multum
quę sera tuebitur aetas.
Oppugnans iterum donec circumdabit hostis
Nequicquam passim tentatos aggere muros,
Sed cedet coelo flammis atque igne [petitus].
Tunc sedem [iuxta ueluti noua sponsa] locabit
Hierusalem cunctos sanctorum induta decores,
Sudorumque Deus coelestibus unica merces
Absterget lachrimas oculis et pectore luctum:
Pax ea firma uiris aeternaque regna manebunt."
Atque
hęc 353 sic fatus compresso obmutuit ore.
Tunc medio mensę paschalis ponitur agnus
Carpatinis [quę tecta] pedes [pręcinctaque] lumbos9
[Ritu] sacrifico plebes de more uorabat,
Atque [recumbebat ferrata] astilia quassans.
Sic meminere uiam populi fugientis, et una
Instituunt animis hęc extera signa notandis.
Namque iter arreptum [[uitę]]non expedit unquam
Mortali
354 affectu [profugis], non pectore molli,
Sed contra insanos pręstat [contundere] motus
Mores imbutis iusto moderamine rectos.
Interius
355 sacro purgati pectora ritu
Discubuere uiri, quibus amplius extera nulla
Quęruntur, curę nam sola est mentis honestas
Atque animi cultus, qua pectore numen [aditur]
Diuinum et lapsu cordis penetralia format.
pagina 39Tali constituit sibi rite piamine natos
Carpentes sacro dulcem de lumine uitam,
Qui medio iam factus homo discumbit, et ollis
Naturę uires uirtutibus irrigat omneis,
Qua sensum exercet, coelesti et uescitur aura,
Quaque intus fruitur diuini luminis haustu.
Porro Deum mundo nondum confessus aperte,
Sed quos purgarunt certo sacra mystica ritu,
Et lucem et flammas partitur Christus amoris.
Aequales superis stant, qui uelamine cernunt
Amoto totaque Deum iam mente receptant.
Quamlibet ex
ęquo non
responderet 356 utrisque
Conditio, caligat enim percussa nitenti
His acies uero, nec tantum pectore lumen
Ferre queunt, animis tamen exardescit amando
Feruor, et agnoscunt quę nondum, uiscera [gliscunt]
Ollis tacta siti recalentque cupidine sola,
Aetherię subeunt et desideria uitę.
His uaria tales affectus temperat arte
Sors coeli pręsens et merces tota laborum
Docta animos nutrire pios, et [promouet ultra].
At contra Iudas aditum pręcluserat [omni]
Parte Deo, nigrumque ruens tendebat ad Orcum:
Versatur tenebris, et lucem perfidus [odit].
Ah Dirę hunc Herebi totum oppressere, sedensque
Turbatur: coelum uellet miscere [necisque]
Spirat flagitium, nec tanto crimine demens
Se reuocat, quamuis
357 monitu non parcat
Iesus.Illum ob auariciam candescens efferat ira,
Insanus nec stare potest, sed mente furebat,
Et misero corpus per totum it corde uenenum:
Impiger huic animo tunc
ignes 358 sufficit
Orcus. pagina Orcus] e marg. pro ignes 39'Cogitat haud aliud simulac concepit auara
Mens facinus, sensim maioraque crimina culpę
Astruit et propriis infoelix casibus instat,
Aetheria de sede sequens exempla ruentis.
Heu sortem inuisam atque obnoxia pectora, quando
Pręcipiti incubuit Demon
iam 359 crimen in omne!
Primo non adeo aggressu mortalibus ille
Impius apparet; prętexit nomen honestum
Principio sceleri foedo et crudelibus ausis.
Admissus tali paulatim errore scelestus
Omne nephas suadet, sensim et per uiscera lapsus
Insinuat sese incautis laxatque furori
Non animaduersus miseris rationis habenas.
Tunc captus media uersatur protinus amens
Eumenidum turba, ludumque existimat ille
Omne scelus demersa ruens in Tartara pręceps.
Quis metus hic, nostrę sunt quanta pericula uitę?
Aut fraudem [tantam ]quis demum euadere possit?
Tu prohibe genus omne, Deus, speciemque malorum
Et Vatem defende, precor; tibi dedita nunquam
Mens alio [insidiis ]Herebi transuersa feratur,
Fortunę aduersis cunctis exercita perstet.
Namque tuum [hoc munus] tuaque est hęc gratia, Christe.
Euectus medio [qualis] sol splendet in axe,
Hauritur terris ex [quo lux] alma polumque
Illustrat, capiunt [tum] mutua lumina stellę -
Illa orbis foecunda sinu conspergitur omni,
Atque elementa [intus] porro illustrata nitescunt,
[Sola] manet penitus tanti Stix muneris expers -
Talis erat patris aeterno qui prodiit ortu,
pagina 40Atque uirum medio residebat in [ordine] Christus.
[Quęrens] porro [aditum] uersabat pectora Iudę,
[Et ]dictis una residentem et lumine pulsat.
Hactenus, ut [lapsum repararet, namque uacabat],
Quippe iter [alloquio cordis pręcluserat amens]
Quo redit, et gressum uestigat [spiritus alto]
Qua ponat, pressas linquens [caligine] terras.
Thesiphone miserum suetis [implexa ]cerastis
Circundat, [lapsę] sensim pręcordia [subter]
Quę mox [commotę]mentis penetralia turbant.
Interea Christus repetens exordia sumit
Sermonis, sociis animum [testatus amicum]:
"O
360 uotis optata diu mihi
cęna diesque,
Qua uos ante [obitum amota nunc ]alloquar [omni]
Ambage, et Patris [arcanum] sublime docebo!
Nam qua [primigenum manans sine semine] Verbum
Demeruisse suum [uoluit pietate] parentem,
Non iam quod fuerat propago [producta futurus] [, ]
Haud parua [mercede] stetit, testabitur [aether]
Quod uobis cernens [celsa ]de sede ruinas,
Natio
361 tum mulctata hominum male
[credula] morte.Inuitus facinus iam tunc crudele fatebor
Permissi10, tribui cum libera iura merendi.
Sed commendat opus uirtus quęsita labore,
Quę multum aduersis exercita tristia pensat,
Et uictrix meritis [inuenta obstacula gaudet].
Hanc
362 mihi, uenturum exemplo
quę prouocet
[aeuum],
Proposui, nec iam libabo hęc pocula uitis
Amplius, exhausti donec mihi lęta rependat
Pręmia confringens obstantia claustra salutis,
Et me constituat triplex uictoria coelo,
Humano generi [superantem hęc omnia] morte.pagina 40'
Neue ignota forent [tanti misteria] facti,
Hac magnum menti [arcanum] ratione [patebit].
Ars Patris est [proles, uita est hęc insuper huius]:
Namque aliud non Patris [opus quam gignere Natum],
Instar naturę [uita est operatio] cuius.
Quę progressa Deo [sincera theoria] prodit,
Hęcue subit [rursus rationem praxis] et artis,
Quatenus [exemplar] rerum [est munusque negoti]
Protinus est huius, quicquid delinquitur, [hinc ut]
Emendetur opus, cui tollitur hactenus error,
Ad finem ualeat [deduci quatenus ipsum],
Quo sua principio tendunt exordia cuique,
Nilque reducit [eo, propria ars ni corrigat illud],
Et quo iam melius [limetur rite probatum]
Porro opus [omne redit, quod] nondum [absoluitur] arte.
Cui contra si iam corrumpi contigit olim
Perfecto, iam tunc damnatur [inutile] prorsus.
Principio quod [parte] igitur non [substitit omni]
Perfectum, aut spectes naturam [protinus] ipsam,
Cui desunt adeo iam plurima, singula siue
Per partes rursus scrutabere. [Nempe] uidebis
Defectus uarios et culpas inde [secutas],
Nascentique ideo est huic addita gratia coelo,
Omnia naturę quę detrimenta tegebat.
Quam post heu [miseris infoelix abstulit error],
Atque amissa [tulit] mala protinus omnia uulgo,
Conseruata potens defendere cuncta uicissim.
Haud fuit, Omnipotens [opus] hoc ut deserat ergo,
Verterit hanc speciem quamuis uesana libido,
Exitioque nocens obnoxia manserit ultro.
pagina 41Sed non mota loco optatę [sunt signa salutis],
[Integro ]potuit [quo tendere] robore [sana]:
Et posthac [licuit, si uellet] saucia [niti].
[Iccirco ]promisit opem post [eruta demum]
Artifici [ingenio bene ] quę fundauerat olim.
Rursus amiciciam [lapsa] cum gente [requirit],
Qua magis [ipsa ruit], contra [maiora labanti]
Auxilia [ille parat, conanti] et [pręmia]ponit.
[Restitui tamen haud potuit ]sic [tota] ruina,
Nec uitę, quondam qui corruit inde, reduci.
[Pellitur] hinc positi [uictoris ad] hostia dextra,
Ostentat concessa sibi qui [iura] Parentis,
Et [totam] posthac semper subscribere prolem,
Vnde quidem [merito] regnum sibi [uendicat] hostis.
Protinus hęc tetigit iustissima cura Tonantem:
Principio repetit, fuerit quę causa ruinę,
Tum quę fata dedit rebus; iam comperit hosti
Inuidiam mouisse [fero] fatumque [secutum].
Atque ita proposuit talem se soluere noxam
Factus sponte reus, [totasque] absumere fraudes,
In se aliena luens [conceptaque] debita pridem.
Quodque fuit uotum sobolis, ratione subinde est
Exactum, fierique hominem
lex 363 certa
[petebat]:
Deleri nam posse scelus sic iure uetustum,
Si subeat, cuius quęsiuerat [aemulus] olim
Electum genus infesta [subuertere ]fraude,
Factus homo passus sęui nihil [artibus hostis]
In quo constaret [tantarum ars condita rerum].
Atque ea Patris ego sum proles [prodita], qualem
Nunc uobis refero, cunctis incognita terris.
Neue time tanto promisso credere, cuius
pagina 41'Facta fidem dictis pręstarunt; [scilicet olim]
Mens quodcunque capit, [sensus non certus in illo] est,
Constans ni doceat demum [experientia rerum].
Principium petite [haud falsa de mente ]salutis,
Quę capit esse aliud, humana ut [uerba loquuntur],
Fortuitum, cuius ratio quęcunque fuisset
Signans, quid rerum [pote] sit, iam [limite certo].
Attamen haud esse [est] illud iccirco necesse.
Namque duo hęc remanent [penitus distincta uicissim],
Esse et quod ratio talis dilucidet ultro,
Quę contingenter dicto exit [prompta creantis],
Atque etiam causam, quod substet, rettulit illo,
Factaque cuncta simul tali [radice ]tenentur,
Quamuis iam [uariis ]agitentur casibus [usque].
Esse suum ratio fuerit cui, nempe moueri
Haud poterit, duratque statu inuariabile prorsus.
Hic Deus est ratio mundi, lux certa potensque,
Molem corpoream, [Chaos] ipsum atque [abdita ]mentis
Circum intusque agitans, [quę iussu protulit oris].
Putri hic materię fugiens a sorde [recedit]
Semotus sensu, solo compręhensus [ab haustu]
Mentis, quę minimum [delirat] tramite [recto].
Atque ita nullus [eo ]sensus [accersitur usus],
Qui cognoscendis [adhibetur] rite creatis,
Ipsa rei ratio [quoties] compręhensa fuisset.
Mens quęcunque ideo [merito mulctatur aberrans],
Iam culpę ueniam cum sensus [impetret error],
Officio recte utenti [nisi talis utrinque]
Alternis adiuta fides [assensibus esset],
Arbitrio tali quando parere [necesse est].
Sic doctrina mihi recte est fundata, recepit
A prima arcani ratione exordia diui,pagina 42
Quod penitus nullis agitabile casibus unquam est,
Et quali uita [testatus] degitur [illic],
Prolemque exposui et iucundum foedus amoris.
Tumque hominum curam [docuit ]progressa [salutis]
Esse Deo, auersos [ueluti] reuocare [Parentem]
Immortale genus, spectato cuius [in ore]
Perpetua fieri natum est aetate [beatum],
Nasci hominem Verbum [fueritque] antiqua uoluntas.
Vnde secuta poli sunt [pręlia], casus [et] omnis
Terrarum, cuius suscepta [prouincia] 11 nato
Conciliare Deo lapsum [et reparare] ruinam.
Vatibus huc equidem tot [carmina ]scripta [uetustis],
Et prędicta olim pariter tam multa [docebam].
Hinc et nota Dei dudum [cantataque ]passim
Versari in terris hominum [cum] gente uoluptas,
Meque illum [asserui]; promissis [talibus] inde
Multa secuta fides facti, reuocata [sepulchris]
Menbra uirum, uacuis lux [orbibus] indita, [surdis]
Redditus auditus, simul [intellectaque] uerba,
Atque ea me tantum dicto confecta iubente.
Tum uobis [operata meo] tot nomine solum,
Atque ita credendi facta est fiducia [cuique].
Sed maiora quidem pręstabit uita fidelis
Argumenta, quibus formabit [pectora Sanctus]
Spiritus: ecce sacro baptismate [gratia] manans
Humanum pręcedit opus, roburque ministrat
Viribus infirmis hominum, foecundaque ueri
Excutit obtutus hebetes [caligine ]tersa.
Optatum hoc regnum [terris foelixque futurum]
Sępius audistis dudum promittere uobis.
pagina 42'Vicinumque instat tempus nec iam hora [moratur],
Victor cum moriens hostilia signa mouebo,
Quę tollunt Herebum, et facinus testantur inultum."
Hęc fatus siluit, nec
364 dictis flectitur
[ullis]
Iudas, conceptumque [scelus] fera [corda ].
Tunc aliam aggreditur [prudenti pectore curam]
Vt tandem exemplo maiori prouocet illum
Atque suos doceat [mitissimus aspera ferre],
Ac doctrina simul tradatur [mystica nobis]
Affectus Christum quęrentibus esse [luendos].
Assurgens
365 primum tergo
[deponit amictus],
Pręcingitque [quibus] sese, tum [lintea sumit]
Et fundit [tepidas] in [cymbia protinus ]undas,
[Admouitque] uirum [pedibus genibusque] reflexis.
Demissus procumbit [humi], petit inde sodales:
[Stet] iam hodie solio, [tumeatque] superbia regum
Vt sibi subiciat [terras] et misceat orbem,
Quando pontificum [placuit sic] sacra potestas.
Mundus cuius opus, proh quicquid pectoris usquam est,
Ecce luit puro residentum flumine plantas,
Nedum prodentem secum discumbere passus,
Quin
etiam 366 ante pedes uoluit iacuisse nocentis.
A Iuda cępisse fides est certa, libetque
Credere, sic [pietas] homines augetur amantis.
Vt
367 [uentum] est uoluitque
[pedes] assumere Petri,
Continuo auersus refugit penitusque recusat:
"Ipse mihi patiar [prostratum] cernere coram
Quem[noui], et teneo manifesto lumine [ueram]
Esse Dei prolem? [Mihi scilicet abluet] ille
Heu ne pedes hodie? Procul o scelus istud abesto!"
Protinus
368 hęc olli tunc reddidit ore Magister:
"Neu 369 contende mihi,
[specta ] quęcunque geruntur,
pagina 43
Quamuis hęc hodie [lateant te ]condita, [Simon],
Cęlari passus paulisper; [namque] patebunt
Cuncta breui, modo uos [facto parere] necesse est."
Obstat
370 et a sese facinus
[ceu grande] repellit,
Ac commotus ait surgens de sede Magistro:
"Mancipio plantas Dominum lauisse iacentem
Nunquam sustineam, nec fas hoc dicere duco,
Exigere a meme neu talia perge, Magister!"
"Non
371 ullas mecum sibi partes, nosce, futuras
Cui latice haud luero liquido uestigia", dixit.
"Iam
372 non sola pedum uestigia, quin super ipsum
Et caput, et luito palmas, meque ablue totum,
Si sedet, et meme si sic lauisse iuuabit,
Ne tantum excludar noti de limine regni."
Quippe
373 uiro subiit mons
12 menti,
[hinc ]talia
dixit.Ille
374 refert contra respondens: "Cetera mundus,
Et qui quotidie se sedulus excutit, [illum]
Sola pedum lauisse decet uestigia, uosque
Non opus est adeo nisi tingere flumine [plantas]:
Mundi namque estis uos, inquam, haud quamlibet [omnes]."
Excepit dictis prodentem talibus ille.
Haud tamen hęc [narrans operam tardabat ]Iesus:
Lauit et extersit uestigia sindone Petro.
Dehinc tacitus reliquos adit ordine, cimbia [solus]
Admouet his, solus liquidas fundebat et undas,
Atque uiros niueo tergebat syrmate solus.
Iam
375 lotis terra surgens repetebat amictus,
Cumque resedisset, rursus sic ore profatur:
"Et feci et uidistis enim modo quale Magister
Exemplumque dedi uobis, et primus obiui
pagina 43'Passus humi poni, uestrisque adrepere [plantis],
Emundansque [pedum] sordes et sindone tergens.
Iamque adeo Dominusque simul uesterque Magister
Si me sustinui pedibus [demittere uestris]
Par, uos atque decet pręstare hęc [mutua] uobis
Officia, alternosque simul lauisse uicissim.
Quicquid custodit maior, non dedecet illud
Obseruare suos; etenim me recte Magistrum
Atque uocatis Herum; sum namque id natus ab aeuo.
Aequum uos ideo studio contendere mecum
Altius et sentire suo iam nolle Magistro.
Qui capit hęc et seruat, eum iam certa beatum
Spes fore, si quęcunque fero seruarit ad unguem,
Quęsieritque sagax imitari facta Magistri.
Et
376 me
sępe quidem dudum meminisse potestis
Pollicitum terris [monumentum] et pignus amoris
Carne mea et linqui diffuso uelle cruore,
Vita quidem castę fuerit quo condita menti,
Cum me pręsentem sine sensibus hauserit illa,
Atque nouo iungi mecum sibi quęrat amore.
Hoc hodie in memores uobis mandabitur annos:
[Instituam], quę [rite ]uolo seruetis, et aeuo
Commendate obitus nostri monumenta futuro,
Quę culpę [humanę] fuerit iugis13 hostia terris."
Interea pateram medio sibi ponit, et illam
Ardentis uini replet, tum commata panis
Intulit, hinc prece concepta benedicit, et ipsos
Corpus tunc proprium iam panes esse fatetur,
Qui sibi debebat fundi calicemque cruoris.
Aethere lapsa mihi uirtus in carmina uires
Suffice, cui summis seruatus in orbibus ordo
[Diuino] nusquam uultum diuertit ab ore,pagina 44
Vt pandam arcani [terris] misteria sacri,
Et uestra auspicium cantus ope prouehe cępti!
Illud [natura] fuit haud ignobile corpus,
Nec qualis nostrę lex est [ingloria] carnis.
Principio aetheria conceptum dote refulsit
Immortale, [pati non formidabile] quicquam.
Defectus sed [sponte tulit], qui [protinus omnem ]
Fingit ad [arbitrium naturam mitis Iesus]:
Hactenus ille homini [prouidit] morte salutem.
Iure
377 ideo solitum debere didragma negauit
Quod tamen ex hamo remouenda [in crimina ]:
Ingens arcanum et diuino carmine dignum.
Piscis uerus erat mortalis in [aequore uitę],
Quem mater foecunda tulit sine semine [cretum].
Piscibus haud coitus, Veneris non nota uoluptas,
Coniugii paria iis etsi de more [iugantur].
Huius in ore reos soluit didragma repertum.
O uani Solimi, quę uos insania fallit!
Non iam stirps Abrahę soboles sed perfida Chanam,
Quem piscem uobis exemptum quęritis [undis]?
Tantum spectato quales sub principe mensas?
Sabbata decepti quęnam [promittitis ultro]
Et celebrare diu, [detractam et tendere pellem]?
Heu stulti, et multum [coelestia noscere tardi],
Hęc hebetes hodie diuina
[aenigmata ].
378
Nunc fas et, Iudęe, licet qua [diruta] cernis
Moenia, et ingenti iam iam lapsura ruina,
Ingredere, en Christi stant omnia pręmia prędę,
Nulla fides populo, et penitus iam corruit omnis.
Restituet Deus hęc, hic prouidus omnia fulcit.
pagina 44'Hunc piscem nunc tolle tibi, qui lapsus Olympo
Piscis ad exemplum carnem circumdedit [illam],
Quę penitus nulli fuerat obnoxia [labi],
Sed qualem reddit [susceptam ]gloria nobis.
Hinc
379 infirma suis acies non
[pertulit] illam
Numine nudato cum [monte ]refulsit Iesus
Mortalem carnem [retegens habitumque reducens],
Corporis arcanum [sociis quando omne retectum est],
Munere cum proprio resplenduit, [atque subinde]
Redditus hic tenuit [radios] sub [uoce ].
Et
380 cum
[pręcipitem] uellent dare, tutus
abiuit,Quin
381 idem
[siccis incessit in] aequore
plantis.Illius hę dotes, hęc [unica ]gratia carnis,
Atque ita spiritui nutus [parebat] ad omnes.
Verum
382 post obitus direptaque Tartara et Orco
Exemptos [Manes], rursus cum menbra reuersus
Sumeret et fatis defunctos scilicet artus,
[Exemplo] mentis tractus leuis ire per omnes,
Vt sedem [uolucer] prorsus non occupet ullam.
Huc aciem rursus reuoca mihi mentis ad ipsum
Artificem: scrutare [modum], quo talia Christus
Constituit, [non insolitum est] usuque remotum.
Plurima sic mandare notis consueuimus ipsi,
Atque ea, fictores [quorum] sumus, [omnia] parent.
[Nunc ]uoces [speculare], [quibus mens] addita sese
Explicat, et [proprios] iam sensus egerit extra,
[Fingunturque] tamen [quęcunque] uocauerit ultro,
[Signaque ]nil motę pactis diuersa notarunt.
Atque Dei digitis est multo mollior omnis
Pręscripto natura suo contenta uigensque.
Protinus hinc constant, quod sunt iam singula, nempe
Et tenuere suas, ut gignant congrua, [uires].pagina 45
Hęc tamen Omnipotens duci ut uult, omnia [parent].
Hic mirare, modo redeat [substantia quali]
Ardentis uini Christi iam sanguis, et [ipsum]
Alma Ceres corpus. Naturę protinus omnis
Res ex materia et propria stat condita [forma],
Tertia res, pręter sua namque [exordia, iure]
Quę proprio nobis [substantia nomine fertur].
Mutari hanc legimus [geminę]constante [figura]
Naturę; figmenta
383 struunt
[sic] mira
poetę.
Quin et certa fides [lustrataque] deuia regi,
Quęsitosque ferę [iam montes; quippe manebat]
Materies eademque [erranti] et [spiritus idem],
Sed non uera hominis facies, [non ]tertia [iam ].
Atque utcunque quidem [constabunt] talia, certe
Concipitur quod mente, Dei [uim haud effugit illud]
Cui fines mens nostra quidem non repperit usquam.
Ergo hic materia
[quę] constant 384 [scilicet ipsa]Et forma, munus
385 cereale et
[Massicus humor],
Non remanet panis, [non Massicus] amplius [humor],
Sed corpus Christique cruor, [uice] subdita rerum
Dictarum, subeunt quę formam protinus ipsam
Materiamque simul; res certę et talis adeptę
Iura operis porro arcano sibi [mystica] ritu.
Materies, neu crede tamen, quod corporis haurit
Panis materiam, faciat uel forma quod ipsum
Esse Dei corpus, naturam protinus illud
Non habet hanc, specie [sed] tantum delitet ista.
Sed non materiam species hęc [constitit extra],
Conueniens at utrumque simul non perficit illud,
Quod semel est iussum transire in mystica iura.
pagina 45'Nec iam materies ipso sine restitit actu,
Amplius inde [tamen] sed non res tertia [manat],
Cui subisse loco iam corpus [diximus ipsum],
Christus et hinc certa sibi uindicat omnia lege.
Non hunc afficiunt subiecto qualia niti
Iam sunt nata [quidem], quamuis [ostenditur] esse
Christus ibi, sine subiecto [nec talia constant].
Hęrent materię [gremio] [deprompta] capaci,
Nata sinu educi [coelo et uergentibus astris],
Mundi natiuis [agitata] impulsibus [actu]
Dum coalet proprio, [foetus hos parturit ultro].
Germina
[pugnantis naturę haud] prorsus
[alumna ]
Accidentia communia non sequuntur proprias naturas, sed naturam elementalem; nec uirtus
elementalis naturam attingit specierum, sed illis uirtus primi motoris influit
Vllius generis, speciem non protinus unquam
Attigerit [tantum aduersa contraria] fronte,
Atque simul [toto] cernens conamine [secum]
Ni
386 Deus ora sibi ducat tam luce refulgens
Insigni, manant ex qua simulacra deorsum,
Exemplar, mirum, uario reddentia textu,
Vnde scatet facies rerum diuersa per orbem.
Multa hęc interea, exemplar dum respicit, una
Colligit, ac eadem tum contra dissipat, alto
Materię titubans agitata uolumine fluxę,
Dum subit hinc uarios uultus, dum ponit eosdem,
Et faciem quamuis alternet imago uicissim,
Mutari tamen at tantum uariata resistit,
Addita cui, partu manant quęcunque benigno
Naturę, pręter quod iam substantia signat.
Quo uis naturę haud prorsus pertingere compos,14
[Ni uultu] diuo species remicaret in hyla.
[Collatum] huc tulit omne, nouans quod mysticus ordo
Submota uultus [ratione] reseruat eosdem.
Christi [delituit] sic [corpus] rite locatum
Sub specie panis, specie [non amplius] eius.
Atque ita [materiam] prorsus subsedit in ipsam,
Naturę quicquid congressu [pullulat] ortum,
Altera in [alterius cum uim ]substantia [cedat].pagina 46
Sic sine subiecto non candor, candida caro
Non tamen est
ille, 387 non mole extenditur ipsa.
Quippe ea naturę non est accersita motu,
Atque habitu tali non istic clausa latescit.
Ast ubi panis erat, uera est substantia carnis,
Et modus est, insit iam quali, mysticus olli.
Corpus adest, quod materiam sibi uendicat una
Atque illas species, neu te extera fallat imago:
Namque hęc uera manet species rerumque figura.
Attamen arbitrio diuina sequestrat utrumque
Virtus: sic medio puerilis turba camino
Tuta fuit, uires oblito protinus igne,
Cum natura suis exuta est usibus, impos
Quę potuit sensu comprehendi, tota
388 propago
At
389 manet hic contra,
[tantum] substantia defit,
Quę sensus nobis [imperuia] decipit ipsos.15
Quamque sui captus mens longe a sensibus ultra
Vestigat, quia iam uia talis deficit istic,
Quia nullum accidens manuducit ad cognitionem existentię corporis Christi, nisi quis
alia miracula obiecerit, necessaria est Fides
Est quęsita fides, penitus quę illuminat omnes.
Exsors ipsa mali totius, factaque compos
Iam uoti sancta correpta cupidine coeli.
Diuino constant si protinus [omnia ]Verbo,
Quid mirum carni si talia facta reponat?
Vt quam cępit amor, accita resignet amori
Hęc sese, medioque Deum ceu glutine nobis
Vniat, unanimes cunctos doceatque reuerti.
Asserit
390 391 id dictum
Matthęi protinus illud,
Esse, [super signat quod iam] substantia, panem
Prorsus [eum], sibi [quem uotis] expostulat orans.
Sed me nosco rapi, qua flexerit orbita nulla,
Et dudum iam longe alio diuertere cliuo.
Ausus iter ratus ingredior sic dogmata uerę
Posse quidem fidei retineri, multaque [demum]
Ardua uitari, quę uix obstante repelli
Nempe queant, ratio rationi namque repugnat,
Vt substet, ratio iam cuius ut hęreat, esset.
Illud ut hic nobis est omni parte tuendum,pagina 46'
Esse quidem Christi corpus Christique cruorem,
Certaque iam demum tenuit sententia, panem
Et Bacchi laticem dicto diuersa reuerti.
Ista tene, teque hinc uno neu moueris ungue.
Accerse huc, sensus quę percipit insuper, ecquid
Vt nil absurdum admittas, seruaueris illa?
Atqui distingui possunt quęcunque seorsum
Mente, Deus porro distinxerit ocyus illa.
Hęc distincta quidem diuersa scientia monstrat,
Altera, quę motu naturam inquirit in ipso,
Altera discutitur cui iam substantia rerum.
Pertinet, illa mouet quod quęstio, rursus eodem
Longe aliud totum, partes ac illius una
[Sumptas]; hic demum sic partes esse fatemur
[Cedere] sed totum iam panem scilicet ipsum,
Et Christi carnem, uinoque subire cruorem.
Atque his ut substent ratio non ulla resistit,
Quin totum ut nexu complexis effluat inde,
Hoc agitur uerbo iunctis operante latenter,
Cui debent, quicquid uel sunt, sane omnia, quantum
Siue ualent, illi et referunt iccirco receptum.
Nil ergo absurdum, si talibus eximat ultro
Quicquid communi pręscripto pullulat ortum,
Vel si commutet sibi scilicet insita uitę
[Procurans] hominum et nobis se carne reponens.
Atque ideo solam panis substantia sola
Rettulit hic carnem, sed restant cętera pane
Subtracto, contra comitantur at omnia carnem.
Non tamen hic extant propria ratione, locoque
Haud resident, condunt [in quo] se corpora mole
Extenta, panis penitus quę tota remansit.
Quicquid at hic [sacro certum] est existere ritu,
Qualem pontificum iussu libantis in ara
pagina 47Conceptis precibus peragit consensus ab alto.
Atque ita cuncta modo accitę sunt carnis, et ipsam
Collocat hic, panem quod scilicet ante locabat.
Sed natura locum, substantia quatenus, illi
Non debet, simili ni mole extenta fuisset,
Qualis materię demanat origine prima
Non circumscriptę ex sese iam limite certo.
Terminus huic passim circum nam ponitur, illam
Postquam forma subit, mensuram et [uindicat inde].
Iccirco, quamuis existerit16 antea multo,
Constituunt tamen hic carnem quęcunque locabant
Ipsum olim panem: sic uerum denique Christi
Corpus crede, Dei, cui res nulla ardua factu,
Hoc opus, et cuius sunt demum facta potenti
Cuncta manu, cuius nil summis uiribus obstat.
Vt ualeant ueteris reparari damna ruinę
Debuit usque adeo et demum fuit utile nobis
Diuinam humano uestiri corpore prolem.
Vnde fuit medicina quidem mortalibus olim
Expectanda malis, quę, quicquid debile, totum
Restauret, possintque resumpto robore niti
Imbeciles patris antiqui de [crimine] facti.
Et ueluti uictus terreni animalia [muta]
Obliti penitus cęlestis originis, omnis
Protinus hinc culpę sanata est [plaga uetustę],
Quę miseram inuexit mortem infirmosque tenebat.
Atque hodie sese susceptis uiribus aeger
Excitat et ualido [curatus corpore ]tollit.
Sed, quę regnat adhuc, [superabit] gloria mortem
Cum tuba iam cunctorum animas [reuocarit] in ossa.
At quam multus erat noster defectus et error,
Prouisę misero tot opes totidemque medellę
In mortem generi properanti. Protinus inde
Excipit in lucem egressos baptismatis unda,
Hoc certos signo sibi reddita foedera uitę,
Qua mundo morimur diuinę lucis ab haustu.pagina 47'
Hęc iam restituit nos gratia prima ruentes,
Et mox prouectos corroborat altera, spemque
Implet, et obnixos contra docet ardua ferre.
Ast opus et refici lassis omnino necesse est,
Pręcipue robur uirtusque laboribus impar,
Et quibus omnino iam totum debile pectus.
Ac uelut aduersis media compręhensus in unda
Obluctatur aquis, et tota puppe receptat
Exsuperans pelagus [fundo ]subsidere [certus],
Ni superi affuerint afflictis rebus amici,
Sic grauitate quidem nostra decumbimus Orco,
Atque procellosis uitę demergimur undis,
Et iam nulla salus, mediis spes nulla periclis,
Ipsa potens non cimba satis defendere tanto
Nos aestu, instructę non [armamenta] carinę.
Debuit ille rati iccirco succurrere nostrę
Qui cunctas sola componit uoce [procellas],
Et fugat humanas ingenti luce tenebras,
Ipsumque ingressus qui uictor [diripit ]Orcum.
Atque ministerio quia stant iam [cuncta] supernę
Partis, adit sacros penitus quę sola recessus,
Quęque Deum in densa [lustrat caliginis] umbra,
Cuius seruitio natura alimenta ministrat,
Quę fiunt nobis uitalis protinus [humor],
Sanguis et ossa simul, caro [ipsa, et ]denique quicquid
Nos sumus in nostras penitus cedentia uires.
Hac porro sese nobis indulsit, et esca
Iam passus fieri, melius se mente [receptus]
Imprimit hinc promens uirtutem numinis almi.
Hęc est uera dapes qua [uere ]spiritus ipse
Pascitur, et montem adiutus pertingit ad ipsum
Vates, perpetuo siluis ubi degitur aeuo.
Quin eadem lęta foelicis in [arbore prati]
Carpitur, et sensum pellit de corpore plebi.
Hoc
392 uigili uisum Medum uersa agmina pane
Israelis, medioque ipsum Gedeona ruentem,
Dumque
393 reuertenti panem obuius obtulit ara
Ista figurabat rex [Salem lęta].
Azima
394 mactato profugis sumentibus agno,
Tinguntur fuso cuius de sanguine postes,
Hęc expressa fuit manifestis hostia signis.
Pauit
395 et errantes deserta per auia manna
Collectum populo lux prima ut dispulit umbras,
Huius pręmonstrans nobis libaminis usum
Vnde uenit, quali et studio seruetur egenis.
Sed desiderio et uoto [foelicior omni]
Exhibita est hodie ieiunę hęc hostia terrę.
O cui fas pręstare quidem foelicia Tempe,
Et riuos passim diductos fontis amęni,
Quę pręfers superans, paradisi quanta uoluptas
Perpetuo iustis fuit olim [uere parata]!
Foelix iam cui nosse datum bona quanta recondis,
Qui tali puro discumbunt pectore mensa.
Isque ego sim, ualeam qui tota mente tueri
Prętento coelas quem nunc uelamine terris,
Atque illum penitus uacuis haurire medullis;
Huius in erumnis uitę sentire iuuantem
Vt possim, docti mihi denique prębeat usum
Carminis ad finem cupido deducere cępta!
Finis tertii
Damiani Benessę De morte Christi liber quartus
pagina 48'4Atque
396 ita post sacri primordia facta recentis,
Vt nulla Iudam reuocari uidit ab arte,
Sorte dolens frustra pereuntis detegit ore
pagina 49Tunc crudele scelus non expectantibus; inquit:
"Inter uos residet, meme qui prodere quęrit.
Atqui natus homo fatis defunctus obibit,
Vt semel aeterna pręscriptum est lege, nec illo
Cuiusquam exigitur facinus, non protinus ullum
Proditionis opus, cuius manet ultio longa.
Haud equidem nasci pręstabat, temporis huius
Non haurire diem, talis cui poena luenda est."
Per sudum ueluti tonuit si quando diesque
Ereptus subito gentes perterruit, et mox
Insequitur tenebras fragor ac ruit aethere nimbus,
Obuiaque inuoluens rapidus tenet omnia circum,
Quo refugit pastor pauitans hunc aspicit antro,
Haud secus attoniti mansere et protinus omnes
Vox ea percussit, uisumque dehiscere terram
Sontibus usque adeo nigrum lapsantibus Orcum.
Non tutum cuiquam, nullius conscius esset
Quod sceleris, pariter cunctos formido tenebat,
Ne
397 forte ignari tantum execrabile crimen
In se conciperent; sibi quilibet inde timebat,
Vsque fateri adeo credebant uera Magistrum.
Tunc
398 sensim
mensę contentio prouocat omnes,
Dum sibi diffidunt, scitari uelle, [scelestus ]
Quis
399 nam inter
[notos] lateat clamque impius esset,
[Ordine scitati de] sese quisque petebat.
"Neu
400 dubitate rapi quemquam", inquit, "Demonis astu,
Quos mihi delegi purgatos, scilicet ollis
Immotum et fixum est coelestia regna parari.
Verum neglectos neque iam prudentia sontes,
Dum cunctos reuocare cupit, diuina reliquit,
Quippe infoelicis sibi sunt hi causa ruinę.
Insidias, mecum dapibus qui uescitur una,
Prędictum est olim, mihi quod componeret ultro,
Exemplo terris in secula longa futurus,
Quod iam semper erit nostris male fida piaclis
Gens impura, quibus pietas inuisa fidesque."
Interea scelere audito dum corripit omnespagina 49'
Hinc
401 metus, hinc nouitas facti crudelis et horror,
Non animus Iudę immanis reuocatur, agitque
Pręcipitem: tenuitque pudor non insuper illum,
Exemplo abstineat communi, neue requirat
De sese, soli quod iam sibi conscius esset.
Continuo
402 facili sermone redarguit
illum,Inquit in id dudum scribis sua uerba teneri.
Non animaduertit tamen hoc auersa suorum
Mens, dictum incautos subito pręterfluit omneis.
Sic uetitum nunquam fas est attingere cuiquam,
Namque obscura homini et demum res ardua sola est,
Qua lux coelestis menti non limite certo
Irradiat, mediis ceu cernere nulla facultas
Est tenebris, quę uisa patent sub luminis aura.
Sic prorsus caligo animi tenet omnia circum,
Lux ea ni
pręsens 403 prodat manifesta tuenti.
Non
404 adeo solum nil stultus et impius aeque
Hic scelere erubuit compręhendi prorsus aperto,
Catinum1 medio petulans uerum impetit ultro,
Vnde manus cuncti cohibent, intulit illo
Nam [panes], quos iam [sacrarat] rite Magister.
[Protinus indigne] facinus quod pertulit audax
Vtque manum amoueat, [perterruit ausa] proterui,
Tingere, ait, panem secum, qui proderet, una.
Nil illum mouit nec dictum percipit ullus.
Atque ea consilio constabant cuncta superno,
Quo
405 restant
[impune] uiris mortalia
sępeCrimina, sed pręsens commissa redarguit intus
Arbiter,
406 ac poenas prorsus nemo effugit
unquam.Interea
407 crescit certamen, uersaque rursus
In se turba uirum facinus quęrebat amarum.
Accumbens iuxta correptus mente Ioannes
Tunc uestigabat solus sublimia Christi.
Cognouit solitos ut raptus Petrus in illo,
pagina 50Innuit atque uirum perquireret incitat ultro,
Quisnam adeo tantum sceleratus et impius esset.
Dumque
408 una peteret submissa uoce Ioannes,
Et uiolare manu Iudas persisteret una
Catinum, Christus pariter absoluit utrumque.
Namque unum amouit, signum simul accipit alter,
Libera porrecti cum Iudę missio panis
Indulta est; uisus nam pectore protinus omneis
Attraxisse Herebi tenebras, et cuncta nephanda
Inuiso infoelix pręceps ruit illicet Orco.
At contra lateri nixus petit alta Ioannes:
Subuehit
409 hunc sensim mirantem celsa
Magister.Immanem
410 passus pestem non amplius una
Versari iubet hinc: peragat quęcunque liberet,
Se
411 sinat interea, mortis solamen amicis
Quod foret, extrema mandata dedisse loquela
Quę postac memores ualeant seruata tueri.
Nil
412 animaduersum cuiquam: commissa moneri
Creditus abscessit, contempta luce tenebras
Ingressus noctis pergit: proh dira furoris
Extremi rabies facinus rapientis in omne!
Hostili turbę Furiarum quando cohęsit
Mens auersa Deo, miseris quę causa malorum,
Huc mecum, studium quibus est commissaque phanis
Cura Dei, examen liceat perpendere
rerum. 413An par cum Iuda stet uobis causa, dolusque
Num maior Christi prędari parta cruore,
Et turpes animi in luxus absumere fraude,
Quęrentem aut humili et terris nocuisse uaganti?
Vos uisi uoluisse polo detrudere regem,
Atque inferre simul spreto conuitia coelo,
Aris dum impuros statuit pręposterus ordo.
Ille bonum modico furto fraudatus [opimum]
Deserit, ac mentis digressus nocte reliquit
Lumen, et argentum deposcere maluit erro,pagina 50'
Quam uera iam luce frui
atque 414 audire docentem.
Hic mihi campus erat percurrere multa uaganti
Quę mala fert pręsens, et quę tulit altior aetas,
Dum studio uani captamus inania rerum,
Ni reuocaret opus pręscripto fine teneri.
Nocte intempesta Demon comitatur euntem,
Ducentis tenebris it pręuia signa secutus
Foeda lues Baratri, circumque coinquinat auras.
Qualis in arentis Libię sitientibus aruis
Conspecto pastore draco ruit agmina caudę
Pone trahens, quem longa fames exegerit antris,
Sibilat horrendum et linguis micat ore trisulcis,
Nulla mora est rapido donec iam corripit illum:
Talis erat Iudas, talem se corde ferebat
Interitum frustra meditans cędemque Magistri.
Obduxit misero Stygia caligine mentem
Inuisus superis Sathanas coecumque trahebat.
Interea
415 Cererem partiri rite sodales
Et laticem patera libare iubebat Iesus,
Ac tanti mystas in secula longa futuros
Arcani
instituit: subit
416 hic occassio
mensę,
Quisue habet ordiri, certamina mutua crescunt,
Inque uicem primas cedebat quisque propinquo,
Et studia alternant, quod ore redarguit ille:
"Mos est hic regum, nam tanti quisque tenetur,
Multum alios inter quam pręstat; pręsidet [idem],
Et solum spectant, magni quin penditur inde:
Tantus habetur enim cuiusque est quanta potestas.
Longe
417 alia at ratio uobis ineunda, genusque
Diuersum uitę: non magnos expedit arte
Hac fieri prorsusque animos nescire tumentes.
Altera spectari a uobis diuersaque debent,
Pręsentique Deo timidos incedere coram
Ipso cunctorum, inquam, exacto iudice uitę.
Et uirtute quidem [iam] qui supereminet, illum
Subiectumque magis famulum tum fratris oportet
Esse laborantis, nullumque repellere munuspagina 51
Exiguos pariterque opis inualidosque iuuantem.
Hoc insigne decus sit uobis summus honorque,
Pręstantes uirtute nihil sentire superbum.
Et mea facta quidem stimulos huc addere possunt
Exemplo: quid enim, qui seruiat, anne recumbat
Est maior? Dominos
sane 418 discumbere certum est,
At iuxta assisto residentibus ipse minister.
Pectoris hoc casti uobis mentisque piamen
Ingenio et cura uigili studioque petendum est,
Vt nunquam cessent cordis suspiria, uires
Exiguas hominis, coelique fatentia laudem.
Vos
419 per
Iudęam dum mecum tenditis omnem
Vulgantes terris lętę noua foedera pacis,
Dum malus oppugnat pręconia uestra sacerdos,
Omnia durastis superantes, aspera passi.
Hinc pacto Genitor mihi quo iam regna parauit,
Vt quodcunque obstat superato uictor obirem,
Omnia tum doceam legi parere supernę,
Hęc eadem uobis statuo seruandaque mando.
Atque ea sit uestrę iubeo meditatio uitę,
Instituo quę nunc, misteria dulcia pastę.
Nam uera et demum sola hęc foelicia regna
Meme pollicitum
pridem 420 meminisse potestis
Libertate frui, quam diues gratia uobis
Asseret, errores fidei de luce uetustos
Interimens, mentis diuanescente tenebra:2
Hęc 421 tibi sincęrum pectusque et corda
[creabit],
Atque Deum intus diducto uelamine sistet.
Per uarios ea uos agitabunt foedera [casus],
Vt iam certa fides nitentis in ardua constet
Vel superis animi cunctis experta periclis.
Hoc iter ad coeli promissa sedilia uobis,
Vnde feret certam populis sententia legem
Iam pręscribentem mores pręceptaque uitę,
pagina 51'Virtutemque polo tollentem, rursus eandem
Mergentem sontes Herebo, coeloque fugantem.
Scilicet hausta polo dictabit talia terris,
Munera iusticię uobis obeuntibus almę,
Multum
422 sollicitis iam iam lustrare ueneni
Lętalis pectus per pura piamina uotis."
Dixit et inceptum peragebant ordine iussi,
Initiata cohors per cuncta pericula pridem,
Quid non perpessi uitę certamine longo,
Dum recto impediunt gradientum tramite gressus
Partim homines, partim uehementior excitus Orco
Perturbare animi penetralia callidus hostis.
Hęc tunc diuina sub lege coercita mentem
Expiat, humanos sensus expellere passa,
Dum sacro pectus purgamine tergitur intus;
Aequalem sese redigi coelestibus inde
Miratur, tergoque nouas increscere pennas.
Illicet ecce fides iam plena calentibus igne
Gliscebat sancto, coram
quem 423 lumine cernunt,
Insinuant animo sese sacratius olli.
Intus corde humili, quę manant larga superne
Vbere diuino, coelestia dona receptant,
Impressum toto gestantes pectore Christum,
Cui sancto dudum afflatu lustrata coibat
Simplicitas, qua non mortales gratior ulla
Aggessit uirtus superis, et lęta foueri
Robur, et humanas uires exsurgere sentit.
Talia tunc sacri instituit primordia ritus
Vera Dei soboles, et pignus rettulit, olim
Quod nostra de carne tenens gestabat, amorem,
Quo uir factus erat, rursus compensat amore,
Largitus proprium promissam corpus in escam,
Atque resignauit nostrę suscepta saluti,
Quę flectant, terris linquens monumenta, parentem,
Exposcantque simul ueniam feralibus ausis.
Protinus his immensa subit per corda uoluptas,
Dum tractant noua sacra, sibi quę ad pectora Christum
Sistunt, consiliumque Dei dum mente tuentur,
Quo uoluit iam factus homo se ostendere terris,pagina 52
Quoue prior seclis totum cum
424 conderet orbem,
Sponte tulit nasci mortali matre genusque
Humanum fieri, non illum protinus esse.
Iam cernunt hominem; Deus ille et uera propago
Numinis ignoti, sic alter cognitus idem.
Hunc et uerum hominem uersari foedere certo
Hic secum, Patris euadant quo pignora summi,
Quatenus assertos sibi Verbum homo natus adoptat.
Mira fides
quęcunque tulit,
fere 425 reddita sensu
Percipiunt, hominem nam homini Deus ipse uolenti
Restituens uotis exorat rite parentem
Humanis, suaque est mortalibus aedita proles
Iccirco, miserę pacentur ut omnia genti.
Excipit obseruans tunc tempora commoda Christus,
Alloquiturque iterum, et tales serit ore loquelas:
"En
426 uobis
cępit iam lux clarescere, et intra
Cognatus notescit homo nunc uiscera sumptus.
Scilicet hoc fieri, quę sese ostentat in illo,
Diuina uirtute liquet; Deus emicat, inquam,
Atque aperit sese manifesta luce, fidemque
Numinis exhibuit certam sub carne latentis.
Argumenta igitur si sunt hęc uera, Deusque
Qua latet ipse, hominem sublimi sede locabit,
Et circumcinget diuina luce micantem,
Continuoque piis insontum in cordibus ille
Fulgebit, uerusque Deus credetur ubique.
Sed
427 facto hoc uobis perfundunt gaudia pectus:
O meus et carus sanguis, mea pignora, non hęc
Sunt mansura diu, iam iamque [excussus] abibo.
Protinus amissum quęretis, scilicet olim
Quod sum testatus Iudęis, iura sequendi
Haud concessa ducem gressus gradientis et ante,
Iuxta uos eadem iam nunc repetita [monebo].
Verum
428 quod restat, mandata
hęc ultima linquo,
Quę uobis studio seruari protinus omni
pagina 52'Edicoque eademque optem intemerata remitti
In seros tandem post secula longa nepotes.
Lex noua, quam statuo, terris commendat amorem,
Non qualem foeda natura libidine nouit
Mortalis - nobis coelesti foedere partus
Hic diuinus amor - coelo quin insuper haurit
Illum, quo duplex hęc machina constat, amorem,
Abluit atque fugat totas de pectore sordes.
Captat celsa nihil mortali obnoxius atque
Corporeę labi, et rapitur sublimis in auras.
Mutuus adsit amor iam nostra exempla secutis,
Et meminisse iuuet, dilexi qualiter ipse,
Post etiam ut natis imitandi forma maneret.
Quin etiam nostrę uero noscetur amore
Doctrinę specimen, notaque haud insignior ulla
Legemque et uitę nostros agnoscere mores.
Per uaria atque adeo uexati plurima fortes
Durastis mecum, uos extrema omnia passi,
Atque ideo uobis abitu hoc mandata relinquo.
Namque gubernaclum regni transcribere pridem,
Cui me pręfecit Genitor, mens gestit, et omnem
Constituisse modum ritus quibus ordo supernus
Vescitur. Ecce meo sunt pabula parta cruore
Purgando nec non saturando accomoda cordi:
Hac dape iam tellus late saciabitur omnis
Me uobis actusque meos uulgantibus orbi,
Pręsenti sanctę Triados sub numine quando
Facta hominum uestro taxari examine debent,
Atque ea frenabit subter sententia Manes."
Excipit
429 inde petens Petrus, secedere quonam
Cogitat; hic illi uetitum, nec tempore tali
Permissum sese comitari, dicit, euntem.
"Sed non longa manet quę te iam duxerit hora
Quo non
430 tu speras, alio et cingere ministro,
Vt
431 nunc non
metuis, dabitur
[tunc] ire potestas
Quo petis, ostensi iam per uestigia gressus."
"Quid
432 tandem cunctisque minis opponere uitam,
Et te", inquit Petrus, "defendere morte paratopagina 53
Obstiterit? Quocunque sequi sententia fixa est,
Non mors aut obitu peior timor ipse moretur,
Seu iam segne trahet tormentum, aut transiget ensis."
"Et
433 me morte sequi stabit tibi scilicet olim,
Verum adeo nocte hac nunquam contendere perges
Nosse, premetque sua gallus te uoce negantem."
Dixit et alternas interserit ore loquelas,
Tam moesto casu solamen lene dolentum:
"Sed
434 uestrum nunc nemo metu patiatur inerti
Turbari, motusque procul de corde nocentes
Sistite et hac seruare animas incumbite cuncti.
Cura Dei et studium sit uobis quamlibet ingens,
Cura mei fuerit non impar, regia
435 namque
Diis sedes discreta suas patet ampla Parentis:
Has, inquam, uobis componere cogito dudum.
Pertesum est mortale genus regionibus illis
Fraudari tantum; demum
436 cum iam exequar omne
Promissum ruptis claustris coeloque recluso,
Huc retro accelerans post regna parata reuertar.
Exuto reducem tunc me spectabitis Orco
Sparsos uos tandem uicta de morte legentem,
Et licitum fuerit mirari fasque recessum
Quo me contulerim aeternum foeliciter aeuum
Degentes; animus
437 sed quo,
compręhenditis, olim
Festinat, calem comprehenditis insuper ipsum."
Dixit, et
438 huic Thomas mox talia
subdidit 439 ore:
"Incertus quo tendis, iter qui nouerit [ipsum]?
Ignari cunctorum ideo sumus illicet omnes,
Optamusque adeo nunc ordine cuncta doceri."
Subiciens
440 illi mox talia reddit Iesus:
"Ipse humana Pater multum beat indiga solus:
Huc studium atque omnis contendere uestra uoluntas
Debet", ait, "duce me liceat quo pergere tuto
pagina 53'Et uera tenebras sub luce repellere; namque
Ipsum ego sum Verum, Vita insuper, ac Via certa,
Accessus
sane 441 erroris mortalibus expers
Qua patet ad Patrem, species certissima Patris.
Qui sum adeo, ut
meme 442 qui nouit, noscat eundem.
Fas ergo hac uobis cognoscere protinus illum,
Quem nuper licuit pręsentem cernere coram,
Tollentemque animos illapsu et pectora coelo."
"Eia
443 age
quę nobis uotorum summa, Magister,
Neu modo coelestem pigeat ostendere Patrem,
Id solum fuerit sat nobis." Tanta Philippus
Orauit, presso siluit qui protinus ore.
Excipit,
444 inde docens explanat singula Christus:
"Intus uestra diu dum formo corda, Philippe,
Vobiscum hic uersans, meque ipsum prębeo coram
Spectari, quando manifesta uiscera tangi
Sensistis uirtute Dei, nascique recentem
In uobis hominem, nec adhuc cognoscitis", inquit,
"Diuersum haud patria me lumen origine manans.
Hic uidet et Patrem Natum quicunque, Philippe,
Vidit: nam uerum species expressa Parentem
Reddit, transpicuus qui uisa prole [tuenti] 3
Apparet, porro pariter notescit uterque.
At modo quid quęris, tanquam diuersa petenti
Ostendi: est eadem substantia nonne Parentis
Ac Nati? Differt nec stirps ab origine quicquam.
Isque
445 ego, qui uolui uestiri carne, Deusque
Factus opus terris uersari hac arte ferendus
Sensibus humanis, numen coeleste potenti
Cui produnt operata manu foecundaque dicta,
Omnia quę manant riuo deducta paterno.
Vnumquodque sumus, porro res summa potensque est,
Humana mihi facta manu quę sancit, et ipsum
Ore refert Patrem similis iam prorsus et una,
Alteruterque tibi est idem, qui protinus alter.
Atque fides si qua titubat nunc lubrica cuiquam
pagina 54Tot poterit dicto tantum confidere factis.
Quin
446 eadem facere et posthac maiora uacabit,
Nullaque res fuerit credentibus ardua factu,
Iam tantus uobis adiutor quando receptus
Ad Patrem fuero, coelo soliumque locaro.
Tunc
447 quęcunque Deum deposcere uota licebit
Inscriptos intus toto mea nomina corde.
Intercessor ego nam protinus exequar ipse
Quod desiderio, quod
448 supplice uoce petetis,
Vt Patris in Nato uulgetur gloria late.
Concipite hinc quęcunque libet sub nomine gnati,
Namque fient uobis confestim et [certa] manebunt.4
Ast
449 aliqua incursat si nostri pectore cura,
Est amor et cordi, fuerit custodia legis,
Quę modo mandatur seclis seruanda futuris.
Illicet
450 erumnas
451 Genitor miseratus
[iniquas]Non procul abfuerit uobis, tristesque reuiset
Olim mandatis inhonesto fasce grauatos,
Suscitet ut pressas uires et debile robur.
Tunc uobis aderit demissus Spiritus alto,
Spiritus en quoscunque potens lenire labores,
Et qui mortales aeterno uindicat aeuo.
Spiritus
452 hic ueri: nam Spiritus ille tenebras
Pellit mente procul sistens ad pectora lucem,
Sordida quam tellus ignorat, sensibus ipsis
Non aptam hauriri, defensam lumine circum
Ignis inaccessi, nequeunt quem ferre prophani.
Protinus hinc acies claro sublimia uisu
Spectabit, liquidam quam uobis Alitis almi
Inuehet innocuo coalescens gratia cordi,
Vsque adeo uirtus ut iam conspiret in unum
Corporeę molis nitentis in aethera sursum
Atque Dei gelida pressos tellure cientis.
Iamque
453 breui terris ut tollar scite futurum,
Amplius haud acies quando me lumine cernet
Mortalis, captu nocui non protinus ullo.
Sed
454 tamen inuisam, et tristes solabor amicos,
pagina 54'Atque diu haud patiar desertos, sentiet insons
Vita Deum, patria meme uirtute uigentem
Sentiet, interero qua regnat uita fidesque.
Coelesti
455 uobis tunc crescet captus ab haustu,
Vt redeo in Patrem substantia protinus una,
Quoque mihi nexu mortalis iungitur ordo.
Ecce autem Legis radiatos pectora luce
Noster raptat amor, qui uita protinus omni
Gaudent, ut ratio pręfinit recta, dolentque.
Quin nostri quos cura tenet cępitque cupido,
Et Deus ipse Pater lectos primęuus amabit,
Atque etiam ipse Dei proles homo natus amabo,
Conspectusque adero pulsis de mente tenebris."
Vt
456 siluit, dicti scrutatur sensa
Tadęus:
5"Sublatus terris aderis qua uisus acerbo
Iam nobis abitu doleturis, conscia captus
Ipsa sui merito mens optat nostra doceri."
At
457 Christus dictis aperit tunc talibus ora:
"Pectoris hic aditus, qua sensus illico nostri
Haustus erit solito uobis sublimior usu,
Ordine constabit quę prorsus gratia tali.
Noster amor cordi et sanctę obseruantia Legis
Cui fuerit, Patri dilectus amabitur ultro,
Continuoque una Pater illum et Natus adibunt,
Perpetuusque dies et lux genialis agetur,
Aeternante Deo foelices hospitis aedes.
Contra
458 cui fuero
curę non protinus ulli,
Huic studium prorsus despectum et uile nocentes
Purgantis uirtutis erit noctemque fugantis
Mente malam, quę mox cordi mortalibus orta
Luce ciet uitam ualidum roburque ministrat.
Atque
459 sinu uobis manans doctrina paterno
Promitur hęc dudum terris uersante simulque
pagina 55Distinguente modos superum sub lumine Verbo.
Hactenus humanum lustrant hęc tradita pectus.
Ecce
460 autem mandante mea Genitore sub umbra
Mox aderit uobis demissus Spiritus alto
Mortalis uitę columenque, et lene laborum
Solamen: quęcunque loquar, qui rite docebit
Declarans uestrę liquido mea sensa salutis.
Verum
461 pax hodie largitur diuite cornu:
Pacem lego meam, lectis mortalibus [hausta]
Luce unde aetheria uitalis carpitur aura.
Pacem, inquam, tellus qualem non sordida nouit,
Quę uos nullo unquam patietur pectora motu
Turbari, nullaque quati formidine prorsus.
Audistis
462 dudum, et dicti meminisse potestis,
Quod genus hoc abitu inuisens mortale redirem
Ocyus, occulto ueniamque repente recedens.
Gaudebunt quicunque meo capiuntur amore,
Cum stetero ereptus terris a parte Parentis,
Maior quam cernor pręsens et cognitus orbi
Diuinę uirtutis; et
463 hęc iam credere facta
Vt uacet, iccirco uentura recenseo uobis:
Plurima
464 quę possem, linquens memorare recuso.
Vt meme spectans frustra stat scilicet olim,
Cuius mille artes et magna potentia, cuique
Terrarum imperium cessit, nil [repperit] ille
Attamen hic proprium, uerum [uelut] hostia uoti
Assisto medio luiturus crimina mundi,
Quantum
465 dilexi, ut noscat sic terra, Parentem,
Qui rite obseruo Legis mandata paternę.
Verum urget properans iam uelox hora [ruitque],
Arbitrio
genti 466 qua tradar captus
auarę:
Surgite, namque alio nos hinc discedere tempus."
Protinus excubiis abeunt ineuntibus: omnis
Vescebatur adhuc festis urbs ebria mensis.
Incedunt pariter sublustri nocte per umbram,pagina 55'
Egressi
467 muros citius dum tendere
certant,Atque una uacuos aruorum adiere recessus.
Sermonem texens iterum repetebat Iesus:
"Ecce
468 ego,
quę multo redimitur palmite circum
Ceu uitis uiua teneo radice flagellos.
Agricolę 469 unde Pater de more haud utile
cędet
Sarmentum, rursusque bonum purgabit, et omne
Falce colens uitium tollet quo scilicet uuam
Hęc melius purgata feratque et lętior esset,
Atque illinc uirtus manabit protinus omnis:
Improbat impuros, iustum et quę promouet ultra,
Gaudeat ut rectoque et uita puriter acta.
Quin
470 modo uos nostris purgati pectora dictis
Certius en hodie iam cernitis omnia mente.
Eia
471 age concordes animis coalescite mecum!
Namque fluet uobis hac ubere gratia largo,
Qua uos aeterno Genitor sibi pignora pacto
Summus adoptabit proprio uelut insita nato:
Quin aliter uobis penitus spes nulla merendi.
Sic neque fert uuas palmes de uite recisus
Quę sterilis prorsus manet, infoecundaque solum
Materies ac apta legi tantum igne cremando.
Ac uitę mecum quicunque haud conuenit usu,
Protinus aeterno damnabitur aridus igni.
At
472 contra quos iunget amor mihi pectore casto,
Nostra quidem memores semper pręcepta tenebunt,
Vana quibus non uota cadent, quęcunque rogabunt,
Si Patrem coelo cupidi prece supplice poscent.
Tunc
473 Deus en late terra notescet in omni,
Longe illis fuerit qui nunquam, scilicet olim
Auspice proficient quo semper mollia Legis
Amplexi documenta meę et superum aemula uitę.
Quin
474 etiam qui sanctus amor prodiuit utroque
Dum species amor ipse Patris, dum diligit, inquam,
Ipse tuens proprium perfecta in imagine [Verbum]:
pagina 56Hoc inquam uos ipse equidem complector amore,
Atque illum studio seruare uidebitis omni,
Quod custodita, quam iussi, Lege licebit.
Quin inter sic meme etiam summumque Parentem
Constat amor, ducta prorsus propagine totum
Quem refero, et penitus mandatis pareo cunctis,
Prosequiturque hac dulcis amor, quo diligit ille,
Aeternum dilectus ago quoue ipse uicissim.
Mens
475 illo spectans has nunc serit ore loquelas,
Vt sim uester amor, cordi sim sola uoluptas,
Sola hęc distendant nunc uestrum gaudia pectus,
Cuncta fiant posthac ut cetera uilia [prorsus].
Hac
476 uobis coeant concordia foedera Lege,
Exemplo ut nostri sit mutuus usus amoris.
Quippe
477 mori summum est propriamque impendere uitam,
Quod uitasse quidem me nulla redarguet aetas,
Parta salus populis cum nostra [morte] patebit.
Sic
478 animo meritus iam uos
[amplector] amico,
Degeneres hodie nec tanto pręstat [honori]
Vos gerere, at solum sit iussa [capessere curę].
Mancipium non uile mihi, sed [pignora] legi
Vos, inquam, quibus iccirco [patuere sub ipsa]
Luce Dei arcani penetralia cuncta paterni.
O
479 mihi, qui nulla reperiri indagine
[possum],
Consilio delecta cohors, prouectaque dudum
Vsque adeo, cunctis ut par coelestibus [esses],
Et recto raptim ad coelos incedere gressu,
Et meritos fructus aeternę carpere uitę!
Inde Patrem quęcunque mea de parte licebit
Poscere, pro uestris
iam 480 cedent
[omnia ].
Hoc,
481 inquam, repetens
[iterumque iterumque monebo],
Vt sit certus amor uobis et mutuus usque.
Quin
482 tali studio tellus
[infensior ]olim
Si fuerit, pigeat neu uos certaminis unquam:
Este uiri, duret per cuncta obstantia uirtus,
Et reuocate animo memores exempla Magistri.
pagina 56'Namque dies uobis blandiri haud parceret ultro
Humanus, modo si libeat captare fauentem
Fortunam populique leues tam mobilis auras.
Sed
483 uos longe alio diuersus impetus, inquam,
Abducit, uulgo qui iam secernit inerti,
Et mecum interius purgato pectore iungit,
Vnde odio terris ignoti ducitis aeuum.
Aspicite
484 interea neu forte obliuia dicti
Vos nostri capiant, maiorem scilicet hero6
Haud fas esse suo famulum; exercebit amaris
Et uos terra odiis fuerit si infesta Magistro.
Sin nuper docui quęcunque hęc audiit, et uos
Audierit; uerum
485 nostris
[contraria ]uotis
Instabit longeque piacula cuncta repellet.
Quod doctrina fugit, qua uenit origine, uisus
Hęc hebetes, penitusque [latet] non cognitus ollis
Ipse Pater, gignente Deus rerumque creator
Quo mano mecum proditque [immensa] uoluptas.
Hoc opus ipsa Dei uita est, quo rursus [amantes]
Haurit, et exemptos sublimi sede [reponit].
Atque ideo humanos soboli circumdedit artus,
Vt procliue pararet iter [mortalibus] illo.
Quin
486 olim humanum illapsu nisi
[pectus] adissem,
Factus homo nisi adhuc prompsissem plurima fando,
Dum clare doceo qua ducit [semita coelo],
Insontes prorsus defendi a [crimine possent].
Ast hodie miseris uenię uia nulla relicta est.
Oderit
487 ille Deum quicunque auertitur
488 ultroLucem animi tota pellentem mente tenebras.
Quin
489 etiam nisi facta fidem modo
[tanta] dedissent,
Excusare scelus proprium [causamque] tueri
Haud frustra poterant: [nunc prorsus luce] sub ipsa
Cuncta patent, Verum permissum est cernere coram,
Contra odisse Deum libuitque repellere Verum.
Atque
490 huc fatidici vatis modo pertinet illud,
Non ita promeritum quod frustra [odere] profani.
Ecce
491 autem uobis promissus Spiritus alto
Tandem aderit duro solamen lene labori,pagina 57
Qui Patris e gremio nostra [propagine ]manat,
Assertor nusquam [non Veri; protinus ille]
Exorta passim iam cunctis luce, tuenti
Terrarum meme late testabitur [orbi].
Vos
492 etiam testes, sacris mihi
[rite caterua]Initiata nouis, terra tunc [stabitis omni],
Cum partam populis nostra de morte salutem
Atque simul coeli commertia facta [feretis].
Iccirco
493 huc fando processi, scilicet olim
Ingrato uobis turbari pectora [motu]
Neu contingat, agent quamuis aedemque recludent.
Atque adeo iam tempus adest et [maximus instat]
Ille dies credent quando mactare [piamen]
Vos summum uestrumque Deo sic [cęde].
Verum
494 ideo feret hoc, fuerit
[quod scilicet illa]Gens ignara Dei, prognati et [nescia Veri],
Quę prorsus res una Patri est eademque [coęua],
Vobiscum humano quo uersor corpore [uisus].
Atque
495 ea nunc refero, memores ut facta
[manerent],
Hęc uobis prędicta prius prouisaque [dudum,]
Turbabuntque minus gnaros leuiusque ferentur.
Consilio cęlabam equidem uos hactenus [isthęc]
Dum teneras alerem uires uestrumque fouerem
Robur, et infirmis [formarem] pectora pręsens.
At
496 nunc
cęlestem repetendi
[cura Parentem]Incumbit, sublatus eo nam rursus abibo,
Vnde huc accessi ueniens, terrisque [uideri]
Eripiar: meme sed uestrum nemo [rogabit],
Et quo sic demum decerno recedere solus.
Verum
497 abitus noster reputantes
[angit], et inde
Stant uultu moestam [referentia nubila] mentem.
Pulsa
498 quidem quamuis abierunt gaudia
[uanis],
At refert uestra
inprimis, 499 atque expedit illud,
Hoc ego conspectu modo si [digressus] abibo.
Nam sic in luctu uobis solamen acerbo
pagina 57'Spectandum, lapsus quod Spiritus afferet ultro.
Quando
500 aderit, terras sub luce
[redarguet alma]Damnati sceleris, quod prodita pignora [Veri]
Frustra auersantur sub Tartara nigra [ruentes],
Iustitiamque hominum mox [explorabit amusi]
Iam nullo sensu percepta, examine [pensat]
Quam Pater in nostro, et liquido [declarat in omne]
Inde genus uestrum, depulsis [mente tenebris].
Diuina ad Stygias tunc sedes [luce repulso]
Assertus quicunque sibi dominabitur [hosti],
Qui pridem iussus toto decedere coelo
Ecce relegatus nigrum nunc moeret ad Orcum.
Sed
501 mandata habeo iamdudum multa referre,
Quę nondum uobis animo pertingere promptum.
Sed
502 Veri cui solus amor,
[despectaque sordent]Ficta simul, ueniet cum Spiritus [aethere] lapsus
Instruet; hac, inquam, sub luce [obscura patebunt].
Haud [metus] hinc erroris erit, [non Demonis] ille,
Non de more aliena Deo et diuersa docebit.
Quin etiam constabit, agit concordia [quęnam]
Sursus apud Triadem, tum quo mortalia [nexu]
Iuncta sibi uincit diuino et prouehit igne.
Namque eadem terris referet, quę scilicet olim
Approbat assensu aeterno testatus [in aeuo],
Prędicetque itidem longe uentura [canendo].
Inde
503 meum
[celebrans] toto
[feret aethere nomen],
Hac fassus nostra quod prorsus origine manat,
Atque ea tunc omnes passim [diffundet ]in [oras].
Cuncta
504 Patris namque inde oriens
[ego protinus hausi],
Iccirco nostra quod manat origine [dixi]
Atque fore ut referat de meme talia uulgo.
Ecce
505 breui humano procul hinc
[ereptus] abibo
Aspectu, reddarque breui, rursusque uidebor.
Quo sit inaccessum contendere [nitimur ]olim,
Vt Patris arcana meme iam sede [recondam]."
Hęc fatus siluit; gradientes
506 ocyus
illi7
Instant per noctem, qua fundit Cynthia lumen,pagina 58
Atque ostendit iter, mouit quos altera cura,
Et dubiis repetunt ambagibus orsa Magistri.
Quid sibi uerba uolunt dubitant, quęruntque uicissim
Vltima, quisnam abitusque breui est reditusque futurus,
Quid Patris arcana quod se iam sede recondet.
Cognouit motus dictique ambage teneri,
Cępit 507 et ancipites compellat sponte sodales:
"Auferri rursusque breui, modo quod mihi dictum est,
Me uobis reddi: dubios id scilicet angit?
Ecce manent longis iam uos erroribus", inquit,
"Exilia atque fugę, fore quę iam pręmia uestrę
Spectatis fidei? Hinc uos ad tormenta reposcent.
Lęta dies terris et festum tempus agetur,
Excussumque iugum, quod cordi imponere
pridem 508Impellent, sceleri quęsita heu uictima uotis
Tunc eritis cunctis penitus regionibus acti.
Hic dolor et moesti tam pectoris anxia cura
Mutabit tandem diuturno gaudia luctu,
Cum coelo mecum uictoria lęta reducet
Emeritos terris, petitis dum insignia nostra.
Maturo
509 qualis torquetur foemina partu,
Quod pręsens iamque hora premit superantque dolores,
Ast utero foetum quam primum enixa refudit,
Pręduri meminit nil amplius illa laboris,
Exsuperant tantum bona parta recensque uoluptas:
Non
510 secus erumnis pressi uos temporis huius
Multa diu gemitis tristes, multumque gemetis
Donec uos iterum posita iam sede reuisam,
Arbiter humanę cum iustus uenero causę,
Quo
511 meritę factis
pęnę statuantur iniquis,
Et pia gens sedes lętetur nacta quietas,
Tandem ubi perpetuo deget foeliciter
aeuo, 512Qui status haud uicibus uariabitur amplius ullis.
Tunc illa raptos nil uos in luce latebit,
Quęsito nec opus fuerit cernentibus ora8
pagina 58'Ipsa Dei, tanto prouecti luminis haustu
Quo tendunt, captu insolito gaudentque recepti,
Mensque Deum prorsus sublata euadit in ipsum.
Verum
513 ne pigeat uotis adhibere sequestrum
Me uestris, libeat quoties exposcere Patrem
Aduersis in rebus opem, nec uota timete
Frustrari, si nunquam alias hoc more litastis.
Hunc, inquam, sacris ritum seruate litandi:
Namque ita ab arbitrio succedent omnia posthac.
Ista
514 per ambages serimus, dum tempus et
[hora]Non sinit hęc liquido narrantem promere uobis.
Sed ueniet tandem, quin et prędico futurum,
Cum de Patre Deo iam tradere cuncta licebit
Dictis haud dubiis et sensu prorsus aperto.
Illa
515 meo nunquam tunc nomine desinet aetas
Compellare Patrem et lassę deposcere uitę
Auxilia, atque fidem facio nunc prorsus apudque
Ipse Patrem in uestra tunc intercedere causa
Polliceor; uestro
516 pridem Pater ardet amore,
Quod me complexi iamdudum pectore lęto
Accipitisque animo et sacros
fere 517 cernitis ortus,
Prodeo qua genitore Deo, progressus ut inde
Mano prior seclis: hinc est meus exitus, inquam,
Qui sedem Patris liqui terrasque petiui,
Indutus carnemque hominis mortaliaque ora
Idem nunc repeto Patrem terrasque relinquam."
His dictis ceu sulcus agro tellure rescisa
Ducitur egestis findenti uomere glebis,
Dum uoce et stimulo properatque instare labori
Agricola et iussis urgent parere iugales,
Icta uiris fulsit sic illico semita lucis
Atque arcana simul patuere abscondita rerum,
Affando
518 dictis hinc soluunt talibus ora:
"Ecce omnis caligo animi subducta retexit
Ancipitis pridem dicti quęcunque latebant,
Atque obstat nobis ambage haud amplius ulla.
pagina 59Omnia
519 scis, nec opus cunctantes
quęrere quicquam
Ex tete, tibi corda patent humana, premisque
Sic nos luce Dei formans, et pectora fingis
Interior lapsus; liceat iam credere natam
Hinc a Patre Deo te prolem, pignora cuius
Sunt animi nostri prorsus lux certa fidesque."
"Creditis
520 et gliscunt hodie credentibus", inquit,
"Pectora, sed uelox haud tale timentibus hora
Ecce ruit, cunctos uos quę trepidare uidebit
Palantes, medio iam solus quando relinquar
Humanę desertus opis; sed me tamen ipse
Desertum haud patitur, qui iam non deserit unquam.
Atque
521 ideo uolui perstringere talia dictis,
Per casus uarios iactatis omnis in uno
Vt me spes fuerit, dum uos aduersa dolendis
Vexabit fortuna modis. Obstantia contra
Neu tamen obniti, moneo, desistite fortes;
Namque ego pręcessi uobis, certaminis huius
Quid non expertus, dux una et pręuius auspex.
Eia agite hinc, animo conatus sumite
dignos!" 522Hęc 523 fatus coeloque aciem mox tollit utramque
Suspiciens aperit dictis dehinc talibus ora:
"Da, Pater, insignem toto notescere cęlo,
Protinus ut uindex uitę partęque salutis
Constituam clarum terra te prorsus in omni,
Legibus aeternis cui tota potentia cedit,
Et reparem ueteres iniusta morte ruinas,
Postquam luce animi miseris mortalibus orta
Insuetis dedero cęlestem carpere uitam,
Lumine
524 te certo cognoscere quando uacabit
Solum, inquam, uerumque Deum, missamque saluti
Humanę sobolem diuini pignus amoris,
Christum, inquam, duplex in quo natura coiuit.
Nunc
525 illustrari mortales auspice meme
Incipiunt lateque tuum clarescere nomen.
Et mihi quod dederas pręscripti lege uetusti
Versanti terris, iniunctum munus obiui,pagina 59'
Atque habitus stetit aeterno mihi prorsus ab aeuo
In te qualis honor, cęperunt secla priusquam,
Custodi, 526 Genitor, redeunti, scilicet arcem
Dum cęli repeto humanos circundatus artus.
Namque
527 tuum nomen per meme innotuit istis,
Quos mihi mortali tribuisti semine lectos.
Sed quod, certa fides, diuino Hymenęus amori
Iunxerit hos, homini quę facto copula iungit
Nunc mihi, namque tui toto iam pectore lucem
Hauserunt Verbi sub qua mens certa tuetur,
Esse tuę nostros iam prorsus originis ortus,
Qua patet ad cęlum mortali semita genti.
Quę iam dudum ostensa uiros induxit, iterque
Ecce ineunt, quo firma labant uestigia
nulli, 528Et uotis cuncti exposcunt cęlestia regna.
Hos
529 propter curis, inquam, distringimur olim:
At nil pro reliquo populo contendimus ultra,
Haud leue cui studium uitę pręsentis amorque.
Illorumque
530 ergo multum sudasse
iuuabit:Namque tua hęc nostro facta est de nomine plebes,
Et
nostro 531 unanimi conspirant more uicissim,
Omninoque
532 suum nil iam sibi dissidet
usquam.9Vsque piis adeo saciatur docta loquelis
Mens quęcunque Deum concępit corde, Deumque
Concipit auspicio nostri sermonis amatque.
Inde meum terris late clarescere nomen
Incipit, atque simul nostrum notescit uterque.
Oppressis
533 uerum nigra caligine terris
Hos contingit adhuc uersari, scilicet unde
Iam dudum eripior, terrestria nubila nec me
Amplius hic cohibent, sublatus uisibus [isthinc]
Qui tibi mox gremio condar coelumque subibo,
Sublimis [sancta ]quando regione receptus
Stabo a parte tua cunctorum hinc arbiter ęquus.
pagina 60Interea hos defende tui sub nominis umbra,
Exemplo
534 ut nostro socientur rite
uicissim,Concordi
et 535 populo coalescat mutuus
ardor.Namque
536 propulsabam fraudes hostiliaque arma,
Intereram lassis dum pręsens, protinus omnes
Hinc 537 circumspiciens tenuit custodia tutos
Citra illum, ingenii infoelix quem perdidit error,
Quem natum interitus olim prędicta canebant.
Verum
538 ad te, Genitor, cupido modo tendere mens est:
Iccirco aethereis hęc dissero longius auris,
Cęlestis fęcunda boni non indiga quicquam
Externi ut lectis distendat corda uoluptas.
Sic
539 illos docui terrestria temnere fortes,
Expetere et pura semper sublimia mente.
Vnde odium peperere sui, uilescere passi
Vitę auersando communem protinus usum,
In quo rite quidem mea sunt exempla secuti,
Pugnantis sceleri tantum factisque nephandis.
Haud
540 hos auferri contendo exposcere terris,
Sed contra ut nixus conantum prodeat ultra.
Eia age nunc defende malis et destrue diri
Insidias Herebi, atque animi simul assere [regno]:
Non
541 horum luteis elementis
cępit origo,
Vt nil conueniunt prorsus terrestria [mecum]
Constanti humana diuino in stipite [forma].
Sic refici postquam cępit [speciosior] oris
Humani facies, confestim uergit eodem,
Vnde sui manans exordia suscipit ortus,
Et refugit turpis contagia sordida terrę,
Sublimis rapitur, longe et mortalia linquit.
Ac raptim foelix iam gratia prouehit illo
Vnde
exit 542 ueteris natura
hęc libera
[noxę],
Atque hominis uultus meliori ducitur ore,
Antiqui percussa redit cum forma [decoris].
Hac
543 illos lustra et purgata mente repelle
Quod fictum uanumque gerunt mortalia sensa,
Vt
544 sic
defensis solidentur pectora Vero,
pagina 60'Expressum quod corde, Pater, tibi promicat alto.
Ecce
545 ego nunc superis cessi tibi missus ab oris,
Et mandata obeo, ut
546 tota 547 uulgentur in
orbem:Fac hos constitui tenebroso lumina mundo.
Namque ideo deuota tibi ceu uictima dudum
Placando pietate quidem proponor in ara,
Mactatus peccata luam ut mortalia lęto,
Et quicquid meritę restant obnoxia poenę.
Quo 548 quęsita diu
delectę portio sortis
Euadat tandem patrio gens assita coelo,
Qui nostris dudum finguntur pectora dictis,
Aetherięque sacro reuocantur lumine uitę.
Hęc 549 maneant sibi certa, precor, quoscunque per orbem
Insuper et nostris suadebunt credere dictis,
Illos sancierit uirtus et gratia manans,
Vt simul unanimi conspirent prorsus amore
Nostrum instar, qui res eademque et protinus una
Constamus, sic rapta pares sibi uindicet inde
Gens humana habitus, similisque euadere tentet,
Vt coelo genitam, quam mandas uisere terras,
Cernere diducta liceat caligine prolem.
Quin defecatos a te quos hausimus, [illis]
Sincęrę mentis captus impendimus olim,
Ne sibi dissideant, collectisque [omnia] quadrent,
Si nostri uera decorentur imagine uultus.
Namque
550 ego purgatis per
551 corda reluceo,
[tuque]Scilicet in meme diuino lumine splendes.
Sic pressum digitis opus hoc cęlestibus olim
Prouehitur solitum promotis uiribus ultra,
Sublimi terris qua lapsus origine noscar.
Hinc tuus altus amor manans amplectitur illos
A partu exorsus geniti sine tempore Verbi.
Insuper
552 hos illo recipi mea certa
[uoluntas]Quo, Pater, ipse tuo niteo splendore receptus,
Luce frui ut ualeant, a te quam scilicet hausi,
Quando amor emicuit tuus ante hęc sęcula nostri.pagina 61
Heus
553 Pater, obducit fera nox caligine cuius
Iustitiam terris, populos latet unde nocentes,
Singula quam recto pensas examine rerum!
Sed stantem de parte rea facinusque luentem
Hęc me non latuit, qui soluo in corpore noxam
Humano pręsens holocaustum a crimine factus,
Nec latet hos adsum quod nunc a parte sequester
Ipse tua, reuocans mortales sursus ad astra.
Namque
554 a principio formaram nomen in illis,
Exprimeris quo, sancte Pater, rursusque nouabo,
Post etiam geniti teneant ut rite
recussum, 555Vt quo me degis complexus Spiritus illis
Incumbat, simul hęrentem et me pectore gestent."
Finit liber quartus
Damiani Benessę liber quintus De morte Christi
pagina 61'5His
556 dictis urgebat iter qua uoluitur amnis,
Saxosique simul subeunt decliuia Cedri.
Hęc quamuis humilis tamen et ruit unda perennis,
Excrescens eadem brumali a sidere uires
Et capit, et rapiens ingentia saxa uolutat,
Datque una insanum frangens procul unda sonorem.
Nec
557 longe nitido suberant hinc
prędia cultu,
Quo subit, huc solitus secedere sępe Magister.
Pingue solum positum iacet in radicibus imis
Montis Oliueti, pecori gratissima uallis:
pagina 62Inde loco patrium dederat uicinia nomen.
Hęc eadem sedes aditum delecta petenti
Ad Patrem, cordisque preces uulgare dolentis.
Implorare docens pertristes pectoris ibat
Extremis in rebus opem et persistere mente,
Ferre laborantes quamuis aduersa timerent,
Subiectique Deo ut potius tamen omnia mallent
Dura pati, leuiter quam moti retro referri,
Atque metu turpi cepto desistere lassi.
Iuxta erat exesę suspenso fornice rupis,
Quę specus oppositi defenditur obice saxi.
Huc
558 placidę ingressos iubet indulgere quieti,
Orare hinc, astu ne forte auerterit hostis
Incautos, secumque a libertate ruentes
Asserta Baratri nigris impegerit umbris.
His
559 tamen abductos secum tris eximit; ultra
Sede ait oratum procedere uelle reducta.
Tunc de more locum comitantibus ille petebat,
Ac quantus iactus Balearis uerbere fundę
Sistit, et attonito pręfert ceu tędia uultu,
Circunstantque ducem Zebedęi pignora cani,
Et nactus docta cognomen uoce Magistri:
Inde palam tristem sese testatur amicis,
"Iccirco durate", inquit, "et pellite somnum."
Nunc indicta prius penetralia adire paranti,
Qua natura Deo mortalis, pandere fas sit,
Vnitur, qualis tum surgit utrinque uoluntas.
Tantarum rerum sensus mentemque ministra,
Vera Dei soboles, et dignum suffice carmen,
Nam tua per populos recino mysteria vates.
Ipse Deus, nulli, ut fertur, compręhensilis [unquam],
Lucis inaccessę tenebras obsedit, abitque
Sensibus ereptus nostris mentique [creatę],
Re tanta capti cui sacra silentia libant.
Nam postquam penitus naturam inspexerit omnem,
Contuleritque enata suis bona fontibus, atque
Nominibus sibi mille Deum mens rapta uocarit,pagina 62'
Continuo proprię uirtutis conscia nouit
Emineat quantum quem tanta indagine quęrit,
Atque euincenti sub lumine singula delet
A rebus furata tulit quę nomina pridem,
Excellensque bonum proprios euadere captus
Agnoscit, digitoque tacens compescuit ora.
Verum age, qua superas fas est conscendere sedes,
Ingressus metire gradu sublimia primo.
Conceptus animi serie distinguimus ipsa:
Altera pars demum ut tulerit pręstantia rerum,
Altera deficiens diuersum et debile contra.
Atque rei tribuunt sublimia cuncta supremę,
Perfectumque bonum simul immensumque fatentur,
Et longe remouent contraria finibus illis.
Quin pręter sibi quod substantia uindicet illa,
Quę uere est eadem, quę uere prorsus et una est,
Quęque absorbet eo tollens simul optima rerum,
Vt nil diuersum ponat, nil deserat, inquam,
Vsque boni, uerum doctrina hęc talia pręter
Personas etiam diuina in parte reponit.
Atque hinc quod nobis exordia certa petemus,
Persequar interea rationem carmine talem
Iam nunc auspicio repetito rebus ab imis
Et captu nostro, si condere protinus astris
Inde ualeam, si tota mente [tueri]
Qua fas uniri Verbo mortale creanti.
Ergo sequar repetamque docens hinc altius omnem
Materiam nigris diuortia coeca tenebris
Testatus multis iam dudum facta docendo.
Non tamen errores tantos nunc sermo refellet:
Post terga hęc linquens stringam [compendia] rerum
Limite quo melius dubio quęsita paterent.
Expedit hic primum, constant quęcunque, referri
Personas tantum genus intellectile poni.
Tum nihil hoc promi prorsus cognomine rerum,
Quas supra bifido diduci limite dictum,
pagina 63Seu quidcunque genus latum complectitur entis,
Parque illi, tribuit quod nostra intentio rebus,
Quę nihil apponit, nil demum detrahit usquam,
Altera sic ratio ut rerum momenta relinquat
Appelletque suo de nomine talia prorsus.
Hinc lustrant spreto terrarum scilicet orbe
Quicunque
ętherios 560 purgata mente recessus,
Vestigantque Deum sublimi sede latentem
Lucis inaccessę, et coeunt coelestibus una.
Notio principium nobis dixere quod esset,
Personas quo mens celsa dignoscit in aethra.
Verum quod nostra hic intentio nuncupat, illa
Mortale hoc longe ceu mancum et inutile pręstat.
Par similisque tamen quod nil superaddere uisa est
Naturę prorsus diuinę, et talis origo
Mentis opus quod non mananti a prole sequestrat,
Cuius non adeo res est augere tuentis,
Contra at mirari tantum uerumque referre.
Personas igitur, qui protinus inde resultant,
Respectus statuunt pręlati fronte uicissim
Manantum uultus, rebus tamen additur inde
Nil iam diuinis, humanę scilicet instar
Mentis
concipiens, 561 quę res nil exprimit auctas,
Veraque tunc fertur uisis aequata relatu.
Et Personarum quod sic iam pullulat ortus,
Principium merito est purgatis notio mystis
Credita, quę nebulas pellit lucemque reducit
Rebus sic adeo obscura caligine mersis.
Vt diua teneat sese radice, nihilque
Quod pariat notum Personas protinus esse
Respectum citra, uim nil augere creantem
Qui gaudet, sola sed degere uitat in aula,
Foetu perpetuo steriles et reppulit annos.
Sed quia doctrinę modo nos huc [intulit ordo]
Dignum, quod referunt illo mortalia causas,
Pandere, qua ratio talis deflexerit infra:
Quin si quid fuerit nobis iam tale repertum,pagina 63'
Quod sit opus mentis solius, et
abstrahat 562 omni
A rerum ratione, erit hac fas cuncta patere.
Sed me nunc aeui repetentem secula prisci
Heroas ueteres, canum qui protinus astris
Inseruere caput, rapuit sacer impetus ultra.
En subiere, patet, qua nam penetralia rerum
Magnus Aristoteles incessit calle docendo
Humano, uariosque modos dialectica uocum
Huic dirimit, gressum quę sensim regulat omnem
Terreni captus; alia huic exordia ponit
Pythagoras ausus cognato quęrere primus
Artificem numero: uis est quę prędita mente,
Cuius opus numerus. Vestigans institit ergo
Hac ille ingenio, summi compręhendere textum
Artificis sic posse ratus, cui prorsus in omne
Astat opus numerus: numerus, quam quęrimus ergo,
Est ea res, menti qua non cognatior ulla est,
Et quę naturę conceptus eximit omnis.
Permeat hinc aeterna simul mortaliaque ipsa,
Quin etiam nondum quę sunt mens computat ultro.
Sed quoniam ambiguę naturę protinus Vnum est,
Nam partim doctis ens ipsum dicitur Vnum,
Partim principium numeri, quę carmine nostro
Dicta Monas[ ]fuerit, diuersum et dispar utrumque.
Namque Vno haud propria dimoto sede repente
Emicat in numerum sine foetu haud passa manere
Sola Monas, Diademque tulit sic mota trahitque
Primogena hęc numeri secum sine labe micantem
Principium imparibus Triadem[,] sic constitit ordo.
In se nil Vnum uariatum prorsus obibat
Alma Trias numeri rerum perfectio princeps.
Sic Triadem secum primordia cana tulere,
Personę et uultu Triadis fulsere corusco,
Parque Dias numerum quę princeps [incohat] ipsum
Mentis munus obit, numero quę [digerit] apte
Singula, nec finem pręscribit protinus ullum,
pagina 64Censurę quamuis non usquam regula defit,
Cum contra iam fine Trias legat omnia certo.
Hinc declinauit racio mox illa deorsum:
Namque omnis mentis iam concipientis ab aeuo
Personę ratio numero consistit in ipso,
Quę posthac proprii forma consistere uultus
Certis acceptum referebat originis [orsis].
Sic nil censeri naturam contigit inde,
Quod longe diuersus abit qui mente resedit
Diuina numerus; sed tantę munera dotis
Non alio possunt conferri, prouida summi
Scilicet artificis nisi mens pręcęperit ante.
Atque ita quo ratio hęc concepta est pectore [primum],
Eminet, at numero tali reperitur et ipsum
Addere, qua vultus tandem tulit ora caduci.
Vna eademque igitur persona est Virque [Deusque].
Huic etenim obstiterit quidnam, si cętera prorsus
Iccirco substant, quia sunt compręhensa [creanti]
Ante Deo numero, numerusque sit ipse Deusque
Primogenus Monadis partus, qui rettulit [alta ]
Nascens mente Patrem, nec iam [Chaos horruit ipsum]
Infinita Dias uarios ingressa per orbes,
Non
563 entis regnum sibi qui delegerat olim,
Dum nostras tenebras ad luminis euocat auras.
Qualis Alexander Gangem transgressus et [Indum,]
Cum semel aerias adoriri posceret arces,
Militis atque ducis munus iam solus obibat,
Hęc atomus gemina sic ui radiata refulsit
Luce, inquam, nullos unquam quę nouerat ortus
Orta, uirique simul mortali prędita vultu.
Verum alia attonitos nos tollit ad aethera coetus
Heroum tacito speculans altaria qualis
Cultus obit, penitus cęlestis originis illum
Credere cui placuit, secessu cępta beato
Relligio terras inuisit, scilicet [arte]
Hinc illo commenta homines accersere [mira].
Nam pietas ibi uera uiget, dum [promicat ultro]
Pulcher amor Gnati, Gnato conflante Parenti.
Sed superant longe mortales talia captus,pagina 64'
Regnat ibi uirtus, uiuaci et degit in aeuo.
Pectoris hinc grati uetus est accepta referre
Propositum iam cuncta Patri, atque ostendere tantum
Addere se numero, si summa remitteret ultro,
Vt supplex famulusque ferat libamen ad aras.
Exorta hinc animi uirtus humilisque piique
Fingere quę prorsus debebat rite litantes.
Hinc operis magni mens alta recondidit artem,
Quęcunque intexit, referebat protinus illo,
Factaque sunt primo talis commertia cultus,
Hos una secum numerari passa Parentis
Alma Dei soboles, tanto quos legit honori.
Hic ergo aeterno numerus compręhensus in aeuo
Persona propria tali consistere pręstat
Naturę, erecto sursum quę [dispicit] ore.
Ergo Dias Monadis partu quę prodita primo
Artificem mundi numerauit in aethere magno,
Illa eadem uoluit mortali in corpore terris
Humana cum gente legi, penitusque uideri
Verus homo, Patri libans [adoleret ut aras],
Atque genus doceat cordis mortale litamen,
Vnde abiit, secum ualeat quo scilicet una
Promerito tandem populos inducere coelo.
Sic natura atomo duplex coalescit eadem,
Vt diuersa uices discreto limite seruent
Colluuie turpi nexu defensa pudico.
Namque duo penitus constant distincta uicissim,
Quę naturam obeunt diuinam, essentia, nec non
Notio ponendi tribuens exordia mystis
Personas, aliud remouent hęc, altera cum sint.
Huc ergo illatum sumptum mortale deditque
Esse hominem, statuit quem olim sua notio [diuum].
Notio uere, inquam, talis suscepit [utramque]
Naturam, subiitque tamen mutatio nusquam.
Illinc diuinum, ceu rerum cętera lambit
pagina 65Hinc quoque respectus robur sublime latensque,
Permeat at uerus dictorum sensus utrinque.
Namque atomus
uoces 564 naturę concipit ambas,
Esset homo ut uerus lato Deus aethere regnans,
Et uir stelliferas hic uere conderet arces
Propositus mundo largus thesaurus et uber,
Vnde boni terris foelix iam copia manat.
Agricolę ingenio sic trunco pyrus eodem
Iam fęcunda, suis et quę stat plena uolemis
Fert tamen inciso libro superinsita mala,
Et pomi natura manet sincera seorsum.
Salue uera Dei soboles modo prodita cantu,
Illapsu sordes Tu dilue mentis amico,
Et spira uati sensum carmenque ministra!
Stabat cuncta animo secum uir secula uoluens,
Quę fuerint, quę mox iam postera conuehet aetas,
Et pro conspectu pręsentia tempora cernit.
Intereratque Dei medius gentisque sequester
Humanę, raptasque uidet sub Tartara turbas
Innumeras hominum, quis mortis inutile fatum
Esse dolet proprię, cępti tędetque laboris,
Seque refert humilis tunc ad penetralia cordis,
Et repetit, Patri ut positas accenderet aras,
Ingenio quonam solium sublime reliquit.
Agnoscit uaria sese sub lege repostum,
Qui noxę pęnas humanę sponte tulisset,
Scilicet inde pati imperium sibi stare nocentum,
Vt spectanda esset demum sententia mortis,
Regnorum contra meritis non sceptra teneri,
Sed ui quęque geri et nullo discrimine prorsus
Cuncta prophanari, sontes hinc sumere poenas
De iustis, uitę nec rara patibula terris
Integrę, penitus tum temni iura parentis
Naturę, legi quę uult parere nocentes,
Regna probis eadem cum late cederet ultro,
Omneque fas terris pollutum uersaque iura.pagina 65'
Mox fore conductę sese, tunc mente reducit,
Vt caperent operę, quę uincula protinus addant
Compręhenso, et ductum raptim ad prętoria sistant.
Scilicet iccirco quęsitus militis usus,
Cogit et egregius stipendia tanta sacerdos
Compręhensum 565 ualeat pro uoto perdere si
mox.
Namque arcana Dei promenti hęc pręmia linguę
Soluebat leuium nimium ambitiosus honorum.
Conscius ille sibi scelerum uitęque nephandę
Dum condit populo ueri simulator opertum,
Dicta uiri censet manifesta obiurgia morum.
Iccirco
infensus 566 iam pridem uera docenti
Composita certam tunc mortem fraude struebat.
Ergo animo infestum complexus tristia partem
Externam
567 dudum Christus perferre sinebat.
Secessit postquam a propriis seiunctus amicis,
Soli
568 continuo stanti ferus ingruit horror.
Terrebant rerum simulacra obiecta pauentem,
Eumenides coram stant circumfusaque monstra,
Exponunt tormenta, crucem, fera flagra rubosque,
Quis solio regum statuetur more
reuinctus; 569Iurgia tum gentis, plausus uocesque micantum,
Vt turbę referat tundentem nomine iussus.
Occurritque animo, qualis pendebit in altis
Confixus trabibus, spectaclum flebile uisu.
Horret, correptos subito tremor occupat artus,
Et pallore nigro riguere extrema repente.
Exarsit uenis pressus calor illico, riuis
Ecce fluit plenis toto de corpore sudor,
Qualiter et sceleri rerum est commissa potestas,
Cernenti coram tristissima reddita mens est.
Inde premi [insontes], cunctosque subire labores,
Iusticiam tum stare Dei de parte malorum,
[Vana luent] meritis ut sic suffragia poenis,
Eniteatque probis experta per aspera uirtus.
Concidit,
570 et gemitu suspirant omnia circum,
pagina 66Sensim collectus mox uerba precantia fudit:
"Abba pater, quem mens non nouit facta latentem,
Eia age tu gnatum nunc respice uera dolentem,
Tamque graui imposito depressum fasce leuato!
Si fieri et liceat, pręsentia pocula transfer,
Parce, oro, potu hoc tormenti et mortis acerbę!
Sed nil decreto fati pręscribo uetusti:
Id maneat, sit nostra tuę subiecta uoluntas."
Absterget lachrimas et pressit corde dolorem,
Atque suos sublatus humo repetebat Iesus.
Hic
571 stratos cernit proflantes pectore somnum:
Vellit et alloquitur roseo sic ore iacentes:
"Sic
572 securus agis fuso per menbra sopore,
Nec quid, Petre Simon, iactabas, subuenit, olim?1
Quonam abiere tibi tam magna et fortia uerba?
Non uigil hanc noctem potuisti ducere mecum
Insomnem? Leuiter succumbis maxima nuper
Pollicitus: uigiles stratis exsurgite tandem,
Et uotis instate piis, ruit hora laboris!
Vt uos insidiis, simul
ut 573 defendat ab hoste
Ipse Deus, uehemens humano pectore gliscit
Namque animus, fragilis sed molis debile robur
Succumbit, secumque hominis trahit omnia pręceps."
His
574 dictis abiens uestigia rettulit inde,
Oraclumque suos linquens post terga petebat.
Procumbit genibus, cęlo tulit ora manusque:
"Ex quo sic libitum, et meme iuuat ire, uoluntas
Quo tua commonuit, seruandaque iussa perurgent.
Sic imbuta mihi carnis mortalia menbra,
Dissimulansque Deum uolui descendere coelo,
Sancta tuis parens arderem ut uictima dictis."
Dixit
575 et erectus socios inuisit Iesus.
Accedens sermone uiros compellat amico,
Reddita sunt contra sine sensu uerba sopitis:2
pagina 66'Nam grauis usque adeo retinebat pectora somnus.
Tunc porro humanos quantus tepor occupet artus
Inde abiens secum scrutatur mente profunda.
Dumque animo cernit secli subiecta futuri,
Ibitur ut contra documentis, rite sodales
Quę terras olim debebant ferre per omnes,
Atque ideo multos tunc exhausisse labores,
Se tamen heu positum, cui passo tanta resistent,
Multorumque ergo frustra tolerare uidebat,
Iam
pridem 576 proprium quis
norat 577 inutile fatum.
Tunc reminiscentem solium liquisse paternum,
Vt templo gentes offerri uota doceret,
Hoc auersari, cunctosque intendere demum
Conatus, liceat modo si depellere cęptum,
Angebat grauius certamina talia quanti
Constabunt multum per cuncta obstantia nixis,
Versari reputans animi in cruciatibus altis,
Sollicitumque tenet despectę parua salutis
Cura hominum nullo discrimine sponte ruentum.
Hęrenti 578 genibus positis de corpore sudor
Excurrit, non rara micat iam guta cruoris.
"Heus, Genitor, perferre iuuat si cuncta uolentem
Aspera, uirtutem contra uictoria quorsum
Tanta malis dabitur? Cur non incedere calle
Hoc libeat mortale genus, constricta catenis
Iustitię improbitas rigido ut sub iure dometur?
Ah dolor hic grauiter uenis impressit, et ima
Tot mala uoluenti dudum decumbit ad ossa!
Non tamen id moueo, sic sedit quando, iuuatque
Moeroris cumulo fato parere iubenti,
Hoc mandata probem tua me seruare periclo."
At cruor interea nunquam manare loquenti
Cessabat, sensim uirtus exhausta ruebat.
Tunc iacuit prolapsus humi, ceu truncus [in aruo]
Euulsum longe Notus a radicibus imis
Quem strauit, totum et ramis decussit honorem,
Infractę frondes restant et brachia nuda.pagina 67
Ecce
579 autem aduectus procul a coelestibus oris,
Dum staret proiectus humi, superastitit Ales
Ore ferens iam lene malis solamen amico,
Militię superum prima de classe minister.
"Hos commenta modos sapientia cana saluti
Prouidit medio in causa stans ipsa sequestra.
Namque ageret patrio quondam cum libera coelo,
Non inuita iugo uoluit succumbere noxę,
Quo miserata hominem retineret sponte labantem,
Iustitię si iam clementia diua coiret.
Hic igitur rerum solidatur cardo, lapisque
Structurę aggeritur, cui prorsus fabrica tota
Incumbet,
crescent 580 sic Vrbis
męnia sanctę.
Ecce Deo hoc olim produces foedere prolem,
Degenerem posthac quam nulla redarguet aetas,
Dum pręcedentis sequitur uestigia rite,
Dumque petunt pulchram per cuncta obstantia mortem,
Iustitięque litant propria dum cęde supremę."
Dixit et irriguo ceu passim permeat horto
Humor, et in stirpes redeunt ac gramina uires,
Descendit largus cum Iupiter imbre recenti,
Atque nouum pingues glebas foecundat in annum,
Alitis aspectus sic Christum et sermo refecit.
Ast animo ut rediit uigor, hinc demanat ad ossa,
Spiritus appensum mox corpus sustulit alto
Artubus haud motis naturę lege cientis,
Mente Deum appręhendens tunc secula cuncta tuetur,
Tot scelerum species, inimicam
581 et Demonis artem,
Ac multum metuens pro lectis rite perorat.
Parte alia ad postes Annę pulsabat Iudas.
Ampla
582 domus stabat peregrinis nixa columnis,
Et ductos circumcingebat porticus arcus,
Quo suberat semper populi concursus in urbe
Vendere principibus soliti suffragia paruo
Et iuxta facere atque pati turpissima lucro.
pagina 67'Longus honor, nec non congestę tempore multo
Diuitię in populo doctę seruare timorem,
Quęsitus studio tum proximus usus honoris
Vsque noui, postquam fortunę iniuria morem
Turpiter
583 antiquum
temerauit, nomen et inde
Haud leue
reddebat 584 seniori, et curia nullum
Consilio dubiis grauiorem in rebus habebat.
Inde frequens causa ancipiti terit atria ciuis,
Et iuuenum famę senioris nomen obumbrat.
Illico concursum, quo facto, ut cognitus, ibat,
Imperio solitis frustra applaudere iubenti,
Ceu pecori, pensi quibus est nil prorsus honestum.
Vtque
585 ad conspectum senis intromissus Iudas
Accessit, subito ingresso data copia fandi.
Continuo ille sui aduentus quę causa perorat:
"Auro quem dudum mercari optastis, et omni
Sollicita insidias tendebat curia regno,
In uobis fuerit modo si mora nulla, tenetur
In manibus, liceatque innectere uincula pręhenso."
Inde docet, liquit quanam regione Magistrum:
Expedit extemplo hunc senior, custodia noctis
Accitur, mandata serit properantibus [inde],
Admonet, attraherent operas quot cogere possent.
Namque opus haud paruo uulgabant esse paratu
Vi semel inuentum pręhendi pręhensumque teneri,
Aedere quem toties norant quam mira potentem.
Vsque adeo autoris nequam sententia semper
Iuditio est damnata sui; pręlustria facta
Non pudet, humanis maioraque, tollere dicto,
Atque eadem propter tantas componere fraudes.
Illicet arma capit miles Romanus, initque
Noctis iter, turbę cui dux pręcedit Iudas.
Sic impasta diu quos forte per auia labens
Implumes silua conspexit vipera nidos,
Contendit paruę laniandos ponere proli.
Nocte intempesta, cum muta animalia terris
Carpebant passim somnos oblita laborum,pagina 68
Concurrunt densantque globos, non ordine pergunt
Seruato, resonant properantum compita plausu.
Purpureos nebulis obnubit Cynthia uultus,
Ne lucem nocti sceleratę ingrata ministret.
Coniurant maculę contra documenta salutis,
Et scelus in facinus conspirans confluit omne.
Infensus Christo Pharisęus tanta ciebat,
Et templo uani quem tollit gloria fastus
Compręhendi indignans detecta fraude sacerdos.
Anxius inde procul quęsito in monte recessu
Certum iter ad coelum mortalibus ille parabat.
Vsque adeo partes studio diuersa fouebant,
Cui solitum populi uarios miscere tumultus
Turbas Orcus agit tenebra circundatus atra.
Haud alias unquam post ortum tempus et annos
Agmina Tartarei maior furor ordinis aegit,
Dum cernunt antiqua Patrum subsidere claustra
Orantis precibus, subitumque erumpere lumen,
Quale alias nunquam regione erupit in illa,
Atque nouam terris sensim clarescere lucem.
Tunc ne possesso cogatur cedere [regno]
Aestuat infoelix seductus imagine falsa,
Sub qua diuina discumbere sede receptus
Optauit, demens dum regni iura petebat,
Aethera coelestum quando uidere ruinas.
Inde pio cordi insana decernere mente
Molitur scribarum animos et pectora turbans,
Per uenas adigit quibus atque per ossa furorem,
Correptosque simul damnata in castra trahebat.
Mox turbis una glomerantur et agmina noctis
Vrgent, ac segnes acuunt hortatibus iras.
Vnde
586 [abiens nuper cęna] surrexit Iudas,
Tecta adit [et subito scelerum] prudentia uana
Disposito postes obsedit [milite] circum.
Qui pridem, inuitum sic dum inter saxa meantem
pagina 68'Opprimere urgerent frustra surgente tumultu,
Elapsus medio siluas ac arua petiuit,
Posse tamen cępisse rati, tunc proripit inde
Se propere, atque intus confestim ingressus Iudas
Longe aliud capto prętextu explorat agentis,
Vtque abiisse uirum sensit, mox emicat extra.
Carnificum
587 hinc moti tollunt fera signa manipli.
Pręuolat et notos dux pręuius ille petebat
Secessus; ludit tunc scommate pone secutus
Romanus: "Quonam certaminis auspice fure
Imprimis, et quales sceleratę gentis inibis
Consilio pugnas, commilito, rite tuere!"
Pluraque castrensi iactabant carmine dicta.
Parte alia multo sudabat sanguine Christus,
Instabatque
588 Patrem suspensus mente
rogando.Vtque
589 orans rediit, mox sese corripit inde,
Atque ultra pergens socios inuisit aditque.
Astitit accedens ut supra, pectore somnum
Efflantes cernit resoluto corpore, moxque,
"Nempe",
590 ait, "hoc tempus
placidę indulgere
quieti?"Terruit hic turbę uox exaudita ruentis,
Attollunt capita et, si quem iam cernere [possunt,]
Spectabant circum: "Impensum sat
quippe 591 [sopori],"
Inquit, "adest ipso prędictum in limine tempus,
Arbitrio ut tradar genti lacerandus iniquę.
Ecce ruens, inquam, meme petit iste tumultus:
Huc mecum cuncti, properantibus obuius ibo."
Tessera
592 tunc turmis uulgo est ea prodita
prędę:
Amplexus cuius libauerit oscula dextram,
Hunc capere, atque semel compręhensum ducere caute,
Supra hominis captum fert scilicet esse potentem.
Vtque
593 ad conspectum coram Romanus in armis
Astitit et mixti [cum uernis] aemula turba
[Scribarum], de [more] petit tunc ora Magistri
[Proditor exitio insontem] complexus amicum,
Nec sic erubuit mendacem ferre salutem.
pagina 69"Huc", inquit, "seruata animi tibi pignora amantis?
Pro bene tot meritis mercedem hanc reddis amico,
Auferar ut terris iniusta morte peremptus,
Quem coelo deduxit amor, quem corpore uestit?"
Compellatque
594 uiros, quemnam
cępisse paratu
Contendant tanto; tunc uoce exercitus una
Nazarenum, inquit, se missos quęrere Christum.3
"Christus", ait, "uoti haud cassi, sum scilicet ipse."
Hęc mitis roseo Christus simul ore ferebat:
Armis instructi retro simul inde ruebant,
Ceu campi subito sternuntur turbine uenti,
Omnia cum circum sublata uolumine uersat,
Atque impulsa cadunt frondes agitata per auras
Robora, tum uehemens toto pauor aethere regnat.
Continuo
595 in turbam socium manus ire iacentem
Flagitat, an fuerit concessa licentia cędis.
Non
596 expectato Malcum mox Petrus ad aurem
Perculit, et capitis partem tunc abstulit [ictu].
Increpat
597 hunc subito factumque coarguit ardens:
"Non opus hic ferro; quam primum, Petre, reconde
Vagina ferrum, commotus strinxeris [unde]!
Ecce,
598 ira quicunque capit iam
[percitus] ensem,
Ense cadit, neu uos mortalis terreat ulla
Vis, qualem semper leuis inconstantia turbat.
Anne fides dimota loco tibi fluctuat, inquam,
Nec mihi paruerit celsi domus ampla [Parentis],
Poscenti instructas acies quę fuderit armis,
Quales pręstiterint mortalia robora longe?
Hactenus at rueret canę sententia Legis
Versa
retro; pateram
599 Genitor quam porrigit, illam
Non sinis, ut parens mandatis [pectore lęto]
Epotem, et quanto doceam seruanda timore
Iussa
Dei?" Simul
600 hęc effatus contigit aurem:
Contactu plagam sanauit, nulla cicatrix
Proderet ut uulnus, posito ceu figulus orbe
Qua ducit manibus, tam mollem protinus artem
Creta ultro sequitur, nec quicquam aduersa repugnat.pagina 69'
Stabant,
601 ut melius defensi cernere possent
Facta sacerdotes, quos dictis talibus ille
Affatur: "Quorsum miles tantusue paratus
Armorum, tanquam mediis in saltibus olim
Sedissem latro circum facturus in omni
Vicina regione necem prędasque per agros
Rapturus? Potius non, cum uersarer in aede,
Vos sine militibus potuistis pręhendere solum?
Verum
602 hęc hora operi multum est accomoda uestro,
Posse docet tenebris quę uos et Legis abusu."
Vt se nil cępto reuocabant, illico sontes
Tollit humo, proprię Dęmon non [immemor artis]
Continuo uenis atrum medicamen inungit.
Hinc facti sensim serpens obliuio pressit.
Erectis
603 iterum placido sic digerit ore:
"Quem petere instructi modo uos contenditis armis?"
Nazarenum iterum missos compręhendere Christum
Clamatur, 604 late uox exaudita
resultat.
Athere sic Boreas quando cadit, insonat alto,
Tolluntur fluctus, et littora cuncta reclamant.
"Adsum
605 quem petitis: si me ergo
quęritis", inquit,
"Hos sinite et liceat per uos discedere tutos."
Illicet inde abeunt cursu per aperta citato.
Non secus emissi pręscripto carcere campi
Aurigę medio effusis rapiuntur habenis:
Non tulit hos pariter fugientes cursus eodem,
Ast ut quemque suus casusque timorque trahebat,
Pręcipites diuersa petunt diuortia raptim.
Pars
606 una
hinc lateris tendit transmittere cliuo
Humentes sublime iugum qua uergit in Austros;
Altera
607 pars celsi superare cacumina montis,
Euadunt secreta alii conuale latentes.
Facti fama mali regionem auditur in omnem,
Atque urbes adiit primo delata propinquas,
Teque intempesta gradiens, Bethania, nocte
pagina 70Inuadit: tristis tunc nuntius attigit aures
Maternas, illo
608 raptori namque Iohannes
Dimissa fugiens aduenit sindone nudus.
Ereptus turbis rupes atque aspera saxa
Vix cursu tandem superauerat, ardua montis
Transgressus simul est dilectam illatus in urbem.
Tecta petit Marię, festum paschale diebus
Quam Nazarethi de sede exciuerat illis,4
Ac Marthę in laribus residebat candida uirgo.
Huic generis titulus pręlustris et ampla facultas
Inter Iudęos reddebant nobile nomen.
Hęc sermone eadem facundo capta Magistri
Vouerat impensis totum ditissima censum;
Grata sodalitio Christi domus inde patebat.
Aedibus his igitur tunc uirgo recepta manebat.
Sed reminescentem, mortalibus aduenit alto
Qua Deus illapsu, superumque ut nectimur orbi
Materiam cępisse sacro modo pandere cantu,
Ecce nouus subitoque rapit sacer impetus ultra.
Da, Virgo, ingenii diui mysteria tanta
Mente sequi, dignoque eadem depromere uersu.
Tu nodus rerum primusque Hymenęus amoris
Diuini, per te licuit transcendere coelos
Humano generi, superumque in castra referri.
Namque iter in terras Sapientia cana pararet
Dum sibi, constituit remoueri obstacula primum.
Hinc prisca mundans maculatam ab origine stirpem
Expiat affectus tenera in radice, suumque
Concepti foetus fibris inspirat amorem.
Vtque auras hausit coelestes aedita partu,
Explicat hinc sese primo de semine gliscens
Gratia, et augetur raptim crescentibus annis,
Aeternę luci dum uita congruit acta.
Vsque adeo in tenero radiabat pectore lumen
Diuinum, sub quo dum nubila nulla resistunt,
Menti cuncta patent penitus manifesta tuenti.
Dumque simul pia corda parit, scelus omne repellit,pagina 70'
Obuersa arcanos huic omnis abibat in haustus.
Non secus impresso uirtus [impulsa] Typhone
Exhaurit pontum, tenues et tollit in auras,
Miscet agens, fundoque undas absorbet in altum,
Actę quę coelo ingenti clamore feruntur.
Passa aciem hęc a lege Dei diuertere nusquam
Intus quottidie purgabat pectus et haustus
Mente capit sacros, ac partem rapta moratur
Magnam coelestum miro spectamine rerum,
Atque alia pensi seu telę parte uacabat,
Instabatque operi moderamine sędula iusto,
Quo potior fieret non uictima protinus ulla.
Vsque adeo nam cuncta bono pia corde gerebat,
Sic demum solers semper terrestria tractans,
Nil iam terreni captus hauriret ut inde:
Ceu puppis certam non asserit aequore sedem,
Rapta mari fertur dum plenis flamine uelis.
Atque erat in terris miraclum grande uideri,
Aetate in tenera insignis prudentia rerum,
Vt tamen hinc saperet de se nil illa superbum.
Vnguibus a teneris mitem una humilemque tenebat
Cognitio perfecta sui, qua gratior aras
Hostia coelestes penitus non imbuit unquam.
Insuper et precibus pia Virgo et laude litabat,
Dum benefacta Dei memori de [mente referret],
Optaretque magis diuina in uiscera condi,
De nihilo reputans accitam uoce potenti,
Vt sincęra Deo purgato corde litaret,
Dotatum cinerem coelestis munere uitę,
Atque
609 malo
primi maculatum errore parentis,
Vbere cęlesti superarit gratia quamuis.
Et relegit vatum studioso pectore scripta,
Dictarit quę nam nostrę decreta salutis
Ipse Deus, tum quę mortales plurima coelat,
Spectabat dię assueto sub lumine lucis.
pagina 71"O liceat ueteres coeli reparare ruinas!"
Sępe trahens imis suspiria lenta medullis,
"O", ait, "et placeat terras inuisere tandem,
Vt Deus in nostro cernat, quę finxerit olim,
Corpore, et oblatus posita uideatur in ara."
Instabat de more sacris operata, Deumque
Omnibus a uotis pergebat rite mereri,
Cui Deus illapsu mentem recreabat amico,
Insinuatque animi sese penetralibus atque
Permeat, et totam solidabat uiuida uirtus
Templum perpetuum sibi iam positura manenti.
Quo magis hanc coelo fert spiritus, amplius illa
Sese demittit, tum pectore deuouet olli,
Atque ita non unquam post ortum tempus et annos
Consensit natura Deo, quadraret ut omni
A parte haudquaquam prorsus iam [dissona] quicquam,
Instar materię, subigit quam robore forma
Actiuo, prorsus cui tota potentia cessit,
Vt satiata nihil dehinc amplius appetat ultra.
Atque redacta adeo iuris remanebat amati
Ex toto possessa Deo; sed promouet illam
Hic Deus omnipotens in quem delegerat actum.
Maternum tenerę sapientia nomen adumbrat
Aetati, meruit Verbi tunc Virgo uideri
Mater diuini, quo facto cuncta repente
Exemplum mirata nouum diuum agmina stabant.
Inde suo in terras Gabriel uenit ordine motus.
Quin etiam generis debebat iure uocari
Humani mater, tantum pia Virgo dolebat
Mortales procul a uero per deuia tractos.
Hinc supplex gemitus renouabat sepe [recentes]:
"O amor, o animi lux sancta, o summa [potestas],
Permissum tenebris satis est, satis insuper [Orco].
Sat poenas luimus propriis erroribus acti,
Satque tibi natis Herebum ditauimus ultro.
O liceat tandem damnis imponere finem:
Siste iram, mitis redeat clementia coram,pagina 71'
Erumnis quę nunc mortales eruat, atque
Errantes tantum deducat tramite recto,
Et semel eniteat tersa caligine uerum.
Iam sanctum germen teneat nil amplius, oro,
Iustitia ut reparet tellure exorta ruinas,
Oppressosque diu releuet longumque iacentes,
Et reduces secum sublimibus inferat astris."
Astitit
610 et subito ingressus splendore refulsit:
"Ecce omni penitus defensa a crimine degis,
Vnde tibi
pridem 611 non uilis gratia creuit.
Hauris quem liquido captu, tecum ecce moratur
Ipse Deus, perimis foelix opprobria sexus."
Dixit: at
612 obtutu defixa
hęrebat in uno,
Corde gerens tenuem sese, ceu dixerit: "Ecce
[Non meritis] in me benefacta hęc nuper abundant:
Puluis ego, Deus ipse boni largitor opimi."
Sermonem
613 repetens orditur et Angelus inquit:
"Fundit adhuc sese cęlestis gratia tali
Exemplo nulli largita: en germen Olympi
Concipies utero et partu fecunda soluto
Aedes, cui [proprium] stat fato nomen Iesus.
Magnus hic excelsi dicetur Filius, olim
Qui sedem accipiet, qua Dauid rite docebat
Mortales libare Deo, coeloque receptus
Delecto populo aeternum dominabitur aeuum."
Qua
614 fieri ratione queat scitatur et addit:
"Votis Omnipotens nostris semel annuit, atque
Degere nos iterum casti conuenimus ambo.
Incumbet,
615 tibi mentem agitat qui Spiritus, alto",
Inquit, "et humanos formabit protinus artus,
Hospitiique recens diuini insignia stabunt,
Nomine obumbrarit simulac tibi [numen] Olympi,
Cęlestique sinu tu, Virgo, recepta quieris:
Namque ignara uiri casto mox uentre tumebis
Atque ideo Excelsi dicetur Filius esse
Ter sanctum germen, tenui quo copula nexu
Concilians iunget simul immortale caduco,pagina 72
Verus homo ut fieret lato Deus aethere regnans,
Et nihil infirmum naturę admisceat inde.
Excolat hinc humili quam Gnatus corde Parentem,
Constabit proprias infirmo corpore uires
Exutus Patri
positas 616 adoleret ut aras
Antistes templi et placabilis hostia factus."
"Ecce
617 ancilla indigna Dei, mihi spiritus olli
Seruiat in facinus hodie tam grande parato."
Dixit et intumuit foetu pia Virgo recenti.
Creuit ei pietas posthac innata, Deumque
Vltra quam coluit, multum illa errore dolebat
Humano, tellus passim quo tota lababat,
Mancipium infoelix uesano facta furori,
A uero depulsa agitur dum subdita carni.
Vsque adeo imbuerat maternum pectus in annis
Tam teneris Verbum summi concepta Parentis.
Salue, uera Dei mater, modo prodita cantu,
Atque eadem materna geris quę uiscera multum,
Erumnas hominum duris miserata periclis!
Da docto modo cępta sequi mihi carmine, quale
Aequabit dulci modulamine uocis olores,
Dum ripis resonans obitum pręnuntiat ales!
Forte domus stabat secreta in parte, Deumque
Orabat speculans rerum abdita mentis in arce,
Summum humilemque simul casto uenerata timore,
Cui pars inferior sensim liquescit, abitque
In curas sęuo minuentes ossa dolore.
Namque Dei Verbum
fragili 618 sub carne latere,
Atque odio genti frustra reminiscitur esse
Iudeę, duros meminit quem ferre labores
Mortali
in 619 uita, nec tantis protinus usquam
Perfugium erumnis; niti tamen aspera contra
Cuncta uirum, uersans secum tunc talia mente
Turbatur mater, lachrimis et perluit ora.
Ast alia Martę referens in parte sedebat
Magdalena soror: "Nescis an quanta penates
pagina 72'Inuisit dudum coelestis gloria nostros,
Quam laurum ponit lęto uictoria uultu
Tendenti raptim per cuncta aduersa Magistro?
Hac iter ut terris se lux diffundat aperta,
Ad coelumque simul pateat post fata receptus,
Surgent optanti tunc aurea secula mundo:
Scilicet hic sperata salus pacisque sequester
Oblatus Patri posita cernetur in ara.
Marta soror, Legis narranti fata supernę
Forte aderam, lachrimis implebat pectora mater,
Atque ferebatur maiori in sidera raptu
Assueto, coeloque manus ac ora tenebat.
Ille recensebat repetens primordia mundi,
Se rerum finem, posita libaret in ara
Vt Patri; huc referens etiam ut contexerit orbes
Cęlorum et nexu concordi elementa ligarit.
Huc ait institui condens magis [ampla beati]
Regna soli patriam5 aeterno uiuentibus aeuo.
Quin etiam huc proprias diduxit in agmina turmas
Spirituum series, et longus constitit ordo,
Vnde malus cępit casusque et prima ruina,
Dum seruat positam uenerans pars altera legem,
Parentesque simul iussis examina condunt,
Illico quos tollit noua lux et gloria cęlo.
Auersata ruit contra pars altera fati
Consilium et tenebris obscurę noctis oberrat,
Quam primi nunquam conatus poenitet, atque
Vt semel imposuit male suasę perfida genti
Humanę, semper labentis casibus instat,
Et coelo quoscunque uidet uestigia ferre
Oppugnat, gaudetque nihil mactare nocentes.
Hic premere est fati sententia certa uetusti,
Quantum animi roburque ualent, contendere pergat
Orcus, et huc penitus uires exhauriat omneis.
Continuo hęrebit domitus sub lege superna,
Iniecisse manus sanctę compręhensus iniquas
Iustitię, aeternis dabit unde et colla cathenis."pagina 73
Attigit elapsus simul ac pia tecta Ioannes,
Confestim totis penetralibus omnia uersa:
Exoritur clamor, gemitu domus alta remugit.
Tunc formidatus multum dolor ossibus imis
Incubuit matri et perculsam strauit: "Amorem
Plebs Iudęa", inquit, "precio pensabit [acerbo].
Scilicet hęc hodie Doctori inimica rependis,
Qui dicto tantum morbos sanabat et omne
Tollebat uitium naturę, quique iubebat
Vitales redeant defunctis ossibus aurę?
Anne 620 et narrantis pendebas nuper ab ore,
Insontem ut mactes? Ast hęc cui gratia facto
Redditur? An facinus stabit reprobare scelusque
Interitu capitis, coelumque aperire docendo
Morte luent?6 Cęcos nigris iuuat ergo tenebris
Degere, coelesti sontesque rescribere uitę?7
Per uos damnati legi subscribitur Orci,
Et placuit Stygiam patria mutare paludem
Cęlesti, certo promissaque fędere Patrum
Vertere, et externę iam cedere tempora genti?
Actutum horrendo cur non a crimine, quęso,
Heu longum doliture, redis, Iudęe? Luetur
Ista diu sero proauorum culpa nepoti,
Transibit quando ad gentes substantia Legis."
Fata hęc procubuit, robur natiuaque uirtus
Ceu quem destituit, uix ossibus hęreat ipse
Spiritus: astantes illam tenuere cadentem
Et mox exanimem assueto posuere cubili.
Tunc
621 porro haud ullo fungenti munere
uitę[Intereunt sensus, amissus ]anhelitus oris,
Et super [in toto perierunt ]corpore pulsus.
Finit liber quintus
Damiani Benessę De morte Christi liber sextus
pagina 73'6At procul hinc diuersa mouens agitabat et atra
Omnia respiciens circum sub nube sedebat:
[Aduocat huc Demon] quos secum factio iungit.
Fas aperire mihi qua menti insederit error
Auersę penitusque inoleuit crimen iniquum.
Sed quoniam sensu res hęc semota recessit,
Altera doctrinę sumenda exordia nobis.
A uero, patuit quod primo a lumine, quale
Solem pręstiterit tam clara luce nitentem,
Auspicium captare iuuat, modo mente uolucri
Abdita si tali possem compręhendere calle.
pagina 74Quo stetit humani tandem resolutio captus,
Est per se quiddam, prorsus quod restitit unum,
Haud nostri angusto compręhensile pectoris haustu.
Atque iccirco, boni quicquid mens concipit alta,
Huic tribuit, rebusque illud longe eximit imis.
Hinc illo collata manet perfectio per se
Omnis, cui penitus
non 622 terminus
[additur ]ullus,
Substans et primęua suę rationis origo:
Fortuitum casusque omnis procul [exulat ]inde.
Cui propria est ratio, quicquid sit scilicet ipsum,
Externique ignara nihil uariabile sensit
Natura hęc opifex rerum substantia simplex.
Hic nil pręteritum, aeque nil [spectare futurum]
Contingit, pręsens non usquam [labitur aeuum].
Res prorsus nullo quę nouit limite finem,
Quęque obitus nullos cognouit uita, tuendo
Vnde stetit numerus se toto pectore mentis,
Et pulchrę sobolis foetu [manantis ]amoris,
Aeuo perpetuo qui ter numerauit eundem.
Quem post immensos mens alta retorquet in orbes,
Vnde Deus proprio non entia nomine promit.
Ast ea discerpunt, quod iam radiatur in illis
Vnum multiplici gliscens ratione, trahuntque
Aetherios haustus iusti moderamine regni.
Inde suos constructa dies noua machina sumit.
Ante annos primo duplex opus emicat ortu,
Mens et inane solum, captus impertit utrique
Immensos geminę naturę: namque parauit
Vna rudi et crassę moli spaciosa receptus,
Altera uiuenti degebat prędita sensu.
At prętenta aciem [abducit caligo tuentis],
Inde Deo rectos impos defigere uisus
Restitit, euectam quo tollere gloria demum
Debuit, ingressa est qua fluxa libido repente.
Scilicet ipse sui cunctis amor insitus hęsit,
Et bene uelle sibi coalescit mira cupido.pagina 74'
Sed quam principio legem Deus addit, habenas
Hac laxare simul monitos et tendere iussit.
Quotquot
623 obaudirent, confestim culpa proteruos
1Quotidie instabat foedans impingere retro,
Insano passos ferri per prona furore.
Hinc studia angelicę surgunt contraria genti,
Partem dum retro diuertit praua uoluntas,
Contra pars monitis dum restitit [altera parens].
Vtraque continuis posthac exercita pugnis
Perpetuis agitat certamina mutua bellis.
Vni dum lectos tendunt auertere coelo
Atque Herebi densare globos noctemque [profundam],
Alteri at expediunt, qua lux se admiserit [alto]
Terrenę nebulę et nigrę caliginis orę,
Vsque adeo cupidi diuersum munus obire
Disparibus studiis post iam discrimina facta.
Hic nam prouehitur conspectu numinis alti,
[Regulat] hinc actus capta moderatus amusi,
Nititur arbitrio, diuino lumine cassus,
Atque per immensos agitatus uoluitur alter.
Inde ut cessit iners expertus cuncta, remotis
624Cum
pridem 625 in siluis ageret ieiunia Christus,
Vt sibi non aditum tentanti repperit usquam,
Longe alio uersus scribarum pectora Demon
Aggreditur uersatque animos, accendit et iram.
Namque nouis adeo exemplis turbantur, aperta
Aethra mouet trepidos impressaque semita coelo,
Et nigri toties dicto lex irrita lęti.
Mirati faciles dimittere Tartara Manes
Pręsidium tantum decernunt tollere terris
Demones, ac odiis [instigant aemula corda].
Ergo et tunc
lectam 626 iam concio
cuncta 627 cohortem
Spectabat procerum, uerbisque exasperat iram:
"Quo semel [oranti ]dimissa licentia templo
Euasit? Populus dictis factisque repente
Attonitus rediit, contra contabuit omnis
pagina 75Noster honos, missis aduersus liber habenis
Inuehitur, quantum generi labentibus annis
Ipsa dies nostro detraxit, cernere solem
Non pudet? Heu noctis gens huius digna tenebris,
Quo lapsum de mente decus tibi cessit, et ipsa
Interiit uirtus animi? Torpemus [in uno ]
Attoniti: mores o prisci et temporis [aeuum]!
Hęc 628 olim nomen
[Pharisęum cura manebat],
Quando malis probitate graues [iam] regibus [ipsis]
Ac stantes pro Lege Patrum tormenta proterui
Nulla recusarent, et nos [qui] cęderet, ipse
Corruit, ut posthac reuocet prudentior uxor
Expulsos, nostro sperans [firmare fauore]
Ius regni: de plebe uiro, [et] [cui, nescio, Christo],
Nunc ut criminibus [laceremur in aede nephandis]!
Eia moras [animi segnis modo rumpere tempus]:
Nouerit hic, inquam, [maledictis ponere finem],
Si 629 cruce iam clauis
[confixus brachia tendet],
Exemplo cunctis in sęcula [longa] futurus
Esse
630 haud
fas plebi
Pharisęum [offendere nomen]!"
Sic propria surgens quidam de sede locutus
Obticuit; fremit ore senum tunc contio cuncta,
Et petit in certam Christum fera [murmure cędem].
Consulto hic aderat Nicodemus, mente [futurum] 2
Prospiciens, sceleris
631 tanti
et grauitate dolebat.
Atque ita progressus medio uenerabilis autor
Auspicium
cępit dicendi: "
Pręstat 632 agendis
In rebus nullo turbari pectora motu,
Et bene principio concordes legibus esse
Aeternis, alium trutinę non addere fastum,
Quatenus ambiguum sub certo examine pendet.
Atque utinam non multa diu pręsumeret olim
Discutienda prius uobis sententia pręceps,
Integrumque foret dicenti stringere uerbis
Omnia: quid potuit, quęso, pręscribere cuiquam?pagina 75'
In quo peccatur
633 contra pręcepta Deumque,
Ne liceat dicto errantes incessere saltem.
Continuo hic nobis haud esset cęde petendus,
Sed potius, culpam quicunque [redarguit autor],
Audiri debet, quo, si quid forte repręhensum
Iure
fuit, 634 caueant moniti deflectere recto.
Adde, fidem ueri superant [quę protinus omnem],
Prodigiis operata nouis ingentia facta.
Non pudet huic testem naturam opponere fraudi,
Surda alias soli dum iam fera [Tartara] parent,
Et dicto citius Manes ad [iussa] remittunt?
Ne referam mala tot [nullis curata] medelis,
Quodlibet
635 et uitium
naturę uoce
refectum.Sed [quoniam dudum sedit damnare nocentem]
Nulla uirum nobis quamuis [modo crimina ]prodant,
Esto nocens, obeat mortem, [damnatus agatur],
Si minus hoc turpes erimus [moriente futuri].
Sin nihilo secius posthac [quoque culpa scelestis]
Hęrebit, pręstat melius [cognoscere causam]."
Vix ea fatus, adhuc addenti plurima uocem
Sustulit, et subito [concussa] est curia motu.
Increpat: "O fano non admittende
proterue, 636Ocyus hinc nostri cuneis
[moueare ] senatus!" 637Impulsumque foras deturbant: illicet irę
Cessit et insanum linquit post terga furorem.
Interea strepitu resonabant omnia circum,
Qua stabat Christo castrensis turba reperto,
Erectis postquam largita licentia prędę.
Inuadunt clamore uirum: simul ergo ruentes
Inseruere manus capto, tunc uincula raptim
Expediunt, nectuntque manus et lactea colla.
Densatur globus, accurrit dum miles eodem
pagina 76Omnis, et umbonum crebro fulgore coruscant.
Ecce hominum manibus Sapientia diua tenetur,
Cum mole inclusa cuius coelestibus arte
Astra nitent intexta plagis, et cuncta reguntur.
Plus partum, Romane, tibi quam credis in ista
Nocte, capis coeli nullo discrimine regem!
O semel et captum si sede recondere noris,
Atque diu seruare sua per cuncta futurus
Secula ter foelix omnique beatior aeuo!
Forte uiri facies illato lumine uisa
Maiestate manum pulchri perterruit oris
Castrensem mouitque uiros absistere cępto,
Illico mansisset deserta in ualle relictus.
Scribarum aduertit sed mox male [prouidus] astus,
Extingui iussere facem qui protinus omnem,
Inducuntque nouum tunc raptim [militis] [agmen],
Et uinctum tradunt commisso [ducere fune].
Inde gradum docilis certatim miles iniuit
Dictaque Romano iactabat [plurima more]:
"Versa ruant hodie, Cęsar,[licet omnia recto],
Pandit iter Fortuna tamen tibi prospera coelo,
Non terris contenta caput pręponere Romam.
Inuentum in tenebris captiuum ducimus ipsum
Ecce Iouem, ni mox mergemur in aequore [proni],
Exeret hęc apicem summo uictoria coelo."
Rursus et ambiguo mordebat [carmine scribam]:
"Heus cape, tende uirum, nec eo tu coge Quiritem!
Exitio didicere suo, coelestibus ultro
Qui coeunt, quantum sola formidine gaudent:
Cęruleas lusit sic Bacchi prędo per undas,
Proque dea Ixion nebulas tractauit inanes,
O peior nautis, Pharisęe, Ixione peior!"
Mirati
638 porro uultum quicunque retrorsus
pagina 76' Diuertunt, uicibus compręhenso [reste subibat]
Scriba, aeui maculę et uanę simulatio uitę,
Munus dum coemunt [operas in tale recentes].
Quęritur haud sceleris [uulgaris uerna profano]
Officio, postquam Romanus repulit actis
Venalem tribuisse manum indignatus iniquis.
Rumor pręuertens gradientes attigit aurem
Pilati, capto gentem mox affore Christo
Inuidia linguę uexatam et moris honesti:
Mortales illum longe pręstare ferebat.
Ante
639 tamen gens plena doli diuertit ad Annam,
Vt fraudem melius strueret tam cędis iniquę.
Hic honor est habitus seniori, quippe iuuentus
Lęta per id noctis [secreta] in sede reperto
[Gratatur] Christo, properare ad tecta monetque
Pontificis, cuius iussis ea facta per umbras,
Atque illo proceres iam conuenisse ferebat.
Tunc introduci iussus simul
[adstitit], Annas
640Dogmata doctrinę quę tradat quęrit ab illo.
"Nil
641 opus ut referam, docui
[quęcunque, licebat]Quippe omnes audire palam; [uox] publica nempe
Nostra fuit, prorsus me nemo redarguet unquam
Clam docuisse meos notis contraria dictis,
Quoque tibi orabam templum sedesque frequentes
Dictorum testes scitandi larga potestas."
Vix
642 ea fatus,
[adhuc dicenti sustulit] alto
Et pugnum incussit deiectum robore toto
In faciem, uultuque [notę saliere rubentes]
Et cruor emicuit geminis de naribus ardens,
Moxque stetit liuor percussa parte tumorque.
Iurgia percussor dehinc uerbis addit acerbis:
"Visum pontifici sic respondere, proterue?"
Cui
643 644 Christus contra tunc reddit mollia
dicta:"Omnis abesse loco pręsenti iniuria debet,
Vltor ubi pręsit, qui sontum crimina punit,pagina 77
Atque ubi teste mihi te nil impune fuisset.
Nulla iccirco tibi restabat cędere causa,
Cuiuscunque licet tam prompto uindice facti."
Protinus
645 inde agitur, uinci rursusque iubetur,
Atque petunt Caiphę preciosi [marmoris ],
Vtque adeunt, captum circum fremit ore tumultus.
Absorbet domus alta uiros, haud protinus ulla
Obstabant turbę iam claustra foresque patebant.
Forte aderat facti audito rumore Iosippus,
Quem Ramatha alta tulit Sophinis abdita saxis,
Prędiues Ramatha Helcanę patria inclyta quondam.
Expulit hic animi generosus mente [timorem],
Contra omnes ausus Christum defendere solus,
Notus
646 principibus, cunctis et ciuibus
[aeque],
Erroris uani contemptor in atria fertur.
Conspecto qui mox ingressus ad ostia Petro
Intro hominem admitti custodes uoce iubebat.
Cui
647 fortuna tulit subeunti ut protinus esset
Obuia serua domus; timuit perterritus ille
Tunc subita pulsus mulieris uoce negatque3
Nosse uirum, comitem cuius tunc serua ferebat.
Vestibulum ingressos mox atria lata receptant.
Porticus auratos niueas incincta columnas
Arcus pandebat dictis inscripta uetustis:
"Legibus aeternis hominum sententia discors
Attriuit semper misero mortalia casu".
Curia consiliis iuxta subit apta ferendis.
Atque erat antiquas species hic cernere [uatum],
Et iuxta prędicta aeuo quam multa [futuro]:
"Iudicio damnata cadet Sapientia sontum".
Cui respondebat paries contrarius: "Vltrix
Poena aderit sceleris, terras formidinis implens
Ostendet sese uindex Sapientia quando".
Postquam intro sistunt, coram comparuit ore
pagina 77'Intrepido Christus, celsa uelut Hesperus aethra,
Cum tacet omne nemus, canentis et aequora ponti,
Ipse facem quassat lunaris et aemula lucis
Lumina, nec noctis patitur torpere tenebras.
Ingresso 648 stetit inde furor compressus et ira,
Atque diu nulli permissum est hiscere quicquam.
Tandem auersa uirum sunt ora et mutuus ultro
Aspectus lentos exasperat, omnis abiuit
Inde pudor castique rubens reuerentia uultus.
Tunc motus animo sensim rediere priores,
Ceu quondam late pelago leuis [incidit] Eurus,
Insequitur cęlo nebulas inuectus aperto
Quem Notus, huc fluctus sublatos uerberat Auster
Immissus, subitoque ruens simul imprimit undis
[Aphricus adnixuque agitata uolumina turbat]:
Opposita pugnat Zephyrus quo fronte, sonantem
Vna commotis comitatur Circius undis,
Incumbitque Aquilo gelida de parte, rapitque
[Quisque] sibi pelagus dubium, cui cesserit olim,
Quamuis iam toto surgant certamina ponto;
Omne perit naui regimen, conflicta magistrum
Non audit, subitis agitatur depręhensa procellis.
Tunc pulsant memores offensę uera loquentis,
Inuersę 649 tabulę, diffusa pecunia
templo.
Illicet ardescunt animi, redit impetus acer,
Et tempestiue titubantibus aduenit Annas,
Vnde sui caperent exordia prima furoris.
Inter Iudęos genus huic ignobile quondam,
Antiqua Babilone domus paruique penates:
Antistes templi ascitus, dum gloria gentis
Obliqua inuidia atque odiis uexaret iniquis
Herodem proauos numerantis stemmate longo.
Sed
650 non ille diu tanto tamen usus honore,
Quem sibi mox de more nouo lugebat ademptum.
Vsque adeo quocunque dolor deflexit et ira,pagina 78
Obtinuit leges uel contra foemina semper.
Sed nunquam male cępta diu mansere, caditque
Lęta dies uultu miseris alludere uisa.
Hircani soboles solio uix reddita, rursus
Heu subitis impulsa malis domus occidit omnis.
Sed non mota semel posthac reuocata rediuit
Relligio; lucro stabat uenalis, auarus,
Qua semel ostensum, quęstum Romanus agebat,
Ac primi, positam quamuis licitetur ad hastam,
Semper apud memores precium remanebat honoris.
Nec tenuis uulgo manabat fama, potestas
Sumpta recens fuerat quod nulla lege timoris,
Augebatque fidem cęptum non omine dextro,
Quosque tot infęlix excęperat exitus olim.
Inde uiro nomen, qui mox in parte [receptus]
Consors pontificum communia sceptra regebat.
Ingressum cuneis excępit curia [postquam],
Hic retro uinclis adductum brachia cernit,
Certabant stantes cui circum illudere dictis:
"Fas
651 monstrare tibi modo
[quantum] libera fando
Lingua fuit, fas hic et crescere crimine nostro,
Quidue fidem de stirpe Dei dat dicere nato."
Stabat
652 hic in cauea coram nil protinus hiscens.
Ast inter uernas procul
653 hinc
iam Petrus ad ignem
Forte dolens
aderat, 654 qui turbas nocte secutus
Successum
causę petiit 655 spectare
nephandę.
Quo
656 tunc forte domus ancilla accedit et
astansCommouit iuuenes, quam mox sermone
procaci 657Exagitant, 658 sensimque uirum petulantia mollis
Gliscebat, mordente strepunt uicina [cachinno].
pagina 78'At uelut attonitus tristis fixo ore seorsum
Stabat multa tuens obliquo lumine Petrus,
Atque aure intentus captabat plura uicissim
Molliciem uisus grauitate repellere turpem.
Continuo hunc oculis mulier depręhensa notauit,
Et leuiter stringit uerbis, mordetque sedentem:
"Clam fore te demum huc ducti de parte putasti,
Ipso qui cultu appares Galilęus et ore?"
Hęrens cui iuuenis perculsum fortius urget:
"Ingressum temere huc tenuis non poena manebit."
Haud nosse ille hominem defendit, et hactenus ultro
Iurat terrenti excussus de mente timore.
Ast intro ingressus coram processit et inde
Sermonem doctus facili serit ore Iosippus,
Ad mortem sperans damnari haud posse Magistrum
Si modo legitimo cognoscant limite causam.
"Non
659 uetus exemplum, nec nostra aetate remota
Res, hodie pueri sed quam meminisse ualebunt.
Causa stetit regi quod cędes facta, paterno
Eiectus regno quare procul [exulet oris]
Hesperiis, pręsitque recens Romana potestas
Huic urbi, mactare uetat quę prouida ciuem,
In quem animaduertit positis ex legibus illa,
Si cognoscenti stet poenę causa necisque.
Atque ideo uobis studio accusantibus acri
Id primum et summum est culpam obiecisse nocenti.
Huic hodie sceleri quid tanto uertitis ergo,
Debeat ut merita iam nunc occumbere morte,
Aut quos ad crimen testes adducitis, oro,
Causa aditu uobis ne forte hęc hęreat ipso?"
Vt
660 dixit, cunctis
[eadem] sententia sedit,
Scitari testes et mortis quęrere causas.
Tunc delatorum subito comparuit intus
Turba frequens, facilis uenalem agitasse loquelam.
Dissona uox oritur, magnis clamoribus instant.pagina 79
Hic primum, res mira, quibus maledicere pronum
Pectus erat, linguam iam uis occulta ferebat
Exorsis alio: referunt ingentia magni
Facta ducis, ueram uirtutem rite [docentis].
Quidam ait: "Hunc uidi lugentem [funere matris],
Quando animam pueri [tenues reuocauit] in artus.
Quin
661 alias", inquit, "cum iam
[secederet] alta
In nemora et siluas, [iussumque recumbere], postquam
Orasset, seram quem tunc protraxit ad horam
Sermonem, paucis
saciauit 662 panibus ingens
Vulgus eo miro dicentem ardore secutum.
Vnde penu superat pransis plenique canistri
Tolluntur, nusquam cum post discedere uellent,
Quos factis iuxta et docto sermone tenebat.
Ni furtim fugeret, seseque absconderet illinc,
Huic regni populus sceptrum et diadema ferebat."
Pellitur amotus, uisus nihil utile causę
Dicere, sed laudum segetem legisse uirumque
Commendare, suo nec fungi munere rite.
Alter adit posthac et uerbis aggerit iras:
"Eia cauete uirum uos hunc dimittere, ciues,
Quin agite et captum sublimi tollite ligno,
Instar
663 quem Moses spectandum sustulit anguem,
A sęuo quando defendit uulnere lęsos.
Naturam uirtus huius superauit et artem,
Visum restituens oculorum lumine cassis,
Ac dicto emendans uitiati corporis [artus].
Vidi
664 ego nam nuper tam longum tempus ad undas
Vicino frustra positum iacuisse grabato,
Neruis cui gressus contractis nulla facultas,
Mersari optantem quoties foret hora lacunis,
pagina 79'Erectum subito stratis incedere iussum;
Cumque
665 incustodita probarent Sabbata, contra
Nullam ubi committi culpam contenderet ille
Exemplo lapsum fouea ducentis asellum.
Atque huic ingenium, non uulgo quale, cupido
Nulla uirum exagitat, degit contemptor honorum
Atque uoluptatum, grauis obiurgator in omnes
Inuehitur, nulli parcit maledicere
noxę. 666Sed quos pęnituit facti, tamen excipit omneis,
Quantumuis magni non criminis arbiter asper."
Dumque peroraret claras inuitus Iesu
In laudes, agitur cuneis turbatus, et
667 alter
Succedit, iam quo conuincat ferre repertum
Protestans, subito dicenti exordia turgent.
Diruta templa solo, multo tamen ante paratam
Materiam, exhaustos tot rursus in aedita sumptus,
Perfectum referebat opus uix tempore longo.
Insuper his magnis contendens uocibus addit:
"Illum ego miscentem quicquid uenale per aedem,
Impulsos agere et trepidis instare flagello,
Facti quando sibi cuidam dare signa petenti
Pollicitum memini, fuerit si forte soluta,
Restituisse trium spacio se posse dierum."
Dicta peroranti sensim postrema tepebant,
Visaque principio languere remissa tumenti.
Exoritur murmur, tunc uerbis obstrepit omnis
Curia, nec uocem posthac audire licebat
Orantis, dicti tandem pertesus abiuit.
Ecce
668 autem Caiphas subitis erroribus anceps,
Fraudis iter postquam pręclusum cernit et ore
Stantem compresso Christum, prorumpit in iram:
"Inter tot securus agis modo crimina, tanta
Nec purgas obiecta tibi? Non cura seuerę
Vlla reum tangit censurę, quippe fugauit
Corde metum frustra sibi multum audacia fidens."
Talibus
669 haud quicquam motus reticebat Iesus.
pagina 80 Tunc animi compos Caiphas non amplius intro
Acciri proceres surgens de sede iubebat.
Interiusque aditus tunc qua pergebat in aedes
Ingressus tendit, longo mox curia [tractu]
Insequitur surgens abeuntem: libera stanti est
Continuo in Christum permissa licentia turbę.
Educunt
670 primo tunc rursus in atria uinctum,
Egressoque oculis occurrit Petrus ad ignem
Ancilę rursus per iurgia sęua petitus:
Territus ille uirum iam dudum nosse negabat.
Voce una insonuit lucis pręnuntius ales,
Et ferit attonitum reiecto lumine Christus.
Ille graui ueluti subito Thias [excita somno]
Ambigit, an cernat notum dum prospicit [Hebrum],
Mentis inops quid agat, qua perstet sede locoque
Ignorat: sensim incauto rediere Magistri
Dicta tamen, lachrimę memori [simul ora rigabant].
Exit acerba gemens [inuisaque tecta ].
Recta illum montes desertaque lustra secutum
Fama refert, questus lamentaque dira nouantem
Flebile quotidie uulgasse per inuia factum:
"Sic animi noxam ingrati moerore luentem
Mens auersa, manent memori quę [plurima corde],
Rettulit hęc cuinam de multis pręmia facto?
Hoc rara humanę meruit doctrina salutis,
Hoc animo species defixa fideliter alto,
Nudauit propriam cum lucem habitumque reduxit
Carnis, et insolito subitus splendore refulsit,
Lazarus hoc demum iussus prodire sepulchro?
Hoc quod et exiguo satiauit milia pane
Tot populi? Quęcunque alia et numerasse negatum est.
O frustra indignis ingens sata gratia semper!
pagina 80'Non ego par quondam iam tanta luce micanti
Inter coelestes, modo qui tenebrosior Orco est,
De grege qui pridem multum numerabar amato
Aggestus lectis dignantis uoce Magistri?
Excidit ut subito tam lęuę gratia menti
Immemoris, uano percussi corda [pauore]!
Non hęc pollicitus iactabam plurima cęnę
Aspera cuncta pati atque ipsum defendere morte?
Heu quis mendacem tanto scelere expiet, oro!
Nuper apud Caipham depręhenso nocte neganti
Omnis honor uilis, despectaque dona fuere.
Sed iuuat hoc casu infausto meminisse [monentem]
Vt nobis oblita cadat clementia nunquam
Coelestis; saltem uel sic ęgisse licebit
Discipulum, pro conspectu pręsentia semper
Crimina quo [luerem lachrimis atque ubere ]fletu.
In uita retinet spes hęc pectusque benignum
Doctoris suaui reuocantis uoce nocentes.
Quin cum [respiceret peccantem uinctus ]in aula,
O mitem, aspectus o [iurgia grata monentis]!
Causa mihi, ne tunc quicquam imprudentius ausus
Aggrederer; questum in deserta atque inuia cessi.
Mortali hac demum moderor ratione dolori,
Gesta simul mecum repetens ac dicta Magistri,
Quę passim memori fero commentaria mente."
Talia per siluas [salebrosaque tesqua] ferebat.
Tris
671 ille auroras, et
[dum tria lumina] Vesper
Accendit, nunquam somno flectebat ocellos
Libabatque nihil; lachrimę lamentaque sola
Victus erat misero infoelicia facta dolenti.
At
672 simul in medium statuunt solioque locarunt,
Mox est in Christum permissa iniuria ludo.
Inuadunt operę, resonat clamoribus aula,
Pars tundit [palmis], uellit pars altera crines,
Pars spuit in faciem; grauitas petulantibus oris
Sed quoniam obstabat, uellauit fascia uultum,pagina 81
Dehinc alapa obducto iam densior incidit, atque
Diuinare iubet ludens percussor opertum
Quis colaphum incussit; gliscunt iocularia plagis.
Hic aderant lapsi superum de sedibus [olim]
Spectantes, quonam tandem sententia [uerget]
De domino humana uestito carne Deoque,
Qui tunc conspecto grauiter turbantur Iesu:
Terrentur uisis, trepidos fuga [corripit inde].
Non secus appulsus refugit Chalcędona thynnus
Dextrum littus eo ui luminis usque secutus,
Percussi quando saxi candore latentis
Vertuntur, miscent turbato pręlia ponto,
Et subito repetunt contraria littora cursu.
Mox diuę lances solitus seruare Michael
Iusticię, quales dudum Clementia ponat
Miratus terrę gressus, ingrataque cuncta
Frustra apud immemores usque ad ludibria cernit,
Indecores plagas capitisque opprobria sacri.
"O", ait, "antiqui primęuo prodita partu
Exemplar mundi, Sapientia cana, creati,
Libra eadem iuste moderans iuga, pondus et aequum,
Censetur meritum mortale examine cuius,
Quo demissa iaces? Eadem regalia iura
Aetherio residens solio non deseris usquam,
Hic uir tot passus conuicia, sed Deus [illic],
Vnus utrumque, idem
subsistis 673 uirque Deusque,
Distinctum quamuis inter se restet utrumque.
Nate Patri, cuius late metuenda potestas,
Aequalis, tanto resides hic nudus honore!
Eia age, claustra Herebo [per dura hęc pone] patenti,
Quaque ostentat iter lęto uictoria [uultu],
Rumpe uiam coelo, mox plebs delecta sequetur,
pagina 81'Quam tu pacabis posita combustus in ara,
Inuidia huc recidit male suasi antiqua uoluntas,
Atque repugnantis decreto Legis, et omni
Mecum cernentis nixu cęlestibus oris,
Artis in interitum tracto iam fraude parente,
Motus,
674 hic humanum prorsus genus impulit omne.
Scilicet hac, quanam redimatur culpa, repertum est.
Iustitię pietas dehinc hęc a parte nocentum
Stabit in humanis exęquans quicquid iniquum est,
Et
675 quę iam pridem reprobat mortalia
cuncta,Quo par libra iugo
inuentum 676 [restaret] utroque.
Namque assumptus homo culpę reus, [omnis] et expers
Flagitii nexum generis qui sponte subiuit,
Sub
677 quo nempe latet sublimis Filius,
olimDemissus uoto ut Patri libaret in ara.
Qui iam diuinę postquam quadrarit amusi,
Iustitię inde iugum sistens aequabit utrinque."
Astantem iuxta Vrielem raptabat in altum
Mens sublimis, adit tacitus penetralia diui
Arcani, in uoces tandem prorumpit apertas:
"Mens foecunda Patris profert, quo promitur oris
Vera sui species, Verbum iam luminis instar
Gignentis, rerum cunctarum ars facta creanti
Naturę diuę mortale quod intulit ultro,
Sic libare Patri sancto compulsus amore,
Rursus mortales animo complexus amico,
Factus mortalis commendat supplice uoto.
Tot mala namque hominum miseratus condolet atque
Nulli enarrandas pergit duplicare querelas.
Dum docet et reuocans errantes admonet, ipsum,
Proh dolor, inuitus uirtutum impegit in hostem.
Hinc diuersi abeunt, contra et contendit uterque.
Exorare Patrem hic gemitu certatque dolore,
Vellet mortalis clemens miserescere culpę;
Insonti pugnat contra ille [infestus], et artes
Versat, quo medio tanta hęc obstacula tollat,
pagina 82Si tandem sic nemo malis impune resistat.
Hinc luit hic totam suscepto in corpore noxam,
Atque humeros oneri haud proprio subiecit agitque
Molem hanc, humani generis reparare ruinam
Vt
678 queat, ut reduces sublimibus inferat
astris.Ceu spreto solio et regni post sceptra relicta
Militis ut munus solus certator obiret,
Sacro direptum capiti diadema reponit,
Si 679 proprio teneat trepidantem robore turbam,
Aut
680 tandem meritis speratum aequaret
honoremPugnat, nec media meminit in cęde thiarę,
Stat pro conspectu cernens uelut [hostia dirum]
Captiuo Sathanam poscentem a sanguine poenas,
Quas modo sponte luens prędam a raptore [reposcit],
Flagraque fert supplex dudum deuota [Parenti],
Et trutinę, censor qua pensat cuncta, [reponit].
Protinus hęc, decliue iugum qua parte [recumbit],
Impellet Sathanam et nigrum damnabit ad Orcum,
Quando homini coelo sese lux large [refundet],
Et uerę terris pietati altaria stabunt."
Ast intus, postquam cuneis iam [curia sedit],
Exoritur murmur, sensim crebrescere uoces
Incipiunt, dispar poterat nec sermo [teneri].
Turbatus mentem surgit de sede [sacerdos],
Emicat, et solus uinctum repetebat Iesum,
Quem plagas inter tacitum et conuitia cernit.
Constitit et nutu dehinc ipse silentia iussit,
Talia
681 mox orsus sedato pectore fatur:
"Fare age, et ambiguis tandem nos [exime] curis,
Per Deum obtestor, neu quicquam mente recondas:
Tune Dei soboles prędictus Vatibus olim,
Cuius in aduentu late aurea secula surgent?"
Hęc fatus tacuit, Christus
682 dehinc ora resoluit:
"Testatur mens sponte tibi sublimia de me,
Quem probris media lacerari cernis in aula.
Iccirco ne uera loquar, me nulla mouebitpagina 82'
Fraus obliqua dolo tentantis; namque potestas
Est uobis hodie concessa illudere capto.
Ex hoc iam sacro quicunque piamine pectus
Expurgant, stantem diuina a parte uidebunt,
Coelestique hominum uotis descendere nimbo,
Qua uultum melius proprium natura reformat.
[Notescam] hinc pręsens mortalibus obuius ultro,
Qua Deus humanum captum sub nube refugit."
Hęc postquam dixit, subiecit protinus ille:
"Filius ergo Dei tu nunc et uera propago?"
"Facta fidem faciunt", ait, "et pręsentia flagra,
Quęque supra uires de me mens cogitat ultro
Esse Dei sobolem humano de sanguine cretam."
"Illicet
683 audistis quod protulit impia", dixit,
"Lingua [nephas]: quid opus iam testibus [amplius, oro]?
Ecce scelus coram [prolatum audiuimus ipsi],
Si culpa facinus tam grande audire carebit."
Hęc 684 dicens humeris una discindere uestem,
Atque [omnem] populum furiosas uertit in iras.
Incutiunt pugnos, resonat caput ictibus, atque
Integitur uultum, pulsantem dicere iussus.
Expediunt fustes, operarum turba nouabat
Verbera; tunc pręsul medio [discedit ]abitque.
Illi instant, repetunt iteratis pulsibus ictus,
Vrgent, et fremitu properantum perstrepit aula.
Sumpta in carne Deus patitur, licuitque uidere
Quantum sępe quidem ludunt mendacia uerum,
Vulgarique irrisa manet prudentia turbę,
Incassum medio dum Christus uapulat insons.
Vt rediit Caiphas, solium suspensus iniuit,
Et medius proceres simulac se collocat inter,
"Ancipites dudum quonam usque hęrebitis?" inquit.
"Expediet demum quis uos ambage profunda?
Dum frustra accusant, dum nemo redarguit illum,
Ecce obiecta fero, quę non purgauerit unquam.
pagina 83Quamlibet et grauiter defesso milite cęsus,
Fert tamen ille Dei promisso foedere sese
Prędictum stirpem, uiri lux alma patebit
Cuius in aduentu, ut gentes illuminet omnes.
Si modo Iudęi populum prius improbet orbis
Despectine
685 adeo nunc nos patiemur, et
illumEfferri supra mortales? Scilicet aeuum
Degamus posthac facti ludibria terris,
Gloria si populis, huius si nomen obumbret."
Dixit:
686 continuo acciri fera concio Christum
Deposcit; mandant qui uinctum adduceret illo.
Tunc intromissus coram simul astitit heros.
Perstrinxit subito proceres, fugientibus astris
Lucifer ut, roseo cum solus restat Eoo,
Imminet, atque acies solus tenet ille tuentum.
Perculsi tacuere diu, diuertere tandem
Cuncti oculos; facto hoc pulsus pudor omnis abiuit,
Inde odium sensim compressaque tollitur ira.
Prętextu sumpto, captaret sedula Legem
Concio Mosaicam tanquam prędictaque Vatum,
Et uestigaret uenturi tempora regis
Messię, senior quidam sic protinus infit:
"Si quem nostra diu multum desiderat aetas,
Afflictis aderit qui rebus, quique secundus
Tandem aspirabit melius redeuntibus annis,
Ipse ades et nostris erras incognitus oris?
Prome palam, cogit suspensum hęc causa senatum."
Dixit; cui Christus breuibus mox talia reddit:
"Nulla hac dimitti modo spes de compede uinctum,
Scitanti
687 abnuitis cui respondere rogati,
Cuique fides dicto non est: sed uera fateri
Et iustam causam defendere morte iuuabit.
Ecce autem quęcunque Dei stant condita dicto,pagina 83'
Cuncta suo imperio late compręhensa reguntur,
Quę partim remanent diuini expertia captus,
Prędita sunt partim; non illos attamen haustus
Cuncta trahunt pariter, solos pietatis amore
Fontis inexhausti manante perenniter unda
Expleri, studium acre quibus deponitur, aptos,
Promouet, attingant illo, quos dextera uirtus,
Vt merito a lęua teneant se cętera parte
Voti cassa suoque uolumine uersa deorsum
Damnato
fędus 688 quę deuehit impetus Orco.
Hinc argumento fuerit si senserit ara
Ipsa Dei posthac dextra uirtute potentem,
Et sacris passim pręsentem rite litatis,
Admissus cordis si iam penetralibus alti
Purgaro prauo quęcunque infecta residunt
Morum usu, depulsa animę [cum] nocte redibit
Lux sua, me uires cuius mox auspice crescent
Ingresso qua porta patet pręstatque receptum,
Vanaque non temere
hic 689 ficto mendacia ludunt,
Sed semper uero demanat lęta uoluptas.
Sic adero posthac, pręsenti et [numine ]noscar."
His
690 dictis murmur stetit, et commota profatur
Contio: "Tu sublime Dei modo pignus Olympo
Aduenis inuisisque humilem nouus incola terram?
Anne Dei, deprome palam, tu filius ergo?"
"Asserit hoc", inquit, "de me sententia uestra,
Quęque obstat bene conceptis obliqua uoluntas."
Continuo insonuit clamor, caua tecta resultant
Et caueis late uox exaudita meabat,
Ceu
691 tonitrus, dum iam
subito caua nubila rumpit,
Dum
692 contra reboat tellus, differtur in auras.
"Haud opus est", inquit, "nunc testibus amplius ullis,
Qui modo dicentem percępimus auribus ipsum."
Inde agitur, strepitu circum subselia clangunt,
pagina 84Et mox in turbam ingenti stridore receptus
Vrgetur, colaphis datur illicet ire potestas
In faciem, pulsu tunc crebro tunditur ora.
Sed me longe alio raptum trahit impetus alta
Mente sequi, quascunque uices certaminis ultro
Suscepit uirtus uitioque impulsa repugnat,
Et facti fontem nostro depromere cantu.
Nam ratio primum et uirtus nos colligit intro
Ac ueros homines iubet esse, et tollere coelo
Ora simul, latos animę camposque recludit,
Quo ducit, tenuit quoscunque ea cura, latentem
Vestigans indago Deum, qui luce perenni
Obductus nebulis illa de parte coruscat.
Comimur huc ingressi animam perfectius, atque
Os mite induti mores componimus apte,
Prouehimurque tenus, qua uultus imbuit alma
Lux nostros, uitę quę spe melioris amore
Vrit, iterque docet diuinum insistere demum,
Ac remanet penitus tenebrosę abscondita terrę,
Intus quos hausit, tollens quodcunque caducum,
Illustri in regione status qui fertur Olympi.
Dimouet ast illinc
luxus 693 petulansque libido,
Et coeno mergit uitiorum, prorsus inanem
Quę uitam faciunt nostram, proprioque rebellem
Ingenio, perstat dum nusquam agitata tumultu,
Quo nunquam penitus sibi congrua dissidet usque,
Immanes (mirum!) uultus induta ferarum.
Hinc animi pestes nos uexant cunctaque miscent,
Dum prensare iubent [miseros fugientia ]semper.
Huc namque exitii recidit natura parentis
Errore, atque unum medio tulit [omnia] crimen,
Et tenebris animam patria de sede [relegat]
Eiectam, longum miseram tristemque futuram.
Sed memor auspicio Genitor quo condita primum
Instituit, rursus quęrit reparare ruinampagina 84'
Atque solo patrio eiectos inducere ciues
Ille,
694 habitum exutus uoluit qui ponere sponte,
Si statuat terris sic Patri altaria late,
Hactenus eniteat tandem ut mortalibus omnis
Virtus, emerita
quę gaudet sede
potiri, 695Indefessa luens multis sudoribus ora.
Sic quo deciderant, obiecit sensibus artus,
Verbum illustre Patri exuta uirtute litare
Percupiens, terris humano in corpore uisum.
Ergo aderat missum mentis penetralibus imis,
Quo refugit sensus animus contagia uitans,
Errores quoties post terga relinquere quęrit,
Atque frui pergit propria iam luce, diemque
Aeternum uitę secessu hausisse beato,
Qui procul hinc alio et meliori sole relucet.
Interea hac aderat Christus regione profectus,
Et
696 facto argumenta dedit quam plurima de se,
Regna Dei obtineat quod pleno iure Parentis
Demissus terrę diuina sede prophanę.
Sed
697 contra auersi tam uero a lumine uultum
Culpabant quicquid facundo promeret ore,
Amplius
698 haud homines, sed iam ludibria facti,
4Quis nil consulto temere omnia facta placerent.
Atque adeo sedit cunctis illum ante tribunal
Sisti, cognoscant talem ut prętoria causam.
Vincitur, retroque manus in uincula nectunt.
Continuo Caiphas facinus crudele perurgens,
Quod cęptum semel est, implendum id grauiter, inquit:
"Audaci facto posthac timor omnis abesto.
Siste age deductum coram, tu, pręside, miles;
Cętera mox curę fuerint adeuntibus illo,
Ac pariter crimen nobis augentibus ultro."
Illicet ut missi, iam post data signa feruntur
Pisęo stantes dudum sub carcere currus,
Labentumque fugam iam non mora detinet ulla:
Talis carpit iter rapto fera [turba Magistro].
Abscessum est, ingens [uomebant atria] uulgus:
Itur, et innumerę uoluuntur in aethera uoces
Collucentque faces; qua tendunt, compita uerrunt,
Colluuiesque hominum nocturna affluxit eodem.pagina 85
Flagitii turbę quicquam non defuit olli,
Quantum uel superis inuisus concipit Orcus:
Protinus omne scelus macularum cogitur una.
De morte Christi liber septimus Damiani Benessę
pagina 85'7Pilatus stratis tepido sub uellere lanę
Carpebat dulcem per mollia menbra quietem,
Quem rerum species reflantem uisa tenebat.
Ante pedes claro stabat sol aureus orbe,
Mirantur terras conuexa nitentia mundi
Non propria fulgere die; tum lucida contra
Cuncta datur uacuo numerari sidera coelo.
Paruaque fragosis exire animalia lamis
Visa, globos coeni moli collapsa rotatę
In solem pedibus [iaculari], et flamine buccę
Horrendum octipedi medio de uentre sonantis,
pagina 86Lucentesque uiros mox terris instar oriri
Astrorum et radiis mortalia cernere coelo.
Ecce fores subito irrumpunt, atque atria late
Complerant fremituque uirum caua tecta resultant.
Excutitur somno, fugit illicet omnis imago.
Ingressus thalamum lecto puer astitit aureo
Et simul exponit factum, Christumque ferebat
Adduci scribis et multo milite uinctum.
Exurgens stratis comit simul ora caputque
Et paludamentum componit more Quiritum.1
Postibus
699 egresso Christus mox sistitur, illum
Inde resistenti referebat ad hostia scribę
Mortis agi tunc turba reum, quem festa tenebat
Lux extra, ne se gentili poluat usu,
Instabant quando celebris solennia Paschę.
Heu procul a uero miseris mortalibus ultro,
Flagitium postquam conceptum est culpaque sedit,
Mens agitur, frustraque nihil mactare nocentem
Non pudet, at contra uitant contingere ualuas,
Quod sceleri non Lex, non quisquam ascripserit unquam!
Hunc oculis Pilatus obit tacitusque pererrat,
Et secum repetit memori tunc pectore noctem:
Ac quo rem melius percenseat, appetit ultro,
Sic uisum, partes pręsentes cernere coram.
Hinc mouit, gradiens simul atque tribunal iniuit,
Conspectum populi lustrans circumtulit ora.
Continuo cunctis indicta silentia uoce
Pręconis licuitque oranti surgere demum.
Accessum passim postquam data copia fandi,
Dehinc cęptum studio contendere protinus acri.
Quidam sic medio sermonem occępit et inquit:
"Non
700 tam maturo frustra tot tempore,
prętor,
Adsumus, et uinctum stipati milite multo
Offerimus,
pridem 701 nunquam intellecta docendo
Qui circum populos turbauit et omnia miscet,pagina 86'
Cuius compesci non unquam audacia quiuit.
Longa quidem series dictis perstringere cuncta,
Si repetam quę nostra dies, quę passa parentum est,
Dum communem audax reprobat petulantia uitam,
Et sapiunt quidam dum captus amplius haustu
Humani stultique fugacia mente sequuntur.
At nunc non temere
hinc 702 transacti longius aeui
Ambages arcens rerum compendia carpam.
Arenti
703 cute uir latebris regressus heremi
Herodis thalamo dum uoce resistit aperta,
Occubuit nuper media compręhensus in aula.
Quid referam, qualis se nostrę Gesius urbi
Inuexit, fretus qui libertate loquendi
Suadebat ceruice iugum depellere nostros?
Quin et dum Gamalas contracto ciue repugnat
Romanis, urbem ciuili cęde repleuit.
Quorum
704 nil
sane 705 perterruit exitus istum:
Commouit gentes quin hęc exempla secutus
Fine pererrato regni, lateque uagatus
Vrgebat circum Romana repellere iussa,
Atque sibi pariter deposcit regis honorem.
Sistimus hunc ideo, ut feriat sententia sontem,
Tale impune foret neu factum audacius ulli."
Hęc fatus siluit, compresso Christus at ore
Perstabat tacitus contra, nil protinus hiscens.
Interea dictis pulsat Pilatus et inquit:
"An
ne 706 ausus tantum sperabas posse moueri
Sceptra armis
pridem 707 prisco possessa Quirino?
Infausto nec te commorunt omine sępe
Frustra cępta uirum, quod non conatibus ullis
Optatus uoto successus contigit unquam?"
Simplicitas poterat sat respondere roganti,
Noxa quod obiectum prorsus non arguat ulla,
Et qui mortali captu maiora ferebat
Prę sese uultus sat honesta luce refulgens.
pagina 87Atque
708 ideo cum iam nil diceret amplius, illum
Hic dictis iterum pulsabat: "Forsitan et rex
Tu uerus? Tanto species tua pręstat honore!"
"De me fers, animus reputans ut [commouet]", inquit:
Dictis obticuit non amplius [hiscere ].
Poenituit cępti pensantem dictaque et actus:
Nam ueri patuit mox lumine limes hyulco,
Ambitione procul qua uitę simplicis illum
Protinus esse uidet, nulloque tumescere fastu.
Tunc
709 sese reuocans sedato pectore fatur:
"Quam multa obicitis, longe sincęra repellit
Pectore quę forti culpę non conscia perstat
Simplicitas: quis sontem animum coelauerit unquam,
Non labet ut media in causa, neue hęreat ultro?"
Continuo his dictis uoces caua tecta uolutant.
Surrexit
710 quidam, coram progressus et inquit:
"Quin nunquam, tellus nostra est quam longa, docendo
Cessauit studio lętus discurrere tali.
Montanę incipiens Iudęę a finibus omnem
Lustrabat tractum circum lateque iacentem
Suadebat peragrans Galilęam, sępe secundas
Qua reuocat Iordanus aquas retroque pererrat,
Hac legis documenta serens ignota recentis.
Non lassabatur populorum cogere turmas,
Instituisse nouum nec sat sibi dogma, sodales
Legerat
711 huic
operi, si terras mouerit olim,
Sufficere haud solus uisus conatibus illis,
Pergebatque nouos sociis superaddere coetus,
Differri credens totum sic posse per orbem."
Protinus
712 his dictis subiecit Pontius: "Illum
Hinc
713 agite et citius procul hinc abducite uinctum.
Illicet Herodem talis sententia spectat,
Permissa est cuius Galilęa et subdita sceptris,
Si namque, ut fertur uulgo, Galilęus et iste."
Ausus Pilati uerbis opponere nemo:
Mox hominem regi pariter causamque relegat.pagina 87'
Nam forte accitum lux illum festa tenebat,
Quando frequens populus passim concurrit in urbem,
Aede sacrum celebret rite ut [redeuntibus annis].
Postquam
714 uersa domus propria et
[maduere penates]Cęde, simul fatis rapientibus occidit ipse
Herodes; regni solium diuisaque sceptra
In partes abiere; simul subscribere [uisum]
Augusto: propriam partem mox iussus adiuit
Heres, cui certo pręscripti limite fines.
Ante obitus quondam dilectum extremaque fata
Antipatrum postquam obtruncat, crudelis amatę
Cuius fraude lares Marianę stirpe necata
Foedarat, ne forte dolo iactauerit ullus
Sese, perfidiam ualeatue ascribere lucro.
Ah miserę matri Marianę cędis iniquę,
Qui nocuit, sedit nimium dolor ossibus imis,
Atque indigna domus iniuria facta paternę!
Ille dolor primum mouit, post culpa penates
Vertit non cessans, tabo et maduere suorum.
Demum foeda lues turpi tentigine regem
Corripiens toto serpebat corpore raptim.
Infoelix
715 cędis tot poenas ille luebat,
Vberibus quia nata recens erepta parentum
Crudelis miles laniarat pignora ferro.
Nam regnum fuerant
716 regis
mandata per omne,
Quem nimis angebant, quę dudum corde recondit,
Si qua iam posset tandem sic perdere regem,
Audit quem certo prędici carmine Vatum,
Aduentu percussa ducum dum sceptra requirit
Vrbs, cum gente noua cum toto affluxit Eoo.
Partitur
717 moriens regnum; post ampla patentis,
Quem regi peperit Samaręi nominis uxor,
Regna gubernabat Galilęę, uita perinde
Mitior ut morum discens tam tutior esset
Fratre suis dudum regnis extorre, Quiritum
Illico quo fasces subiise et iura uidebat.pagina 88
Illum eadem sed fata manent, et poena merenti
Instabat, nunquam segnis punire nocentes.
Hic
718 ausus fratris sacrum temerare cubile,
Nec sat crudeli tantum scelus ędere, quin et
Plus solito quo se mortalis gloria tollit,
Cum culpam argueret, ceruicem demetit ense.
Vtque scelus fieret tantum maturius, ecce
Deuinctum manibus ducunt post terga reductis,
Ludibrio
719 hęredi fatis seruantibus illum,
Qui puer elapsus Iudęis finibus enses
Subtractus cędi patris uitauerat olim,
Quando aruis foelix illatum Ęgyptus opimis
Excępit, pueroque diu timuere parentes.
Post
720 obitum regis surgunt inuisere tandem
Extorres natale solum, promissaque uotis
Arua patrum; senior cursu dux pręuius anteit,
Pondus
721 dulce gerens, post pando mater asello
Qua carpebat iter, transmittunt aequor apertum
Aegypti circum qui pinguia pascua cernunt.
Finibus egressos
traiecto 722 flumine Nili
Mox Arabum deserta siti plaga cępit, harenis
Est iter, et celeri pede Cassius agger aditur.
Littoribus longis pręcinctus tendit in aequor
Mons, circum saxis illata infringitur unda,
Qua rapti fertur bustum memorabile Magni.
Pulsibus interea gradientum terra sonabat,
Spectantumque oculis uelox fuga tollit euntes.
Infert uicinę regioni et retro relicta
Aspectu pereunt properantibus: illicet arua
Vlteriora procul tenui, ceu nubila, primum
Apparent uisu, spacii discrimina sensim
Decrescunt, currunt Sirbonis littora pręter.
Vertice summisso hac palmas flectebat Idume,
Vt suaues liceat cariotas carpere lassis.
pagina 88'Dextrum iter arripiunt, et te, Iudęa, petebant.
Hic
723 intellectum qui nam moderatur habenis
Iudęę, monitique alio diuertere pergunt
Et Nazareti decernunt sistere tandem,2
Atque diu certos illic habuere penates.
Pauca memor iuuenis quamuis tradantur in ęuum,
Nam degebat ibi primis inglorius annis,
Verum
724 post noti
quęsita piacula
sacriFama uiri passim regno percrebruit omni
Ostentis sese insignem facientis et ore.
Hinc
725 regem dudum diuturna cupido tenebat
Multa rogare uirum et responsa haurire uicissim.
Adducto gliscunt per pectus gaudia regi,
Alloquiturque uirum confestim, primus et infit:
"Vt tot criminibus ualeas euadere liber,
Astat qui causam iudex cognosceret aequus.
Fare age, quam pandis, quę sunt decreta recentis
Doctrinę? Pariter quę fingis, qualia monstra?
Sectatorque tuus qua pollet pręditus arte?
Omne tui capitis ius cessum et summa potestas
Est nobis, modo ne pigeat signum ędere coelo,
Ereptum hinc tollam Galilęę in regna patentis."
Perstabat contra dictis immobilis ille,
Vt scopulus uariis quatitur qui fluctibus alto,
Alluitur pelago, saxis illisa reclamat
Vnda tamen, nixu nec cautem dimouet ullo.
Vt
726 uidit frustra tentantem
sępe repelli,
Continuo
pręceps subitam
727 excandescit in
iram,Abducique uirum iussit medioque locari
In ludum turbę petulanti: accurritur illo,
Atque ictus resonat certantum uocibus aether.
Ille toga residet pura de more Quiritum,
Certamen proceres si quando uocabat honorum,
Quęsierant demum tunc sic illudere capto.
Sed non simplicitas contra moresque colore
Innocui poterant uestiri dignius ullo.pagina 89
Nil grauius tamen impurę uitęque scelestę
Integra est probitate uiri, quę nescia flecti
Fortunę cunctos aduersę sustinet ictus,
Virtutumque alacri contendit in ardua gressu.
Illicet insanis rumpunt clamoribus auras
Alternantque uices et inania iurgia iactant.
At
728 simul ut uisum satis illusisse merenti
Longe aliud, cętus soluunt redduntque cateruę,
Ductum ut restituant Pilato: antiqua simultas
Hinc stetit et tali rediit mox gratia facto.
Ducitur irrisus diuulso crine Magister
Et mento pariter, uultum desputus honestum.
Namque
hęc doctrinę sunt reddita
pręmia sacrę, 729Vt
730 tradi cepta est patriis in finibus
olim.Cardine in occiduo suspensis Cynthia bigis
Stabat adhuc dubię peragens spacia ultima noctis.
Sibila stridoresque meant gradientibus una,
Et qua diuertunt, nocturna silentia frangunt.
Postquam incomposito prętoria turba tumultu
Percussit, subito commotus Pontius exit;
Audit ut est habitus, uinctum una et cernit Iesum.
Ingens exoritur subito contentio uocum
Poscentis temere
heu 731 turbę, tum
pręsidis, una
Insontem damnare reum uitantis, et inde
Parte tamen vulgi superatus uocibus inquit:
"Tollitis
732 et causam dudum clamore grauatis,
Dignam morte tamen non culpam adducitis ullam.
Id demum est odio conquirere iudicis auram.
Quin etiam nobis hominem qui reddidit, ipso
Ecce modo abstinuit nil prorsus cęde nocentis.
Sed pręstat uestro tantum seruire furori:
Ast hodie regis fuerimque exempla secutus,
Si quantum ualeat robusto hunc milite cędam,
Vt
733 lueret, uili quantum uos pendidit olim,
Et discat posthac in uita cautior esse,
Vel nullum facinus si solum crimine falso
Nouerit ulcisci, tanti nomenque stetisse
Delatum, infensus fuerit cuicunque senatus,
Oderit aut maior, pars siue potentior urbis.
pagina 89'Sic stant iam
pridem 734 mortalia regna timore,
Sęuius et spectare licet non uerbere quicquam."
Dictis deinde fremit non claro murmure vulgus,
Donec voce refert ueri simulator aperta
Posse nihil fieri culpa, nil iudice dignum,
Prensus si tandem modo lętum euaserit ille,
Tollit et antiqua Pharisęum ab origine nomen,
Vsque stetisse fidem Iudęa in gente decusque
Egregio generi, leuius
735 si puniat, illum
Cęsareas partes grata non mente tueri.
Iniectum dubium prętorem pectore mouit,
Romanus cessit pulsus uelut ordine miles,
Hostis quando subit pręnsis non impiger armis.
Inde abit et secum tacitus tunc multa reuoluit:
Fato posse rapi sperat, si corpore plagas
Viderit, et casum Iudęus sortis acerbę;
Humani demum miseret nos quando doloris,
Cum iam mutatam fortunam euersaque cuncta
Cernamus, speciem nec rerum agnoscimus ipsam.
Ceu
736 quercus, tenuis quam nunquam commouet
aura,Sed quacunque tamen flatus uiolentior alto
Incubuit, frondes et tota cacumina flectit,
Impellat donec uertens radicibus imis,
Pilatus liquit sic se per lubrica pronum,
Qua tracturus erat miseranda labe ruinam,
Nec nixu infoelix stabili uestigia firmat:
Vertitur ut uariare uidet mutabile vulgus.
Continuo
737 ingressus quam plurima pectore uoluit
Atque introduci dubius mandauit Iesum.
Astitit ut, placido repetens sermone rogabat:
"An rex, et nato regali stemmata stirpe
Deberi iactas? Liceat modo promere uerum."
Hęc 738 fatus breuiter
prętor mox comprimit
ora.
"Sponte petis uel te potius commouerit alter
Talia scitari nostrosque inquirere gressus?"
Christus ait, dictis atque illico comprimit ora.
"Non
739 ego
Iudęus, non
uestrę legis alumnus,"
Ille refert, "populus seniorum, et detulit omne
Tete consilium: quid tantum offenderis illos?"
pagina 90Mox
740 Christus nuper respondit rite petitis:
"Quid me de regno scitaris? Pręstitit amplam
Res non illa fidem castrensi robore tuta est
Regia quod sedes, defensa satellite multo
Atque adeo nunquam pro me decernere ferro
Abnuerent, regnum modo si terrestre fuisset
Nostrum? Nec potius captiuos uindicet ultro
Libertati animos, generoso turpia pellens
Pectore, si fortes discant superare ferendo
Cuncta aduersa simul, uirtus incognita terris
Quę remanet longe procul hinc semota recessu."
"Hoc
741 quodcunque tamen regnum est, regemque necesse
Temet", ait, "quamuis degas non milite septus."
"Tu me nunc regem testaris, nempe fatebor
Ast ego natum ideo, quo ueri redditus", inquit,
"Testis nunc adsim, fictum cuicunque peroso
Est cordi uerum, nostra hic documenta tenebit."
"At
742 quid
uerum?" inquit. Dicto
743 tunc protinus exit,
Iudęosque petit, coramque ut constitit, inquit,
Ingenio tentans hominem subducere morti:
"Non culpam inuenio, non crimen protinus ullum,
Quem tanto studio frustra modo perdere uultis,
Defuit haud quicquam quamuis, indagine cuncta
Dum uestigo viri curaque inquiro sagaci.
Mos tamen ex multo seruatus tempore uitę
Ecce reum tenuit dimitti carcere uobis.
Delectu iccirco datur optio libera uestro:
Barrabas an, dudum quo non uiolentior alter3
Infestos saltus furtis et cęde tenebat,
An Christus potius tam falso teste petitus,
Et nullo demum conuictus crimine, festo
Paschali uobis lęti defensus abibit?"
Impulit
744 in uerbo seniorum curia turbas,
Barrabas ut potius fato seruetur acerbo.
Heu mentem uesanam hominum moremque sinistrum!
Insontem, et quo iam didicisse docente licebat
Quid fictum uero, quid recto pectore prauum
Dissideat, meritum uel quod comitatur utrumque;
Sępe manum cuius fines sensere salubrem
Iudęi, Manes dum iussus redderet Orcus.
Attamen inuisum frustra illum perdere malle,
Saltibus in mediis quam qui siccarius olimpagina 90'
Obseditque necans, toties et miscuit urbem!
Et non erubuit deposcere uoce rogatus
Latronem dono, pręnsum modo tollat Iesum.
Pilatus, sedeat dum feruor et ira furentum
Expectans paulum, sedato pectore fatur:
"Dudum non culpam cuius conuincitis ullam,
Quid Christo faciam quando dimittere cędis
Vrbe reum
factę libuit?" Iubet
745 illico fustes
Expediat miles: talem tunc aduocat artem,
Conspectu misero si mouerit effera corda,
Vt morte abstineat plebes contenta flagellis.
Illico discingunt hominem; dehinc corpore uestem
Diripiunt, nudos medio simul exerit artus:
Mirantur nitidamque cutem, tum candida menbra.
Continuo exertę redolet fragrantia carnis:
Nulla erat in toto Christi
fere 746 corpore menda.
Credibile est manibus dimissos illico fustes,
Quos tunc pęnituit facti, suaueolentia postquam
Percussit, simul et mortali maius in illo
Enituit. Notas sese reuocauit ad artes
Mox senior, uires cognouit quando supernas,
Vtque alias solitus cęlestibus obuius ire,
Induxit uernas et fustes expedit ipse.
Tunc captum medio statuunt nexumque columnę
Astringunt, facies obtutu hęrebat Olympo:
Virtus ore uiri fulget diuina pudico.
Tunc malus atque feris ipsis crudelior hostis
Auersum statuit, cui duros imprimat ictus,
Ne uultu motus cęlesti flagra moretur.
At tormenta subit constanti pectore ferre,
Et coram iugulante stetit uelut hostia Christus,
Vt tali redimat mortalia crimina poena,
Iniusti tandem si iustus pondera gestet.
"Hostia primitias", tacitus tunc mente perorat,
"Has delibo tibi, Genitor, de sanguine nostro.
Placato fusus fac rite adoleuerit aras,
Vt pandant homini sublata repagula coelum,
Quique Deus, noscat, rerum moderaris habenis,
Et pietas terris nobis altaria ponat."
Nulla mora, orantis rigat omnis uena cruorem,
pagina 91Verbera deuincti menbris incussa sonabant,
Qua uellent, poterant inferri haud certius ictus.
Hic pectus tundit, mox cruribus incidit alter;
Nec defit, plagam qui iam per brachia ducat,
Percussoque alius liuorem figit in ore,
Plurimus et dorso cecidit. Circum undique uersant,
Optantes totum lacerari, flagra ministri.
Inde cruor manans iam parte erumpit ab omni.
Non secus ac pedibus si stet uindemia nudis,
Atque lacu pressam si pręlis inferat uuam,
Bacchęum ut melius fundat calcata liquorem,
Illato si forte iugo deuincta subinde
Cedat, parte fluit largus ruber humor ab omni.
Hic, mirum dictu, tellus nam uisa moueri,
Vsque adeo ad Manes tundentis hiulca fatiscit
Ictibus, et nigro rimis lux incidit Orco,
Infernę subito turbantur lumine sedes.
Est locus, arcano quem dicunt nomine mystę
Abrami
747 gremium, regio seposta beatis,
Aut fore spe potius uentura in secla beatos,
Cum clausos tandem tenebroso eduxerit antro
Prędictus, claustra et leges qui
748 frangeret Orci.
Hic cętus Vatum et gentis ueneranda uetustę
Canities miro sub lumine cogitur una:
"Sedibus insolitum his tantam splendescere lucem,
Atque, animo duco, meliori Tartara causa
Lustrantur circum: nostra et uicina propinquat
Spes hodie; lęto superato huc uictor adibit,
Cuius progeniti cunabula nouimus olim,
In caput et sparsos latices Iordanide ripa."
Inter selectos quidam sic ore serebat,
Cum mox cęlestis dubiis apparuit Ales.
"Commoti monstrisque nouis et luce recenti
Haud frustra ambigitis, nec iam diuersus aberrat
Vsquam animus uobis, aderit namque antea coelum
Vndis quam Solymo deponat cardine solem.
Quid referam? Vidi confectum, qualiter aula
In media, uoces urgentes inter et iras
Scribarum, nusquam dum lumina dimouet astris,pagina 91'
Continuet tum mente preces et pectore toto.
Responsat contra qualis clementia uultu
Diuino, terram penitus subsidere uisa,
Et leges demum pacari ac pristina iura,
Dum luit ipse suo mortalem sanguine noxam.
Interea hinc superum demanat gratia qualis
Sedibus et uestris hodie conspecta tenebris!
Nunquam alias aditus, qui nunc, patuere beati,
Atque iccirco throni sacro nunc ordine motus
Hic adsum uestro solamen ferre labori
Iussus et arcani sensus recludere diui.
Vicinus uester, nil iam dubitate, receptus
Instat, uictorem mox namque uidebitis Orco
Demonas edomuisse feros atque addere uinclis.
Auspice quo reduces uos hinc remeare licebit,
Inuectosque polo sedes implere beatas."
Dumque pios uulgo subeunt ea gaudia Manes,
Miscentur trepido umbrarum loca territa motu.
Hinc metus exagitat Furiarum corda, pauentque
Ne poenas subito compręhensi forte dedissent,
Atque iugum impositum doleant exemptaque regna.
Illicet emicuit Barathri dux ocyor Euro:
Iudęam inuisens adiit prętoria nota.
Ingressum species tormenti uisa moratur:
Percussum media tabescere cernit in aula.
Non linguę quicquam, uiui non amplius oris,
In lacero demum uultus non pristinus ille,
Luridus aspectu foedato corpore plagis
Stabat marmoreę deuinctus reste columnę.
Nulla quies flagris, resonabant uerbera longe;
Terga modo feriunt, uerso modo pectora fuste,
Mordacesque sales addunt, Romanaque dicta:
"Hęc uia, ne metuas, in regna petita paratur!
Macte esto, multo nam stabunt parta cruore
Sceptra tibi, modo si lethęo huc amne redibis!"
Insolita obstupuit uiso formidine Demon:
Miratur subito reddi sibi debile robur,
Dehinc
749 stertentis adhuc uxoris adire cubile
Pilati accelerat. Placida resoluta quiete
pagina 92Molliter hęc dulcem reflabat pectore somnum.
Excitat, obiectę simulacra tuentibus olim
Qua reprimunt species, formatque hic horrida monstra,
Misceri ruptoque aperiri gurgite uisum
Tunc pelagus, facies teterrima protinus undis
Exire et tales horrendum excludere uoces:
"Ni sinitis, quem nunc torqueri iussit in aula,
Hauriet hic toto tumefactus gurgite pontus
Vos et uestra simul, raptos et deuehet Orco.
Ocyus,
750 eia agedum, perferri dicta
maritoHęc iubeas", additque minas vultuque feroci
Terrorem incussit; pulso tremit excita somno,
Nec mentem Demon commotam deserit usquam.
Infoelix mulier nusquam sibi tuta uidetur,
Conuocat huc famulas, trepidans mandata referri
Prętoremque iubet somni monuisse minantis.
Quattuor interea restabant lassa uicissim
Cędendo paria, atque una attriuere flagellos.
Ecce cruor uenis toto de corpore manat,
Liuent menbra, decor nitidi contabuit oris,
Horribilis primo speciesque miserrima uisu.
Vtque
751 animo
prętor ducebat corda moueri
Posse sacerdotum si demum cernere plagas
Contingat totis impressaque uerbera menbris,
Produxit coram, dehinc turbis talia fatur:
"Ecce hominem uobis, habitum bene nonne putatis?
Dimisso liceat, iam si sat cęsus, abire."
In uerbo accessit portans mandata minister:
Commotum iam pridem animum perterruit, atque
Ipse suam tacito repetebat pectore noctem.
Hic
752 sonuit dudum lectis urgentibus urbis
Quę subito audita est late uox fracta per auras:
"Tolle illum, iam tolle", sonat, "damnatus agatur,
Atque animam ligno suffixus brachia ponat!"
Vox ea prętorem loetali perculit ictu,
Non ulla facie gentis fera corda retundi
Miraturque magis redigi crudelia poenis.
Ceu semel in capta rabies si sęuiat urbe
Hostilis, nec sat rapienti cuncta ruatque
pagina 92'In cędem, ferro direptaque pignora matrum
Vberibus mactet furibundaque gaudeat ultro,
Insontis multo madeat si sanguine turbę:
Non aliter rabidum fertur uesana ruitque
Turba sacerdotum, respergi lęta cruore,
Et Christi iniustę maculari sanguine cędis.
Tunc rursus repetit, cęsum si milite lasso
Eximeret lęto Christum: "Conuictus aperti
Criminis est multo damnari dignior", inquit,
"Eia agite, hunc uobis hac festa luce remittam."
Mugitus ueluti, si forte armenta uicissim
Cernant, obnixi dum contra cornibus urgent,
Impulsu saltus replet clamore remotos,
Sic populi retonat late uox rauca per auras:
"Tolle hunc, at Barabam populo dimitte petenti!"
Vt
753 frustra studium sumi sibi sensit et iras
Acrius intendi, ac uanos in plebe tumultus,
Aduocat huc, manibus laticem qui fundat, et inquit:
"Vos mihi nunc testes, insons quia sanguinis huius."
His dictis utramque manum simul abluit unda.
Illico
754 uox populi passim sublata reclamat:
"Nil nobis hodie metuendum protinus isto
Sanguine foedari: stet nostro hęc noxa nepoti."
Nec posthac fremitus cessabat rauca sonantum,
Euasit Barabas donec de carcere liber
Et missum arbitrio sibi duxit in atria miles.
Mox
755 fama infoelix ut
Iudę perculit aures,
Tandem latronis mutata morte Magistrum
Damnatum, patuit scelus ingens protinus olli,
Insontem indigna damnari morte reumque
Mortali peragi maiorem
denique 756 captu,
Et se crudelem: precium nam quale rependi
Et bene tam merito, sincęri et cordis amanti?
Hic non deseruit qui mouerat ordine Demon,
Inque scelus motum impulerat iam protinus omne,
Maioresque faces uertens sub pectus adegit.
Nam simul obriguit deceptus imagine falsa,
Inde uices sęuus repetit de crimine lęuo.
Cogitat infoelix extrema atque impia lęti,
Discurrit, nota seniores aede petebat.
Hic coram nummos medio proiecit et infit:
"Commisi facinus caput execrabile fato,
Cui
757 iam nulla usquam fuerit sat
pęna nocenti!
pagina 93Non hic, non Orco tristis uindicta malorum,
Tam bene qui meritum periniqua morte necaui,
Noctu compręhensum prodens crudelibus ultro,
Qui frustra iustum nece nunc damnatis iniqua."
"Non ulla tua causa tenus nos attigit", inquit4
Concio, "nam quamuis fueris nequissimus ipse,
Haud nostra quicquam refert, quin iure teneri
Quem te par, porro qui proditor esse fateris."
Abiectis
758 medio mox sese proripit inde.
Infoelix agitur furiata mente per urbem,
Donec ei tendens tabulata perarida truncus
Occurrit, uisu percussus restitit atro.
Hic peragi rem posse putat, quam cogitat olim,
Heu miseram laqueo meditatus rumpere uitam.
Nec mora, delatum restem de fronde ligauit,
Inuadit ramos, et nectit guttura nodo.
Quo facto sese deturbat proditor alto,
Et pendens laqueo pondus media hęsit in aethra,
Horrendum aspectu, mortem suspensus obiuit.
Verum
759 consilio posthac agitatur, et illo
Haud 760 fas inferri, precium quia sanguinis esset,
Censebant, unde est egressa pecunia nuper.
Heu hominum
mentem 761 sua facta
repręhendere semper
Difficilem! 762 Quęnam dementia uana timentum
Aurumque et loculos fieri scelerata, nefasque
Commiscere simul nobis utcunque libebit,
Atque animi uitium corrupti agnoscere nolle.
Hinc itum simul et cunctis sententia sedit5
Hospitibus, uenum posuit quem figulus olim,6
Posthac humandis mercari protinus agrum.7
Parte alia interea dirupto uiscera uentre
Pendentis funduntur humum, tunc omnia circum
Aspectu foedo replentur, mansit inanis
Aluus et eiectis iam totum pectus hiabat.
Constitit
763 at Christus simulac deductus in aula,
Hic noua tormenti facies exorta: repertus
Saltibus incultis, inter uepreta rubosque
Et
764 sentes,
Syrię tractus quis germinat
ultro,Obseptus spinis peracuta cuspide ramus,
pagina 93'Non acie ferri, armata non histrice peior,
Horrentem contis qualem fert Aphrica tellus.
Hoc concinnatur capiti diadema superbum,
Vt stetit implexus, spacium defendit in orbem,
Contactusque seges prohibebat acuta propinquos.
Accubuit postquam, passim concurritur illo,
Iniciuntque manus, discingitur haud mora raptim,
Nudus direpta qui restitit illico ueste.
Induitur clamidem posthac et fulsit in ostro.
Mox redit ad solium, capiti diadema reponunt,
Seruatum studio iam dudum tempus in ipsum
Extabat; densis adigunt impulsibus inde,
Hęreat ut melius compressum, cuspidis intro
Illicet infixę iam spina subiuit ad ossa,
Emicuitque scatens circum mox undique sanguis,
Hinc riui passim uultu et ceruice ruebant.
Taliter affectus solio residebat eburno:
Additur huic, instar sceptri regalis, arundo,
Et dum sic ageret regem, ludibria surgunt.
Optat flexa genu residenti turba salutem.
Hic honor est habitus primo, nec uellitur ille
Tunc aliter, solium dum cuncti adiere seorsus
Alternantque uices, regem illicet omnis auebat.
Deinde
765 manu ceptum sensimque iniuria creuit:
Incutiunt colaphos et mox residentis in ora
Expuitur, uacua fremitus crebrescit in aula.
Plaga recumbenti mox crebra illiditur, ictu
Ille petit uultus, ast alter arundine pulsat,
Vt melius capiti subsidant serta decoro.
Luditur et pugnis faciem densissima tundit
Dextra, uicem uersat facti sic nuper honoris.
Per ludum huc operam miles iam conuocat omnem:
Velluntur crines, et barba euellitur omnis.
Pro solio cedunt inhonesto uerbere regem:
Densior haud tectis hiemali tempore grando
Incidit, ut tonitrus coelo stetit, amplius antris
Ingeminans uacuis infra nec terra remugit,
Quamprimum nubes manante resoluitur imbre
Duraturque gelu subito quę desilit unda.
Despuitur uultum, colaphis pertunditur ora,
Et circum planctus resonant ac perstrepit aula,
pagina 94Atque nihil reliqui permissa licentia fecit.
Sic contra affectum fieri uoluere dicaces:
"In regnum sic itur enim, persiste ferendo!"
O animo species impressa fideliter alto
Promere da cantu iam mens quęcunque recondit!
Certa fides, dictu absurdum nil debuit inde
Damnari, populis Sapientia passa uideri
Corpore sustinuit si tanta opprobria uili,
Cum non arbitrio sit uisum stare creato
Diuę arti, nec, quo iam condidit omnia, Verbo,
Cuius ut offensam iam culpa redarguit omnis,
Et digito medio cęlo ipsi promicat ultro.
Debuit ergo pati, mortalia sumere menbra
Si libuit, cuius signant uestigia pressa
Mentibus innocuis, foelices degere posse
Sola homines uirtute, hoc demum ut facta probarent,
Et uires teneras, cuncta aspera ferre doceret.
Tolleret ut forti spem, pręmia lęta rependi
Post fatum, insinuans sese de more pedentim
Insonti et monito, uestigia sistere firma
Quo uocat et uirtus pręfert uictricia signa,
Nitentem illapsu corroborat illicet ultro.
Hęc animi uirtus, opifex ea denique mundi,
Quin eadem nostros si demum
766 optauerit artus,
Haud humilem decuit subito distringere ferrum,
Illud sublimis postquam natura recondit.
Hinc fuit humano arbitrio permissa potestas,
Christus desputus sedeatque et uapulet ultra,
Atque ideo humano pro crimine debuit ara
Offerri, et solus poenas hausisse nocentum,
Si coelo gremioque patris descenderit ergo,
Scilicet hinc tandem ut libans altaria ponat,
Et sic relligio mortales imbuat omnes,
Quod non, quem primo statuit, dum conderet orbem,
Ordo stetit, mollique impulsu machina lapsa est,
Et malus humanas res omneis miscuit error.
Namque olim fatum quos iam prędestinat astris,
Haud fuit, ut captos hostili deserat astu.
Quin neque iure rapi potuerunt uiribus hosti,
Quotquot sponte sua contraria signa secuti
Hostili fuerant iam sub ditione redacti.pagina 94'
Debuit ergo iugi liber, qui uindicet, omni
Exercere modo uirtutem et rite docere,
Qua niti ualeant sese
pridem 767 auspice lecti,
Exemisse iugo ut tandem sic iure liceret.
Atque ideo quo pandat iter, cui terra resistat,
Debebat populo linquens exempla sequaci
Sanguine respergi claustrumque recludere morte,
Sic posthac reduci quę semita tuta pateret.
Sed nimium o foelix, o terque quaterque beatus,
Concessum cuicunque altam pertingere mentem:
Qui captus, tum qualis item profectus ab illa
Parte, Deus terra qua se depauperat ultro,
Mortalique fuit natura, et pręditus haustu
Humani sensus par nobis undique factus!
Ars atque ingenium generati numinis illud
Qua Patris in solio diuino substitit alter,
Omnia uir factus secum concernat eadem.
Sic immixta Dei maneat natura seorsum,
Verus homo ut fieret prorsus tamen et Deus idem,
Sic sumpta libare Deo quo carne doceret,
Atque refert illo posthac quęcunque creabat.
Hinc Pater immenso Gnatum complexus amore
Demeritus Gnati obsequio mox cuncta rependit
Olim natura domini rerumque potentis.
Quodque agit iccirco mortali in corpore Christus,
Profit in immensum, quoniam de stipite manat,
Promicat
768 unde una iam tertia gratia
coelo.Immensum est quodcunque, Deo sub iudice, Christi:
Id nam amor immensus, pietasque immensa mouebat,
Demissumque polo menbris mortalibus abdit.
Porro opus hoc finis rerumque et summa creatę
Totius molis, quicquid, quo pertinet, olli
Astruitur iussis coelestibus ordine iunctum,
Cuius erat templis aras adolere parenti.
Nil ergo hunc latuit, captus mensura creati
Namque ea, quin etiam totius regula recti,
Atque usu quantum mouet experientia sensum,
Examen solidat diuinis legibus haustum.
Tunc habitus gliscunt mortali in parte recentes,
Quin etiam mediis poenis heroica uirtus
Promouit, licuit cumulo superaddere demum;
Immensum quamuis quicdam ipsum corpus inumbret,
pagina 95Cuius sunt certi pręscripto limite fines.
Vt satis illusum, petulans iniuria, nec iam
Restabat prorsus, quo plus excrescere posset,
Deponunt solio, turbis ostendere pręses
Hunc iterum optauit, coram dehinc talia fatur:
"Ecce
769 hic assistet,
culpę prętendere causam
Quo nemo ualeat, si poenam deluat insons."
In dicto egressus cocco sertisque reuinctus
Astitit et medio lustrauerat omnia circum.
Pontius hic subitis subiecit talia uerbis:
"Ecce hominem uobis, faciesque miserrima casus
Quem non mortalem, quęso, commouerit ista?"
Eia 770 771 insperatas uoces
tunc 772 audiit ille:
Nam nullo casu crudelia pectora flecti,
Sed contra immanis rabidos magis efferat ira.
Vox populi atque senum tenues erumpit in auras,
Atque cruci affixus modo debita brachia tendat,
Vsque etiam ut specula subeuntes lustret ab alta.
Pontius hic breuibus perstringit talia uerbis:
"Non causam cerno, perimi cur debeat iste:
Sin uisum uobis, iam iam mihi tollite captum;
Quin etiam abduci liceat quocunque necandum."
Instabant
773 contra, patriam hic opponere legem,
Contendunt
tum 774 lege mori quia debeat, atque
Quod non mortalem sese, sed stirpe ferebat
Diuina ante ęuum secreto proditus ortu.
His ergo auditis subita formidine pręses
Perculsus rebus componit uisa diurnis,
Cui dubia discors uariat sententia mente:
Non secus ac solis si quando liquentibus undis
Impressi radii geminant laquearibus altis,
Atque uagam lucem passim per tecta refundunt.
Multa
775 agitans mente ingressus
prętoria Christum
Accersit, repetens dehinc ordine singula quęrit
Et genus, et patriam, et primę rudimenta iuuentę.
Non secus ille tamen quam saxum immobile perstat,
Quod pelago alluitur, furibundo et tunditur Euro.
Pertesum
776 tandem frustra tentare rogando
Atque ait: "An
ne 777 etiam mecum conferre recusas?
Nonne hodie de te nobis concessa potestas
Mactare, aut sedeat potius dimittere uinclis?"
His
778 contra reddit: "Nullum, Pilate, fuisset
In me ius tibi, permissum nisi Lege superna
Hoc foret et certo constarent ordine fata.
pagina 95'Et delicta gradu quia sunt et crescere nata,
Et rursus longe inter se differre uicissim,
Est scelus illorum magis execrabile, meme
Qui tibi crediderint faciles innectere fraudem.
Exin nil reliqui fecit, si qua arte furori
Exemisse uirum ualeat gentique malignę."
At
779 contra insanis populus clamoribus instat,
Non aliter uisus nisi sola prorsus Iesu
Morte satisfieri, quo circa his uocibus infit:
"Cęsareas hodie non rite tuebere partes,
Hanc ni iudicio causam damnaueris ultro.
Namque audet regis quicunque inuadere nomen,
Cęsareas temnit leges augustaque dicta."
Non semel hoc ausum testatur publica fama
Hunc referens unctum populi de more uetusto.
Commouit sensim dubium turbataque mens est
Pręsidis; ingressus secum spaciatur in aula.
Plurima uoluenti tandem sententia sedit
Pro solio stanti coram cognoscere causam.
Interea
780 ut iussum Christus discingitur ostro
Et proprio rursus subito est indutus amictu.
Credibile est toto renouatas corpore plagas,
Dum clamis exuitur, passim et fluxisse cruorem.
Casibus heu uatem rerum quibus intulit ordo!
Aeternam Legem, quo sunt et condita Verbo
Cuncta, foret uisum qua
781 nobis, prorsus
eademSic habitum, meriti carpsisse ea pręmia magni,
Quod genus humanum faceret pręlustre capaxque
Aetherię lucis, multis de gentibus olim
Quod sibi dilectum secerneret Israel ultro!
Ast illo
quoniam 782 ducit diuina uetustis
Iusticię coniuncta simul clementia fatis,
Vt quia diuinum naturę mobilis esset
Exemplar, nostro quicquid de corpore sumptum est,
Sic fieret culpę mortalis nobile spectrum,
In
783 quo quicquid enim quantumue exorbitat usquam
Cognosci liceat, dum examine culpa notatur
Iusto, dum propriique erroris restat inusta
Et quo sat dignum, luitur dum noxa, repensum est.
Eia agedum tu mecum animo metire profundum!pagina 96
Si mensura boni Deus est, natura reperto
Quo contenta manet degens sic usque beata,
Vt doleat quanam permissum? Terreus ultro
Factus, iter tandem lectis aperiret ad astra,
Anne hiat in summo et prorsus quid restat inane?
Sed prorsus nostri merces est illa laboris.
Mortales adeo quę uires eleuat, omnis
Vt torpor simul atque ignaua obliuio cedat.
Actu perpetuo quam nostra potentia primum
Eluxit, nobis fęlix et uita beata
Qua manat, miserasque uices exhaurit adusque.
Summum id namque bonum nil usquam ubi restat hiulcum,
Vltimus hic rerum finis fructusque laborum.
Quo ni pertingat, iam dici nemo beatus
Debet, si caueas, ne te sententia fallat
Frustra pertuso labentia uase legentem.
Hic error multos olim per inania ducit,
Nec, qui fortuna tantummodo prępete pendent,
Sed quibus est uirtus potius preciumque decusque,
Vt sic in numerum fortunę dona receptent
Hic uirtute rati fęlices degere posse,
Addere fortunam cui quicdam et tollere credunt.
Non omnino malos talis sententia ludit,
Sed quibus heu fidei lumen, ceu nocte lucerna
Defuit incassum tenebris errantibus atris.
Reddere nam uirtus non est nos nata beatos,
Promouet ast illo, lauat et sudoribus ora
Contendens, palmam cernit quo rite repostam,
Et sibi curriculo mortale hoc deputat aeuum.
Hic fortuna uices uariat mutata, retroque
Nitentem studio semper depellere certat.
Defunctis contra sedes seposta beatis
Sublimis; non interualla aut ocia uitę
Illic, quę nunquam mutabilis, acta [perennat].
Ille igitur sumpta deponit carne thyaram
Regalem, campumque ferox certator iniuit,
Desudans prorsus iam cuncta per ardua nobis.
Atque ideo qui finis erat, uia factus, et inde
Virtutum numeros absoluere debuit omneis.
Damiani Benessę De morte Christi liber octavus
pagina 96'8Interea augebat commota Bethania fletum.1
Vix rediit mater quo consternata dolore
Conciderat, sensus amissos uixque recepit,
Illico
784 fęmineus cętus tibi cogitur
unaEt męsti sensim crebrescunt murmura [planctus].
Mox ut lugubri genitrix uestitur amictu,
Erectę tandem mouerunt protinus inde,
Vtque 785 fores extra tecti uestigia ponunt,
Incedunt dubię per prima crepuscula lucis.
pagina 97Tum qua diuertunt, męror comitatur euntes,
Ceu nebula tenues qui pręuius inficit auras,
Atque fero gemitu circum suspirat anhelans.
Egressę paruę prodierunt męnibus urbis,
Contenduntque iugum suprema cacumina sursus
Qua decliue petit, superant iamque ardua, campis,
Vertice quos tendit regio montana, feruntur.
Hinc se demittunt et per decliuia raptim
Descendunt, tandemque adiere suburbia lassę,
Et cepta hic primum sonuit uox missa per auras,
Quę uix audiri fletu intercepta gementi:
"Huc humilis recidit demum mea uita, memorque
Mortalem genitam propria nil laude merentem,
Cuncta Deo huc tribuens etiam metuensque pericli,
Humano tumeam ne fastu nomine claro!
Huc gnati probitas, mala totque et tanta medentis,
Huc etiam doctrina pio tam pectore prompta,
Dum recludit iter cęli mortalibus olim!
Insignes hodie poenis habeamur et inter
Vel profligatos cuiuis numerare uacaret.
Sed male permissum fraudes innectere tantas,
Vt nil heu meriti non digna fraude perirent.
Hactenus exitio rerum mortalia semper
Miscentur, semper supremo in fine laborant,
Dum nocuis, quę ui rapiunt, male pręnsa tenentur,
Interituque suo mactant errata monentes.
Quemnam tam largo cunctos Deus ubere pascens
Offendit, proprio regionem lumine coelum
Destituitne aliquam, foueatne tegmine clausum?
Quis gnati non sensit opem, cuiusue labori
Non opera exhibita est, modo qui fera pręmia carpit,
Olim contentus paruo, sapiensque probusque,
Atque aduersa pati facilis tam pectore loeto?
Moribus his quidnam, quid demum paupere uita
Inuidię expositum est, aut quid non possit amari?
Huic probitas nunc obsit apud nisi forte nocentes;
Heu frustra studii tantum, tantumque laboris
Exhaustum, exhibeat Patrum ut promissa nepoti!
Iam
pridem 786 cuncta
hęc plebes ingrata repellit
Hoc animo gnati grauiusque et acerbius omnipagina 97'
Poena, quam populus menbris inflixerit olli."
Talia dum mater gemebunda uoce referret,
Vberibus lachrimis comites simul ora rigabant
Stringebantque simul pectus, suspiria demum
Vix tristes acri eluctantia corde tenebant.
Sed iam sole dies terris illuxerat orto,
Cępta frequentari concursu compita feruent,
Omne iter et teritur, simul obuia turba salutem
Atque alia occursu reddunt bona uerba uicissim.
Hic tunc auditum, qui tota nocte labores,
Quo ductus fuerat: demum ut sententia dicta est,
Et dolor heu moestis gemitus iterabat acerbos:
"Heus Pater Omnipotens, aliena ut crimina purges,
Exigis insonti si nunc a sanguine poenas,
Et sinis humano si tanta in corpore ferre,
Aequalem tibi quem aeterno produxeris aeuo,
Si patriam haud uisum natis ignoscere culpam,
Et uia quęsita est lustrandi tam ardua coelo:
Quid par, cum tandem matura adoleuerit aetas,
Puniri, qui turpe aliquid commiserit ultro,
Diuini uultus speciem aspernatus inustam?
Et sic immensum meritum tamen omnia delet,
Excidat immemori si non hęc gratia menti.
Ipse subiuit onus, penitus qui criminis exsors,
Atque luit, fuerant quę nobis iure luenda,
Et sibi non, inquam, constant hęc pręmia paruo.
Quid ni, cum doleat parque et mortalibus aequum,
Secta cutis ferro et pateat, sanguisque sequatur,
Quin etiam ipsa cum fungi non morte recuset.
O, ego, quam sensus illi sim conscia mater:
Sic fleuit, cunis brumę dum frigora sentit
Mox natus; cute pręcisa sic fleuit in aede.
Quęque aduersa simul tulimus, dum finibus acti
Fugimus a patriis peregrinas quęrere sedes
Admoniti, pueroque aderat sensusque dolorque!
Liquit inexpertum quid posthac, denique quid iam,
Vt uisum prodire palam, non passus obiret
Dum uarias urbes diuersaque regna docendo?
Omnibus expositus facilisque ac obuius ultro
Dum quęsitus opem nulli grauis ille negaret.
Restitit
inuisus 787 frustra creuitque repente
Inuidia orantis, seniori ut sępe petitus;
Nunc captus tandem teneatur, pręmia magna,
pagina 98Et fructum referens multi longique laboris.
Isthęc doctori nuper, Iudęe, rependis?
Cedo, quod propter malefactum, excire sepulchris
Ecquid defunctos cęlestes rursus ad auras
Flagitium capitale, oculos aut reddere coeco?
Quo feror, aut questus genitrix exordiar unde?
Persequar an studium gnati et meminisse iuuabit,
Quę documenta serens operaque insignis et ore
Errabat passim cunctis gratissimus hospes?
Vt facto quonam damnetur, conquerar inde
An ne, uiam instituit quoniam gradientibus alto,
Viuere postposito ut miseris errore uacaret?
An
ne 788 opere argueret, sibi quod maiorque potestas
Humana, et maius mortali robur inesset?
Aut illo potius me uertam, ut crimen iniquum
Deplorem patrię et nostri funesta senatus
Consilia, haud quicquam ut mactent perdantque merentem?
Quę toti exitio res urbi cępta futura est,
Quam grauis heu culpę maneat uindicta nepotem,
Vt primum patria
789 de sede fugabitur
exulEt pulsi terras circum fundentur in omnes.
Sed scelus hęrebit natis et crimen auitum.
Ast urget dudum nos iam breuis hora morantes,
Et qua uertendum nobis, quoue usque petendum
Incerti uacua ne forte erremus in urbe."
Dixit et in dicto factus tunc ante Iohannes
Pręibat prima tinguens lanugine malas.
Interea exoritur nouus ad prętoria clamor,
Ecce foras cum ad solium processit Iesus
Exutus trabea proprioque recinctus amictu.
Stabat, quo moris, quoties sententia ferri
Debet,
pręfectus, mox
790 iussa silentia gestu.
"Ecce
791 hominem uobis", inquit, "quem inuadere regnum
Est metus: heu quali nunc, quęso, accingitur arte
Tortus et horrenti redimitus tempora rubo,
Vt sibi sic sceptrum iam speret posse teneri,
Et nemo tantę sit noxę conscius olli!"
Conspecto
792 populus clamorem tollit Iesu,
Atque cruci figi prętoria tota reclamant.
Crebrescit,
793 dum eadem repetunt, oriturque tumultus.
Dicendi spacio correpto Pontius inquit:
"Anne
794 igitur uestrum cruce nunc damnauero regem?"
Responsat tenues passim uox fracta per auras:
"Nullus rex nobis, nisi
Cęsar!" Cęsaris 795 Hecho
Arreptum referens redit illicet ultima nomen.
Vix expugnatus uesanis uocibus,
ollis 796Arbitrio
797 tandem tradit libitoque
necandum.Sed
798 memor, actorum rationem lege teneri
Reddere, cur, uisum scribi, sententia dicta est,
Hinc placet elogium simulati criminis aedi:
Iudęi populi rex Nazarenus Iesus,
Atque exaratum triplici charactere stabat.2
En dum iam peragit custodia tertia lucis
Tergo gestator pando crucis exit onustus,
Virque Deusque, atomo, mirum, qui iunctus eadem
[Qua] duplex natura, tamen nil passa manebat
Seiuncta; hanc fragilem menbris mala ferre sinebat,
Altera at aeterno degebat proditus aeuo,
Cęlesti patri dum uno conspirat amore,
Aspectuque grauis reddebat sarcina dignum.
Altera non facies, species non altera coeli,
Si nebula aut solis prętenta intercipit orbem,
Stentque simul nigrę coelo circum undique nubes,
Luce repercussa radius si nube receptus,
Inter dissectas qua lucidus emicat oras,
Per conuexa poli uariam deduxerit irim
Versicolor quando
hinc 799 coelo
pręcingitur arcus:
Aut cum nox pressit, nebulisque tenentibus altum
Occiduę radiis splendent fulgentibus orę.
Salue uera Dei soboles, exercite fatis,
A cruce cui pateat regnum stat Lege superna,
Congressus uincis quem tam certamine duro?
An
ne 800 ut,
primęuę cessit cui syngrapha
culpę,
Atque hinc in sobolem posthac datur ampla potestas,
Assereres iuri captiuum uindice dextra?
Et postliminio facias reparata reuerti
Agmina persoluens alienam in corpore noxam?
Salue iterum uati, proh nostri, Christe, laboris
Assertor; Stygio nos exime denique loetho,
Et fac terrarum nostra hęc uox compleat orbem.
Militiam huc duxit nuper data tessera castris,
Intuleratque aquilas et primę signa cohortis.
Nec mora, castrenses solitus mouet ordo maniplos,
Pręuiaque errectis horret custodia contis,
Claudebatque acies tergum mox altera pone,
Suspensisque humero clipeis armata coruscat,
Plurimaque urbano iactabant dicta lepore:
"Densius huc agedum iam consere tela, satelles,
Fortius ut cuneus se robore muniat omni,
Seditio rapiat medio ne forte receptum!
Scilicet id leges Romanas sanciet olim,
A
801 cruce quando omnis
terrę seruabitur
orbis."Inde gradum faciunt, nec non sub pondere Christuspagina 99
Incedit: passim spectatum urbs cogitur omnis,
Et captum ingenti pressum sub pondere cernunt
Quem norant pridem factis dictisque potentem.
Verum ut uentum urbis qua se diuortia scindunt,
Obuius hic matri ploranti factus, uterque
Attonitus stetit aspectu perculsus acerbo.
Spectaclum horrendum matri cruce gnatus onustus,
Liuidus, et uisu concreto sanguine foedus.
At gnato matris uultusque et cura dolori,
Vberibus lachrimis dum fletus funditur ore.
Incessu qui tunc procumbit mole ruenti,
Desuper adiuuit casum
tibi 802 sarcina labens.
Gnati una genitrix casu exanimata recenti
Corruit ingenti pridem confecta dolore.
Quo facto commoti animi spectantibus, ultro
Accurrunt, stratos annixi et tollere certant,
Expediuntque uirum sensim molemque reuoluunt.
Questum foeminei fundit pars altera sexus,
Quę de more quidem passim collecta ruebat:
"Quid non fert aetas, quid non mutabile tempus?
Prima ciet tumidam rupto de stipite gemmam,
Mox ut uere nouo terrestria cuncta tepescunt,
Educit folium paulatim tempus adultum,
Arbos statque omnis uiridi uestita corimbo,
Vnde legunt ramis posthac iam dulcia poma,
Quo tamen interitus properat cum frigore brumę.
Attamen occasus rerum iucundus et ortus,
Quando uices peragunt mortales tempora certa.
Ah nil debilius, magis ah peperitue caducum
Humano natura statu, quam uana leuisque
Vita hominis cursu interrupta caditue peritue!
Heu fallax multum et semper uariabile uulgus!
Hic habitus nuper iam factis unus et ore,
Cuius
facta 803 quidem non antea uisa ferebant,
Dum doctis populi retineret pectora dictis
Iudęa circum multum laudatus in omni.
Quo pręceps hodie subito est sententia uersa?
Respuat ut tandem mutata quod ante probabat!
Alternis odiis mortem pręuertimus ipsam,
Orci fraude satum, quod nos inimicat et ultro
Inter sese odisse facit, fratrisque cruori
Fundendo frater correpta accingitur arma.
Ista, soror, meriti cuius dic pręmia, quęso,
Insons damnatus nunc ut cruce pendeat alta?pagina 99'
Ecquid,
804 quod matri, loculo dum effertur, ab umbris
Gnatum
restituit, uel
805 nondum elata paternis
Quod laribus dicto demortua uirgo rediuit?
Omne
806 genus morbi cum iam sanaret, ut
intusVix caperet domus aegrotos quacunque pateret,
Quos raptim inferri feruent et ponere coram.
Quid moror, heu uanis nequicquam lassa querelis,
Non minus hunc duci ad poenam mirata necemque!
Heus, tibi sic missos mactas patria alta prophetas?
Conde nouos luctus, et questum conde, sodalis,
Filia Sionię merito hoc memoraberis arcis3
Mortales casus multum miserata dolensque!
Offerri potuit quid tam miserabile uisu,
Vna quam gnatum et moestam procumbere matrem?
Proh dolor immensus, nec dictu effabilis ulli!
Heus soror, hoc monitu communis tangere sortis,
Non minus hęc nobis est urbis filia sacrę
Nostra soror, tristi casu perculsa feroque!
Sed mihi uox hęret, frangunt suspiria pectus,
Vberibus lachrimis męstę simul ora rigantur,
Flebile dum carmen, lamentum et triste nouatur."
Tandem adiutus humo exanimis surrexit Iesus,
Et sua tunc uirtus oneri impar uisa ferendo.
Forte
807 reuertentem, qui tunc uicina colebat
Prędia, conspiciunt Simeonem rure paterno
Impositis humero rastris et mergite culmi.
Iniecere manus, deturbant pondus aguntque
Inde uirum, imposita est mox altera sarcina tergo.
Hic quondam Lybicis Cyrenis natus et altus
Antiquam lare translato migrauit in urbem,
Crescebantque uiro haud tenuis duo pignora famę.
Rursus plorantum uox aethere pulsa sonabat:
"O patria, o Vatum prisci sacriue penates!
Hic hodie efflabit uitam cruce tentus in alta,
Post natos homines melior quo nemo repertus,
Aut spectes monitus magis, aut ingentia facta.
Hęc uia, nunc, Pharisęe, tibi qua nomina magna
Asseris, ut contra nemo hiscere protinus ausit,
Sic ultus media si iam regnaueris aede.
Iste utcunque luet, sed qui male facta nocentum
Arguat, an dabitur posthac? Si constitit istud
Huic tanti, culpę fugiet pudor illicet omnis,
Opprimet et nostram prostrata licentia uitam.
Huius pęna tamen mihi nunc pręcordia findit,
Fortiter ah cęsum quia toto corpore cerno
Et circum horrenti redimitum tempora rubo,
Quamque acies intus peracutę cuspidis acta est
pagina 100Stillans sanguineas toto de uertice guttas!
Atrox turba tamen nec sic saciata quieuit:
Ecce agitur denso, ut mactetur, milite ductus."
Hic
808 dictis breuibus questum interrupit Iesus:
"Parcere fas lachrimis pro me, fas parcere uerbis,
Vobis excidii
809 culpam
hanc causantibus urbis.
Ecce dies quoniam fatis urgentibus instat,
Fęlices uteros, fęliciaque ubera, quando
Fęlicem dicent sterilis quęcunque remansit,
Quod non ędiderit, foetum aut lactauerit ullum,
Hauriat ut sese, cupientibus, ima dehiscat
Tellus, atque tegant reuoluto uertice montes.
Si uiridis nullo stipes comburitur igne,
Aridus
810 hic quantum congestus et arserit,
olliSi non defuerit qui flammam spiritus inflet."
Inde
811 gradum medio latrones promouet inter,
Qui quondam obsessos saltus et tesqua tenebant,
Raptabantque uiros spelęaque in abdita ductos
Mactabant, dum
812 nota alberent ossibus
antra,Terrorisque procul loca demonstrata notabant.
Depręhensis demum data mox sententia mortis,
Quos
captos 813 tenuit custodia carceris atri
Ederuntque diu tristi pedore catenę,
Vti si fatis nossent seruantibus, ipsa
Nancisci tandem ut ualeant in morte salutem.
Est locus ante urbem patrio de nomine dictus
Golgotha, damnatis sedes seposta necandis.4
Hinc trahit ex poena proprium Caluaria nomen.
Fama tamen primi differt ibi busta parentis:
Hic crux gestanti tergo deponitur ingens,
Continuo adductus qua coram sistitur ille.
Tunc procumbit humi genua inclinatus aitque:
"O Pater aeterne, o summi omnipotentia coeli,
Huc recidit pietas primo concępta sub aeuo,
Optaui semper qua me demittere coelo,
Ingenio peior proprio mira arte redactus5
Quo nouus offerrem pręsentia uota sacerdos,
Relligio terris positas adoleret ut aras,
Dum scelus humanum monitus propulsat eunte
Nequitia contra, studio reuocantis ad auras
Cęlestes lapsos et ueram admittere lucem
Hortantis, tenebrisque exertos tollere uultus.
Ast Orci nobis obiecta est machina fraudum,
Arreptumque semel placuit non iure teneri
Sceptrum, quo constat sceleris censura uigetque,
Humanosque actus deducit tramite recto.
Hoc caput, et prorsus totius pestis origo6
pagina 100'Legemque et legis solium non rite tenenti,
Aduersus legem ferro se armare Deumque.
Meque tuum res ista necat, Pater
814 optime, facti
Neu tamen ignaris modo culpę ascripseris, oro.
Ecce ego nunc promptus cunctis ignoscere tendar.
Eia sacerdotem factum libamen in aedem
Aeternam admittas, reduci modo ianua coeli
Fac pateat, posthac pateatque sequacibus una."
Illico
815 castrensi miscetur turba tumultu,
Hoc non esse morę tempus, non ocia carpi;
Iniciuntque manus uiolentas protinus olli,
Et quę miscuerant, mox pocula amara ministrant.
Sęuit ad extremum rabies, nec sistere nouit,
Fas contra simul est transmissis finibus ausum.
Ah Christo, quicquid damnatis mortis in ipso
Articulo indulsit clementia nostra, negatum est,
Autorem quem iam cognouit terra salutis
Doctrina salubri et mentis formidine raptę.
Quod peius, modo quos ditauit et ubere glebę
Pascit, secessus sublimis sede recepto
Proh
816 medio digitoque micant, et parta trophea
Christi ui
retinent, Baratroque
817 retrudere
quęruntVictorem lęti, exhausto quęruntque labori
Diuersis studiis et falsa illudere uita!
Herculis arrepta sic claua et tergore tectum
Fabula non dispar scęnis agitauit Iacchum.
Atque opifex adeo rerum sibi repperit hostem
In populo, quemcunque optat, quem tollit in altum.
Sed tunc diripitur tergo surgentis amictus:
Vtque stetit primum exutus iam corpore nudo,
Deturbant hominem stabat qua lignea moles,
In diuersa manus prostrati et brachia tendunt.
Huc clauos poscunt, adigunt simul ictibus actos
Ad uolam, resonat longe lateque per auras.
Ast alii scrobem fodiunt in rupe propinqua,
Qua parte accliuis crux ingens terminat ima.
Prędurum saxum sumpta recauatur amusi,
Vt pede iam subrecta queat consistere firmo,
Et plures crebris geminantur pulsibus ictus.
Vtque utraque manu clauis affixus adhęsit,
Pendeat a casu quo tutus, brachia nodo
Astringunt
trunco, 818 tormentaque pondere
crescant. 819Mox tracto figuntque pedes et totus inhęsit,
Elogiumque
820 caput supra deponitur
apte.Expediere crucem simulac, mox milite turba
Dimota circum uacuo stetit area campo.
Nulla mora, atque operę nil prorsus perditur usquam:
Namque
821 laboratum circum non segnius ipsos
pagina 101Latrones, opus et studium par
perficit 822 una.Ingenium huc adhibent, pondus decliue recumbat
In scrobem, moles sublata resurgeret ut mox,
Et quęsita simul tollendis machina tignis.
Hinc alno annexis iniecto fune cheruchis7,
Alno quę campo medio surgebat in auras,
Contendunt, feruetque labor clamore trahentum,
Altera dum medio positę crucis ora ligatur,
Et quantum tollunt, immisso subice sistunt.
At foueam
823 bassis8 postquam angulus undique
cępit,
Illicet introrsum it, ueluti per lubrica pręceps,
Et fixis lapsu gemuerunt menbra ruenti,
Erectasque cruces una datur ecce tueri.
Atque ea tunc cerni licuit spectacula longe
Et medio pendens oculos auertit Iesus
Cunctorum, species hominis pulcherrima uisu,
Vera salus castis, non parua offensio contra
Impuris, et mirum obdurat ut effera corda,
Cum uia purgatis sit mentibus unica coelo
Promens diuinam amota caligine lucem.
At ceu pro solio tunc uisa recumbere celso
Regia maiestas, grauitas augusta uerendi
Oris, et abiegno prauis in stipite terror,
Inque loco pęnę humani uerissimus omnis
Flagitii
uindex; 824 huc
825 tota urbs cogitur ergo
Spectandi, 826 similemque refert pro pectore captum.
Nam uisus regem pręferre, opprobria cuncti
Hinc iaciunt, regi Christo pars exprobrat urbis,
Mercari solita est quę ditibus aere fauorem.
Exprobrat et miles metuendaque curia patrum:
"Eia sibi ferat auxilium modo, prorsus habebunt
Namque fidem, sese quando extricauerit alto,
Atque huc liber humo mecum uestigia ponat.
Neu sibi desit opi, qui milibus affuit olim,
Filius excelsi, si rex demum Israel iste:
Tanta ferat, libito et iactet se laudibus amplis,
Postridie qui tollit humo iam diruta templa!"
Altera pars regerit conuitia talia parti,
Spectabat quę facta tuens et corde tumebat,
Atque eadem iuxta appensi iactabat in ora:
"Heus,
fecisse 827 fidem tempusque et copia dictis,
Et liceat uel quanta libet confingere uerbo,
Destructam iactans triduo ut reparaueris aedem,
Expedias modo te demissus liber ab alto.
Iuuerit
et 828 regem tunc uerum credere Christum,
pagina 101'Qui curas alios, si te curaueris ipsum!"
Hęc plebes; eadem
829 miles iactabat et ipse,
Ac sale Romano dicteria acuta serebat:
"Quippe huius rex tu et spes scilicet unica plebis
Posse iugum tolli Romanum, libera tellus
Vt tandem legum ualeat transcribere iura,
Foedere conspirans si iam consenserit uno."
Nec mora, sublimem tristi potabat aceto:
"Romanas euade manus, et reice iussa,
Si tantum spectatus ades modo gentibus istis!"
Hęc fatus tum multa iocis addebat. At
830 ille
Nil motus solito de more silentia seruat,
Atque Patrem supplex, culpę ne ascripserit, orat,
Ignaris facti sese iam ignoscere prompto.
Iniuncto
831 interea perfunctus munere miles
Cessauit postquam, licuitque per ocia, ludum
Instituit, domini lęna super alea iacta est,
Vt fuit antiquis prędictum uatibus olim.
At
832 simul accessit senior
tunc, 833 suspicit alto,
Et licuit scripti melius percurrere dicta,
Perculsus subito timuit, ne conscia culpę
Obiectę plebes fama uulgetur ad urbem.
Quippe eadem, cuius rex est, sententia plebem
Fert sontem, scriptum simul exposcitque moueri:
Non regem, sed qui regnum affectauerit, esse.
Reicit
834 hos
pręsesque iratus dicta refellit:
"Obiectum quoniam in causa non constitit unquam,
Atque, utcunque", refert, "potuit, sententia lata est,
Consilii
835 iccirco non est ea scripta
mouere.Quin pulchri sic pręstat honor dignissimus oris,
Vt dici merito rex omnis debeat ortus,
Obiectusque animo uos error ludit inanis,
Criminis ut Cęsar uel postulet inde senatus,
Hic quod rex fuerit! Potius, sic pectore duco,
Damnabunt, tulerim insontem non iure necari,
Vocibus insanis uictus populique tumultu."
Iamque furor sensim et cępit mitescere feruor,
Instabant nuper quo Christum in morte petentes.
Hinc infit uerbis ausus prorumpere coram:
"O hominum quicquid mens ueri concipit usquam,
Quid potuit, quod iam cumulo non addidit aetas
Flagitii? Pudor amissus, uis effera regnat
Et sceleris doctor sacra discumbit in aede.
Hic hodie demum, doceat qui uera, repertus,
Belle habitus, cunctis exemplo pendet et astra
Testatur, prędę tantum cęlestia nobispagina 102
Stultitia hinc sensum passim temeraria turbat.
Pręclara heu proceres inierunt fędera nostri,
Insontem ut mactent! Posthac nemo auserit unquam
Fortis
836 stare sacra pro uero cultor in
aede,Vt quicquid libeat, ualeant emungere tuto.
En quantum in uobis pietas iam concidit et Lex!
Ac quod non hodie tanto de crimine sumpta est
Vindicta, heu sceleris proprio sententia more
Tardat, quę grauior maturo tempore uenit.
Iam dudum uobis debent accepta referri
Cuncta tamen; feritas an
sit 837 crudelior ulla,
Quam mactare inopem atque aures occludere uero?
Impensum
838 sat enim fatis, quia perdere iustum
Et libuit uobis sapientem tollere terra."
Sic fatus quidam cum scribas cerneret ante.
At contra senior reddit sic ore uicissim:
"Vsque adeone iuuat constantes esse, crucemque
Non satis huic soli damnato credere pęnę?
Vos etiam crimen ni iam coniunxerit una,
Hic expectatus pręsens quem conspicit aetas?
Quin etiam nobis hoc propugnantibus ultro
Rex,
839 licet et populi fuerit modo, sola salusque,
Si liber tandem sese extricauerit alto.
Quippe malis alios qui tot seruauit ubique,
Compręhensus seruet nunc sese et liberet inde.
Atque illum, nuper quo spes erecta ferebat
Gnatum ut iactaret, cur non Deus adiuuat alto
Et uindex demum
pręsens non
eruat 840 isthinc?
Hac demum ratione uacet tum credere Christum."
Atque
841 eadem ingereret cum iam conuitia latro,
Quod simul et sese lęto non auferat ultus,
Sed segnis turpi patiatur morte necari,
Prouehiturque
842 ultra dum iam petulantius ille,
Alter at errorem cognouit, pressit et iram
Extemplo reuocans socium sic ore procacem:
"Dudum debuimus uerbis moderatius uti;
Namque queri qui iam, quęso, cruce possumus ista
Si facto nobis sententia digna rependit?
At nulla hic culpa contra suspenditur insons,
Cui melior fortuna necans nos copulat una."
Et simul hęc dicens poscebat talia Christum:
"Heus memor, ut regno fueris post fata potitus,
Sis nostri, tecum trunco pendentis in isto
Succurrat, factumque hoc alto corde reconde."
Cui
843 Christus placido reddit sic ore uicissim:
"Hoc demum haud ulla poterit uirtute moueri.
Namque hodie mecum cęlestia regna tenebis,
Atque frui dabitur paradisi pace recepto."
Ast obitus postquam
pręsentem percipit 844 horam
Instare, ut leget moriens quęcunque tenebat;
Nascenti genitor quondam lignarius esset9
Cui faber, ex opera solitus uixisse diurna,
Fortunę exiguę, uirtutum larga facultas
Cui tamen, et castam cui uoto degere uitam:
Nam mirum casti quam feruor temporis eius
Gliscebat moris, siluas lateque tenebat
Essenum nomen, sedes angusta moranti
Engadde generi campis nemorique relegat,
Quos cernit tolli maiori in sidera raptu.
His dum ageret uotis obnoxia pectora Ioseph,
Mortales agitans iam corde relinquere curas,
Ignarum teneant ni prouida fata futuri.
At minus haud sordes purgabat pectoris ille:
Sędulus auertit, quod captus impedit altos
Siue animum turbat, partitus tempus et horas
Insudare operi, sublimi et pascier haustu.
Mirus amor iuueni iam tunc inoleuerat usu,
Diuino illapsu sumpto de more fouere
Pectus, quęque latent alios, ea mente tueri,
Sępe futura quidem solitus cognoscere somnis.
Cui
845 uox tunc noctu
prędicens insonat alto:
"Siste animum, melius quam rere implebitur istud."
Angelus apparens mox edocet ordine cuncta,
Magna ut committi custodia debeat olli,
Prouisum humano qua iam succurrere damno.
Nec longum, iam iam sed uelox affore tempus,
Cęlans ac tacitus spem corde hanc ille recondit,
Cogitat arcani solus misteria sacri.
Interitus animo pensabat damna dolenti
Mortalis, prędaque trahi genus omne Baratro.
Orta hinc sępe uiri suspiria sęua sonabant,
Et prostratus humi precibus pulsabat Olympum:
"Post scelus ah primum ueniens quantum adgerit aetas
Flagitii, atque unquam non ultio sera moratur!
Peccando tamen haud lassi committimus ultro,
Dum poenas luimus, multo grauiora nocentes,
Communique malo cum poenis crimina crescunt,
Atque ultrix crescit, quę crimina uindicat, ira,
Absorbens undas quę sic abrupta uorago
Miscet, qui gurges tollit certantibus Eurispagina 103
Tot fluctus, uarios quot habent mortalia casus.
At nemo aduertit nec prauos corrigit usus.
Quis modus, aut rerum quem nam fore dixero finem,
Substiterit subitis si quondam terra sub undis,
Deletumque scelus mundi mortali ruina?
Verum
846 fatidici cecinerunt carmine uates,
Qui spe nos
pridem 847 meliori aluere, canendo
Promittunt et opem labentibus affore rebus.
Mira fides, etiam uix ulli effabile dictu,
Vt nil mutatus, nil iam Deus aethere motus,
Hoc si mente capi, si fas effarier ore,
Nobiscum uersans mortales pręferat artus,
Et condat leges, adimatque repagula coelo,
Et Manes secum iam parta in regna reducat.
O me foelicem, si nostro tempore nasci
Contingat, pariterque uiri si gesta Deique
Narrantes audire nouique piacula ritus."
Et promissa Deum uoto poscebat ab omni:
Subuehit hunc usu cęlestis gratia tali.
Humani generis uerum pietate parentem
Induerat: Marię quando maturuit aetas
Nubilis, hanc etiam cęlestia monstra iubebant
Nubere, uir signis certis ostenditur ultro.
Nulla mora, ecce palam tractus comparuit ipse
Ioseph, coelesti monitu consentit uterque
Et posthac casti degebant coelibe uita,
Virginitate pares et uoto pectoris uno,
Nobilitas generis quibus una et gratia mentis.
Hi non parta domi condebant paupere cultu
Contenti, iuxta uictu quoque uiuere parco.
Illis diuitię, quicquid mens alta recondit,
Fortunę quas non iniuria commouet unquam.
Non
848 alias etiam suus expectauerat
hęres,
Atque ideo, cui iam rerum possessio nulla,
Mater erat census sola hęc, et census amicus.
Ista fuit demum legandi sola facultas.
Hos ut cum paucis restantes despicit alto,
Dum mater stabat noxas et fata reuoluens,
Affatur tenera męstę pietate misertus:
"Ecce tibi, quocum poteris distringere curas,
Filius; hanc, fuerit tibi iam quę mater, habeto."
Illa manus reuocans uultum compressit et acrespagina 103'
Profudit lachrimas, magnum pressitque dolorem:
Afflictam uires sensim roburque relinquunt.
Non animi compos iuxta tristisque Ioannes
Languentemque sinu excępit tenuitque cadentem.
Conspectusque dolor pendentem sauciat: utque
849Cuncta sibi dudum ad finem perducta notauit,
Ecce sitim fassus petit alta uoce per auras.
Nec mora, Romanus morientem potat aceto.
Heu morem plusquam crudelem, immania corda!
Non flecti poenis, non iusti denique morte,
Non
850 demum haudquicquam succurrere uelle
merenti,Quod non detrectant seruato more scelestis!
Delibans
851 utcunque tamen clamauit Iesus,
Ac consumari in sese prędicta fatetur.
Continuo
852 nigris nox ingruit atra tenebris.
Visa loco, pleno iam lumine, luna moueri,
Quę subiens orbem protexit, ut obice, solis;
Mox late terris subitę cecidere tenebrę.
Deliquium cępit post sextam et perstitit horam
In nonam. Cunctis rerum scrutantibus ipsam
Naturam ingenio florebant oppida passim
Per Syrię tractum, studiis intentaque mentem
Spectandis aetas sublimibus illa tenebat.
Primi oculis motum depręhendunt sideris alto
Progressumque notant, quando
853 reuoluta
ruebat,Admoniti erroris properantes uergere speras
Occasum uersus pulcro suadentis ab ortu:
Mane sub Eoo depręhensum sidus, idemque
Occasu quando sub noctem appareat ipso
Traiecto spacio immenso fallente putantes.
Quippe ea non proprio spacium transmittere cursu,
Vecta sed immensę circumactu uergere molis
Dimotę 854 prorsus nil iam de sede, molamque
Indepręhensa metiri uertigine motum,
Semper ad occasum quo tendit mundus ab ortu.
Hinc coeli faciem mutari constet ut ampli
Atque breui celeres uariari tempore uultus,
Maturet quando gressu tardissimus orbis,
Atque gradu tardo iccirco cito cuncta uehuntur.
Videre ergo Syri et casus timuere futuros,
Orbem lunarem ceu moto cardine uerti,
Restituique iterum iam sedi, mouerat unde,
Dum stant, quę terris dudum incubuere tenebrę.
pagina 104Extollit
855 uocem, qua maximus insonat aether,
Vitans uulgarem Hebręo sermone locutus,
Desertum se questus opis pendere paternę,
Imposuitque rudi turbę uox ęqua, putanti
Implorare Heliam, casum expectare iubentque.10
Nec
856 sero posthac iterum uoce intonat alta:
"Heus Pater, hoc obitu morientem respice Gnatum,
Mortales pridem qua parte inuisimus oras,
Exceptusque tuis manibus redeuntis in arces
Aetherias ut pandat iter fac spiritus illud,
Et discedentem commendat protinus olli."
Reclinans caput in dicto difflauit in auras.
Ecce
857 insperato tellus agitatur, et altis
Montibus effractę mox per decliuia moles
Voluuntur, terrorque oritur rumore ruentum.
Videris et scindi petras, monumentaque pandi
Sponte uirum, rursus uiuos exire sepulcris.
Aedem quin etiam ostendunt uelamina scisa,
Et plebi patuere intus penetralia templi.
Vita abit, in ligno mansere exanguia menbra,
Quodque incumbebat, perfunctus spiritus inde
Exilit aetheria coeli regione potitus.
O fatis defuncte uale, defuncte paternę
Legis mandato, et loeto ter macte quaterque!
Tu uatem, et uatis deuotum respice carmen,
Nulla usquam, nisi te, sibi qui nunc pręmia quęrit,
Tu mores animamque mihi compone, recondens
In te mortalem per pura piacula mentem.
At tenebris, terrę et motu, rerumque tumultu
Obruerat passim terror iam pannicus omneis.
Diffugiunt, solasque cruces custodia linquit.
Mentis inops fertur, uesanum
et 858 pectora uulgus
Percellit, frustra differt post facta querelas
Vociferans: "Scelus exiguum mactantis Abellem
Germani, quando foedata est sanguine tellus.
Nos facinus maius peior commisimus aetas.
Heu mentes uero auersas, imponere tantum
Textu haud ignaras sub relligionis inerti
Turbę hominum, et doctas uanum defendere nomen!
Vsque adeo fraudum fallax audacia creuit,
Vt sontem faceret uerbo factisque potentem,
Nobis quem arguerant promissum ostenta prophetam.
Non habet ulterius quo nunc excrescere possit
Flagitium, domino latitanti inferre reperti
pagina 104'Ecce manus, hodie quem cęde necauimus atra,
Ni forte aetheria residentem oppugnet in arce
Peiori exemplo, celerem quo accerseret olim
Interitum rapto gaudens et turpiter actis.
Nos etiam ignauum uulgus pendensque potentum
Arbitrio, libito quorum uersamur et arte,
Consilio
frustra 859 peiori accessimus ultro.
Heus Vatum domus alta, locus delectus et aedi
Diuinę, melius rueres hanc si modo nunquam
Conspiceres mortem. Posthac quidcunque malorum
Iam ueniet, luci pręsenti ascribere scito:
Nostra [minis] fuerit si tantis uita [superstes],
[Interitus rerum domini nec ]fata sequetur."
Talia
860 uociferans errabat turba nouatque
Cum gemitu planctus, diuortia deuia quęrit
Amenti similis, questus iterumque recursans
[Integrat] et totam differt lamenta per urbem.
[Perculsę matres] ad pectora natos,
[Et tenerę soboli pestem timuere futuram].
Ah miseris ultro lachrimę et suspiria surgunt,
Nullo mox metuunt [omen ]pertriste dolore.
Atque
861 [sua postquam] cunctis est sede recessum,
Palantem sistit centurio uoce Quiritem,
Vnde cruces [cernunt ]subito terrore relictas.
Hic breuibus repetit nuper centurio factum:
Infit: "Non [ualidum] robur uiresque potentes
Arguit en forti uox ultima gutture missa?
Ac, uelut in [manibus] sunt plurima munera nostris,
Sic ille arbitrio proprios animauerit artus.
Contingit nobis [ut] fari [siue tueri],
Sic corpus dictis paucis exangue remansit.
Adde huc tot coelo sublimia monstra, tot infra
Coelos ire etiam ceu uerso cardine cerne.
Verum Iudęi non stulti ut cętera, quorum
Diuino tamen in cultu prudentia pręstat.
Sic nunc mente reor, magnum quodcunque relatu est,
Quod uatum sua scripta ferant, huc omne referri,
Esse Dei pignus, dudum uelut ipse ferebat."
At
862 bona pars,
fidę sibi quos coniunxerat olim
Foedus amicicię, spectabant facta notantes:
Prędictum quodcunque fuit seu carmine uatum,
Aut Christo secum uersanti, singula quamuis
Exprimerent lachrimas replentibus ora genasque.
Hic capite incumbit genibus męstissima mater:
Stabat pertristis iuxta, lachrimasque ciebat
Cui misera ah mater nuper fuit addita curę.
Stant etiam circum Salome materque gemellę
Prolis, et uberibus lachrimis quę perluit ora
Magdalene, nec
863 non pręgrandi corde Iosippus
Haud 864 aberat, nec abest Nicodemus diuite
penu.
De morte Christi liber nonus Damiani Benessę
pagina 1059Vt liber menbris euasit spiritus, Orco
Impressit, primumque erepta est syngrapha noxę
Primęuę, agnouit sibi reddita pręmia virtus.
Tunc late explicuit campum certaminis, hosti
Cernenti ac certo pręscripsit limite iura,
Coelestem et patriam multo sudore petenti
Aequauit pugnam, liceat concurrere Marte
Vt iusto, pugnę pręclara exempla deditque.
Nomine se nullo primum nec iure teneri
Ostenso, tum fraude mali quam plurima passum
pagina 105'Demonis, ut noxas errantum solueret omneis,
Aduersas acies ex uitę perdocet actis
Deuictas, passim tum per diuortia sternit
Arma uiris, quacunque petens ea semita cęlum
Se scindit, procul inde et lumine depulit hostem.
Eia age mortales quod iam sensusque prophanos
Verum ignote1 lates, menti splendesce canentis!
Scilicet hoc nostrum carmen tibi pangimus, orsus
Huc namque institui, mortis misteria pandam
Vt terris, geminę qua tu confinia ducis
Naturę uictorque Orci consistis Olimpo.
Quodque operis reliquum da tandem absoluere uati,
Qua quęsita stetit crudi uictoria lęti.
Sed constat de more mala ut contraria curent.
Hinc canere incipiam, nostra hinc exordia ponam,
Altius a primo repetens res ordine gestas.
Absoluit postquam Deus omnia machinaque orbis
Constitit et longe genus intellectile pręstans,
Nexu vir, mirum, complecti uisus in unum
Cuncta loco propriam sedem sortitur in imo,
Naturam medius qui conciliauit utramque,
Sensilis ut primum fit et intellectilis una.
Instituique status ciuilis cępit, et ordo
Continuit sanctam per munera mutua plebem.
Insigni tunc sic incedere uisus honore
Vir, mox cęlesti mouit studia aemula turbę.
Sed penitus placuit prius omnia cernere uisu:
Apparet tunc maior honorque decusque tuenti,
Hicue Deo quiddam per pacta aeterna petitum,
Principio rerum quo rettulit omnia condens,
Obsequio cuius stabunt examina diuum,
Ex hoc aeterna dum surget in aede sacerdos.
Et fore perpetua maneant ea regna quiete,
Si nil errarit digressus tramite iusso.
Extollique thronum cernit sublimibus astris,
Vilius et doluit proprio pręstare decori.
Miraturque, alio, quo se diuortia scindunt,
Si ferat hinc petulans uetitos per deuia gressus,
Exlegi ut contra dominari debeat ultro,
Atque sibi cernit templis altaria poni,
Interiusque etiam uestigans abdita quęrit.
Repperit illustrem penitus ludibria factum:
Qua datur, ergo dolis primam
malus 865 instruit artem.
Vnus erat, qualis quę primo promicat ortupagina 106
Aurora, aut cunctis qui pręnitet Hesperus astris.
Hic decus aetherei fueratque et gloria cętus:
Instar apum regem stipata classe tuentum
Agglomerant circum iam tota examina diuum.
Sic infit medio populo comitante receptus:
"Spe uana nobis ecquid patiemur inertes
Blandiri, ut liceat semotum quęrere numen
Arce poli, posita quo sic libetur in ara,
Et nos submissis genibus ueneremur in aethra
Sublatum germen putris de semine terrę?
Dedecori tanto quidnam pensabitur unquam?
At satius fuerit, septem qua zona trione
Obliquat, uarias regnum rapientibus alto
Aetates hominum longa deducere stirpe,
Qui diuos colerent, qui numina magna tenerent,
Quos nostris studiis per multa pericula rerum
Insignes factis reddemus et artibus olim.
Iuuerit ut quidnam, iussis si pareat arctis,
Vt 866 sic
longęuus sacerdos degeret annos
Seclusus lucis nemorum et secessibus illis?
Quo 867 uelut a longo posthac petat astra ueterno,
Et nos cęlesti despectet sede minores?
Immortale genus, cui dictet uota sacerdos
Terrestris, demum nos sic patiemur inulti
Degeneres fieri, aut segnes torpere libebit?
Eia agite, huc hodie cuncti una incumbite mecum,
Ostendunt qua fata uiam, miscere uacabit
Arbitrio mortale genus si pellimus illum,
Legis obauditor nunc ut de finibus exul2
His abeat longisque ambagibus auius erret!"
Dixit; sed reprobat mox impia cępta Michael:
"Nostri huc creuit amor, diuinum ut prorsus amorem
Extinguat,
uanę 868 tumeatque superbia
[mentis]?
Impositum detrectet onus legemque refellat
Fatalem, cęlum quę contra cornua tollit,
Natiuam ac foedo deturpat crimine formam?
Sic noster
discors 869 diuinis ordo repugnat
Mandatis hodie, steteritque a parte seorsus?
Facturos quicquam tantis conatibus ecquid
Speramus, studiis turbentur ut omnia nostris?
pagina 106'Est nam, flagitio qua iam pręscribitur, ultra
Certos ne liceat fines elabier usquam.
At leges stabunt, et fata immota manebunt,
Iusticia ut merito reddat sua pręmia cuique,
Atque ideo satius legi parere supernę,
Quo iam supplicibus nobis sic uota litarent."
Nec mora, seditio exoritur surgitque tumultus,
Pulsaque tunc coelo tenuerunt agmina terras.
Hic
870 primum stetit aduerso contraria nixu
Vis inimica, homini placuitque obrepere fraude.
Versanti siluis mulieri et sede beata3
Conficta uanos obiecit imagine fastus,
Consortesque thori suasi cęlestia iussa4
Contemnunt lucisque simul pelluntur amoenis.
Illicet ecce pares
871 superis per prata uagantur,
5Qua late pecori permissum pascere muto.
Vtque semel cęptum non unquam destitit hostis
Mortali iam mille dolis imponere plebi.
Dumque per erumnas licuit mala noscere uitę,
Inueterata suis uitiis occalluit aetas.
Nam mens ut primum propria diuellitur arce,
Errore admisso sensim labescere cępit,
Donec lux adeo tenebris extincta subortis
Amouit medio diuini altaria cultus,
Atque uoluptati positas libauit ad aras,
Et quoscunque Deos humanus miscuit error.
Vtque honor offerri cępit mortalibus ille,
Protinus euasit pendens sententia: nostrum
An sit cura Deis, animus post fata superstes
Si foret, an poenę meritorum et pręmia restent?
Iustitię potius uel sit iam nomen inane?
Oblitis ueteris cultus et Legis auitę
Tunc nimis exarsit Veneris uesana libido.
Sed
872 res humanas
quę uirtus eximat ultro
Non defit, quę spe meliori damna reponat.
Ecce
873 scelus uindex subitis extinxit in
undis:Vna
874 domus tantas reparat seruata
ruinas;Vita tamen multum sobolis uariauit adultę.
A ritu prisco sensim contrarius usus
Inuehitur, populos ceu tabes occupat omneis,
Vtque pecus pandum nil prorsus suspicit alto;
Proni abeunt studiisque incumbunt uilibus una.
pagina 107Et demum petitur sibi nomen inutile famę;
Ambitio creuit, creuitque immensa cupido.
Eximitur
875 curis hic uir mortalibus unus,
Exiliumque solo et patriis mox prętulit aruis:
Euasit, mores hominum uitatque scelestos.
Huic generis promissa salus mortalis, in aeuum
Spem tantam effoetum, steriles produxit
et 876 annos,
Icta simul quando recutitę foedera carnis
Rettulit, atque nouo sacrauit pignora ritu.
Nec iussus timuit posthac imponere flammis
Indolis ah senior tam rarę germen adultum.
Vsque adeo uotis obnoxia corda gerebat
Diuinis, proprioque aras adolere cruore
Promptus succenso comburi lętus in igne.
Tamque insigne sui cum pręstitit ille periclum,
Germinat optatę stirpis foecunda propago.
Ast abeunt capti studia in diuersa nepotes,
Secernitque Deus sibi quos iam deligit ultro.
Prouehiturque ultra et patriis educitur aruis
Progenies, ritusque tamen tenuere paternos.
Creuerat interea terris, passimque redundat
Instaurans ueteres hominum gens aucta ruinas.
Diuini sensim cultus obliuio stirpi
Irrepsit creuitque nephas sine uindice noxę.
Tunc aras posuit prauo sibi more potestas
Regia, mox ritu cessit depulsa recenti
Relligio, proprioque simul mens [cardine mota] est.
Hinc uitę humanę uario se calle sophista6
Inseruit, passim et tenuit suffragia uictor,
Seruis eripuit dum libera iura redactis,
Vnde frequens terris accepit sceptra [tyrannus].
Fraude ratus melius mortales lęderet illa,
Procliues cernit qua iam obrutescere posse,
Humanum tali temerabat Tartarus arte
Ingenium uitęque errores aggerit ultra.
Hinc animi tenebras terris inuexerat atras
Atque sibi tandem dominatum uindicat orbis.
Montibus et siluis nonnullos [abdicat altis]
Atque
877 hominem cultum docuit dediscere
mitem,Protinus in mores abiit tunc uita ferinos,
Atque instar pecoris uersari deditus aluo
Visus homo, factus Diuum ludibria genti,
Quęsiuitque dapem propria de carne, cruoreque
Occissi spargi non horruit hospitis ultro.pagina 107'
Sed non fata tamen damnis occurrere cessant,
Atque hominem reuocant labentem, corruit unde:
Tunc primum populos libertas cognita mouit.
Continuo sumptis iniuria pellitur armis,
Oppida diuersis consurgunt protinus oris,
Et priuata simul suscepta et publica cura,
Ac rebus melius consultum; denique uirtus
Aduersus uitium, qua fas, consurgere cępit.
Vtque impugnet opem, non defuit obuius hostis,
Implicat errores properans diuertere recto.
Excipit at medio, quos tunc
seruauerat, 878 usu
Communis
uitę sublimi
879 indagine
rerum,Quisue uagam coelo placuit suspendere mentem.
Naturę multum scrutandis dedita rebus
Gens primum sacro lustrabat pectora ritu
Horrebatque simul poenas post fata manentes,
Mente secuta, pios contra quę pręmia Manes
Exciperent, animi cultus exercuit omneis,
Nixa alacri studio Diuum contingere uitam;
Vsque adeo sibi certa fides constare supernum
Rectorem meritisque rependere pręmia nostris.
Hucue suam noctem mendax tamen impulit Orcus,
Hinc priscis ausus iam contradicere dictis:
Casu cuncta regi, post ultima denique fata
Nil superare, obitu deleri cuncta supremo;
Protinus hęc uarium inuexit sententia morem.
Prima uoluptatis ratio tunc cępit haberi;
Nil aliud quoque [uirtutem] nisi nomen inane.
Aduersus
880 totis instabant uiribus ergo,
Obniti hinc uitium, simul inde repellere uirtus,
Contenduntque una pugnanteis condere leges.
Humanos actus dum scilicet altera format,
Qua ratio docuit, qua coelum limite certo
Inuadit, uirtusque lauat sudoribus ora.
At contra uitium titulos et nomina uana
Dum iactat, diuę rationis iura refellit
Et mandata tulit, fieret sibi tuta tyrannis.
Certatumque diu, dum fatum promouet ultra
Correptumque genus dum sęuius [implicat Orcus].
Sed stabant clauso prętenta repagula [coelo],
Donec promissę iam secla salutis adessent.
Insons conciderat tandem cruce tentus in alta,
In se ultro concepta luens fera crimina uitę
pagina 108Mortalis, tenebris Herebi subitusque refulsit.
Mirum, quam uirtus ageret diuersa repente!
Archetypi iacet inferior pars nubila mundi,
Poenarum locus et damnatis carceris atri,
Principio statuit quam sedem auersa uoluntas,
Cui certo geminę intersunt discrimine partes.
Tota procul regio seiuncta a lumine
diuo, 881Foelici saturata uiget quo gloria regno.
Pars claro ueluti supereminet altera limbo
Interstincta, meat spirans qua desuper aura.
Ast inuisa Diis, Furiarumque altera sedes,
Perpetuę incumbunt cui noctes, horror et ingens;
Manauit summa stantis uis hactenus ora.
Debilis hinc nigri iam uirtus exiit Orci,
Ipse manus et crura simul ceu compede uinctus.
Pręscriptum, qua non liceat, magis esse procaci.
Et noxę antiquę tulit altera pagina nomen
Exulibusque datur libertas certa receptis.
Hic cernit
882 quodcunque nephas et crimina condit,
Inuisus
883 superis, sibi tum male conscius
Orcus.Mille artes fraudum cernit, quam maxima demum
Impietas scelerum est tormentaque sera nocentum.
Vtque argumentum miseris eluditur illud
Esse malum haud mortem, mortem nil protinus esse,
Nam circa haud fieri uiuos, post denique fata
Non superesse quibus prorsus mors hęreat ipsa.
Nam sic aeternam per se subsistere uitam,
Vt quę sunt prorsus diuina prędita mente,
His sibi coniunctis sese iam uiuere pręstet.
Tali hęc particibus7 demanat origine uita:
Scilicet et natis aliunde hęc aduenit aptis.
Aeternaque in morte manet, qui restitit expers,
Demeritis habili de nuper factus ineptus,
Vt non deficiat mors talis protinus unquam.
Nam corruptiuo non rettulit esse receptum
Debile principio, quod morti subiacet ultro,
Constitit ut certo concors discordia metro,
Prognatum, degens semper uariabile casu.
Ast ea, quę lęto restant obnoxia tali,
Elicita emergunt, iussa ut sunt, uoce creantis.
Omnia quin etiam tali iam condita dicto
Interitum citra constant debentia causę
Nil ulli, occasumque ignorant protinus omnem.
pagina 108'Mens agilis diuum nec non et tractus inanis,
Ipsaque materies regio simul aetheris alti,
Atque anima hęc hominum cęlesti prędita mente
Ingenio luteis sic ossibus addita miro,
Aeternę abscondens ut cęlet originis artem,
Non diducta tamen terrestri corpore defit:
Sed res perpetuo durabilis, ampla potestas,
Qua facili fieri sibi competit omnia prorsus,
Hac gestę uitę merita pro sorte perennat.
Scilicet, aeternę si se coniungere uitę
Contigit, indignos quo gratia prouehit alma,
Aedit perpetuę munus pręnobile uitę.
Sin cadit haud habilis diuini luminis expers,
Aeternum frustra iam męret inutile fatum,
Atque statu uiduo mors hęc aeterna uocatur.
Scilicet huc proprii referunt exordia casus.
Dum desciscit homo, dum sese deicit alto,
Quale animal mutum, dumque hic dediscere cępit
Primo hominem, brutum subito genus inde redactus,
Prorsus deplumes inoleto crimine factę,
Euaduntque pares defunctis munere uitę,
Eiectę tristes animę de corpore tandem,
Vtque sui contra iam nunquam oblitus, honestum
Imbuitur morem et condit ciuilia iura.
Iam mox euehitur purgans pręcordia rite,
Et se profectu iam tollit ad astra secundo,
Obuia cui rapto actutum fit gratia coelo,
Et quando occumbit, meritis mox sedibus infert.
Hactenus hęc ueteri prouisa piacula culpę,
Flagitii sed noxa tamen non omnis abibat,
Extingui penitus fatis seruata futuris.
Elisium hinc aetas tenuit grandęua parentum,
Quo puri luteo migrare e corpore Manes.
Scilicet illa piis certus plaga clara receptus,
Spes diuturna sinu cani quos patris alebat
Auxilium coelo supremis affore seclis,
Restituat miseros quod tandem et uindicet ultro.
Huc medio acceptus simulac stetit, ampla refulsit
Lux passim, cunctis permissum noscere, quantum
Tollat humo sese duro perfuncta labore
Virtus uel fatis extremis nescia flecti,
Atque animi casti sequitur quę gloria mores,
Vt demum rapit emeritum prudentia coelum.
Ast
884 in parte alia longe diuersa
geruntur.Namque iterum turbę feruent, oriturque tumultus
Desertasque cruces et menbra exanguia circum.
Ecce
885 latus subito defuncti lancea fodit,
pagina 109Vtque semel via fit, largus cruor emicat inde,
Eiectusque simul ferientis perluit ora
Protinus
886 887 ille quidem
cęlum tunc haurit apertum,
Perpetuęque oculis subito periere tenebrę.
Reddita nec tantum uirtus sibi sola uidendi.
Maius adhuc aliud mox menti illuxit, et illum
Iam tunc autorem agnouit pignusque salutis.
Quod primum ut potuit uerbis factoque professus,
Statque fides dictis omnes testantis in oras.
Inter terrores rerum mediumque tumultum
Solliciti consultum adeunt prętoria nuper.
Mox aderant mercati
operam 888 deponere
889 moles.Protinus
890 inde alacri statuunt
pręscripta tyroni,
Latronum duro qui frangat uerbere crura.
Plebs ritu nimium fraudari cauta parentum,
Vana superstitio cui cordi, ueraque contra
Relligio uilis: quid enim, ne forte manerent,
Flagitium uitant ceu grande, cadauera festo,
At
rursum 891 insonti nil pensi nectere fraudem,
Et demum indigna meritum nil perdere morte?
Prętorem 892 interea
pręsenti pectore adiuit,
Affatusque simul facili sermone Iosippus
Poscebat corpus tollendi libera iura.
Ipse diu dubius, si tandem occumberet ille,
Vt nouit, serie quę rettulit omnia miles
Scitanti, promptus tunc supplice uoce petenti
Concessit; properans ille hęc mandata ferebat.
Nec
893 mora, lecta manus iuuenum comitatur euntem:
Vt uentum, quo stat depostum rite cadauer,
Accingunt operi; capulo sublata reponunt
Menbra uiri raptimque illi subiere pheretro.
Effertur scelerum pręcinctus sindone uindex,
Deleuit noxamque obitu qui sustulit omnem.
Est [in secessu] sedes uicina propinquo,
Affabre [structo] passim circumdata muro,
Quo
894 nondum
[positus] quisquam, de more sepulcrum
Namque [recens] stabat rigida sub rupe recisum.
Huc iubet inferri rauca iam uoce Iosippus.
Angustus quamuis aditus de parte patebat
Eoa, spacium tamen intus latius intrat
Atque cauat circum subducta fornice saxum:
A latere hic [Boreę] terra locus aeditus extat,
Deponi [iussum] quo tunc exangue cadauer.
At
895 mos, corporibus regum seruatus humandis
pagina 109'Purpureos tellus quacunque excurrit ad ortus,
Exhibitus notis extremum in funus amicis.
Namque aloen circum et myram simul aggerit olli,
Sic demum et puro Nicodemus cingit amictu,
Atque
896 ita compositum digressi rupe relinquunt
Et faucem ingentis pręcludunt obice saxi.
Illicet
897 ut
cępit, nusquam iam terror et horror
Desinit, inuadit pauidos urbemque pererrat.
Quin etiam manifesta fides defuncta sepulcris
Menbra tulisse uiros passimque per oppida uisos,
Et Manes Herebo differt ea fama remissos.
Non minus infernas sedes res tanta tenebat
Attonitas, quo tunc externa potentia primum
Incubuit, timuitque ducem perterritus Orcus.
Interea roseos aurora ruebat ad ortus,
Lata Palestinę qua longe intersecat ora.
Lux prorsus mundo non unquam lętior orta
Oceano erupit, quę per sola salsa coruscans
Permeat atque simul pontum componit et
auras. 898Nam bibulo strati ceciderunt aequore fluctus
Et flatus tractu penitus cohibentur inani,
Ac tenuit tranquila dies simul omnia circum.
Affectus uarii pertentant credula corda:
Namque Herebi princeps uisus palescere primum,
Insolitaue capi subito formidine:"Fines
Cui nostri claustris", infit, "patuere refractis?
Quiue potens adeo dux hic noua uincla minatur?
Anne, olim quod fata parant, sua tempora tandem
Adduxere,
doli 899 pateant et crimina nostra?
Sed uideo cęcis ambagibus abditus error
Actutum ut pateat, nos et prodamur in auras.
Sed miscere iuuat totum iam cędibus orbem:
Vincimur, ast hodie non et uincemur inertes.
Vt cęptum est passim per cęlum bella cienti,
Extremo nec adhuc desistam degener aeuo!"
Hęc fanti miris mox nexibus addita uincla,
Pręscripti fines, qua iam desęuiat ultro.
At secus hinc supera cętus regione beatus
Lętitia gestit, noua cui tunc gaudia gliscunt.
Iamque recens cęli sublata repagula cernunt,
Et qua nunquam alias, olim ardua, peruia facta:
Talibus auspiciis cęlestum surgere regna.8
pagina 110Optatusque diu medio stetit ille receptus.
Certatim agglomerant heroum examina circum.
Densior haud latos nimbus descendit in agros,
Commouet aut urgens sidus seu tempus hibernum,
Cum fremitu properans late iuga sternit et aequat,
Ac sensim tellus iam candens aggere crescit,
Et
900 subita circum passim niue cuncta
teguntur.Accessu feruent et ducunt ordine turmas,
Atque sua serie distendunt orbibus orbes.
Exhilarat medio cunctos acceptus Iesus,
Aspiratque acies densantibus: inficit auras
Vere nouo tenues redolens tum uinea qualis,
Atque uiatores suaui iam sistit odore
Longum iter oblitos tandem durosque labores.
Hęrent, immenso capti qui prorsus amore
Agnoscunt, humiles quantum non corde proteruo
Demereant, quo non adoletur gratior ulla
Hostia: fit murmur late clangore sonoro,
Acceptamque ferunt tunc pectore et ore salutem
Facta hominum Christo miseranti scilicet ultro.
Hinc turbę hęrenti radiantur pectora luce,
Prouehit hęc sensim motos coeloque reponit.
Porro duci gratantur opem promissaque regna
Aduenisse,
901 fide et larga iam plura
soluta.Quis tamen aut ualeat numerum compręhendere uersu,
Virtutesque uirum titulosque aequare canendo?
Quo studio, quibus aut meritis ea pręmia demum
Per multos uitę fessi petiere labores?
Non, si linguę hominum pariter diuumque sonarent
Ore meo, fuerit uox aenea denique nobis,
Rettulerim populi numerumque et prorsus honores,
Quisue illo demum uenere a partibus orbis,
Seu quali ingenio quantisue laboribus usque.
Sed nunc summa sequar pręscripto fine teneri
Contentus, ueteris carpens illustria scripti.
Immissis prius ac tot perdidit imbribus orbem,
Ante Deus quam iam mortalia miscuit ora,
Vsque diu legemque homines nouere, diuque
Os una solitique manus sustollere coelo,
Aras rite Deo
gnatos 902 adolere docebant.
At Deus ut uicibus uariis agitarier ultro
Vitam hominum sensit
903 uariaque ambage
teneri,Secernitque pios longe remouitque nocentes,
Mutua miratus certamina surgere genti.
Defunctos etiam spes excipit altior inde. pagina 110'
Legit
904 adhuc reliquis iam iam labentibus unum,
Destinat unde sibi quęsitam educere prolem,
Cui iam fata sinant ueteres reparare ruinas.
Ille pererrato defessus constitit orbe,
Et tandem Solymo tenuit sua pascua tractu.
Tunc sobolemque senex in saltibus educat illis
Et docuit sacros adolendi altaria ritus.
Mox populus surgit longis ambagibus inde,
Spem fouit longam qui signa secutus auiti
Fęderis et melius mandatis pectora format.
Inde
905 sinu recipi post ultima fata nepotes
Abrami iam certa fides uulgauerat olim.
Hoc igitur primos post ortus ordine creuit,
Qui populus peperit ciues coelestibus oris,
Hoc feruens studio et lętum circumuolat agmen.
Exemit quoscunque itidem clam spiritus orbi
Incumbens, hominum qui sese cordibus altis
Insinuat, coelo et dociles remeare perurget.
Vna omnes coeunt, simul et comitantur euntem.
Ille hic, cęlabat quondam quęcunque, recludit,
Quod
906 uotum primo nascens concepit in aeuo,
Conditor ut mira terris notesceret arte,
Mortalesque Deo iam sic libare doceret.
Aemula quod prosus coelestum pectora mouit,
Longa stetit qua post certandi pugna uicissim,
Prouisum lapsis quando succurrere eadem,
Si luat humanam suscepto in corpore noxam.
Hinc cunctis patuere necis misteria dirę.
Iamque inuecta dies medium lustrauerat axem:
Alta silent, uacuo tum ponit in aere uentus,
Transparet liquidus spectantum obtutibus aether,
Perque diem toto micuerunt sidera coelo.
Illa autem duplici luxit celeberrima festo,
Quę tectis tenuit mulieres, nulla sonabat9
Vox circum, gemitus aberant et nęnia tectis.
Fata recensebat repetito hic ordine mater:
"Diuam ideo prolem humano de sanguine cretam,
Vt mortale scelus sic demum exhauriat omne,
Insons pro nostris si noxis ipse reponat,
Ostentetque simul, quam culpę iniuria pollet,
Vel Christi prorsus fuerit quę morte luenda.
Sic etenim humano sceleri par posse rependi,
Quin etiam aequari nostrum certamen et Orci.
Ecce Dei nemo promissa
redarguet", 907 inquit,
"Optatam frustratus opem: nam Tartara subterpagina 111
Frenantur, tandem et capiunt sua gaudia Manes,
Ignotumque diu uerum notescet in orbe,
Quando cruci positas adolebunt thura per aras.
Namque animi elati ceu quondam et nomen inane
Causa stetere, ultro ne mens citroque pateret.
Sic probro positum mox tanti euadet honoris,
Vt tandem gemini commertia misceat axis,
Et redigat populos unius protinus oris.
Effecti regale genus ciuesque supernę
Hierusalem, cuius structurę protinus addent,
Dum sanctam e saxis ducent uitalibus aedem.
Aggestis hominum meritis hęc fabrica crescit,
Et positam aeternat, dum sidit gloria circum.
Huc Deus instituit, quicquid seu condidit olim,
Venturos olim seu iam producet in annos.
Iam regni tempus
cęptum,
modo 908 nouerit aetas
Clausa olim, quando patuere repagula cęli,
Abdita sed quamuis sint hęc mortalibus, atris
Sedibus at Manes sublatam morte recepti
Senserunt mortem per munera reddita uitę.
Ite decus seclorum animę fęlicibus olim
Mactę iam fatis, et restaurate ruinas:
Nulla uacet posthac sedes cęlestibus oris!
Attamen expulsum cum sese uiderit exul,
Ecce plagis subito terrestribus imprimet hostis,
Opponetque uiris sese Plutonia plebes.
Quantum ope sors ex parte animi defensa superna
Lectorum fuerit, tantum grassabitur ipsum
In corpus, dabitur qua tunc sibi larga potestas
Cęde una lectos terris prosternere passim.
Ast agedum edocti tantis uos rite periclis
Discite iam posthac superare aduersa ferendo!
Non armis aut arte alia pertingitur illo,
Euadens posuit quo uictor morte receptum,
Et soli prorsus rapiunt ea pręmia fortes.
Durate, hinc etenim lassabitur ille necando,
Restabitque fides et fines proroget ultra,
Quo non mortalis uis castris appulit unquam,
Passim quando crucis gentes sub signa redibunt,
Spirabitque omni iam pectore spiritus unus!
Sed uolucris ruit hora tamen, iam tempus et instat,
Quo uictor redeat recidiuaque menbra resumat,
Spemque simul faciat repetita carne sepultis."pagina 111'
Interea
mater 909 dum talia uoce referret
Luctus iam uisus totis abscedere tectis:
Inde domus gauisa diem uelut imbuit almum.
Parte
910 alia iam turba frequens concurrit et una
Circumstant solium, prętorem ac uocibus urgent.
Mens nocuos torquet dudum sibi conscia culpę.
Nescit stare loco tam multis territa monstris
Christi obitu nuper morientis qualia uidit.
Iccirco insanis rumpunt clamoribus aulam,
Si qua tam certos animos
911 et
pectora fallant.
Perstat
912 ad extremum uero contentio pugnans,
Cęde parum nocuisse rati ni fraude nocerent,
Quamlibet inde furens, at contra sedula noctem
Si posset claris obducere curia factis:
"Vsque adeo impostor toti persuaserat urbi,
Vt se nec lęto superari posse nephando,
Sumpturusque iterum corpus iactauerit audax
Tertia quam primum lux coelo fulserit orta.
Nos opus iccirco, ne qua pręuerteret error,
Prospicere et fraudi cautos obsistere tantę.
Fac ergo tumulum posito custode tueri,
Arte suis ne iam subreptum forte cadauer
Ancipiti imponat populo fallatque timentes,
Vt peius dubii posthac agitemur in urbe!"
Hęc fatus; prętor reddit contra ore uicissim:
"Iam dudum falsos frustra uos ludit imago,
Quę passim curis subeuntibus angit anhellos,
Nec miseros usquam demum sinit esse quietos.
Sacrorum hic cultus, festę hęc mysteria lucis?
Sic uesci pura pascali scilicet aesca,
Inuidia ut potior quocunque piamine uincat?
Sin festa iam luce nephas non rite uacare,
Quis munus melius uestrum nunc exhibet istud?
Anne sui, luctu cohiberi prorsus ab omni
Quos constat, uel uos demum prętoria circum?
O pietas hodie componi iusta uetustę,
Hostili
913 quando urbs occumbere maluit
ense,Quam cingi prorsus per Sabbata uindice ferro!
Aut duplici seruanda magis non hęc tibi festo?
Seu
914 quid opus tantis contendere uocibus ultro,
Venalis prostet quoniam custodia uobis?
Eia agite hinc, operę conducto rite merebunt,
Fas, utcumque peti libuit, nam militis usum!"
pagina 112His
915 dictis abiit turba comitante sacerdos,
Conductas locat hinc operas et milite munit,
Quo prius illatum Christi est exangue cadauer;
Quin etiam ferri saxo sunt addita claustra,
Ori prętentum quod tunc pręcluserat antrum.
Inde hoc in uulgus simulac, ut fama, receptum est,
Plorauit passim per compita nęnia multas
Tunc noctes: "Studium frustra hoc atque anxia cura,
Namque haud ingenio fas est obsistere fatis.
Inde Deus stabit quanam de parte, tuere:
Ipse in te testis per secula longa futurus,
Nil intermissum, qua fraus obreperet ulla."
At Christo agglomerant, et longa examina ducunt,
Post natos homines qui uita puriter acta
Quotidie uacui
purgarant 916 pectore sordes,
Dum tempus pugnę superas instabat ad auras,
Hos tunc asseruit uictoris gloria regno.
Et mox pręscriptum, dehinc uires quatenus irent
Tartareę, multa patuit nam semita menti
Luce, salus reduci tenebras qua parta fugaret,
Vnde homini licuit commertia noscere coeli.
Nil fas misceri hac, nec iam permissa potestas.
Auspicio inde status foelici gliscere cępit,
Atque olim uacuę sedes cęlestibus oris
Expleri tandem lectis subeuntibus orsę.
Namque olim terram quę uis oppresserat Orci,
Lustrandi
917 pellit dum ritum et mystica
sacraQue gignunt animos diuini rite potentes
Captus, pulsa procul lato tunc limite cessit.
Inde datum humanos liceat qua promere uultus,
Atque haurire simul cęlestes protinus auras,
Sed non nitentum uires tentare negatum.
Ast anima ut Christi quam primum munere functa est
Iniuncto fatis, diuino stipite nixa
Ipsa sibi et
proprię naturę redditur,
inde 918Manauit noua uis, positos quę commouet artus,
Et radio assertis diua
in 919 radice reluxit.
Ast indicta prius quia cantu ferre sub auras
Aggredior, Manes redeunt recidiuaque surgunt
Menbra uelut, rursusque iterum ut compage refecta
Mortuus ora capit, uatem instrue, Spiritus alme,
Auspiciumque doce captem mihi carminis unde.
Namque datum paucis mentis penetralia adire,
Qua patet arcanum nostrę pignusque salutis.pagina 112'
Illa diu tenuit nam nox oracla, recondens
Commentis ueterum uariis mysteria uatum.
Sacra cano, sacris agitarunt ocia Mystę,
Hinc
920 ideo tantum commendant Sabbata nobis,
Quis septemgeminum numerum quoque rite dicarunt.
Namque dies mensis sacer est et septimus annus,
Tempora quęque illo repetita uolumine uersant.
At quia res hominis, petitur quę munere tali,
Refert ingenium prius huius nosse, simulque
Nunc meminisse ideo pręstat, quęcunque docemur,
Narrantur longis dum nostri ambagibus ortus,
Hinc declinatis cunctis amphractibus alta
Mente sequar quęcunque arcana locutio cęlat,
Atque ingens hominem miraclum carmine promam.
Et nihil erroris reor olim admittier inde,
Scriptum more tegat si nobis sensa uetusto,
Si nec adhuc rudibus quicquam proponat apertum,
Quo nondum certo poterant pertingere captu.
Namque
921 die ut sexto humenti compagine
creuit,Dehinc afflatur homo iam numine, spiritus olli
Inde, stetit species, atque hausit protinus auras.
Illico nosse datum secessu quanta uoluptas
Cęlesti, patuitque uiris ea copia porro.
Multiplici usque adeo pręstabant dote bonisque
Indolis egregię, seu mens potiusue uoluntas
Excutienda, decus generis superabat utrinque.
Quin et adhuc medio, manat qua uita perennis,
Vis suberat, positis starent dum legibus ultro,
Scilicet inde manus arcentes, fęda titillat
Qua Venus erumnis laxans hinc claustra nocentum.
Illo namque statu thalamis custodia castis
Incumbebat, eo non infęcunda futura,
Debebatque 922 thoris partus crebrescere castis,
Si fieret flatu mulier fęcunda mariti
Assueti pridem prouectibus Alitis almi.
Illud coniugium fuerat, non quale remansit
Post natis generis corrupto semine nostri,
Hircum cuius olet iam lassa et foeda libido.
Castus amor castum seruabat rite cubile,
Dum Deus aspirat thalamo coeuntibus una,
Educat,
923 et
castę pandit penetralia
uitę.Gaudebat coniunx hic ubere lęta mariti,
Et qua lux intus fingit, duce tuta subibat.
Tum uir diuini magno gliscebat amore
Ingenii, sibi quo connubia parta uidebat,pagina 113
Atque uia hęc foetum casta formabat in aluo.
Non
924 secus audita, ut fertur, de uoce mariti
Stat grauis interdum perdix, non illa tumenti
Ventre ulli Veneri debet, pleręque uolucres
Nec non concipiunt utero
925 sine compare
fętum,Excludi quamuis uel posthac restet ineptus,
Inde mari ut tribuat ductus de semine partus.
Sed putri de materia non spiritus exit,
Ast aliunde uenit uolucer subitoque creatus,
Quo nobis artus animantur, et hausimus auras.
Non illo uis ergo habilis pertingere nostra,
Sed Deus hunc demum diuino protulit ore,
Atque thoro casto tunc aspirabat amicus.
Sic tunc relligio uitam complexa tenebat,
Grata Deo afflatu soboles ut cresceret almi
Alitis, et thalamis agerent genialia lętis.
Iste futurus erat status olim, ea denique uita,
Si primi starent intra pręscripta parentes.
Iccirco natosque recens inuisit et ultra
Promouet, ac nemori optato collata relegat
Gratia, quo socia colerent
hac 926 pectus, et inde
Arcerent uigili studio contraria longe.
Lex posita hinc tali pręscripto protinus ollis,
Vt iusso prorsus seruent connubia ritu,
Et delinquenti indicta est mors debita poenę.
Nam semen genitale, coit quod sponte cerebro,
Si sanctus sonti forte arce facesseret Ales,
Debuit inde fluens totam consumere molem,
Quam restaurabat, ne fultam iniuria prorsus
Concuteret riguo potans ceu flumine terram.
Sic demum in reliquum demanans gratia corpus,
Sidit ubi primo, prorsus
927 defenderet
indeMortem, florentesque annos
renouarit 928 et aeuum.
Neue forent soli, mira ratione repertum
Scilicet officio ciuile ut munus obirent,
Alterius si tunc operę foret indigus alter.
Ecce
929 930 quidem attonitus dum secum pectore
causasScrutatur, rerum naturam mente
secutum 931Obuius ipse
932 Deus sublimem sustulit aethra.
Tunc
933 subito
sensus alienat in abdita uectum,
Mox
934 cui lata stetit mulier potiora uicissim
Pręsidia augustamque operam exhibitura marito.
Coniugium iccirco instituit quod sede beata,
Hac uelut examen suspendi debuit alto
Atque omnis posthac prorsus uentura propago.
Hinc prouisa uiro, quam curam postulet, uxor,
Iure domus, quę lęta pari processit honore,
Rite suę sobolis partu factura parentem,
Cui Deus omnipotens desponsa lege iugarat.
Illa
935 tamen miseris perierunt Sabbata spreta
Lege, subit lętum, donum illicet omne ruitque.
Naturę missa incertę fluxisque elementis
Turbatur bibulo mortalis ut aequore uita,
Visentisque Dei sub tempus gratia certum
Eripitur, qualis pluuia tunc terra negata
Aruit, et uidui frustra bona rapta dolebant.pagina 113'
Fluxit et in prolem tunc immoderata libido,
Quę genus inuasit primo creuitque subinde,
Vt
936 Deus indignans iam ponto merserit
orbem.Cęperuntque iterum postquam crebrescere gentes,
Continuo ambitio gliscunt et nomina uana,
Imperium raptum, ut ui quis pollebat et armis,
Atque Dei uilis prorsus mox cura remansit.
Non ullas adolent aras, amor urget habendi
Vsque adeo, populos tenuitque obliuio moris
Antiqui, mentes hominum perterruit aurum.
Hinc
937 et fatalis posthac memor ordinis ille,
Vt legit quocum cęlestem conderet urbem,
Hac sibi parte ferit recutitę fędera carnis,
Omne bonum qua iam peccanti corruit olim,
Pollicitus damnum sic porro reponere totum.
Sed lux, quę primis resplenduit, obruta nocte
Protinus ut fallax euanuit umbra nepoti.
Post clades multas tandem promissa uetustum
Poscebat fatum, prouectaque secula dudum
Instabant, redeatue aetas ut prisca, repertum;
Omnia
938 nam fuerant quorsum iam condita, finis
Emicuit, fraus neu noceat tamen hostis iniqui,
Qua cępta est labes, prouidit Spiritus almus.
Illico conceptam noxa defendit in aluo
Materna Mariam, crescentem prouehit ultra,
Vt caput antiqui demum contriuerit hostis
Vllius non uirgo unquam sibi conscia culpę,
Et de more thorum seruabat casta uetusto,
Vxor legitimo ritu tam uera mariti,
Arbitrio cuius lucrum uel cederet omne,
Innocuique status ritu mox nata parentes
Effecit proles, nil iuri ut deroget inde.
Si dator ille boni nil prorsus adulterat usquam,
Si qui prodit homo partu, pertingere porro
Quo non uis, inquam, nata est actiua parentis,
Si constat diuina animas uirtute creari.
Atque datum, si nil refert, utcunque petitum est:
Qui non fraude uenit, uerus tibi Filius ergo,
Manauit quoniam nobis de fonte benigno,
Vnde fluunt bona cuncta quidem mortalibus ultro.
Atque perinde sibi, sponte et quod prouenit horto,
Vindicat haud opera nec cultu uillicus ullo,
Arbor ut interdum surgat lętissimus aruo,
Illa ita dotantur sacro connubia partu.
pagina 114Crediderim haud alia quę lege petenda fuisse
Aetatis generi sub tempora pristina iusto.
Heus saluete status hodie connubia nobis
Cognita primęui, salue uir cognite iustę
Aetatis, cunctam reparas qui rite ruinam!
Nec satis ille sibi bona tot collata putauit,
Restituat genus omne suo ni robore uindex.
Iustitię porro uestigia nota secutus
Crimina rite luit non culpę obnoxius ulli
Nostra, litatque suo suspensus sponte cruore.
Defensi quo sic traiecimus auspice lętum,
Ille caput generis, cuius dum pagina nomen
Pręfert prima, dehinc numerato quosque recenset.
Vtque Dei porro compręhensus mente creantis
Nil uariat numerus, tribuit qui protinus esse
Personę, sic quisque idem redit ordine certo.
Quamquam alios torquet frustra nimis anxia cura,
Si cutis hęc eadem nos iussu uestiet alto,
Dimouet omnino cum iam nil calculus ille,
Quando anima interitus et nigri nescia lęti,
Continuo cineri, missa ut radice, repertę
Nomine quemque suo tollens sub uoce cientis
Restituet uultum et formatos ocyus artus,
Quantum natura exsuctum est, quę format in aluo.
Vtque Deum nunc nemo fugit, tum nemo latebit.
Constabit
939 nostro numeratos uertice
crines,Ceu pecus accitum capiti reddemur ut uni,
Vna omnes illo coram tunc iudice stantes.
Hic addens numero, proprio qua degit in aeuo
Foecundus pater, aeterno Deus emicat ortu.
Illico manauit bonus illicet unde Cupido.
Inque Chaos posthac germen subsidere uisum,
Ingenio miro quo sic altaria condat,
Vnde suas acies duxere examina diuum,
Protinus et nitens immenso mundus inani
Perpetuo exemplar diuinum rettulit orbe.
Tunc igitur macula demissus fęcis ab omni
Defensę Marię corpus sibi sumpsit in aluo
Protinus et mira numero superintulit arte,
Quem manans ortu penetralibus addidit altis,
Vt Deus omnino affectus effugerit omnes,pagina 114'
Quique Deus tamen ut tulerit tormenta necemque.
Hic mortem numero nil iam dimotus obiuit,
Scilicet illatusque hic idem menbra sepulcro,
Hic etiam uictor lęti perterruit Orcum,
Hic et adhuc animam exangues accersit in artus.
Hic, inquam, functus repetiuit munere corpus,
Quod dedit humanum in nomen non morte peremptus
Digna, pro nostro soluens sic sponte reatu.
Vt penetrata Herebi sedes, utque addita claustra
Pręscriptus pariter limes certaminis hosti,
Conanti populo reclusa ut semita coelo,
Emicat interea notoque apparuit ore.
Namque uirum haud tenuit moles prętenta sepulcro,
Non tantum uarii nexus, non uincula demum
Lodici positum complexę inducta cadauer.
Hinc rapitur, quocunque petit transmittere Christus:
Motus abest, absunt agitati gressibus artus.
Finis libri noni
De morte Christi liber decimus Damiani Benessę
pagina 114'10Continuo Marię hic inuisit tecta dolentis,
Foelicique dies aue cępit, reddita quando
Sublato gauisa iugo est sibi libera iura
Tellus, atque aderat promissus in astra receptus,
Aetatisque instar surgunt exordia iustę.
Expectata diu properant noua Sabbata lectis,
Delapsus coelo bona cuncta ut Spiritus afflet.
Ast huc ut subiit, tenuit fragrantia circum,
Cuncta nitent tecto ceu lux genialis adesset.
Illico signa Dei uenientis nouit, et intus
Composita ut stabat conclaui Virgo precesque
Fundebat, rapitur sublata in sidera mente.
pagina 115Qua tunc ingressus, conspectum rettulit illo,
Tectum augustum intus gaudebat luce recenti.
Lętius haud usquam post ortum tempus et annos
Terra usquam uidit, manabat honesta uoluptas.
Hic infit: "Fatis
940 ut foemina conterat anguem
Prędictum, rursusque
941 is iam compressus, ut
inde
Insidias tendat, seseque uolumine frustra
Defendat, uinclis ut fortius hęreat arctis,
Hęc, inquam, prouisa malis medicina repente,
Corruit ut Deus hunc nuper qua sisterat arce.
Consilio huc, Pater exortem custodiat olim
Vt labis, sanctus conceptam Spiritus afflat,
Quo generi humano, fuerat qua tracta ruina
Si pręmuniret, produceret inde salutem,
Vt uicibus, quibus actus erat, Deus aequus eisdem
Restituat lapsum ac nullo certamine cedat,
Prouehit antiquum dum fatum, appareat alto
Si missus terris, arasque adolere doceret.
Hęc cernis consumpta hodie, nec protinus Orco
Infracto tibi parte leui uictoria cedit.
Hanc aperis tu prima uiam, cui criminis expers
Spiritus a lapsu seruatur rite nocenti,
Hactenus et iusto generi par facta, caduca
Parte tibi damnum ni iam sequeretur auitum
More satę patrum spreta sibi lege uacantum."
Vt tacuit, nullus dehinc sermo silentia
rumpit. 942Dicta animo penitus sidunt, tamen arroget inde
Vt sibi Virgo nihil, cernenti iccirco patescit
Aula Deum, late arcanos orbesque recludit,
Quo mens euehitur tunc scilicet altius olli,
Indignę, iactat, quod gratia sacra redundet:
Viscera mox diuo recalent afflata furore.
Illicet atque uices alias uimque imbuit illa
Diuersam, sese pręsentem reddere rebus
Amotis, disiuncta itidem pręsentia poni,
Atque uni uiuę data sunt commertia coeli.
Gliscit honos obitus ante, ante et fata receptę,
Alituum cętus et qua simul agmina feruent.
Antea non aditus, non posthac protinus ulli
Sic patuit, nemoque alias interfuit unquampagina 115'
Sedibus admissus torpenti mole beatis.
Ingens miraclum, terris non antea uisum,
Mortalem ordinibus uersantem uisere sacris.
At factę et deerat sic ultima gloria ciui
Vitę post obitum spectanti ea pręmia demum.
Parte
943 alia gressus in campum et plana ferebat
Fęmineus cętus. Celeri dux pręuia passu
Incedit secumque animo diuersa uolutat
Magdalene; subito
944 intonuit gradientibus, atque
1
Per sudum explorant percussę pectora coelum,
Donec continuo tremuit iam terra
tenore, 945Qui circum tenuit late loca nocte silenti
Terror, et emoto patuerunt obice claustra.
Consternata ruit lapsis custodia telis:
Scuta uiris longe, longe tunc pila fuere,
Nil opis indutis loricas aere rigentes.
Illicet ecce subit, gressu seque intulit audax
Fęmina, militibus medio terrore sepultis.
Percussit pauidas conspectus at Angelus intus,
Attonitę diu hęserunt in imagine uisa.
Infit: eo dicente simul fugit excitus inde
Miles, quem raptim incussus pauor intulit urbi.
Solatus tenuit simul anxia corda querentum:
"Nil
946 moueat, neu uos quicquam
947 uel terreat", inquit,
"Sollicitas
948 angit nam, nosco, cura
sepulti.Hic locus illatum nuper quo corpus Iesu.
Ecce uidetis, abest deuicta morte, sicutue
Prędixit, dudum quo iam pręuerterit ille.
Fac coeant iussi Galilęam, prorsus amicis
Fas illic uiuas audire et reddere uoces."
Surrepsit formido tamen tumuloque recedunt
Monstra ratę sibi uisa, nihil tunc protinus ausę
Effari; egressas eadem mox cura coquebat.
Iamque rubescebat stellis aurora fugatis,
Et uolucrum uario resonabant auia cantu.
Substitit hic Marie, progressis omnibus ultra,
Inde petit Petrum, cui nuncia uerba ferebat:
Visisse et tumulum, foribus reuolutaque saxa
Nactas, quin etiam ingressis ostentaque uisa.
In dicto tenditque, explorat et omnia Petrus:
Magdalene uberibus lachrimis simul ora rigabat,pagina 116
Atque simul tumulum rursus uisura petebat.
Hic iuuenes flentem uerbis affantur amicis:
"Quę tibi causa uię, fletus quę prorsus acerbi?"
"Sodes, si tuleris domini tu corpus humati,
Dic ubi coelaris, precium non uile rependam",
Et uultu lachrimę manabant talia fanti.
Villicus
949 huic uisus retro simul ora ferenti.
Amento pręcincta uiri uestigia pero
Ambit, cui latis humeris sua rastra locantur.
Actutum hic flentem compellat uoce rogatque
Quid causę, fletus cur tantos ore cieret.
Hęc eadem repetit, domini subreptaque menbra,
Et reddi poscit, si iam coelauerit ille.
"Heus",
950 inquit," Maria", in dicto caligo recessit,
Quę męstę iamdudum oculos prętenta tenebat,
Adque suos collapsa pedes ait: "Euge, Magister!"
At Christus contra sese mox inde reducit,
Contineatque manum et tactu uiolare caueret
Increpat, in uitam patria uirtute redactum
Quem non credebat, properetque ea cuncta referre
Fratribus, et uirtute recens se stare paterna.
Ecce
951 autem pauidus postquam peruenit in urbem,
Atque gradu pleno uelox adit atria miles,
Continuo lucis differt quę facta sub ortum.
Mox ut rumorem uulgo increbrescere sensit,
Obliqua inuidia nimis anxia curia patrum
Cogitur; hinc pręceps de re consultat et auro
Fidere stat, contendit enim uenalia cuncta,
Iactauit posthac ideo custodia furtum.
Forte
952 iter ingressi curas sermone leuabant,
Et secum tuto tunc singula facta recensent,
Multaque dum lepidi sererent ultroque citroque,
"Illum non adeo res ulla redarguit unquam,
Non, inquam, sceleris, sed, quod magnisque probisque
Germanum, famę cupidum seu nominis, unguem
Transuersum motum nunquam deflectere recto.
Ille perorato, cum fortia facta tulisset
In cęlum, solus siluas et lustra petebat.
Mortalis prorsus semper contemptor honoris,
Ille etiam eximius iam paupertatis amator
pagina 116'Commendabat opes animi pia munera, nilque
Pendentem externis puram componere mentem,
Nilque suum superesse sibi testatus, hibernum2
Quo decedenti liceat defendere frigus."
Astitit,
953 et factus simul interpellat euntes
Externus cui cultus erat, longinqua petentis
Cui facies: "Quidnam confertis mutua tristes
Incerta uisi ancipites ambage teneri?"
"An
954 solum latuit, quod gestum nuper? Iesus,
Vir factis uerboque potens uelut occidit, aetas
Quo non maiorem aut meliorem uiderit ulla.
Illum pręsidium rebus nos credere lapsis,
Atque expectatam per secula longa salutem,
Sic prędicta uiro quadrabant omnia uatum.
Illi more suo nocuit tamen aemula semper
Virtuti improbitas; medio sublatus obiuit
Fraude patrum, cuius spectacula publica cędis
Ex quo facta, dies hodie iam tertius hic est.
Nostrum et pars dictis suspensi magna mouemur
Accessu ad tumulum mulierum, claustra remota
Quę foribus uiso narrarunt corpore nusquam,
Conspectosque simul cognata luce nitentes,
Qui 955 sibi rettulerint reuocatum ad limina
uitę.
Dictis commoti quidam monumentaque uisunt,
Atque, ut narrarunt mulieres, cuncta reperta
Testati, iam certa fides est reddita facti:
Sed tamen ambiguos animus nos diuidit anceps."
Sic
956 fatus Cleophas, cui talia subdidit hospes:
"Vobis tarda adeon obtusaque pectora ueri,
Vt nil succurrat uates quęcunque locuti?
Non mitti prolem in lusus ac ocia terris,
Cuius opus rectę uaria experientia uitę
Vt reparet quantum humanus temerauerat error,
Aut quantum prorsus demens iniuria uellit.
Seruato quicquid discussum examine tali:
Qua se nitenti per dura atque aspera demum
Exerit, et lęto blanditur gloria uultu.
Hoc tibi, restituat qui uindex libera iura,
Assertoris iter, tecum si rite uetusta
Scripta legas, sic uita Patrum delineat actis.
Atque hic uaticino tibi sic prędicitur ore:pagina 117
Institui sic cęde ea semita cępit Abelis,
Et rerum interitu demum mundique ruina
Damnantis mores Nochi longumque monentis.
Pręscribunt itidem, quod posthac deligit, acta,
Qualis uita, quibus commertia credita cęli.
Et licet hac demum mortalem
957 noscere
sortem,Quantum susceptum in uita est discriminis olim:
Hac
dum 958 sola animi libertas
pręnitet, illac
Nil libertatis domino rerumque potito.
Hęc doctrina igitur sanciri debuit olli,
Hi demum institui mores,
ea 959 uita futuro
Ostendi populo nitenti fingere pectus,
Non uitę fluxis elementis, qualia nunquam
Stant eademque manent, sed uix iam cępta labascunt
Ast aura, recudit quę nos in imagine prima.
Quid par siue
960 aequum, dum stat inuisere
terras,Atque
961 ea iam populis ostendi legit
imago?Vim miscere, suo aut potius procedere calle,
Iusticiam exercens omni si munere pręstet?
Aut demum quidnam prędictum constat in illo?
Nonne frequens nobis, qui precinit ordine cuncta,
Accedit uates memoratque ut singula gesta?
Maturo prolem demitti scilicet astris,
Qui
962 puer et
Sionę fuerit qui filius
arcis,Euectumque alia non iri, gloria ni iam
Huic tergo tibi contundens aduersa residat.
Quaue
963 hoc nam fieri tum demum debuit, inquit,
Scitanti uestem sibi cur, tegumentaque rubra,
Se pressisse iugo nuper mortalia solum.
Quidue hoc declarat, quod scilicet impia facta
Nostra tulit, nostra factus libamen in ara
Pro noxa, tibi, neu titubes,
sic 964 collige scripta.
Iccirco
965 exiguam
Aggęus iactauerit aedem,
Esset adhuc etiam longe uictura priorem,
Stabat promissum fatis cui cernere uatem.
Non
966 illos etiam Daniel tibi computat
annos?Atque palam, populi quod fraude necabitur, inquit.
Insuper
967 ac Abachuc uiso exultarit Iesu,
Et quamuis armenta abeant pręsepibus altis,
Exactumque pecus proprio pellatur ouili.
Quin et adhuc mentem si tollas altius, inquam,
Quam niger infestat, quam uellit et insuper Orcus,
Vindicet ut passim et reparet, qui liberat ultro,
Est opus, idque magis si longe fortior hoste
Adiutor, tum si nocumentum est culpa scelusque,
Debuit huic sane opponi contraria uirtus.
Quare
968 ortus referat uitium si protinus illo,
Qua natura labat succumbens turpiter excors,
Contra diuina si manat origine uirtus,
Aduersum haud potuit carioso stipite niti,
Atque ita debilius multo: fuit ergo necesse
Primęua uestrum iungi in radice caducum,
Vt sic cognatę iam nil obnoxia culpę,
Quam magnum robur, pesti connixa resistat,
Et uirtus, sibi iam quacunque obsistitur, ędat
Suppremum uindex sceleris tibi prorsus et ultrix,
Pręsertim quando possessa iniuria sede
Iustitię noceat, cuncta hinc temeraria miscens.
Imprimere hac placuit, genus et mortale docere,
Quam surgat demum uictoria lęta ferendo,
Non ferro prorsus cęlestia regna teneri,
Sed uirtute magis si stares pręditus omni,
Atque mali hac pręhendi totius debuit autor,
Iamque a principio Legi fatisque renitens,
Iniectis manibus tandem uirtute reuinctus.
Hinc igitur uobis diffidere nempe cauendum.
Porro animus nusquam in tantis si pectore pęnis
Succubuit, potius spectanda ingentia, quod si
Defunctum corpus deuicta morte resumat,
Promissę Patribus fuerit spes certa salutis."
Interea
969 accessum
qua 970 se diuortia scindunt,
pagina 117'Castellum prorsus petit altera semita, abitque
Altera diuerso longe hinc iam deuia cursu.
Substitit, in dictoque simul uestigia pressit.
Inquit sese alio properare atque hactenus illis,
Quod cordi sedit, comitem libuitque fuisse.
Contendunt,
971 potius secum diuertere uellet:
Longa uia, atque urget crescentes Hesperus umbras,
Et sol occiduas iam iam succumbit ad undas.
Exposcunt illa tunc secum nocte resistat,
Atque iter ingresso cras orta luce uacabit
Pergere, si cęna, si somno menbra leuarit.
Inde
972 repugnantem ducunt nil amplius, utque
Accubuere simul, soliti quod moris, Iesus
Mox prece concepta panem partitur in illos,
In
973 factoque oculis omnis calligo recessit.
Segnius haud,
coram 974 simulac innotuit, inde
More quidem leuis elabens euanuit aurę.
Attonitos
975 noua res percussit, uota, potiti
Qui prius ac norunt, flentes amissa dolebant:
"Heu segnes etiam nimium nos prorsus inertes,
Non nobis nuper gliscebant pectora dictis?
Insperata simul miseris heu gaudia rapta!
Tanto quidnam hodie damno queat inde reponi?
Sed
976 libet atque
habitę prosit meminisse
loquelę,
Sedulus ille animi ambages ut tolleret omnes.
Verum quod nostra refert atque expedit una,
Nulla mora, hinc recta nostros inuisere, qui nunc
Stant dubii, curisque nouis agitantur ad urbem."
Quo noti coeunt passim, stant tecta, sinuque
Huc secreta domus compulsos undique cogit.
Permeat hic leni mox murmure prodita fama:
Euictam mortem, de lęto reddita menbra,
Fęmineę uisum turbę, uisumque Simoni,3
Vrgeri cunctos Galilęam tendere iusso:
Namque palam demum fas illic cernere uiuum.
Illati huc serie repetita singula narrant.
Consiliis posthac mox res agitata, recessus
Inde uiris placuit Galilęam pergere iussis.
Dum
977 tristes agerent tunc inter spemque metumque,
pagina 118Si tandem ueniat, coram cernatur et osi,
Ne luerent quicquid calumnia fingeret ultro,
Gesta etiam, rumor ferret quęcunque, serebant,
Conclaui medius clauso simul astitit, infit:
"Pax uobis, tutos qua degere larga facultas,
Et formido procul, procul et timor omnis abesto:
Ipse ego sum, neu quo turbentur pectora motu!"
Stabant non animi percussi compotis illi,
Ne qua oblata sibi forsan foret umbra timentes.
"Ecce licet palpare manus, palpare pedesque,
Vt cuncti solida constant mihi corporis artus
Mole, nec aeriam speciem prętendit imago."
Dixit,
978 at optatis nec adhuc hi credere uotis.
"Restat adhuc alia de me ratione periclum,
Si medio, quod nunc epulemur, ponitis", inquit.
Illi mel ponunt et piscem protinus assum:
Vescitur, inde dapem socios partitur in omnes.
Porro immensa uiris pertentant gaudia pectus:
Post tot, quę tulerat, prędura euicta receptum
Incolumem, nullum cędis superare dolorem,
Quin etiam passim detersum cernere corpus,
Mira quoque et dictu coram ipsum audire docentem.
Ille,
979 "Mihi passim cessit", fert, "ampla potestas:
Quod cęlum cohibet, cohibet quod terra fretumque,
Dictis audit, adhuc quodcunque recondit et Orcus.
Huc
980 agedum instituo uos et mihi rite ministros,
Qui nomenque meum, qui terris gesta feratis,
Autoramentumque
981 rei modo constet ut inde,
Magni uim uobis hodie communico iuris,
Claudere, seu potius quid uisum aperire uicissim,
Omnis ut arbitrio mortalis culpa secetur."
Et
982 tunc forte aberat conuentu scilicet illo,
Christus cui uisus, Thomas cognominis Anceps.
Huic uisum narrant et singula uerba locuti;
Ille fidem dictis detrectat, et insuper addit
Nullis suaderi uerbis, nisi uiderit ipse
Et lateris plagam manibus tractarit
apertam. 983Ecce uiris pręsens actutum apparuit, inde
Increpat atque iubet digitos apponere plagę.
Absistit, uerum
fassus 984 Dominumque Deumque,
"Euge et tu, Thoma, credis quia uideris", inquit;
pagina 118'"At credit qui iam non uiderit, ille beatus,
Atque fide meritam poterit deposcere palmam!"
Ecce Palestino licuit tunc noscere tractu
Qui status et generis qualis iam uita beati,
Dum pietate simul recta uersantibus ultro
Apparet, dum et adhuc simul improuisus abiret,
Tristia diuinis solatus pectora dictis.
Cesserat usque grauis moles torpedinis expers
Natiuę, penitus
cęlestem imbuta 985 uigorem,
Ipsa agilis tenuisque, animę iam reddita iuris.
Non uictus qualis terrestribus amplius olli,
Non somnus, requies lasso quęsitaue tectis.
Abditus ast oculis prorsus mortalibus, ultro
Ni quantum uisitque suos et sponte uideri
Se sinit, hinc tali maturans arte profectum,
Afflatu allapsus posthac quos imbuat alto
Augebatque fidem ostentis, quia prole ueniret
Diuina, quo sic tali iam uita sub umbra
Contingat sobolem diuam agnoscentibus illum.
At
986 postquam tristi deponens pectore curas
Piscatum Petrus iam tenderet, expedit una
Retia, deducit lembum tonsasque reponit,
Sedulus inde foros aptat recipitque uolentes.
Huc secum subeunt Zebedei pignora, Thomas
Et subit, huc
987 quondam laudatus uoce Magistri
Natanael. Subigunt conto, mox carbasa malo
Excutiunt; uolat illa, uiam dum persecat undis:
Murmurat hic subter pontus circumque repulsus
Canescit late, labens simul emicat alnus.
Vtque altum tenuere, simul tunc uela premuntque
Et silicis uenis decussus prosilit ignis.
Huc thedas subdunt et puppi flamma reluxit:
Temperat hic remis, pontumque ast alter oliuo
Inspergit, totum qua fas lustrare profundum:
Explorat passim quantum experientia ducit
Et gratas sedes et pabula lęta natantum.
Genesaram uersant quam gurgite longa recedit,
Dumque terunt horas et transit inutile tempus,
Spectant astra, notis simul et sua littora signant.
Namque alia a positis stant orę nomina terris,
Quaque Capharnaos larga se perluit unda,pagina 119
Et
988 qua Bethole testantis conscia Vatis
Insonuit quando late uox missa per amnem:
Ecce stetit medio rerum spes uera salusque.
Quin etiam a studio uersantis saltibus altis
Esseni generis stat notum littus et ora
Qua totam cernunt peramęna uireta per actam.
Passim uertit iter, sensimque obliquat et errat,
Dumque locant operas, agitur custodia dumque,
Ecce horis impulsa suis nox nigra ruebat,
Primaque purpureo iam iam lux promicat ortu.
Tunc leuiter primo crispans mare tollitur altum,
Certatimque undę dehinc gliscunt aequore toto
Et circum passim spumantia littora canent.
Astitit
989 hic subito compellans uoce Magister:
"Heus pueri, recte captura an cesserit", inquit,
"Ecquid quod uobis epulis superarit habetis?"
Dumque ignotus adhuc sola spaciatur in acta,
"Perbelle haud equidem noctem transegimus", aiunt,
"Non est quo nostrum liceat pensare laborem."
"Eia
990 agite in dextram laxentur retia puppis,
Hac dabitur, tenuis nec uos fortuna sequetur!"
Dixit, at ut moniti, parent non segnius olli.
Illicet actutum commissa prouolat ora,
Pone sinunt restem, pelago mox retia fundunt,
Ora rati donec properanti est altera tracta,
Quę labens ad rete redit, circumque tuentes
Iactum ne qua, regunt, posthac fors falleret ultro.
Hic nantum uarium genus intra retia cernunt.
Nec mora, rite legunt tractos utrinque rudentes,
Vtque legunt, sistit cursus liberque meatus.
Emersere simul donec iuga prodita ponto,
Vtque
991 prope accessum, melius diluxerat utque,
Ex uultu Dominum cognouit et ore Ioannes.
Annuit hic Petro, simul ille incingitur, atque
Insilit et pelago uestigia pressa ferebat.
Ast alii lembo remeant, duo iugera namque
Inde
aberant; simul
992 illati iam littore in ipso
Comperiunt prunas ac piscem desuper, una
Et panem iuxta; hinc illos affatur Iesus:
"Huc agedum nobis
capturę afferte
recentis", 9934 pagina 119'
In terram mox rete simul deduxit honustum.
Hic cernunt grandes numerosoque agmine pisces,
Tantę illesa tamen stipanti retia turbę.
"Eia", inquit, "modo pransuri discumbite mecum!"
Hic sumit panem et sumptum partitur in omnes,
Tunc piscem pariter: comedunt obsonia lęti.
Quis foret ast hospes tunc ausus nemo rogare,
Constabat
994 cunctis Dominum quia scilicet
esse.Vtque
995 epulis finis, uerbis efflagitat inde,
Prę cunctis aliis si sese Petrus amaret.
Ille ait: "Haud latuit, quod sane et diligo nosti."
"En pecoris tibi cura datur, mihi paueris agnos",
Inquit; dehinc iterum si se, repetebat, amaret.
Ille iterum, quod iam, nimirum norat, amaret.
"Pasce meos agnos", inquit; tum deinde petebat
Rursus idem sese si uere Petrus amaret.
Commouit, toties quod se pulsaret, et infit:
"Mortalis quidnam mentem cęlauerit altam?
Nostra tibi nam cuncta
patent: 996 quia diligo, nosti."
"En tibi curam ouium iccirco committimus", inquit.
"Quin
997 et adhuc fueras dum tu quoque iunior,
ipseCingebas temet pergens quocunque liberet.
At contra senior non iam cingere perinde
Vt uelles, ductus quo non speraueris unquam."
Olli
998 sic obitum
pręnuntiat ore futurum,
Surgentes fidei quo iam clarauerit annos.
Hic soluens cętum surrexit, pręcipit inde
Pone sequi Petro, qui mox comitatur euntem.
Vtque uidet iuxta gradientem passibus aequis,
"Ast", ait, "hic quidnam?" "Si sic decerno manere,
Anne 999 tua refert?" inquit; "Te iussa perurgent
Pone sequi, sunto prorsus nil cętera curę."
Inde abiere, uiros mox tollit lucida nubes.
Fatis ante quidem mundi primordia Christum,
Lustramenque humani animi pignusque salutis,
Esse sacerdotem, et posita libamen in ara,
Ex quo promicuit terris Ecclesia mater,
Atque aeui seriem diua sub luce tuentur.
Lumen adhuc largum, simul et pręsentia Christi
Prouehit hos; cernunt quam cesserit ampla potestas
pagina 120Ecce sibi, claudant potius, reserentue reclusa,
Commissos 1000 claues examenque utile
culpę;
Vimque illam subter ritu descendere sacro,
Crescere sic tamen, ut nec amabile disecet unum,
Nec nexu series ea se seiungeret alto,
Et tali corpus cohiberi protinus arte.
Vtque penes Patrem stat templi pręses, et idem
Intercessor adhuc testatus uoce perenni,
Exiguas uires et nostrum debile robur.
Protinus ordiri uitam degentibus inde,
Vt fugiant pectus pręsenti fingere uoto,
Promissi potius spectantes pręmia diui,
Quando palam meriti mens omnis conscia stabit,
Quaque Deo similes redigi contingat, eadem
Fidere, spe certa cęlestem carpere fructum.
Interea tacitus dum spectat talia Petrus,
Proluitur sibi mens maiori luce, subitque,
Rarus mortalis quo tollitur: insita malo
Ceu pyrus sua fert alieno in stipite mala,5
Pectore sic toto Christo tunc assitus ille
Diuinę remanet ditionis, prorsus in idque
Ius abit, et rapto uenientia secla patescunt.
En Baratri fraudes commotaque pręlia cernit,
Dum formant dictis mortales, ense resistit.
Ast ut mox pietas illuxit clarior orbi,
Illicet errores infestus miscet inanes.
Quam primum demum dolus ille euanuit omnis,
Dissidia et uani meditatur nomina fastus.
Heu quantum hac diro licuit nocuisse Baratro!
Heu furor atque malę uehemens insania mentis!
Innecti fraudes, ut mystica munera temnant,
Quatenus illapsus mortales Spiritus afflat,
Idque in principio rem lęsit et eruit omnem.
Desciscunt, subit ambitio turpisque libido,
Vincla cadunt quibus est commissa ecclesia cęlo.
Pontifices en bella mouent et stringitur ensis.
Heu operam egregiam regum confundere iura,
Ne sit, qua trutina pensentur facta profana!
Scilicet et summo sese diducere cęlo,
Vt liceat prędę prorsus dare, nominis usquam
Quicquid sit Christi, modo ne sit maior ouili
Quem lex
pręfecit, uel iuri pugnet in
illo. 1001pagina 120' 6
Protinus ad finem uidet ultima secula, Iudam
Ad patriosque lares reducem, recidiuaque priscę
Męnia Hierusalem, uernantia tempora rursus7
Promissisque fidem tam longam stare uetustis.
Quando etiam, postquam glatialem mitius axem
Formarit pietas et fregerit effera corda,
Transmittet solem subiectaque regna Canopo
Lustrabit, quicquid prorsus tunc gentis et usquam est,
Notescet, fidei ritumque docebitur almum.
Heu pestem subito qualem miratur oriri
Iam qua zona riget septem subiecta trioni!
Alciden contra de uulnere quale renascens
Monstrum Lerna tulit, triplici dum promicat ore
Plaga recens, sistat quo sic conterritus heros.
Impulit huc quicquid tenebrarum clauditur Orco:
Nequitię prorsus suprema audacia, fędi
Extinctusque pudor sceleris, tum denique mentis
Vile pię precium, minus haud simulatio uilis,
Vt iaceat, despectus enim, quisque optimus inde.
Ecce oritur passim pestis, fera monstra tenentque
Hinc late terras: profligatissimus usque
Exitio rerum sacrę decus arripit aedis.
Neu desit mala quo maturent ocyus illa,
Fraude niger tenebras huc protinus impulit Orcus,
Et mentis lumen populis extinxit utrumque,
Interitumque urgens odium disseminat ultro.
Quid differt, delet mox, inter iura nephasque,
Et subito miseris externum suscitat hostem.
Hic cernit fidei nil iam superesse ruinę.
Extemplo pietas mouit lachrimasque profudit,
Et consternatus dein concidit ille dolore,
Ingratos tantum quoniam ultima proferet aetas.
Corripiens mox inde suis uis rettulit illum.
Instabatque dies, oculis quo sidera Christus
Sublatus peteret uiduumque relinqueret orbem
Terrarum; lecti coeunt tunc forte sodales.
Protinus ecce aderat, medio serit inde loquelas:
"Haud
1002 fas, quam pridem iam uos expostulo solam,
Immemores spreuisse fidem mandataque temni:
Sicne breui demum pietas euanuit omnis,
Vt restent tantum uobis incredula corda?
At licet en hodie pręsentem cernere coram,
Neu posthac anceps cuiquam sententia nutet.
[Incumbit uobis] dispergi protinus orispagina 121
Ignotis, [ritus] longe lateque ferendo
Iam sancit quęcunque nouus, seruandaque mandat:
Hinc adeo cuicunque fides in fonte salubri
Abluto, sistet sibi spes iam certa salutem,
Vt cui nulla fides, non spes erit ulla salutis.
Certa dabunt fidei qui prorsus signa fugantes
Vim Stigiam, expedient uario sermone loquelam:
Hydras extincto
tollunt 1003 impune ueneno,
Ac
1004 solo tactu leuant languentia
menbra.Atque breui licet hinc terris sublatus abibo,
Attamen
1005 haud abero uobis, usque ultima namque
Ecce piis, inquam, pręsentem sentiet aetas.
Prędicto at uates de me quęcunque locuti,
Mandatis parens diuinis functus obiui."
Lux, dicente, animis penitus subsidere uisa
Prisca uirum claro sub lumine scripta recludit.
Eia age tu, quęcunque latent, arcana reconde
Lux eadem, et sacro da vati promere cantu:
Sensile, diuersum et genus intellectile primo
Consistunt; uia sed nobis signanda secundo
In genere, humanę hic mentis uis ultima sidit.
Notior hęc, tamen hinc et adhuc altissima prorsus
Coniectanda datur, primum dicenda subinde.
Prorsus dissimili coniuncta retunditur ultro,
Exemplo et flammę sopito delitet igne,
Colligit et sese sensim sibi uindicat usque.
Commodus ut primum sibi factus corporis usus,
A rebus furata habitum ingeniosa recondit
A specie triplici uariatum protinus oris,
Et sic pręclaris effulsit dotibus aucta,
Vnde nihil prorsus rerum generosius extat.
Quin etiam uarię mirus faber exiit artis,
Qua sese excoluit res pręstantissima facta,
Cui, postquam ex uoto uitę prouidit egenti,
Cuncta quidem studio uigili lustrare uacabat.
Tunc nouit propriis subsistere mobile causis,
Et stabat, moli quę sic moderetur inerti
Esse quidem mentem, cuius quęsita subinde
Vis est, collatis nimirum cognita rebus,
Et fabra hęc melior, non uisa potentia demum.
Atque ideo illa facit, fieri quod protinus apta est
Nostra, nec omnino quod dedolet, exigit usquam.
Namque rei totum prorsus ratio ultima profert
Non exempta quidem, sed nostris indita rebus.
Hic aliunde nihil, cognatum at protinus omne,
Quicquid iam penitus complexum mente profunda,
pagina 121'Quę legit regnum non entis, nempe tenebras8
Luce ciens, seriem pręstans rebusque creatis.
Et cognoscendis illis uia facta tuenti
Hinc menti nostrę: simile hoc, quo ficta tuenti
Materies, ea cum dispar diuersaque multum.
Inde, sinum uacuum mentis quod format hiantis,
Collectum, impressum diuino ibi scilicet ore:
Sicque ferunt habitum notę concrescere uocis.
Sed dubium, fuerit talis
1006 delebilis
ecquidCum prorsus sensus hic fungens exigat usum.
At nemo prorsus tibi scilicet ambigit illud,
Cum iam se generi cognato iunxerit ultra,
Interitu prorsus si mens obnoxia restet.
Hęc immortalis, quam dici constet adeptam,
Quando interuenit coeunti copula diua
Cum mente, hoc animę mox prouenit ubere uita.
Citra mors regnat, luctusque extinguit inertem.
Non ideo tamen illa malis iam desinit unquam,
Aeternam patitur mortem execrabilis Orcus.
Sic quantum indulget sese mens illa creatrix,
Omne bonum tali manauit origine
nobis. 1007Vita et lux, oculi, ut fertur, sibi prodiit ictu,
Quod studio petitur, pariter quod tempore longo.
Attamen haud rerum sic certa scientia constat,
Lumine
1008 permissum donecue potirier almo,
Donec et ipsa dies sublatos hauserit aethra.
Ecce patet, quęnam morienti gloria Christo,
Et quęnam demum uictoria debita lęti,
Et quę sit scelerum medicina, et quale leuamen
Vulgandum Christi passim sub nomine terris.
Ast
1009 uno
cęptum peragit mox ille
tenore:"Eia
1010 agite, hinc testes eritis mihi prorsus in omnes
Mox missi terras, modo si prius imbuat alto
Spiritus; interea tamen ut spectetis ad urbem
Est opus: infirmos uirtus hęc fouerit alma."
In dicto gressus surgens de sede ferebat
Secessusque petit notos, et montis amati
Vt tenuit iuga, cum cerni Bethania cępit,
Sistit, et hic prece concepta palmasque ferebat
Et uultum cęlo, sociis longumque perorat.
Continuo sensim sustolli cępit et aethram
Nil motus mediam raptu tollente tenebat.
Attoniti non uisa prius noua monstra tuentur,
Vsque oculis tristique abeuntem corde secuti.
Aspectus tandem euanescere cępit euntis
Et condi nebulis, uacuo nusquam amplius ulla
Apparet species, uacuo tamen aethere quęrunt,
Atque et adhuc męsti gradientem cernere credunt.9