[Page 142]
Precatio Tranquilli ad Deum
O pater, o rerum Deus, infinita potestas,
Qui mare, qui terras et summa tonitrua calcas,
Cuncta tuis parent caelestia numina iussis,
Quicquid et immensus terrarum amplectitur orbis,
Saxa etiam et mutae pecudes rationis egentes
Te patrem agnoscunt sancto nutuque feruntur.
Degener unus homo, temerarius, improbus, audax,
Impius et uarius, genio deceptus iniquo,
Dissidet a mundi compage miserrimus errans,
Ipse sui tanquam genitor primordia uitae
Iecisset, nullo posthac occumberet aeuo.
In quodcunque nefas laxis rapiuntur habenis
Mortales animi, nos urget dira cupido
Ambitioque tumens agitat, nos blanda uoluptas
Inuidiaeque faces, aspergunt pectore uirus.
Nulla fides et amor, reuerentia nulla est,
Res agitur Scythicis multo inclementius ursis.
Et miramur adhuc quod nos mala torquet egestas
Aut inimica lues agros populatur et urbes!
Nos fera bella premunt uelluntque a sedibus hostes,
Rara quies, etiam uexant sub nocte tumultus,
[Page 142v]
Nec patitur placidos ea cura capescere somnos.
Denique ut immemores, profugi seruique rebelles
Plectimur innumeris te iusto uindice morbis.
Sit satis, oramus suplices, pater optime diuum,
Hactenus heu miseros tantum exhausisse malorum.
In stabula errantes per inhospita saxa domosque
Confer oues, stabili firmes uestigia gressu.
Iusticiae inspires ignem et pietatis amorem,
Ne tua dispereat soboles, uanescat imago,
Mentis inops misereque iacens caligine caeca.
Nam nisi tu praesens semel illustraueris, omne
Corruit in praeceps, tenebris inuoluitur atris.
Vt poenas sumpsisse iuuat quibus impia quondam
Mens fuit atque animos uane domuisse superbos,
Sic uelis iratum flammasque recondere fulmen,
Mutato in melius, flenti quoque parcere uulgo!
Non uindicta magis quam te miseratio tangit,
Atque ea, quum nostrum peccatum ulcisceris olim,
Supplicia ingentes palam uertuntur in usus.
Non etenim ut cruties, sed, qua bonitate refulges,
Castigas, pariat nobis dolor iste salutem.
Te regem et dominum, te laetabunda parentem
Haec tua progenies inflexo poplite adorat,
Authorem mundi seruatoremque stupescit,
1[Page 181]
Ac petit exactam patris indulgentia labem
Deleat et nolit nostrum meminisse malorum.
Respice sed potius lachrymantes lumine dextro
Et uirtute foue atque inuictum porrige robur,
Ne quis forte furor, siue inconcessa uoluptas,
Aut immane scelus iunctaeque cupidine fraudes
Rursum conuellant rabide, populumque fidelem
A gremio, metuende, tuo, tua iussa trementem,
Eripiant, extemplo et ad impia Tartara trudant.
Ergo in diuinis meditemur legibus usque
Assidueque tuum celebretur, perfice, nomen;
Cum diuis hominum fiat una eademque uoluntas,
Vnus et in terris regat unum pastor ouile.
[Page 170v]
Ad Caesarem Maximilianum Tranquillus 2
Humanis frustra contendis, maxime Caesar,
Viribus a capite horrendum depellere Turcum,
Quem Deus ob populi scelus immanemque trucemque
Carnificem immisit, semper qui cote cruentos
Exacuit gladios nostris ceruicibus instans,
Donec ad interitum redigat uestigia Christi.
Sed tamen euicta diuini numinis ira,
Mutato ingenio populorum lumine uitae,
Omnia prosternes quae nunc horrescimus audax,
Barbaricaeque cadent perculsae Herebique phalanges.
[Page 181]
Caesaris Ferdinandi 25. Iulii Viennae morientis mandata ultima, authore Tranquillo Dalmata
Dicitur haec moriens Caesar mandata dedisse,
Quae documenta omnis uentura tuebitur aetas;
Qui, siquidem Stygios properant inuisere manes
Grandaeui et lethi comites oracula pandunt,
Purius inspiciunt quae nos caligine fallunt.
"Accipite hoc animis et pectore condite, reges,
[Page 181v]
Non audita prius quae nunc mihi fata recludunt:
Quae dicuntur opes et rerum summa potestas,
Et quaesita dolis aut armis – gloria fluxa est.
Omnia quae caelum intra se complectitur ulnis
Intereunt, non ipsa quidem uestigia restant.
Cuncta dies et tempus edax et tarda senectus
Absumit cum uita hominum mortalia, quare
Rebus in humanis spem ne firmauerit ullus.
Accessu exhilarant et opes et regia sceptra,
Sed magis excruciant animos amissa dolore.
At decus ut maneat donec sit uita superstes,
Heu, quales curae subeunt qualesque labores,
Saepe etiam noctes luctu asperguntur amaro.
Amissas alius classes, alius tibi perdita castra
Nunciat, aut interceptas in finibus arces,
Proditor hic raptorue negocia mille facessit,
Ille auget curas iam defecturus ad hostem.
Denique quid referam uesani murmura uulgi,
Qui temere insulsas uoces sine nomine iactat?
3Arripit has auide, multum excandescit in illis,
Non silet intrepidus, sed ubique teterrima uersat.
Quod serpit crescitque malum incrementa subinde
Maxima concipiens, nisi quis compescat, ad ingens
[Page 182]
Exitium euadent effrenes protinus ausus:
Iam tibi seditio flammas et saxa parabit.
Caetera si desint tristem excruciantia mentem,
Vndique turba petax suplices agitata libellos
Porrigit aut uarias iacit importuna querelas.
Noctes atque dies nunquam resipiscere fas est:
Vrbani exagitant animum externique tumultus.
Quo fit ut inuisi strepitus nec pompa subactum
Influat in pectus, non stratum classibus aequor,
Non equitum turmae aut auro splendentia tecta,
Non bona dementi quae sunt gratissima uulgo:
Impendente tuis stricto ceruicibus ense
Delectant animos stupido magis omnia sensu,
Sordescunt uariis infecta angoribus altis.
Expertus dico: quid enim mihi defuit unquam,
Terrarum domino, quem Caesaris infula texit,
Tot quoque regnorum frons est redimita coronis?
Me ceu caelestem iuuenes coluere patresque,
Indulgens fortuna quidem
4 super omnia uexit,
Atque eadem saeuis nos obruit improba curis.
Et nil dulce fuit miseri quod uiuimus ipsum,
Saepe etiam morti uitam inuidisse fatemur,
Vt quae cunctorum constans medicina malorum est.
[Page 182v]
Congestae quid opes, quid summa potentia prodest
Tandem ad Leteas nudis migrantibus undas?
Ex tantis opibus minimus non restat obellus,
Quem uult ipse Caron traiecto flumine naulum.
Nil graue ad infernas, Plutonia regna, tenebras
Aut mortale potest descendere: pondera rerum
Abiiciat, uirtute tamen ne nudus aberret,
Excolat hic animum, manet haec post funera uirtus
Nec furiis unquam Stigiis excluditur Orco.
Creditis, o proceres, quis pridem opulentia cristas
Erigit et caelsa ceruice tumentibus, ipsos
Applaudens caelum reddat post fata beatos?
Mors inopes regesque rapit discrimine nullo,
Incertum an Cresus an contemptissimus Irus
Extiterit, similis cunctorum est forma sepultis.
Illic diuiciis non est locus, optimus ille est
Qui fuerit uirtutis amans et pascitur ipsa:
Iudicis hic Minois laeta ad subsellia scandet
Fortunis animo quisquis non utitur aequo.
Cui larga Deus ipse manu dedit esse beatum,
At se supra homines expandit numinis instar -
Nam stultorum animos congesta pecunia tollit -
Hunc praestat Nomadum plaustris errasse Schytarum
[Page 183]
Obscurum, aut uastis Ciclopum egisse sub antris;
Diis similes paupertas uerum innoxia reddit.
Nemo uelim reges munus putet esse deorum:
Non supremum apicem dedit indulgentia diuum,
Praefecit populis summosque aggessit honores;
Vt tamen conspicuos metuendaque sceptra tenentes
Vulgus eos simplex admirabundus et excors
Horreret plausumque frequens geminaret ut amens,
Perpetuo superi nos damnauere labore
Assiduisque dies statuerunt degere poenis.
Quid memorem ingentes terrae pelagique procellas?
Inuictae lacerant curae, dolor, ira, cupido,
Praesertim mortis timor inuidiosaque multis
Imperii malesana
5 fames et cognita paucis.
Si regere imperio iustoque asuescere gentes
Regum opus haud dubie est, nec ad ocia uertere mentes,
Insomnes
6 noctes agere et neque parcere curis,
Imprudens qui se non extricet hoc pistrino,
Perplexos fugiat curarum tot labirinthos.
Nam si ad delicias esset diadema paratum,
Multi mortales humili de faece popelli,
Insignes forma atque ingenti robore fortes,
Consilioque graues doctrinarumque fluentis,
[Page 183v]
Atque hederae cincti caput immortale corymbis,
Ad primos merito extolli mererentur honores.
Me quoque si liceat rursum post fata renasci,
Priuatus mallem quam Caesar degere uitam."
Epitaphium Caesaris authore Tranquillo
Aspice regnorum dominum imperiique potentem:
Quem modo uix tenuit tellus, exhorruit unda,
Nunc breuis urna capit. Stultos deponite fastus,
Mortales miseri, quorum neque nomina restant.
[Page 187v]
Ad reuerendissimum et illustrissimum dominum, dominum Nicolaum Olahum, archiepiscopum
Strigoniensem
Note: post 1553 - ante 15. 1. 1568.
Optime, saepe tuum, antistes et pectoris alti,
Consilium admiror, tacita dum mente reuoluo:
Cum sis praecipuis defunctus honoribus, aetas
Quod matura satis, plena et faelicibus annis,
Defessum reliquae te accersit ad otia uitae,
Non te curarum piget, haud ulla hydra laboris
Deterret a sanctis studiis et laude perenni,
Vastatae ut grauiter toties et ad ima ruenti
Succurras patriae, sua pristina iura decusque
Restituas: opus hoc est immortale deorum.
Tranquillus
[Page 207]
Ad reuerendissimum dominum Strigoniensem Tranquilli querela
Note: post 1553 - ante 15. 1. 1568.
Caelestis quodcunque pater labenti condidit aeuo,
Vtilius nil morte fuit mortalibus aegris.
Praecipue quos dura premens comitatur egestas,
Viribus exhaustis torquet rugosa senectus
Et labor et curarum haud extricabilis error.
His sine nulla hominum uitalis degitur aetas;
Mors igitur nostros tandem miserata labores
Corpore disiectis compagibus eripit ima
Diuinas de fece animas caeloque reponit,
Nulla ubi uesani uestigia corporis extant,
Vita sed aeternos faelix perdurat in annos,
Non uitiis maculata quidem, sed criminis expers.
Quare non trepides ueluti, pars maxima mundi,
Fatalem exopta potius laetissimus horam,
Vt citius diuum ualeas accumbere mensis.
Eiusdem [sc. Tranquilli] in Ioannis regis filium 7
Note: c 1550.
Quo ruis, ah demens? Quibus exagitare nefandis
Eumenidum furiis? Quae te fera uexat Erynnis?
[Page 207v]
Transfugis ad rabidos sacrati Caesaris hostes
Exitiumque tibi populisque fidelibus urges,
Barbaricas tenui socians cum gente phalanges.
Nescis hoc hominum genus execrabile et excors
Cautibus e Tauri
8 duris et quercubus ortum,
Perniciem humanae sobolis, uestigia Christi
Quae sequitur numenque Dei praesentis adorat?
Infestum sacris pietati altaribus, instar
Nos pecudum tenet atque omnes discrimine nullo
Exagitat miseros diro subigitque furore,
Vtilitate fidem expendens, sua commoda tantum
Prospicit atque idem est pro tempore amicus et hostis.
Interdum quosdam ficto miseratus amore
In partem belli accurrit ferus, impiger et trux,
Caedibus infractum posthac comprehendit utrumque,
Vt solet incautos miluus ranamque muremque.
Immensas quaesiuit opes his artibus et iam
Europa atque Asia quam plurima regna subegit,
Non fidei morisque boni monumenta relinquens.
Sed, puer, insanis, nec proxima mente reuoluis
Tempora: nonne uides ut te sine lege paterno
[Page 208]
Deiecit regno? Et credis tibi quaerere curet
Regna alia? Immani pietas non regnat in hoste.
Id potius memores, imo quoque pectore figas:
Ceruus equum bello cum uinceret, ipse equus amens
Extemplo implorata hominis uirtute fideque
Euasit uictor; sed quo duce uincere ceruum
Contigit, assidue fert dorso frenaque mordet.