Opus tuum de diuinis rebus mea summa cum uoluptate legi, neque uniuersum modo, quod perfacili negocio solet ab iis quorum iudicium non expectatur, sed partes etiam omnes diligentius examinaui, quippe qui de tuis scriptis essem iudicaturus; id enim tu postulabas, qualecumque esset iudicium meum, ne suprimerem. Ego mihi in studiis eloquentiae tantum non uendico, quantum tu tribuis. Et difficile est atque arduum de alienis scriptis iudicare. Qui enim uirtutes ignorat, aut uitia, quae in hac dicendi ratione sunt, recte nunquam neque probauerit, quod probandum neque improbauerit quod improbandum est. Quod nescit quid sit, ubi sit, quod uel uirtutem contineat, uel uitium admittat, quid inuentionem commendet, quod elocutionem illustret, uel contra. Vetus illud est, non nisi sapiens potest iudicare sapientem. Deinde si iudicare possis, uidendum quomodo is sit accepturus, cuius sunt scripta. Nam si quid laudes, neque cur laudes subiicias, adulator, aut potius derisor, si damnes, neque rationem afferas, inuidus ac malignus obtrectator uideare. Postremo nullo unquam me tempore maiores praesserunt ocupationes, non rei familiaris quam ut humilem, sordidamque curam aliis potius mando, sed studiorum. Nam et in Scholam eo quotidie, quod mihi munus maximam dierum partem adimit, et domi non sum ociosus, quam discendi cupidi frequentant, a quibus operam meam pati non possum desiderari. Et in manibus est Quintilianus, in quem enarrationes scribo, quae tum ab amicis quotidie, tum ab impressoribus, quibus fidem obstrinxi eflagitantur, qui labor noctes occupat. Sed quoniam iudicium meum tanto opere flagitabas, et ipse tam facile id tibi recaeperam, abrupi difficultates omnes, reposui, quae capta erant, et in manibus, ubi tibi morem gererem, cui, quae mea est in te obseruantia, negare nihil uolo. Equidem opus censeo, si materiam respicias, pulchrum, uarium sublime, magnificum, ut quo diuina perdocet ac tractet. Si reliqua perdifficilem habuit compositionem, quo in genere multa multorum carmina legi et doctissimoum poetarum, sed quae nullam prorsus exhibeat gratiam. Excusabam qui scripserunt, quod in nouam ueluti possessionem uenissent neque antea aut occupatam, aut cultam, et quam putarem poeticas illas figuras non admittere, quibus ueterum poemata pagina CCLXXXIX maxime illuminata sunt atque illustrata. [Aduertebam] praeterea nominum asperitatem, a quibus nisi declines gratia omnis {carinis} adempta esse, si mutes, ueritatis mysteria detracta uideantur. Tu tamen beneficio ingenii, uel ut tu praedicare soles, dei maximi atque optimi munere quodam, nouam hanc possessionem ita occupati, aut potius ita coluisti. ut neque mysteria contaminares, neque ueterum poetarum uasa illa olearia, neque in illa nominum asperitate frigeres. O, summam summi ingenii faelicitatem, O, beatissimam dicendi facultatem, Primus Bonus, primus cum gratia, cum uoluptate, cum laude agrum alioquin culturam refugientem excoluit. Scribant nunc Christiani homines amores, fabulas, mendacia, quom tam fertilem, tam opimam habeant materiam. Quibus sane post te nulla fuerit uenia nisi quod post te ista scribere inuerecundum putarint, non tam rei utilitati, maiestatique consulentes, quam famae nominis, quae in tanta laboris tui nobilitate ac gloria obscura futura fuerit. Equidem qui antea diuina ista fastidiebam, propter scribentium inelegantiam, rigorem, ineptiam, nunc ab ea non discedam lectione, quae tum delectare, tum prodesse possit. Ego te etiam currentem hortor, hoc age, nomen tuum ab obliuione uindica. Ingenium tibi natura facile, uarium, flexibile, multiplex dedit cui non defuisti. Itaque summam industria tua eruditionem es adeptus, in poetica uero mirum candorem, copiam, ornatum. Noli tamen in re familiari, quae tamen contemnenda non est, occupatus esse, ut uel praesentis aetatis, uel posteritatis obliuiscare. Gloria ibi parata est, non diu laborandum est. Iam es in possessione, si quod potes cum laude non contempseris.

Vale.

Calue mi Charissime, homunculus hic libentius bona suscipit, quam mala, lucem, quam tenebras, laudem quam contumeliam, licet medius inter utraque uersetur. Quum tamen (quod saepe fit) contigerit eum premi contrariis, aequo animo sustinet. Quidni pro Christo? pro quo sane grauia saepe et difficilia multa pertulit. Laudes itaque tuas quas ueras existimat {gratio} reponit animo, Nam deo nihil aliud laudibus est accaeptius. Vt pote {o bonos} omneis ideo secum facit unum, ut laudibus diuinis uacent, ipsoque deo sine fine perfruantur, qui caput est in Xpo mystici corporis, principium et finis.

Te bene agere opto.

Licet mos traditus est a Platone, et is quidem laudatissimus mi uates florentissime faustissimique ingenii, ne cui liceat, quae composuerit, aut priuatim ostendere, aut in usum publicum aedere, antequam ea {constitui}, superque iudices uiderint, nec damnarint, iccirco tu etiam hunc morem secutus multos doctissimosque uiros et iudices huic operi tuo praeposuisti. Ego tamen non mihi tam doctus nec idoneus ad hanc rem habeor, ut aliquem me ex huiuscemodi uiris putem, nec tam imprudens ut tuum hoc opus elucubratum, a te adamussim factum, a laudatissimis etiam uiris probatum, dignum ulla emendatione examine existimem. Sed postquam sic tibi placitum, ut ipse etiam illud antequam aederetur percurrerem, dicam quod sentio, ego certe cum hanc tuam candidissimam cultissimamque Poesim, ea cura et diligentia qua potui perlegi, nihil aliud mihimet, quam corolla Aonidum, clangorque tubae coelestis uisus est.

Vale.

Franciscum Mariam filium meum statim ab ipso paschalis solennitatis aduentu solicitaram, qua te praeceptorem suum nactus aliquo munusculo prosequeretur. quod nescio quibus ex causis ab illo neglectum sit. Verum scio quod pluribus antea diebus in addiscenda quadam oratione uehaementer elaborarat, qua quom peregregie paratus esset, pro tribunali Christi corpus ineffabile cathedrali sub aede uenerari, Rectoris et Praesulis assistentia destitutus haud absque summo dolore {paecepto} tuo parens abstinuerit, Dedecus inique sibi pro laudis praemio sumpsit. Nunc autem munus hoc tibi destinatum paschalis agni, quamuis tardiusculum, non tamen intempestiuum mittimus, Tu uero iacturam laudis sarties puerulo. Quod autem laudes opus nostrum cum gaudio suscipimus, et cum reliquis ad illud applicamus, non perinde, quia nomen nostrum quod nihil est, quam quod Christus laudibus et testimonio tuo celebretur, quibus me famulantem sibi Christus Dominus et in agro suo laborantem fieri Participem dignatus est.

Bene Vale.

Quod hucusque litterarum silentio fuerim usus, amplissime Domine, nec ad te quicquam mihi scribere sit uisum, causam quidem tui aduentus, utpote quem in dies expectabam fuisse scias. Nam quum amplitudo tua ab urbis digressu in procinctu esset, ego tum uerbis tuis, tum mox etiam Pontificis Max. id ipsum credere persuasus sum. Quum uero me mea frustratum opinione creuissem, protinus tum allocutione F. Dorothei, tum quorundam aliorum tuum aduentum in dies Natalis domini differri mihi responsum est, ab Abbate uero Lauri in VII. Klas Nouembris ex litteris tuis ad eum missis. Has itaque meas his omnibus adductus perbreues ad te scripsi, simul etiam uersiculos quos operi applicui, quibus animum meum tibi diu perspectum agnosceres. Ego quidem nulla fatigabor expectatione tui. At postquam opus illud meum a Theatino recoepimus intactum, si quid deinceps in eo per me limari potuit, aut rectius examussim dici, ad unguem discussimus, et ueluti ultimam meo quidem iudicio perpolitionem imposuimus. Ni forsan aliqua Dominus me latere uoluerit, Argoo illi celsitudinis tuae capiti lynceique reseruans oculis indicandum.

Vale beatissime Domine.

Quum me diui Martini festo in Aedem sacram contulissem, altare sanctum debita deo soluendi pro more meo petebam. Et ecce Paulus filius tuus ex insperato sese mihi a latere tulit obuium. Protinus amplexatus hominem de salute tua ex eo sciscitari coepi. O amicissimi mei desideratum mihi nuncium, te bene ualere retulit. Deo Max. Opt. gratias ago. Tu quoque me recte ualere scias, quin etiam beate. Nactus enim sum hic inter ignotos solamen sane unicum, uirum cuius amicitia laetus fruor, uirum desiderabilem, uirum inquam Termegistum; scribit hic inaudita, mira pandit, de quo alias (uita comite) plura dicemus. Opus illud meum τὸ εὐαγγέλιον quod probe nosti Pont. Max. Aegydio S. R. E. Cardinali uidendum probandumque delegauit. Viro plane tum doctrina singulari, et auctoritate magna, tum gratia et uitae probitate praecipua, pontificios inter senatores primario, qui laudat illud enixe, magnopere admiratur. Nos autem hic in urbe moram trahemus, donec ab impressoribus dies noster elucescat omnibusque {sui} uolentibus copiam faciat, quod ut breui fiat operam nauamus.

Bene uale.

Romae XV. Cal. Decembres. MDXXV.